8748915833

84 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

darstw domowych. Wieś dworska jest zatem skupieniem budynków mieszkalnych i dlatego w terenie zaznacza się jako skupienie. Również Vidal de la Blachę zalicza dwory do osiedli skupionych.¹

Zupełnie odrębnie przedstawia się w krajobrazie wieś zagrodnicza (ryc. 2). Zagrody grupują się jedna obok drugiej. W każdej zagrodzie stoi kilka budynków : dom mieszkalny i zabudowania gospodarcze są ustawione zazwyczaj w czworobok. W środku czworoboku mieści się podwórze. Dom mieszkalny jest szczytem czy licem zwrócony do drogi, przed nim zaś i wokoło domu jest mały ogródek, sad. Latem i wiosną wieś pełna jest zieleni. Zagroda otoczona jest wokoło płotem, od strony drogi prowadzi do niej brama. Jedna zagroda przytyka bezpośrednio do drugiej, a domy mieszkalne tworzą zwarty szereg od strony dróg. Natomiast od strony pól ciągną się takim samym szeregiem stodoły i inne zabudowania gospodarcze. Wieś zagrodnicza przedstawia się zdała jako skupienie drobnych budynków gospodarskich i mieszkalnych, podczas gdy wieś dworska to nagromadzenie budynków o dużych rozmiarach i odrębnej zupełnie fizjognomji. Wieś dworska występuje często łącznie z wsią zagrodniczą, tworząc jedno skupienie budynków.

Odmienny charakter przybiera krajobraz, gdy między temi skupionemi osiedlami, a na ich peryferjach, pojawiają się zagrody rozproszone. Pojedyncze zagrody, stojące od siebie w większej odległości, nie tworzą w terenie skupienia. Starałam się ująć pewną graniczną odległość, powyżej której zagrody skupienia nie tworzą i wysuwam wartość 150 m, jako charakterystyczną dla Wielkopolski. Zdarzają się w przeważnej części mniejsze lub większe wahania w jednym i drugim kierunku, jednak odległość 150 m jest pewnego rodzaju granicą, powyżej której nie sięga ułożenie zagród, tworzących w terenie wyraźne skupienia. Wartość graniczna będzie dla poszczególnych krajów różna, jak to już z porównania chociażby osadnictwa wiejskiego w Belgji z pracy Lefevre² i Wielkopolski wynika, a zależy głównie od gęstości zaludnienia i od wielkości gospodarstw rolnych.

Na obszarach tych występują wsie, zwarte grupy domów, poprzednio opisane. Jeno oprócz nich pojawiają się na przestrzeniach, dzielących jedną wieś od drugiej, pojedyncze zagrody, w znacznych od siebie odległościach. Zagrody, otoczone płotem, tworzą foremne czworoboki, które wyraźnie zarysowują się na tle rozległych pól.

Czasem zagrody rozproszone trzymają się dróg bocznych lub głównych, do wsi wiodących. Umieszczone w znacznych lecz mniej więcej równych odległościach, robią wrażenie, iż rozsypane są według pewnego planu. Jest to rozproszenie planowe (ryc. 3).

Inny przedstawi się obraz, jeżeli zagrody nie układają się wzdłuż pewnych wytycznych linij. Pojawiają się wówczas bezładnie w obrębie pól. Zagrody

¹    Vidal de la Blachę: 1. c. str. 180.

²    Lefevre przyjęła 50 m za granicę skupienia.