8748915746

44 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

Najwięcej trudności — choć zarazem i najwięcej interesu — dostarczają zabytki, które w pracy niniejszej oznaczyłem mianem ogólnem przemysłu świderskiego. Składa się na nie grupa zespołów niedostatecznie bliżej scharakteryzowanych. Nie mając możności stwierdzenia, do którego z tych zespołów należą nasze nadwarciańskie stanowiska świderskie, wskazuję jeno na górnę granicę grupy świderskiej, które przypada wedle Krukowskiego¹ pod koniec gotiglacjału.

Wynikałoby z tego, że utworzenie się górnej terasy w dolinie Warty musi także przypadać na okres, poprzedzający ancylus.

W tern miejscu urywa się droga prehistorycznych poszukiwań, zmierzających do określenia czasu powstania tej terasy. Nie znamy dolnej granicy przemysłu świderskiego nad Wartą znajdowanego (nie wiemy, do którego z wyróżnionych przez Krukowskiego zespołów należą). Nie chcę także przesądzać wartości datowania geologicznego tych najstarszych na naszym obszarze kultur. Za konieczną tedy uważam potrzebę skontrolowania jej z innemi danemi i sprawdzenie, czy na tej drodze nie spotkamy się z trudnościami, któreby nie pozwoliły przyjąć wskazanych wyżej elementów chronologji prehistorycznej. Zwrócić się tutaj należy do geomorfologii, by zorjentować się w działających ówcześnie siłach zewnętrznych, zmieniających krajobraz fizyczny.

Właśnie celem niniejszych rozważań jest zbadanie możliwości pogodzenia danych, dostarczonych przez prehistorję z wynikami poszukiwań geomorfologicznych.

Obserwujemy fakt występowania znanych i wielkich obszarów wydmowych na terasie górnej w odcinku dolnej Warty. Na niższych terenach wydm niema wcale, lub są one bardzo niewielkie. Najlepszy przykład stanowi międzyrzecze Warciańsko-noteckie. Wielkie i pięknie wykształcone wydmy zalegają ogromny teren górnej terasy^{2 3} Warty i Noteci, lub t. zw. pradoliny To-ruńsko-eberswaldzkiej. Powstanie wydm musiał poprzedzić fakt wytworzenia terasy górnej, czyli wcięcie się w nią Noteci na północy i Warty na południu.

Większość naszych i niemieckich badaczy wypowiada się za usypaniem wydm przez wiatry zachodnie, a więc dopiero w czasach postglacjalnych. Keilhack,^a starając się określić czas ich powstania, określa bliżej warunki, w których tworzyć się mogły. Są to więc: wiatry zachodnie, klimat suchy i skąpa roślinność. Ze względu na pierwsze założenie ma do wyboru trzy

1

   Przewodnik geologiczny po Warszawie i okolicy. Warszawa 1927. Tablica stratygraficzna i paleogeograficzna plejstocenu okolic Warszawy, tablica poza tekstem.

2

   K. Świna rska: Das Netze-Warthe Urstromtal. Wrocław 1918, str. 32.

J. Bajerlein: Geneza jezior Sierakowskich. Bad. geogr. nad Polską płn.-zach. Poznań 1929, z. 4-5, str. 17.

3

   Keilhack: Die grossen Diinengebiete Norddeutschlands. Ztschr. d. deutschen Geolog. Gesellschaft. 1917. Nr. 1 — 4, str. 15—16.