Jagdpanzer 38(t) Hetzer

Panzerjäger 38(t)

Sd.Kfz.138/2

W marcu 1943 roku generał pułkownik Heinz Guderian wydał polecenie opracowania lekkiego niszczyciela czołgów, który miał zastąpić dotychczasowe, często tymczasowe pojazdy (np. Marder) i holowaną artylerię przeciwpancerną (np. działa 75mm Pak 40). W rezultacie powstał program określany jako Panzerjägerprogram lub G-13. Opracowany w jego ramach pojazd miał wejść na wyposażenie oddziałów niszczycieli czołgów w dywizjach piechoty. Zadecydowano aby jako podstawę tego nowego Panzerjägera wykorzystać podwozie czołgu Panzerkampfwagen 38(t). Pojazd ten określany początkowo jako Leichtes Sturmgeschütz 38(t), następnie jako Jagdpanzer 38(t) für 7,5cm Pak 39 L/48 ostatecznie nazwano Jagdpanzer 38(t) Hetzer. Projekt był gotowy 17 grudnia 1943 roku, a 24 stycznia następnego roku ukończono drewnianą makietę. W marcu 1944 roku wybudowano w zakładach BMM (Boehmish-Maehrische-Maschinenfabrik) trzy pierwsze prototypy i zdecydowano o rozpoczęciu seryjnej produkcji. W marcu i kwietniu 1944 roku prototypy poddano rozległym testom i zlecono zakładom BMM (Praga/CKD) w Pradze, a następnie fabryce Skody w Pilźnie produkcję tych pojazdów. 20 kwietnia w Arys (dzisiejszy Orzysz) w Prusach Wschodnich zaprezentowano Hetzera Hitlerowi i innym przywódcom Trzeciej Rzeszy. Nowy pojazd otrzymał oznaczenie Jagdpanzer 38(t) Hetzer (Podżegacz) - Sd.Kfz.138/2, znany był też jako Panzerjäger 38(t). Produkcję rozpoczęto w kwietniu 1944 roku w zakładach BMM, oraz we wrześniu 1944 roku w zakładach Skoda. Do maja 1945 roku wybudowano ogółem 2584 sztuk Hetzerów w trzech seriach (numery podwozia 321001 - 323000 : BMM, 323001 - : Skoda i 325001 - ). W pierwszym miesiącu (kwiecień 1944 roku) BMM wyprodukowały 20 Hetzerów, wraz z upływem czasu liczba ta wzrastała. W końcowym okresie produkcję Hetzera prowadzono w fabrykach w Pradze, Pilźnie, Koeniggraetz, Boehm i Breslau. Plany z ostatnich miesięcy wojny zakładały, że od połowy 1945 roku będzie budowanych miesięcznie 1000 sztuk niszczycieli czołgów Hetzer.

Wczesny model Hetzera na Bałkanach.

Hetzery miały wejść na wyposażenie dywizji piechoty, grenadierów pancernych i samodzielnych jednostek, w ramach oddziałów niszczycieli czołgów (Panzerjaeger Abteilung / Panzerjaeger Kompanie). Centrum szkolenia przyszłych załóg Hetzerów - Panzerjagaerschule mieściło się w Milovicach. Większość jednostek przydzielono do dywizji piechoty Wehrmachtu (pierwsze otrzymały w lipcu 1944 roku 15. i 76. Dywizja Piechoty) i dywizji volksgrenadierów. Hetzery były też wysyłane do innych jednostek w ramach wymiany Marderów i pojazdów typu Jagdpanzer. W ostatnich miesiącach wojny niszczyciele czołgów Hetzer często spełniały rolę do jakiej nie zostały przeznaczone - używano ich w miejsce zniszczonych czołgów bojowych (np. w Dywizjach Pancernych Kurmark i Feldherrnhalle). Część znalazła się w improwizowanych jednostkach, tworzonych w ostatnich dniach wojny z przeróżnego personelu wojskowego. Hetzer był też jednym z ostatnich pojazdów pancernych produkowanych i wysyłanych do walki do ostatnich dni II WŚ. Hetzery służyły na wszystkich frontach w oddziałach Wehrmachtu, Waffen SS (10 dywizji), Luftwaffe (1 dywizja), Kriegsmarine (2 dywizje), RAD (3 dywizje) i ROA (Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej). Duża ilość tych pojazdów wzięła udział w niemieckiej ofensywie w Ardenach w grudniu 1944 roku. Pierwsze Hetzery rozpoczęły służbę w maju/czerwcu 1944 roku w 731. i 743. Heeres Panzerjäger Abteilung. Każda z tych jednostek otrzymała 45 Hetzerów, obydwie walczyły na Froncie Wschodnim. Wkrótce potem w Hetzery wyposażono trzy dalsze samodzielne jednostki - 741. (w 1944 roku), 561. (w 1945 roku) i 744. Heeres Panzerjäger Abteilung (w 1945 roku). Oddziały Waffen SS otrzymały niewielką liczbę tych niszczycieli czołgów, a pierwszą jednostką w nie wyposażoną była 8.Dywizja Kawalerii SS Florian Geyer (we wrześniu 1944 roku). Około 200 sztuk przydzielono w latach 1944 - 1945 do dziesięciu dywizji SS, głównie grenadierów pancernych.

Kompania Panzerjaeger wyposażona w Hetzery

Dowództwo kompanii	1 Befehlspanzer 38(t) Hetzer / 1 Jagdpanzer 38(t) Hetzer
1.Pluton	4 pojazdy Jagdpanzer 38(t) Hetzer
2.Pluton	4 pojazdy Jagdpanzer 38(t) Hetzer
3.Pluton	4 pojazdy Jagdpanzer 38(t) Hetzer

Hetzer opierał się na poszerzonym podwoziu Panzerkampfwagen 38(t) ze zmodyfikowanym zawieszeniem (większe koła jezdne, pochodzące z prototypu czołgu rozpoznania TNH n.A) i ulepszonym, 6-cylindrowym silnikiem Praga AC/2 o mocy 160KM, ze skrzynią biegów Praga-Wilson (5 biegów + 1 wsteczny). Podwozie to zostało przystosowane do większego działa i grubszego pancerza niż w standardowych czołgach PzKpfw 38(t). Hetzer wyposażony był w dwa zbiorniki paliwa, zdolne pomieścić 320 litrów, co umożliwiało mu maksymalny zasięg 177km. Masa bojowa pojazdu dochodziła do 16 ton, mógł on rozwijać prędkość maksymalną 42km/h. Gąsienice o szerokości 350mm składały się z 96 ogniw każda, a bezpośredni kontakt z podłożem posiadały na długości 2,72m. Hetzer posiadał płaski, spawany kadłub o grubości płyty: 60mm z przodu, 8mm z tyłu i 20mm z boku. Dodatkowo pojazd posiadał 5-milimetrowe osłony boczne (Schurzen). Główne uzbrojenie stanowiło działo 75mm Pak 39 L/48, o wychyleniu poziomym 5° w lewo i 11° w prawo i pionowym od -6° do +10°, z celownikiem optycznym Sfl.2.f.1a. Osłonę działa zapewniało 60-milimetrowe odlewane jarzmo typu Saukopf. Początkowo masa działa i pancerza czołowego przeciążała przód pojazdu, jednak w późniejszych modelach zostało to zredukowane przez zastosowanie mocniejszego zawieszenia. Efektywny zasięg działa wynosił ponad 1000 metrów. Hetzer mógł zniszczyć radziecki T-34/85 z odległości 700m, trafiając go w przedni pancerz, sam mógł być zniszczony przez T-34/85 z odległości 400m, przy trafieniu w przedni pancerz. Natomiast w pojedynku z JS-2 Hetzer mógł zostać zniszczony już z dystansu 1000m, podczas gdy sam mógł zniszczyć JS-2 z odległości 100m. Z powodu ograniczonego kąta wychylenia działa Hetzer nieustannie zmuszony był zmieniać pozycję, narażając boczny, 20-milimetrowy pancerz na ogień przeciwnika. Na dachu wieży zainstalowano karabin maszynowy MG 34/42, który mógł być obracany w płaszczyźnie poziomej o 360°. Posiadał on magazynek na 50 naboi. Był obsługiwany przez dowódcę z wnętrza pojazdu, jednak w momencie przeładowywania ładowniczy był wystawiony na niebezpieczeństwo ostrzału. Taki sam system stosowano również w późnych wariantach pojazdów StuG III.

Wnętrze Hetzera z powodu nachylenia kadłuba i niskiej sylwetki było bardzo ciasne dla 4-osobowej załogi, składającej się z dowódcy, działowego, ładowniczego i kierowcy. Wnętrze to podzielone było na dwa przedziały - silnikowy i bojowy. Działowy i ładowniczy zajmowali miejsca po lewej stronie działa, dowódca w tylnej części po prawej stronie działa, a kierowca z przodu pojazdu, na lewo od działa. Pomiędzy sobą załoga porozumiewała się poprzez interkom, używano też 10-watowego zestawu radiowego FuG5. Hetzery produkowane jako wozy dowodzenia - Befehlswagen 38(t) Hetzer posiadały dodatkowo aparaturę radiową - 30-watowy FuG8. Dowódca do obserwacji przez otwarty właz mógł posługiwać się peryskopem z binokularem, generalnie jednak miał dosyć ograniczone pole widzenia. Niewielka wysokość pojazdu utrudniała trafienie go i jednocześnie ułatwiała uzyskanie przewagi pierwszego strzału. 75-milimetrowe działo przeciwpancerne zamontowano 38 centymetrów na prawo od osi pojazdu, co stanowiło spore utrudnienie (szczególnie dla działowego i ładowniczego), jako że konstrukcyjnie przystosowano je do ładowania od prawej strony. Niewielka przestrzeń wewnątrz wozu umożliwiała przewożenie jedynie 40 - 41 pocisków 75mm i 600 sztuk amunicji do karabinu 7,92mm. Hetzery były w trakcie produkcji nieustannie modyfikowane, dlatego też pomiędzy modelami wczesnego, środkowego i późnego etapu produkcji istniało szereg różnic. Większość z nich spowodowana była brakami materiałowymi i koniecznością uproszczenia konstrukcji. Między innymi modyfikowano włazy dowódcy i wejściowe, zastosowano lżejsze, 30-milimetrowe jarzmo działa, zmieniono koła jezdne, stosowano różne typy koła napinającego, wzmocniono zawieszenie oraz wymieniano tłumik.

Biuletyn Jednostek Pancernych z października 1944 roku - “...Lekki niszczyciel czołgów Jagdpanzer 38 udowodnił swą przydatność bojową. Załogi są z niego dumne i tak jak i piechota pokładają w nim duże nadzieje. Najbardziej chwalona jest możliwość prowadzenia wkoło ognia z karabinu maszynowego. Duża siła ognia, niewysoka sylwetka i ogólny kształt czynią ten pojazd odpowiednim do wypełniania dwóch głównych zadań: walki z nieprzyjacielskimi czołgami i bezpośredniego wsparcia piechoty w ataku i w obronie. Donoszono, że jedna z kompanii w krótkim czasie zniszczyła 20 nieprzyjacielskich czołgów bez strat własnych. Inny oddział zniszczył 57 czołgów (w tym 2 Staliny (radzieckie JS-2) z odległości 800m) również bez strat własnych. Ta sama jednostka przybyła w rejon walki po przejechaniu w ciągu jednego dnia 160 km bez defektów...Pancerz czołowy mógł wytrzymać ogień radzieckiego działa 76,2mm. Bieżące straty są rezultatem trafień w boczne i tylne płyty pancerza...”

„Podczas jednej z walk 4 dział samobieżnych (Hetzerów) z naszej kompanii (3.Kompania H.Pz.Jg.Abt 731) z pojedynczym IS-122 (radziecki JS-2) z odległości 1200m okazało się, że 10 pocisków nieprzyjaciela wystrzelonych w stronę pojazdu dowódcy kompanii wybuchło 100m przed celem. Dowódca kompanii natychmiast rozkazał jednemu z dział (Hetzerów) przemieszczenie się na prawe skrzydło i zaatakowanie z boku, wykorzystując obniżenie terenu. Sześć pocisków przez nie wystrzelonych trafiło w pancerz boczny IS-122 (JS-2), który zaczął się palić…”

W grudniu 1944 roku 20 Hetzerów w obliczu nadchodzącej ofensywy w Ardenach przekonwertowano na wozy z miotaczami ognia. Miotacz ognia (14mm Flammenwerfer 41), w celu zamaskowania rzeczywistej roli pojazdu był umieszczony w standardowej lufie działa. Wszystkie jednostki przydzielono do 352. i 353.Panzer-Flamm-Kompanie w ramach Grupy Armii G. W początkach 1945 roku kilka Hetzerów przezbrojono w celu zwiększenia siły ognia w stosowane w Panterach działa 75mm KwK 42 L/70. Po przeprowadzeniu prób odrzucono jednak to rozwiązanie, ponieważ długa lufa silnie obciążała przód pojazdu, co powodowało pogorszenie zwrotności i utrudniało manewrowanie wozem. Rozważano również propozycję Kruppa, który zaproponował zmodyfikowanie Hetzera na pojazd Panzerjäger 38(t) mit 75mm L/70, z nową, większą nadbudówką umieszczoną w części tylnej wozu i działem 75mm L/70.

15cm Schweres Infanteriegeschütz 33/2 (Sf) auf Jagdpanzer 38(t) Hetzer.

(zdjęcie udostępnił Dmitry Pyatakhin)

Konstruktorzy planowali wykorzystać kadłub i podwozie Hetzera do różnorakich projektów, jak np. pojazd przeciwlotniczy, lecz żaden z nich nie osiągnął etapu produkcyjnego. W listopadzie 1944 roku zadecydowano o użyciu Jagdpanzera 38(t) jako bazy dla działa 150mm sIG 33/2. Od grudnia 1944 roku do końca wojny wybudowano w zakładach BMM (Praga/CKD) ogółem 30 pojazdów tego typu. Nadano im oznaczenie 15cm Schweres Infanteriegeschütz 33/2 (Sf) auf Jagdpanzer 38(t) Hetzer. Od października 1944 roku wyprodukowano także 106 jednostek Bergepanzer, w tym 64 przekonwertowanych na te lekkie wozy ewakuacyjne. W celu uproszczenia produkcji opracowywano od grudnia 1943 roku model Jagdpanzer 38(t) Hetzer Starr, uzbrojony w sztywno zamontowane i nie zamortyzowane działo 75mm Pak 39/1 L/48. Pojazd był napędzany dieslowskim silnikiem Tatra 103 i ważył 14000kg. Produkcję liczącej 10 sztuk serii prototypowej rozpoczęto w maju 1944 roku i zakończono w lutym 1945 roku, wtedy też zamówiono dodatkowych 100 sztuk. 21 kwietnia 1945 roku złożono zamówienie na serię 500 pojazdów, a wielkoseryjną produkcję zamierzano uruchomić w maju 1945 roku. Koniec wojny pokrzyżował jednak te plany. Co ciekawe, po wojnie 9 z 10 Hetzerów Starr przebudowano do standardu Hetzera. W planach był też wariant uzbrojony w haubicę 105mm StuH 42/2 L/28. Miano go zacząć produkować później jako część tzw. Serii E na podwoziu projektu 38(d). W listopadzie 1944 roku postanowiono wykorzystać podwozie Hetzera jako podstawę pojazdu Flakpanzer 38(t) Hetzer (Kleiner Kugelblitz) z zamontowaną wieżą z Flakpanzer IV Kugelblitz (z tym samym i/lub innym uzbrojeniem) jednakże plany pokrzyżowała sytuacja wojenna. Z interesującą propozycją zamontowania w Hetzerze wieży PzKpfw IV wystąpiły zakłady Kruppa, dowiedziono jednak niemożności przeprowadzenia takiego połączenia. Krupp zaproponował również instalowanie zmodyfikowanej wieży PzKpfw IV z działem 80mm PAW (Panzerabwehrwerfer - działo przeciwpancerne lekko-udarowe) 600, co także nie zostało zrealizowane. Pierwsze egzemplarze tych dział ukończono w grudniu 1944 roku, a do marca 1945 roku wyprodukowano jedynie 20 sztuk. Te konstrukcyjnie ulepszone armaty przeciwpancerne ważyły tylko 640kg i mogły przebijać pancerz o grubości do 140mm z odległości 750m. Ostatecznie jako następcę Hetzera miano produkować pojazd Jagdpanzer 38(d) na podbudowie czołgu PzKpfw 38(d). Jego uzbrojenie miało stanowić działo 75mm Pak 39 L/48 lub 75mm PzJagK 42 L/70. Napędzany miał być wysokoprężnym silnikiem Tatra 103 lub Maybach HL 64 z wtryskiem paliwa. Zamówiono 1250 sztuk tych wozów a produkcja miała się rozpocząć latem 1945 roku. Koniec wojny przerwał całość prac nad projektem 38(d), stanowiącym część Serii E.

Latem 1944 roku zamierzano wysłać 30 Hetzerów Armii Rumuńskiej, jednakże w końcu dostarczono je Wehrmachtowi. W okresie grudzień 1944 - styczeń 1945 Niemcy wyeksportowali 75 - 100 Hetzerów na Węgry. Kilka sztuk było przez krótki okres używane przez jednostki polskie, amerykańskie, radzieckie i bułgarskie. Prawdopodobnie jednym z najsłynniejszych Hetzerów (z 743.Panzerjäger Abteilung) był pojazd zdobyty przez polskich powstańców podczas Powstania Warszawskiego 2 sierpnia 1944 roku. Naprawiony i ochrzczony imieniem „Chwat” został użyty przeciwko swoim poprzednim właścicielom.

Szwajcarski Jagdpanzer G-13.

Po zakończeniu II Wojny Światowej produkcję Hetzera (naprawiano także porzucone i uszkodzone egzemplarze), oznaczonego teraz jako ST-I (Stihac Tanku) kontynuowano do wczesnych lat 60-tych w zakładach Skoda i Praga w Czechosłowacji. Jednocześnie z ST-I wybudowano 50 nieuzbrojonych (częściowo wyposażonych w nadbudówki) pojazdów treningowych, oznaczanych jako ST-III / CVP. W 1949 roku na przebudowanych kadłubach ST-I z usuniętym uzbrojeniem i otwartych od góry zamontowano zmodyfikowane wieże czołgów PzKpfw 38(t). Wieże te były uzbrojone w karabin maszynowy 7,92mm ZPB-A lub 7,62mm DT-28 z lewej strony i niemiecki miotacz ognia Flammenwerfer 41 z prawej. Prototyp tego czołgu ukończono w 1951 roku pod nazwą PM-I. W roku 1953 poddano go testom, jednak dwa lata później Czechosłowacka Armia przestała być zainteresowana pojazdem tego typu i prace nad PM-I przerwano. W 1950 roku w zakładach CKD wybudowano także prototyp ciągnika ewakuacyjnego, opartego na konstrukcji ST-I, oznaczony jako Praga VT-III. W 1949 roku 249 egzemplarzy ST-I weszło na wyposażenie Armii Czechosłowackiej, która używała ich do II połowy lat 50-tych. Hetzery prawdopodobnie służyły też po wojnie w Szwecji do wczesnych lat 60-tych. Armia Szwajcarska nabyła w 1947 roku 158 sztuk Hetzerów, które pozostawały tam w użyciu jako G-13 do początku lat 70-tych. Pojazdy te były uzbrojone w działa 75mm Stuk 40, tak jak planowali niemieccy konstruktorzy podczas wojny. G-13 poddano szeregu modyfikacjom, mającym na celu ich unowocześnienie (np. część wyposażono w 6-cylindrowy dieslowski silnik o mocy 150KM - wozy te znane były jako G-13D). Dodatkowo Szwajcarzy zamówili ciągniki ewakuacyjne oparte na G-13 i produkowane przez zakłady CKD pod nazwą Praga DT-III. Zainteresowany nabyciem 65 sztuk pojazdów ST-I był też Izrael, jednakże ich wysoka cena (dwukrotnie wyższa niż Shermana) spowodowała, że nigdy nie sfinalizowano tej transakcji.

Generalnie Jagdpanzer 38(t) Hetzer był tani w produkcji, szybki, niski i trudny do trafienia, co czyniło go jednym z najbardziej udanych niszczycieli czołgów II Wojny Światowej. I mimo, że nie był popularny wśród załóg, okazał się niebezpiecznym przeciwnikiem w obronie i jednym z najskuteczniejszych “łowców czołgów” ostatniego okresu wojny. Konstrukcja Hetzera do dnia dzisiejszego stanowi wzór dla wielu współczesnych niszczycieli czołgów, jak na przykład szwedzkiego Stridsvagn 103 (S-Tank).

Szwajcarski G-13 upodobniony do niemieckiego Hetzera.

Dzisiaj Hetzery i ich warianty można oglądać na ekspozycjach w wielu miejscach na świecie, jak np. Hetzer w Axvall (Szwecja), G-13 przebudowany do standardu Hetzera w Panzermuseum Munster (Niemcy), nieuzbrojony Hetzer i powojenny ST-I w Lesanach (Czechy), Hetzer w Imperial War Museum w Duxford (Anglia), Hetzer w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Hetzer w muzeum w Kubince (Rosja), G-13 przebudowany do standardu Hetzera w Centrum Historycznym Bastogne (Belgia), Hetzer w Bovington Tank Museum (Anglia), Hetzer w Worthington Park Museum (Kanada), G-13 w Narodowym Muzeum Historii Wojskowości w Diekirch (Luksemburg), Hetzer i G-13 w Panzermuseum w Thun (Szwajcaria), G-13 w Auto & Technik Museum w Sinsheim (Niemcy), G-13 przekonwertowany do standardu Hetzera w Muzeum Armii Królewskiej w Brukseli (Belgia), G-13 przebudowany do standardu Hetzera w Texas Military Forces Museum (USA), Hetzer w Aberdeen Proving Grounds w Maryland (USA).

Bergepanzer 38(t) / Bergepanzer 38(t) Hetzer

Ten opancerzony pojazd ewakuacyjny budowany na bazie Hetzera - Bergepanzer 38(t) Hetzer lub PzKpfw 38(t) - Bergepanzer 38(t) z niską, otwartą od góry nadbudówką, był obsługiwany przez 4-osobową załogę. Do obrony miejscowej przewożono wewnątrz karabin maszynowy MG 34. 170 sztuk tego lekkiego wozu wybudowały w okresie październik 1944 - maj 1945 zakłady BMM (Praga/CKD). 64 z nich opierało się na podbudowie Hetzerów, natomiast 106 wykorzystywało podwozie czołgów PzKpfw 38(t). Bergepanzer Hetzer stanowił też podstawę dla haubicy 150mm sIG 33/2, 30 sztuk tych pojazdów wybudowano w 1944 roku (w tym 6 przy wykorzystaniu Bergepanzer 38(t) Hetzer). Jeden egzemplarz tego wozu ewakuacyjnego eksperymentalnie wyposażono w działko 20mm Flak 38. Od sierpnia 1944 roku testowano prototypy pojazdów Vollkettenaufklarer 38(t) uzbrojone w pojedyncze lub podwójne działka 20mm Flak 38 L/112,5. W roku 1945 poddano testom zmodyfikowany egzemplarz Bergepanzer 38(t) z działem 75mm K 51 L/24, oznaczony jako Vollkettenaufklarer 38(t).

Vollkettenaufklarer 38(t) Katzchen

W 1943 roku zakłady Auto-Union otrzymały zamówienie na opracowanie gąsienicowego pojazdu rozpoznania, który miał docelowo znaleźć zastosowanie na Froncie Wschodnim. Wóz miał mieścić 6 - 8 żołnierzy i spełniać rolę opancerzonego transportera, unikającego bezpośredniego kontaktu z pojazdami nieprzyjaciela. W I połowie 1944 roku Auto-Union wybudował makietę pojazdu w skali 1:1 i dwa prototypy. Przedział bojowy był od góry otwarty, załoga składała się z kierowcy (z lewej strony) i operatora karabinu maszynowego MG 42 (z prawej strony). Wygląd

przedziału bojowego był podobny jak w transporterze Sd.Kfz.251. Pojazd napędzał

silnik Maybach HL 50 Z, o mocy 180 - 200KM. Grubość pancerza wynosiła od 14,5mm z boku i tyłu, do 30mm z przodu pojazdu. Podwozie było połączeniem nowo opracowanych elementów (np. zachodzące na siebie koła ze stalowymi obręczami) i części z czołgów PzKpfw IV (jak np. gąsienice). Obydwa prototypy testowano latem 1944 roku w Berka i napotkano liczne mechaniczne problemy. Jeden z dwóch prototypów Auto-Union, oznaczony jako Gepanzerter Mannschaftransportwagen Katzchen został zdobyty przez US Army w początkach 1945 roku. We wrześniu 1944 roku nakazano zakładom Auto-Union zaprzestać dalszych prac nad projektem i zlecono kontynuowanie ich zakładom BMM, które zaadoptowały podwozie Jagdpanzer 38(t) Hetzer. Projekt BMM przypominał konstrukcję Auto-Union, jednak posiadał szereg modyfikacji (np. dwa karabiny w miejsce jednego, silnik umieszczony z prawej strony a nie z lewej, wzmocniony pancerz - 50mm z przodu itp.). Testom poddano dwa typy silnika: 220-konny Praga 103 i 280-konny Praga NR. Konstrukcja zakładów BMM charakteryzowała się lepszymi osiągami niż wcześniejsza Auto-Union - pojazd osiągał prędkość maksymalną na drodze 64km/h i w terenie 40km/h, przy zasięgu 600km. Planowano produkcję tych wozów pod oznaczeniem Vollkettenaufklarer 38(t) Katzchen, jednak nigdy jej nie rozpoczęto, a dwa prototypy prawdopodobnie zniszczono pod koniec wojny.

Dane techniczne pojazdów Jagdpanzer 38(t) Hetzer i

Flammpanzer 38(t) Hetzer

Model	Jagdpanzer 38(t) Hetzer	Flammpanzer 38(t) Hetzer
Masa	15450kg	15500kg
Załoga	4	4
Silnik	Praga AC/2 / 6-cylindrowy / 160KM	Praga AC/2 / 6-cylindrowy / 160KM
Prędkość	Na drodze: 42km/h W terenie: 15km/h	Na drodze: 42km/h W terenie: 15km/h
Zasięg	Na drodze: 177km W terenie: 130km	Na drodze: 177km W terenie: 130km
Zbiornik paliwa	320 litrów	320 litrów
Długość	6,38m	4,87m (6,83m)
Szerokość	2,63m	2,63m
Wysokość	2,17m	2,17m
Uzbrojenie	75mm Pak 38 L/48 1 x 7,92mm MG 34/42	14mm Flammenwerfer 41 1 x 7,92mm MG 34/42
Amunicja	75mm - 40/41 sztuk 7,92mm - 600/1200 sztuk	14mm Flammenwerfer - 700 l 1 x 7,92mm - 600/1200 sztuk
Pancerz (mm/kąt)	Nadbudówka przód: 60/60 Kadłub przód: 60/40 Nadbudówka boki: 20/40 Kadłub boki: 20/15 Nadbudówka tył: 8/70 Kadłub tył: 20/15 Nadbudówka góra/dno: 8/90 Kadłub góra/dno: 10/90 Jarzmo działa: 60/Saukopfblende	Nadbudówka przód: 60/60 Kadłub przód: 60/40 Nadbudówka boki: 20/40 Kadłub boki: 20/15 Nadbudówka tył: 8/70 Kadłub tył: 20/15 Nadbudówka góra/dno: 8/90 Kadłub góra/dno: 10/90

Konwersje pojazdu Jagdpanzer 38(t) Hetzer

Flammpanzer 38(t) Hetzer - czołg z miotaczem ognia (wybudowano 20 sztuk w grudniu 1944 roku)

Bergepanzer 38(t) Hetzer - pojazd ewakuacyjny (wybudowano 170 sztuk w 1944/45)

15cm Schweres Infanteriegeschütz 33/2 (Sf) auf Jagdpanzer 38(t) Hetzer - samobieżna haubica 150mm sIG (wybudowano 30 sztuk w 1944 roku)

Flakpanzer 38(t) Hetzer - wóz przeciwlotniczy (planowano)

Hetzer z działem 75mm KwK 42 L/70 (wybudowano kilka sztuk)

Jagdpanzer 38(t) Hetzer Starr (prototypy)

Befehlspanzer 38(t) Hetzer - wóz dowodzenia

Vollkettenaufklarer 38(t) - gąsienicowy pojazd zwiadowczy

Maresal

W czasie gdy Niemcy pracowali nad projektem Hetzera rumuńscy konstruktorzy opracowali konstrukcję Maresal MO-4, przypominającą Hetzera i uzbrojoną w działo

75mm Resita M1943 (oparte zarówno na radzieckim dziale 76,2mm ZIS-3, jak i niemieckim 75mm Pak 40). W tym niszczycielu czołgów wykorzystano zdobyczne podwozie radzieckich czołgów T-60, podobnie jak we wcześniejszych projektach, oznaczonych jako M-00, M-01, M-02 i M-03. W grudniu 1943 roku rumuńscy konstruktorzy przedstawili plany Niemcom, którzy wykorzystali część rozwiązań w Hetzerze. Od marca 1944 roku kontynuowano, już przy wsparciu Fuhrera prace nad projektem Maresal, planowano też kolejne warianty MO-5 i MO-6. W maju 1944 roku ukończono prace nad prototypem wozu Maresal MO-4, który po szeregu testach okazał się lepszy od niemieckiego Sturmgeschütz III (40) Ausf G. Swą wyższość nad armatą 75mm Pak 40 udowodniło też działo 75mm Resita M1943. Natychmiast zamówiono w zakładach Rofiger 1000 sztuk tych pojazdów. Planowano także rozpocząć wspólną produkcję w fabrykach w Niemczech i Rumunii. W czerwcu 1944 roku Niemcy zaproponowali również budowę pojazdu Flakpanzer Maresal. W sierpniu 1944 roku wyprodukowano pierwszą próbną serię 10 sztuk wozów Maresal MO-4 oraz prototyp pojazdu Maresal MO-5. Dalszą produkcję przerwało wkroczenie do Rumunii Armii Czerwonej, a 26 października 1944 roku Rosjanie polecili wszystkie istniejące jednostki i prototypy przeznaczyć na złom i zaprzestać dalszych prac nad całością projektu.

1

95

---