8748915819

76 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

Mimo to nie wyklucza takiego postawienia sprawy. Słowo „wieś", podobnie jak niemieckie „Dorf“, zawiera w sobie pewne pojęcie nagromadzenia, gromady. Skłaniam się do przyjęcia pojęcia „wieś" tylko dla pewnego skupienia osiedli. Opieram się w tern, idąc za Demangeonem i Lefevre, głównie na kryterjum krajobrazowem. Nie zawsze bowiem osiedla wiejskie grupują się, tworząc wieś. Występują często w krajobrazie, jako osiedla rozproszone.¹

Wyżej podana definicja osiedli wiejskich wymaga uzupełnienia. Osiedla wiejskie przeciwstawia się zwykle osiedlom miejskim. Demangeon² wysunął na jedno z ważniejszych miejsc w rozpatrywaniu osadnictwa zagadnienie, co należy rozumieć przez osiedla wiejskie, a co przez miejskie. Czy wszystko, co leży poza miastem, należy zaliczyć do osiedli wiejskich.

Lefevre³ podkreśla, wyróżniając osiedla wiejskie od miejskich, znowu kryterjum krajobrazowe. W miastach dom jest jedynym czynnikiem, tworzącym krajobraz. Wieś natomiast jest jednym z czynników składowych krajobrazu.⁴

Na różnicę krajobrazu miasta i wsi wpływa nietylko ilość domów, ale odrębny charakter domów. Na wygląd domów wpływa w pierwszym rzędzie ich przeznaczenie. Zajęcia ludności, ich sposób życia, decyduje o wyglądzie zewnętrznym domów. Osiedla, związane z gospodarką naturalną (uprawą, eksploatacją ziemi), od niepamiętnych czasów uważa się za osiedla wiejskie. Na terenie Wielkopolski są osiedlami wiejskiemi osiedla, związane z gospodarką rolną, rolniczo-hodowlaną lub rolniczo-ogrodniczą.

Granica między osiedlami wiejskiemi a miejskiemi jest trudna do przeprowadzenia. Zagadnienie granicy miasta szczegółowo omówił na przykładzie osiedli wiejskich wpobliżu Poznania Błaszczak.⁵ Niemało spotyka się osiedli podmiejskich, w których stosunek pracujących na roli do zamieszkałych a dojeżdżających do miasta jest przeważający na korzyść tych ostatnich. Także Kubijowicz⁶ poczynił analogiczne obserwacje na przykładzie Nowego Sącza. Osiedla wiejskie tworzą dokoła miasta pewien typ przejściowy, który zaznacza

1

   Zaborski, mimo że bierze za podstawę swej pracy „wieś“ w sensie antropogeogra-ficznym, odbiega jednak od przyjętych powyżej geograficznych definicyj wsi. Wsią są dla Zaborskiego tak pojedynczo stojące zagrody, jak skupione, jeno jedne nazywa wsią samotniczą, drugie wsią zwartą. Termin „rozproszony⁴¹ uważam za trafniejszy niż „samotniczy⁴⁴, używany przez Zaborskiego. „Samotniczy⁴⁴ określa raczej stosunek, w jakim się znajdują mieszkańcy osiedli rozproszonych do mieszkańców osiedli skupionych, ale wyraz ten nic nie mówi o rozmieszczeniu domów. Natomiast termin „rozproszony⁴⁴ oddaje lepiej obraz, jaki się przedstawia patrzącemu na krajobraz obserwatorowi.

2

   A. Demangeon: Congres Int. de Geogr. Commission de 1'habitat rural. Paris. 1931, str. 2.

3

   M. L e f e v r e : 1. c. str. 4.

4

M. Lefevre w odpowiedzi na pytania Demangeona, decyduje się ostatnio (Lefevre M. A. „Habitat Rural i Habitat Urbain 1929“) na zaliczenie do osiedli wiejskich tylko osiedli rolniczych. W pracy swej jednak zalicza także do „1’habitat rural" osiedla górnicze Belgji południowej.

5

   A. Błaszczak: Osady podmiejskie wpobliżu Poznania. Kronika Miasta Poznania,

1924, t. II, z. l i 2.

6

   W. Kubijowicz: Z antropogeografji Nowego Sącza. Kraków, 1927.