8748915750

46 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

terasy górnej w ancylusie (nie mówiąc już o jakimś późniejszym okresie) ze względu na brak odpowiedniej ilości wahań poziomu podstawowego.

Terasa górna powstała zatem przed ancylusem. Jakże jednak bliżej czas ten określić? Na pytanie te odpowiedzą zapewne kiedyś dokładne studja geomorfologiczne, które za punkt wyjścia wezmą wybrzeże, posuwając się potem w górę Odry. Nad dolną Odrą leży klucz do tego zagadnienia — gdy idzie o Wartę — i tam go należy szukać, stosując w pracy metodę bezpośrednią. Narazie możnaby wskazać tylko pewne teoretyczne możliwości.

Wody Warty odpływały na północ już w poziomie terasy górnej.¹ Wchodziły do t. zw. pradoliny Toruńsko-eberswaldzkiej, gdzie łączyły się z wodami Wisły, odpływającej na zachód do zastoiska Kistrzyńskiego. Stamtąd wody płynąć początkowo miały doliną Finowską między Freienwalde i Oder-bergiem do Łaby, potem zaś, w późniejszym okresie ku północy przez Randów i dolną Odrę. Odpływ północny nastąpić miał w pierwszej fazie Keil-hacka.² Wunderlich wogóle kwestjonuje istnienie zastoiska Kistrzyńskiego i odpływu wód odrzańskich ku zachodowi, skierowując je odrazu subglacjal-nie na północ.³ Wedle Keilhacka odpływ wód z pradoliny Toruńsko-eberswaldzkiej dawną subglacjalną rynną dolnej Odry odbywał się niepodzielnie od chwili, kiedy lodowiec cofnął się na linję Usedom-Wolin (II faza). W tym czasie wzmóc się miała erozja.⁴

W czasie, gdy lodowiec cofał się z południowych wybrzeży Bałtyku, geologowie duńscy⁵ konstatują ruch wyniesieniowy w południowej Danji, rozprzestrzeniający się także na wybrzeże pomorskie. Odpowiednik tego przed-yoldjowego ruchu można też znaleźć we wzmiankowanej pracy Antewsa.^{6 7} Następstwem tego zjawiska musiała być wzmożona erozja rzeczna, która mogła doprowadzić do wytworzenia się terasy górnej.

W okresie yoldjowym, w związku z podniesieniem podstawy erozyjnej', rozwija się faza akumulacji na terasie środkowej, czemu na obszarze między-rzecza Warciańsko-noteckiego odpowiada „zasypywanie niecek jeziernych i dolin“.⁸ W pierwszej fazie ancylusu następuje ponowne wyniesienie lądu,⁹ co zapewno powoduje wcięcie Warty i wytworzenie terasy środkowej. Na gór-

1

   St. Pawłowski: Rozważania nad morfologią doliny Warty pod Poznaniem. Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią. Poznań 1929, str. 102.

2

   K. Keilhack: Die Stillstandslagen des letzten Inlandeises und die hydrographische Entwicklung des pommerschen Kiistengebietes. Jhrb. d. preuss. geolog. Landesanstalt f. J.

1898. Bd. IX.

3

   E. Wunderlich: Die Oberflachengestaltung des Norddeutschen Flachlandes.

Lipsk-Berlin 1917, str. 67—68.

4

   K. Keilhack: Die Stillstandslagen... 1. c. str.

5

Axel Jessen: Niveauveranderungen. Ubersicht iiber die Geologie von Danemark. Kopenhaga 1928, str. 177.

6

   Antevs: 1. c. str. 605.

7

   A. Jessen: 1. c. str. 177—178. Zob. tabl. I.

8

   J. Bajerlein: Geneza jezior Sierakowskich, str. 17.

9

   A. Jessen: 1. c. str. 18. Zob. tabl. I.