3870136282

KPP 3/2007 71

_________Problem „Prawa karnego międzynarodowego"

tę wspólnotę jako całość za przestępstwo". W uwagach wyjaśniających wskazywano gwoli przykładu m.in. na zakaz agresji, niewolnictwa, ludobójstwa, apartheidu, masowego zanieczyszczenia powietrza. Orzecznictwo MTKJ zalicza do norm imperatywnych „większość norm międzynarodowego prawa humanitarnego, w szczególności te zakazujące zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości"²⁸.

Dla potwierdzenia istnienia normy zwyczajowej prawa międzynarodowego konieczne jest wykazanie dwóch zasadniczych elementów - usus i opinio iuris sive necessitatis. W przypadku pierwszego elementu należy wykazać istnienie utrwalonej praktyki państw, która uwiarygodni, że państwa traktują ten trwały sposób daną sprawę z przekonaniem o obowiązkowym charakterze takiego postępowania i o istnieniu nakazującej go normy²⁹. Praktyka państw jest odtwarzana zazwyczaj w oparciu o akty formalne, mianowicie czynności organów państwowych, ustawodawstwo, orzecznictwo sądów krajowych, jak również z traktatów międzynarodowych. Te ostatnie mogą być również potraktowane jako odzwierciedlenie norm zwyczajowych w innym źródle prawa, punkt początkowy dla rozwoju nowych norm zwyczajowych lub element krystalizowania się ich treści. Dowód istnienia praktyki współtworzącej zwyczaj poddany jest warunkom kwalifikującym. Dopiero ta praktyka, która jest długotrwała, możliwa do generalizacji, w końcu spójna i jednolita - może przemawiać na rzecz wykształcenia się normy zwyczajowej. Jednakże, w dziedzinie prawa karnego międzynarodowego i powiązanego z nim międzynarodowego prawa humanitarnego warunki dla uznania zwyczaju międzynarodowego podlegają pewnym modyfikacjom³⁰. Przede wszystkim, zgodnie z utrwaloną już linią orzeczniczą, przy ustalaniu faktu istnienia i treści prawa zwyczajowego lub zasad ogólnych prawa w zakresie prawa karnego międzynarodowego, należy - ze względu na istotę zagadnienia - opierać się na oficjalnych wypowiedziach państw, nawet jeśli państwo nie zapewniło faktycznej realizacji tych zapowiedzi, jak również podręcznikach wojskowych, które wpływają na pragmatykę działania sił wojskowych³¹. Po drugie, skoro istotą norm prawa karnego międzynarodowego i prawa humanitarnego jest powstrzymywanie się od pewnego postępowania, przeprowadzenie dowodu z utrwalonej praktyki w postaci zaniechania poważnych naruszeń praw człowieka wymaga wykazania, że nie stanowi ono przypadku, ale jest wyrazem utrwalonych oczekiwań odnoszących

²⁸    Zob. np. Zoran Kupreśkić, IT-95-16-T, pkt 520.

²⁹    Wyrok MTS w sprawie North Continental Shelf, ICJ Reports (1969), s. 3, 44, pkt 77.

³⁰    A. Cassese, International Cńminal...; A. Pellet, Applicable Law....

³¹    Tadić, MTKJ Trial Chamber, IT-94-1-A, wyrok z 15.7.1999 r., pkt 99.