8748915815

74 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

kładnej znajomości terenu (Sc hllit er objął swą pracą nieduży odcinek Tu-ryngji), wyłamał się z pod klasyfikacji historycznej i dał przez to pracę bardziej geograficzną.

Geograficzny punkt widzenia w studjach nad osadnictwem przeważa prze-dewszystkiem wśród antropogeografów francuskich. Wysuwają się na czołowe miejsca Vidal de la Blachę, Brunhes i Demangeon.

Nowe ujęcie osadnictwa z punktu widzenia geograficznego daje pierwszy Vidal de la Blachę.¹

Vidal de la Blachę wysuwa dwa główne typy: osadnictwa skupionego i osadnictwa rozproszonego. Typy te opierają się na spotykanych zresztą u Ratzla pojęciach wsi i osady jednodworczej. Jeno punkt widzenia u Vidal de la Blache’a jest bardziej ogólny. Na pierwsze miejsce wysuwa on bowiem pytanie, czy domy wogóle się skupiają, czy też nie, a nie, jak się skupiają.

Ten sam punkt widzenia spotykamy u Brunhes a, opracowany na przykładzie Francji.² Osiedla ludzkie są rozrzucone rozmaicie. Najbardziej jednak krańcowe krajobrazy osiedli — to osiedla rozproszone i skupione. „De la dispersion a la concentration“ — w tych ramach zamknąć można typy osiedli spotykane we Francji. Brunhes³ wysuwa pytanie, czy w osadnictwie krajów o wysokiej kulturze można wogóle mówić o osiedlach pojedynczych (Einzel-hófe). Osiedla są tylko mniej lub więcej odległe.

Demangeon kontynuuje prace Vidal de la Blache’a. Dwa zasadnicze typy osiedli zasługują jego zdaniem na specjalną uwagę: wieś i osiedla rozproszone. Jednostkami są osiedla pojedyncze, oddalone od siebie. Tworzą one typ osiedli rozproszonych (1’habitat disperse). Jeżeli osiedla występują zwartemi grupami, tworzą wsie (1’habitat groupe). Kontrast, jaki te dwa typy skrajne przedstawiają w terenie, jest zjawiskiem najbardziej rzucającem się w oczy obserwatora. Na pierwsze miejsce wysuwa się zagadnienie, jakie czynniki wpłynęły na wytworzenie tych dwóch odrębnych typów. Demangeon⁴ przeprowadza następujący podział wsi i osiedli rozproszonych:

a)    Podział wsi: wieś o trójdziałowym układzie pól (village a champs asso-les), wieś o przyległym układzie pól (village a champs contigus), wieś o odległym układzie pól (village a champs dissocies).

b)    Podział osiedli rozproszonych: rozproszenie pierwotne stare (dispersion primaire d’age ancien), rozproszenie wtrącone (dispersion intercalaire), rozproszenie wtórne (dispersion secondaire), rozproszenie pierwotne nowe (dispersion primaire d’age recent). Za podstawę podziału wsi przyjmuje Demangeon

1

P. Vidal de la Blachę: Principes de Geographie Humaine. Paris, 1922, str. 180-188.

2

   J. Brunhes: Histoire de la Nation Franęaise, t. I, Paris, 1920, str. 445—460.

3

   J. Brunhes: La Geographie Humaine, Paris, 1925, t. I, str. 173—186.

4

   A. Demangeon: La Geographie de 1’habitat rural. Rapport de la Commission de 1’habitat rural, 1928, str. 41 — 80.