Panzerkampfwagen T-34(r)

Radziecki T-34 w niemieckiej służbie

„Budzi duży niepokój” - generał-pułkownik Heinz Guderian, dowódca Drugiej Armii Pancernej

„Nie dysponujemy niczym porównywalnym” - generał-major F.W.Mellenthin, szef sztabu XLVIII Korpusu Pancernego

„Najlepszy czołg na świecie” - feldmarszałek Ewald von Kleist, Pierwsza Armia Pancerna

„Ten czołg niekorzystnie wpływa na morale niemieckiej piechoty” - generał G.Blumentritt

T-34/76 był konstrukcyjnym rozwinięciem średniego czołgu T-32, opartego na prototypach A-20 i A-30. Wozy serii przedprodukcyjnej wybudowano na początku 1940 roku, a pełna produkcja ruszyła od połowy tego samego roku. Kiedy rozpoczynano jego wytwarzanie w czerwcu 1940 roku, średni czołg T-34 (Tridsatchedverka) był najbardziej zaawansowanym konstrukcyjnie pojazdem tego typu na świecie i przewyższał wszystkie czołgi, w tym groźne niemieckie wozy. Zastosowano w nim rewolucyjne rozwiązania, takie jak np. nachylony pancerz, duża prędkość, siła ognia i niska sylwetka. Był także czołgiem niezawodnym i tanim w produkcji. Choć w początkowych etapach walk na Froncie Wschodnim Rosjanie mogli wykorzystać jedynie niewielką liczbę T-34, stanowił on przykrą niespodziankę dla Armii Niemieckiej aż do momentu wprowadzenia przez nią potężniejszej broni przeciwpancernej. Czołg T-34/76 produkowany był w 6 głównych wariantach: A (model 1940), B (model 1941), C (model 1942), D (model 1943), E (model 1943) i F (model 1943). Wszystkie były obsługiwane przez 4-osobową załogę a ich uzbrojenie stanowiło działo 76,2mm i 2 lub 3 karabiny maszynowe. Ogółem w latach 1940 - 1944 wybudowano 35119 sztuk T-34/76. W odpowiedzi Niemcy w 1942 roku opracowali własną konstrukcję - Panzerkampfwagen V Panther, która posiadała szereg rozwiązań zastosowanych wcześniej w T-34/76 i która ostatecznie okazała się lepszą od radzieckiej.

Zdobyczne radzieckie T-34/76 były przez Niemców oznaczane jako Panzerkampfwagen T-34 747(r). W przeciwieństwie do czołgów T-34/85, których udało się Niemcom zdobyć niewiele, T-34/76 był w dużej liczbie wcielany do służby w jednostkach. Najwięcej pojazdów przejęto w okresie od 1941 roku do połowy 1943

T-34/76 z Dywizji Pancernej SS „Totenkopf”.

roku, gdy Niemcy dyktowali warunki na froncie, natomiast wariant T-34/85 wszedł do służby zimą 1943 roku, kiedy to wojska niemieckie znajdowały się już w odwrocie. Niemcom bardzo odpowiadało wykorzystywanie zdobycznych radzieckich wozów dlatego też przekazywano je najróżniejszym jednostkom. Czasami służyły w nich do końca wojny. Pierwsze zdobyczne egzemplarze czołgów T-34/76 trafiły latem 1941 roku do 1., 8. i 11.Dywizji Pancernej. Początkowo rozważano możliwość utylizowania pojazdów T-34/76 ponieważ często zdarzało się, że działowi strzelali do charakterystycznych sylwetek, pozbawionych oznaczeń. W celu uniknięcia takich pomyłek załogi często malowały na swoich wozach duże krzyże lub nawet swastyki. Powszechną praktyką było nanoszenie krzyży lub swastyk na górną powierzchnię wieży. Miało to zapobiec trafieniu przez własne lotnictwo. Innym sposobem rozwiązania tego problemu było wykorzystywanie zdobycznych T-34/76 przy bezpośrednim wsparciu piechoty, gdzie kłopoty z identyfikacją występowały stosunkowo rzadko. Wariant z 1943 roku (T-34/76 D) posiadający dwa okrągłe włazy na wieży był przez Niemców nazywany „Mickey Mouse” z powodu charakterystycznego wyglądu otwartych jednocześnie obydwu włazów.

PzKpfw T-34 747(r) z 7.Pułku Pancernego 10.Dywizji Pancernej.

Od II połowy 1941 roku w celu naprawy i modyfikacji zdobyczne T-34/76 były transportowane do warsztatów w Rydze. Od 1943 roku dokonywano tego także w zakładach Mercedes-Benz w Marienfelde i Wumag w Gorlitz (dzisiejszy Zgorzelec). Czołgi T-34/76 modyfikowano do niemieckich standardów poprzez zamontowanie kopuły dowódcy i instalacji radiowej, dokonywano także niestandardowych polowych przeróbek. Części zamienne nie stanowiły problemu - około 30 sztuk czołgów wykorzystywano w charakterze długoterminowego zaplecza. T-34/76 używano także jako ciągników artyleryjskich i wozów amunicyjnych, a ciężko uszkodzone wozy wkopywano nawet jako betonowe schrony lub wykorzystywano w celach testowych i treningowych. Wiele sztuk górnych elementów kadłuba z wieżami zamontowano na wagonach kolejowych, oznaczonych jako Panzerjägerwagen (wagony-niszczyciele czołgów). Wchodziły one w skład pociągów pancernych (Panzerzug, np. Panzerzug „Michael”), pociągów ochrony trakcji (Streckenschutzug) i lokomotyw pancernych (Panzertriebwagen).

Ten zdobyczny T-34/76 pomalowano kolorem panzer grey, a także naniesiono duże krzyże Balkenkreuz. Niemiecka flaga namalowana na włazie wieży miała umożliwiać identyfikację przez Luftwaffe.

Zdobyczne T-34/76 były używane w licznych jednostkach, przydziału służbowego części z nich nie udało się ustalić. Przykładowo 15 października 1941 roku w 1.Pułku Pancernym 1.Dywizji Pancernej służyło 6 czołgów T-34/76 model 1940 i 1941. Wśród innych jednostek posiadających czołgi T-34/76 były 2.Dywizja Pancerna, 9.Dywizja Pancerna (33.Pułk Pancerny), 10.Dywizja Pancerna (7.Pułk Pancerny), 11.Dywizja Pancerna, 20.Dywizja Pancerna (21.Pułk Pancerny) i 23.Dywizja Pancerna. Liczne wozy pozostawały w służbie jeszcze w 1945 roku (np. w 23.Dywizji Pancernej na Słowacji i Prusach Wschodnich). Oprócz dywizji pancernych T-34/76 używała 18.Dywizja Grenadierów Pancernych i 98.Dywizja Piechoty. Latem 1943 roku kilka wozów było nawet obsadzonych załogami włoskimi. Według oryginalnego niemieckiego rejestru zdobycznych czołgów z lipca 1943 roku 28 sztuk T-34(r) wchodziło w skład Grupy Armii Południe a 22 sztuki w skład Grupy Armii Środek. Przykładowo w dniach 10 - 14 lipca 1943 2 pojazdy wykorzystywała 6.Dywizja Pancerna. We wrześniu dowodzona przez Mieczysława Kamińskiego RONA używała w walkach przeciwko radzieckim partyzantom na Białorusi 24 zdobycznych czołgów T-34/76. T-34/76 traktowano z dużym szacunkiem - jeszcze w 1945 roku służyły w elitarnych jednostkach jak np. Dywizja Grenadierów Pancernych „Grossdeutschland” (Pułk Pancerny „Grossdeutschland”). Jednostki Waffen SS też nie wahały się wykorzystywać zdobyczne czołgi T-34/76. 2.Dywizja Pancerna SS „Das Reich” i 3.Dywizja Pancerna SS „Totenkopf” wcieliły do służby znaczna liczbę tych wozów. Na szczególną uwagę zasługują zwłaszcza pojazdy z dywizji „Das Reich”. Gdy w marcu 1943 roku Korpus Pancerny SS odbił Charków zdobyto 50 sztuk różnych wariantów T-34/76. Wszystkie były naprawiane w miejscowej fabryce traktorów (czołgów), którą Niemcy po przejęciu przemianowali na SS Panzerwerk. Wkrótce potem po naprawieniu uszkodzeń zostały one zmodyfikowane do niemieckich standardów, przemalowane i zaopatrzone w niemieckie oznaczenia. Przebudowa obejmowała montaż kopuły dowódcy (z uszkodzonych czołgów Panzerkampfwagen III i IV), osłon pancernych Schurzen i innych elementów wyposażenia, jak reflektory Notek, skrzynie, narzędzia, aparatura radiowa i antena. 25 sztuk tych czołgów weszło do służby w nowo utworzonym 3.Batalionie Pancernym SS 2.Pułku Pancernego SS 2.Dywizji Pancernej SS „Das Reich”.

Zmodyfikowany T-34/76 z niemiecką kopułą dowódcy.

SS-Hauptscharfuhrer Emil Seibold 3.Batalionu Pancernego SS w trakcie swej służby bojowej uzyskał 69 zniszczeń, w tym także służąc na swym czołgu Panzerkampfwagen T-34(r) w lipcu i sierpniu 1943 roku w czasie bitwy na Łuku Kurskim. Seibold został odznaczony za swoje zasługi Krzyżem Rycerskim podczas ostatniej ceremonii dekoracji 6 maja 1945 roku. 4 lipca 1943 roku 2.Dywizja Pancerna SS „Das Reich” posiadała 18 sprawnych czołgów T-34 a 9 pozostawało w naprawie. Dywizja „Totenkopf” w trakcie walk pod Kurskiem nie używała zdobycznych T-34. Ogółem w dywizjach Waffen SS w czasie operacji kurskiej wzięły udział aktywnie w walkach 22 czołgi T-34/76.

30 grudnia 1944 roku 29 pojazdów T-34 747(r) służyło w Geb.Jag.Rgt.100. W 1942 roku jeden egzemplarz T-34/76 i KV-2 skierowano do utworzenia 66.Kompanii Pancernej, która miała być wykorzystana w planowanej inwazji na Maltę. Dwa czołgi T-34/76 zostały zdobyte przez schwere Panzer Abteilung 502 na Froncie Leningradzkim w listopadzie 1943 roku, a następnie wcielone do służby. Latem 1944 roku Niemcy sprzedali trzy zdobyczne T-34/76 Finlandii.

Flakpanzer T-34(r)

Jedną z ciekawszych konwersji opartych na podwoziu T-34/76 (model 1943) był czołg przeciwlotniczy 2cm Flakvierling auf Fahrgestell T-34(r), znany także jako Flakpanzer T-34(r). Był on uzbrojony w poczwórne działko przeciwlotnicze 20mm L/115 - 20mm Flakvierling 38. Zamontowano je na wykonanej w zakładzie polowym wieży z płyt pancernych uszkodzonych pojazdów półgąsienicowych. Amunicję przewożono w umieszczonej na stelażu metalowej skrzyni w tylnej części pojazdu. Wóz ten służył w dowództwie schwere Heeres Panzejäger Abteilung 653 na Froncie Wschodnim do połowy 1944 roku. Pojazd Flakpanzer T-34(r) częściowo przypominał powojenny chiński czołg przeciwlotniczy Typ 63, używany do końca lat 80-tych oparty także na T-34. W połowie 1944 roku ta sama jednostka posiadała jeszcze jeden wóz będący konwersją T-34/76. Był to transporter amunicji oznaczony jako Munitionspanzer T-34(r).

Flakpanzer T-34(r)

W 1943 roku Rosjanie opracowali ulepszony model, obsługiwany przez 5-osobową załogę i uzbrojony w działo 85mm oraz karabin maszynowy. Nosił on oznaczenie T-34/85. Do końca wojny wyprodukowano go w ilości 29430 sztuk. Niewiele takich pojazdów zostało zdobytych przez Niemców, a jeszcze mniej wcielono do służby. W połowie 1944 roku podczas ciężkich walk na froncie wzdłuż Wisły w okolicach Warszawy 5.Dywizja Pancerna SS „Wiking” zdobyła i następnie wcieliła do służby czołg T-34/85. Taki sam pojazd został zdobyty i użyty bojowo przez 252.Dywizję Piechoty w czasie walk w Prusach Wschodnich.

Radziecki czołg T-34/85 uzbrojony w działo 85mm.

W 1996 roku czołgi T-34, głównie z działem 85mm pozostawały jeszcze w służbie wielu państw, jak np. Afganistan, Albania (około 70 sztuk), Angola (około 58 sztuk), Gwinea Bissau (około 10 sztuk), Kuba (około 400 sztuk), Mali (około 18 sztuk), Rumunia (około 1000 sztuk), Słowenia, Węgry (około 5 sztuk), Wietnam, Bośnia a także innych.

Dane techniczne czołgów T-34/76 (model B - 1941)

Masa	27000kg
Załoga	4
Silnik	Typ V2 Diesel / 12-cylindrowy/ 500KM
Zbiornik paliwa	614 litrów
Prędkość	Na drodze: 51km/h W terenie: 40km/h
Zasięg	Na drodze: 450km
Długość	6,40m
Szerokość	2,74m
Wysokość	2,43m
Uzbrojenie	76,2mm F-34 L/41,5 2 x 7,62mm DT
Amunicja	76,2mm - 77 sztuk 7,62mm - 2000 - 3000 sztuk
Pancerz	15 - 65mm

171

---