223428125

158

Recenzje

nazwisk Polaków. Oznaczono trasy A. Czekanowskiego, szlak (i miejsce śmierci) Czerskiego, jego pobyt nad Bajkałem w latach 1877 i 1880, podróż K. Bohdanowicza po Kamczatce w roku 1897, ale ani nad Bajkałem, ani na Kamczatce nie można znaleźć informacji o badaniach B. Dybowskiego. Nie figuruje on w ogóle w indeksie. Na mapie badań Rosjan w Azji Centralnej od siedemdziesiątych lat XIX w. do roku 1917 są trasy Grąbczewskiego, ponadto na mapach badań rosyjskich z XIX w. można odszukać nazwiska W i t-kiewicza, Jaworskiego i innych.

Szlaki podróży są na ogół znaczone w sposób przejrzysty. Mapy, z wyjątkiem ostatnich wypraw oceanograficznych, nie są przeładowane. Dobrze ilustruje to zagadnienie porównanie dwu map Ameryki Północnej: z Muir's Historical Atlas Ancient Medieval and Modern, edited by G. G o o d a 1 1, M. A. and R. F. T r e-h a r n e, M. A. London 1957 i z omawianego Atlasu radzieckiego.

W angielskim atlasie tło stanowi barwna mapa hipsometryczna zadrukowana dużą ilością nazw. Oznaczone cienkimi czerwonymi i czarnymi liniami szlaki podróżników są słabo czytelne. Mapa zamieszczona w atlasie radzieckim, z mniejszą ilością treści, z barwami posiadłości europejskich i nazwami plemion w tle, jest znacznie bardziej przejrzysta.

Ewolucję obrazu kartograficznego poszczególnych kontynentów przedstawiono na przykładach uproszczonych starych map. Słusznej zasady pokazywania serii map jednego kontynentu w różnych przekrojach czasowych przestrzegano może nieco zbyt sztywno. Np. mapę Ptolemeusza, przedstawioną w dużym zmniejszeniu na tablicy kartografii antycznej, powtórzono w schematycznych rysunkach dwukrotnie: wielką część zachodnią mapy włączono do serii rysunków ilustrujących rozwój pojęć geograficznych o Afryce, na sąsiedniej tablicy znów wschodnia i centralna partia mapy Pto-lemeuszowskiej zaczyna serię schematycznych szkiców rozwoju wiadomości o Azji. Słuszne wydaje się powtórzenie mapy Orteliusza z 1570 r. Przy zestawieniu wiadomości o Australii podano w schemacie południową półkulę mapy Orteliusza, dla mapy Antarktydy powtórzono południowy kontynent Orteliusza na sieci azymutalnej biegunowej, prostej. W tej sieci zestawiono mapy Antarktyki z sześciu przekrojów czasowych.

Na kolejne, coraz bliższe prawdy, kontury kontynentów nie wprowadzono rzeczywistych zarysów lądów, jak to stosuje np. wspomniany wyżej atlas angielski z roku 1957, który zawiera szereg mapek świata (2 półkule) od Ptolemeusza do Dau-ville’a (1761) z naniesionymi konturami rzeczywistymi.

Założeniem autorów było widocznie oddzielenie przykładów kartografii od tras ówczesnych podróży, szkoda jednak, że choć w dużym uproszczeniu nie naniesiono np. drogi Tasmana na jego mapę Australii, tak jak w cytowanym wyżej atlasie angielskim. Specjalnie brak trasy wyprawy Cooka dookoła południowego kontynentu na jego mapie z roku 1776.

Wiele ciekawych danych zawiera dział starych map. Rozpoczynają go fotografie map babilońskich na glinianych tabliczkach i egipskiego planu papirusowego. Obok każdej (dość mało czytelnej) reprodukcji zamieszczono szkic wyjaśniający jej treść.

Wszystkie reprodukcje starych map są drukowane czarno na kremowym tle. Na niektóre z nich wprowadzono czerwone napisy lub liczby, objaśnione poniżej rysunku, dla łatwiejszego zidentyfikowania krajów. Jeśli mapa nie ma orientacji północnej podano ją w opisie.

Rekonstrukcja mapy Eratostenesa jest nie tylko uzupełnieniem do tablicy wypraw narodów śródziemnomorskich od III w. przed naszą erą do II w. n. e. przez podanie antycznego obrazu świata i kilku starożytnych nazw (np. „Zatoka Arabska" — na oznaczenie dzisiejszej nazwy Morza Czerwonego, Taprobane, Tanais itp.), ale ma także oznaczony równoleżnik rodyjski i inne współrzędne najstarszej sieci kartogra-