Jagdpanzer IV

Sd.Kfz.162 - 75mm L/48 (1944)

Sturmgeschütz neuer Art mit 7,5cm Pak L/48 auf Fahrgestell PzKpfw IV

Jagdpanzer IV/70 (Panzer IV/70)

Sd.Kfz.162/1 - 75mm L/70 (1944 - 1945)

„Guderian Ente” - „Kaczka Guderiana”.

Jagdpanzer IV stanowił ulepszoną i zmodyfikowaną wersję działa szturmowego StuG III, opracowaną jako jego ewentualny następca. W grudniu 1942 roku Waffenamt złożył zamówienie na nowy niszczyciel czołgów, wyposażony w 100-milimetrowy pancerz czołowy i uzbrojony w działo 75mm Pak 42 L/70 (wariant działa używanego do uzbrojenia czołgów Panther), oparty na czołgu PzKpfw IV. Pojazd miał charakteryzować się niską sylwetką i posiadać działo zamontowane w nadbudówce. Otrzymał on oznaczenie Sturmgeschütz neuer Art mit 7,5cm Pak L/48 auf Fahrgestell PzKpfw IV (Sd.Kfz.162), lecz znany był także jako Jagdpanzer E 39 oraz pod częściej używaną nazwą Jagdpanzer IV. Prace konstrukcyjne trwały od początku 1943 roku i 13 maja 1943 roku zakłady Vomag (Vogtlandische Maschinenfabrik AG w Plauen) wybudowały drewnianą makietę, którą zaprezentowano Hitlerowi we wrześniu tego samego roku. Głównym przeznaczeniem nowego pojazdu miała być rola niszczyciela czołgów. Pierwszy prototyp z miękkiej stali ukończono w październiku 1943 roku, po czym także przedstawiono Hitlerowi. Ostateczny prototyp wozu Jagdpanzer IV był gotowy w grudniu 1943 roku, nakazano niebawem zakładom Vomag rozpoczęcie produkcji tak szybko jak to tylko będzie możliwe.

Egzemplarze pierwszej, przedprodukcyjnej serii 0 posiadały zaokrąglone krawędzie płyty czołowej pancerza i uzbrojone były w działa 75mm Pak 39 L/43 bez hamulca wylotowego. Pierwsze pojazdy serii produkcyjnej wybudowano w styczniu 1944 roku na bazie zmodyfikowanego podwozia PzKpfw IV Ausf F i oznaczono jako Jagdpanzer IV Ausf F (Sd.Kfz.162). Uzbrojono je w działa 75mm Pak 39 L/48 (z hamulcem wylotowym) i dwa karabiny maszynowe 7,92mm MG 42. Dział tych użyto z powodu problemów produkcyjnych z armatami 75mm L/70 i ich adaptacji w pojazdach Jagdpanzer IV. Wolno postępująca produkcja Jagdpanzer IV, przy jednoczesnym silnym zapotrzebowaniu na nowe, opancerzone pojazdy bojowe była przyczyną opracowania wozów Sturmgeschütz IV, opartych na podwoziu czołgów PzKpfw IV i zmodyfikowanej nadbudówce dział StuG III. Używano ich w tej samej roli co wcześniejszych StuG III. Prace nad pojazdem Jagdpanzer IV z działem 75mm L/70 trwały do kwietnia 1944 roku a nad druga wersją, uzbrojoną w to samo działo od czerwca do lipca 1944 roku. Obydwa warianty weszły do produkcji w sierpniu tego samego roku. Pojazdy Jagdpanzer IV z działem 75mm L/48 produkowano od stycznia do listopada 1944 roku. Ogółem w zakładach Vomag wybudowano 769 (784) sztuk tych wozów (o numerach podwozia 320001 - 321000). Średnia miesięczna produkcja wynosiła około 70 sztuk. Po zakończeniu budowy 26 dodatkowych egzemplarzy podwozia pozostało niewykorzystanych, użyto ich potem do budowy pojazdów specjalnego zastosowania.

Jagdpanzer IV / Sd.Kfz.162.

W sierpniu 1944 roku rozpoczęto wytwarzanie dwóch nowych wariantów pojazdów Jagdpanzer IV, uzbrojonych w działo 75mm L/70 - Jagdpanzer IV/70(V) (Sd.Kfz.162/1) i Jagdpanzer IV/70(A) (Sd.Kfz.162/1). Obydwa znane też były pod nazwą Panzer IV/70(V) - konstrukcji Vomag i Panzer IV/70(A) - konstrukcji Alkett. Od sierpnia 1944 roku do marca/kwietnia 1945 roku wybudowano 930 / 940 sztuk Panzer IV/70(V) (numery podwozia 320651 - 321000 i 329001 - ?) i tylko 278 egzemplarzy Panzer IV/70(A) do marca 1945 roku (numery podwozia 120301 - ?). Vomag z Plauen miesięcznie produkował 103 wozy IV/70(V) a zakłady Nibelungenwerke z St.Valentin (Austria) 34 pojazdy. Do grudnia 1944 roku nowe warianty całkowicie wyparły swego poprzednika uzbrojonego w działo 75mm L/48. W sierpniu 1944 roku Adolf Hitler zadecydował, że produkcja PzKpfw IV w standardowej formie czołgu ma zostać zakończona do końca roku, a w jego miejsce miano budować miesięcznie 800 sztuk pojazdów Jagdpanzer IV. Jednakże nie zaprzestano wytwarzać czołgów PzKpfw IV, które produkowano aż do marca 1945 roku. Od samego początku przeciwny projektowi był Heinz Guderian, generalny inspektor Panzertruppe, ponieważ uważał on za wystarczająco odpowiednie pojazdy StuG III, nie chciał też odchodzić od wytwarzania czołgów PzKpfw IV. W rezultacie produkcja wozów Jagdpanzer IV postępowała dużo wolniej niż wcześniej planowano.

Pojazdy Jagdpanzer IV wykorzystywały podwozie i układ jezdny czołgów PzKpfw IV, zmodyfikowano jedynie część frontową kadłuba - zamiast oryginalnej pionowej płyty zastosowano dwie, tworzące ostry nos. Górna płyta nosa miała grubość 60mm a dolna 50mm, w miejsce pionowej, 50-milimetrowej. Dodatkowo aby umieścić nową

Prototyp Jagdpanzer IV/70 (Alkett) / Sd.Kfz.162/1.

nadbudówkę zmieniono rozkład elementów w kadłubie - zbiorników paliwa, półek amunicyjnych i podłogowych włazów ewakuacyjnych. Usunięto też silnik napędzający wieżę. Nadbudówka zbudowana była z nachylonych płyt, co prawie dwukrotnie zwiększało odporność na trafienia. Płyty te były ze sobą zespawane, co czyniło produkcję prostszą i szybszą. Działo 75mm L/48 zamontowano w płycie czołowej wraz z dwoma otworami na karabiny maszynowe (ze stożkowatymi osłonami) i peryskopem kierowcy. Działo było przesunięte o 20cm w prawo od osi pojazdu i miało maksymalne wychylenie w płaszczyźnie poziomej 12º w lewo i w prawo oraz w płaszczyźnie pionowej od -8º do +15º. Płyty boczne pojazdu miały grubość 30mm, a płyta czołowa 60mm. W maju 1944 roku grubość górnej płyty nosa kadłuba i płyty czołowej zwiększono do 80mm, a płyt bocznych do 40mm. Gruby i nachylony pancerz zapewniał odpowiednią osłonę dla 4-osobowej załogi - dowódcy, działowego, ładowniczego i kierowcy. Dodatkową ochronę stanowiła mała wysokość pojazdu, wynosząca 1,85m. Wewnątrz przewożono 79 sztuk pocisków 75mm oraz 1200 sztuk amunicji 7,92mm. Jagdpanzer IV mógł rozwinąć prędkość maksymalną 40km/h, przy masie wynoszącej około 24,5 tony. Wczesne egzemplarze posiadały niewielkie usterki, jednak szybko je rozwiązano. Od marca 1944 roku instalowano tylko jeden karabin maszynowy 7,92mm MG 42 (z lewej strony działa). Od maja 1944 roku w pojazdach Jagdpanzer IV przestano montować hamulec wylotowy. Chmura pyłu powstająca po wystrzale znacznie ograniczała widoczność i zdradzała pozycję jednostki. Decyzję taką podjęto po skargach załóg, które często usuwały hamulec wylotowy w warunkach polowych. We wrześniu zmniejszono także liczbę rolek podtrzymujących do trzech z każdej strony. Liczne egzemplarze wyposażano w osłony Schurzen i pokrywano fabrycznie Zimmeritem (do września 1944 roku). Wozy Jagdpanzer IV produkowano także w wersji dowodzenia (Befehlswagen). Wyposażone były one w dodatkową aparaturę radiową, obsługiwaną przez piątego członka załogi - radiooperatora. We wrześniu 1944 roku poddano testom eksperymentalne modele Jagdpanzer IV (neuer Art Starr), uzbrojone w sztywno zamontowane działo 75mm Pak 39 L/48. Jednakże podczas prób z dwoma egzemplarzami napotkano liczne problemy i w efekcie skupiono się nad projektem Jagdpanzer 38(t) Hetzer.

Niszczyciel czołgów Jagdpanzer IV/70(V) był zmodyfikowaną w niewielkim stopniu wersją późnego wariantu pojazdu Jagdpanzer IV. Uzbrojono go w działo 75mm Pak 42 L/70 bez hamulca wylotowego (umieszczone także w odległości 20cm na prawo

Jagdpanzer IV / Sd.Kfz.162 z 3.Kompanii

228.Batalionu Niszczycieli Czołgów 116.Dywizji Pancernej.

od osi pojazdu) i karabin maszynowy 7,92mm MG 42. Działo to mogło poruszać się w płaszczyźnie poziomej do 12º w prawo i w lewo oraz od -7º do 15º w płaszczyźnie pionowej. Generalnie konstrukcja wozu pozostała niezmieniona, wykorzystano jednak nowsze podwozia czołgów PzKpfw IV Ausf H i później Ausf J. Jagdpanzer IV/70(A) posiadał w porównaniu z Jagdpanzer IV/70(V) lekko zmodyfikowaną nadbudówkę (tzw. „przejściowa nadbudówka” - Ubergangsaufbau), montowaną na niezmienionym podwoziu/kadłubie PzKpfw IV Ausf H/J. Różnicę stanowił pionowy odcinek dolnej części nadbudówki zamiast pochylonego. Model Alkett był prostszy w produkcji, jednak znacznie wyższy od wariantu zakładów Vomag (Vomag - 1,85m, Alkett - 2,35m, różnica wynosiła więc aż 50cm). W pojazdach Jagdpanzer IV/70(A), podobnie jak w Jagdpanzer IV/70(V) działo mogło poruszać się w płaszczyźnie poziomej 12º w prawo i w lewo. Maksymalny kąt podniesienia wynosił 15º w górę i -6º w dół (przy zastosowaniu niezmienionego kadłuba i podwozia PzKpfw IV). Konstrukcja zakładów Alkett nazywana była też Jagdpanzer IV/70(A) „Zwischenlosung” (rozwiązanie tymczasowe). Obydwa modele obsługiwała załoga składająca się z czterech członków - dowódcy, działowego, ładowniczego i kierowcy. IV/70(V) i IV/70(A) były w trakcie produkcji modyfikowane, na przykład we wrześniu 1944 roku zmniejszono liczbę rolek podtrzymujących do trzech sztuk z każdej strony. Szereg pojazdów wyposażono w osłony Schurzen lub Thoma i fabrycznie pokrywano do września 1944 roku pastą antymagnetyczną Zimmerit. Cięższa i dłuższa lufa oraz gruby pancerz przedni znacznie przeciążał przód pojazdów Jagdpanzer IV/70, co ograniczało jego mobilność i utrudniało obsługę, zwłaszcza w nierównym terenie i przyczyniło się do nadania im przez kierowców miana „Kaczki Guderiana” („Guderian Ente”). Problem ten częściowo skorygowano stosując koła ze stalowymi obręczami na pierwszych dwóch parach kół w IV/70(V) i na pierwszych czterech parach kół w IV/70(A) w miejsce gumowych, które nie były w stanie wytrzymać masy pojazdu. Innym problemem była długość lufy działa. Podczas jazdy w nierównym terenie często wpadała on w drgania, a nawet uderzała w ziemię podczas manewrowania. Aby temu zapobiec w trakcie jazdy stosowano blokadę działa. Panzer IV/70(V) ważył 25,8 tony a Panzer IV/70(A) 28 ton, przy maksymalnej prędkości odpowiednio 35km/h i 38km/h. Jagdpanzer IV/70(V) mieścił 55 do 60 sztuk pocisków 75mm, podczas gdy Jagdpanzer IV/70(A) 90 sztuk, obydwa wozy mogły przewozić też 1200 sztuk amunicji 7,92mm. Zarówno Jagdpanzer IV/70(V) jak i IV/70(A) były produkowane też w wersji dowodzenia (Befehlspanzer), wyposażonej w dodatkowy sprzęt radiowy, obsługiwany przez piątego członka załogi - radiooperatora. Wszystkie pojazdy Jagdpanzer IV napędzane były standardowym 12-cylindrowym silnikiem Maybach HL 120 TRM, a część wozów IV/70(A) silnikiem Maybach HL 120 TRM 112 (stosowanym w czołgach PzKpfw IV Ausf J). We wszystkich trzech wersjach użyto tego samego 80-milimetrowego, odlewanego jarzma działa Saukopfblende. Niezmieniony pozostał też we wszystkich modelach układ przedziałów - bojowy z przodu pojazdu i silnikowy z tyłu. Jagdpanzer IV i IV/70(V) miały zasięg 210km a IV/70(A) 200km. W listopadzie 1944 roku Krupp zaproponował modyfikację pojazdu Jagdpanzer IV/70(A), tak aby umożliwić instalację działa 88mm Pak 43/3 L/71, jednak rozwiązanie takie okazało się niemożliwe do zrealizowania. Projekt ten oznaczono jako Panzerjäger IV mit 8,8cm Pak 43/3 L/71. Prowadzono też testy wozu Jagdpanzer IV/70(V) ze sztywno zamocowanym działem 75mm L/70. Jednakże pomysł ten nie doczekał się pełnej realizacji.

Jagdpanzer IV/70(A) - szczegóły kadłuba i nadbudówki

Musee Blindes w Saumur, Francja.

Pojazdy Jagdpanzer IV przydzielano do jednostek Panzerjäger Abteilung w dywizjach pancernych i grenadierów pancernych. Jako pierwsze zostały użyte bojowo we Włoszech w Dywizji Hermann Goering, następnie zaś w 4. i 5.Dywizji Pancernej na Froncie Wschodnim. W czerwcu 1944 roku 62 wozy Jagdpanzer IV służyły w Dywizji Pancernej Lehr, 9.Dywizji Pancernej i 12.Dywizji Pancernej SS „Hitlerjugend” (która 10 sztuk otrzymała tuż przed rozpoczęciem inwazji w Normandii) i oczekiwały na atak Aliantów w Normandii. Pojazdy te generalnie używano w grupach, stanowiących wsparcie piechoty lub obronę przeciwpancerną. W sierpniu 1944 roku pierwsze egzemplarze wozów Jagdpanzer IV/70(V) trafiły do operujących na Froncie Zachodnim 105. i 106.Brygady Pancernej. Nowe pojazdy przydzielano do jednostek Panzerjäger Abteilung w dywizjach pancernych i grenadierów pancernych. Największa liczba wozów Jagdpanzer IV/70(V) wzięła udział w ofensywie niemieckiej w Ardenach. Użyto wtedy 137 takich pojazdów. W 1945 roku Jagdpanzer IV/70(V) z powodu dramatycznych braków sprzętowych był wykorzystywany również zastępując czołgi. Pojazdy Jagdpanzer IV/70(A) przydzielano do jednostek od sierpnia 1944 roku. Spełniały one rolę czołgów w oddziałach Panzer Abteilung lub dział szturmowych w oddziałach Panzer i Stug Brigades a także przeciwpancernych pojazdów wsparcia dla standardowych czołgów bojowych. Większość wozów wykorzystywano bojowo na Froncie Wschodnim. 10 kwietnia 1945 roku w służbie pozostawało jeszcze 285 sztuk Jagdpanzer IV/70 - 274 na Froncie Wschodnim, 8 we Włoszech i 3 na Froncie Zachodnim. Po wojnie około 6 sztuk wozów Jagdpanzer IV (L/48 i L/70) trafiło do Syrii.

Produkcja pojazdów Jagdpanzer IV

Model	Okres produkcji	Liczba wyprodukowanych
Jagdpanzer IV (Sd.Kfz.162)	styczeń - listopad 1944	769
Jagdpanzer IV/70(V) (Sd.Kfz.162/1)	sierpień 1944 - marzec (kwiecień) 1945	930 (940)
Jagdpanzer IV/70(A) (Sd.Kfz.162/1)	sierpień 1944 - marzec 1945	278

Jagdpanzer IV ze swą niską sylwetką, dobrą mobilnością i siłą ognia był lubiany przez załogi. Stanowił trudny cel i był niebezpiecznym przeciwnikiem, szczególnie w obronie. Główne działo, zwłaszcza 75mm L/70 było w stanie zniszczyć każdy czołg aliancki i radziecki (poza IS-122 i JS-2) z bezpiecznej odległości. Podstawowym minusem natomiast był brak wieży, co zmuszało załogę do obracania wozu przodem do przeciwnika. Nie stanowiło to jednak w obronie tak dużego problemu. Jagdpanzer IV był doskonałą bronią defensywną, jednakże został opracowany zbyt późno i wybudowany w zbyt małej ilości, by mieć większy wpływ na sytuację wojenną.

Do dnia dzisiejszego na całym świecie zachowało się szereg pojazdów Jagdpanzer IV. W Saumur we Francji znajduje się Jagdpanzer IV (serii 0) wraz z dwoma egzemplarzami Jagdpanzer IV (L/48) i jedynym zachowanym wozem Jagdpanzer IV/70(A). Pojazdy Jagdpanzer IV (L/48) można oglądać w Panzermuseum Munster w Niemczech i Panzermuseum Thun w Szwajcarii. Poza tym jeden egzemplarz wystawiony jest w Syrii. Pojazdy Jagdpanzer IV/70(V) można natomiast podziwiać w muzeach w Shrivenham (Anglia), Sofii (Bułgaria), Patton Museum w Fort Knox (USA), Aberdeen Proving Ground w Maryland (USA), War Museum w Ottawie (Kanada) i muzeum w Kubince (Rosja).

Swego wojennego poprzednika Jagdpanzer IV przypominał zachodnioniemiecki Jagdpanzer, oparty na opancerzonym transporterze HS-30 i uzbrojony w działo 90mm.

Jagdpanzer IV/70 (V) z kolekcji Patton Museum w Fort Knox.

Jagdpanzer IV w akcji!

Najbardziej godnym uwagi asem Jagdpanzer IV był odznaczony Krzyżem Rycerskim SS-Oberscharfuhrer Roy z 12.Panzerjäger Abteilung 12.Dywizji Pancernej SS “Hitlerjugend”. Zniszczył on na swym wozie Jagdpanzer IV od momentu rozpoczęcia inwazji w Normandii 36 czołgów. 17 grudnia 1944 roku podczas niemieckiej ofensywy w Ardenach został zabity przez amerykańskiego snajpera, gdy prowadził obserwacje z kopuły dowódcy.

Dane techniczne pojazdów Jagdpanzer IV

Model	Jagdpanzer IV (Sd.Kfz.162)	Jagdpanzer IV/70 (V) (Sd.Kfz.162/1)
Masa	24000 - 25000 kg	25800 kg
Załoga	4	4
Silnik	Maybach HL 120 TRM / 12-cylindrowy / 300KM	Maybach HL 120 TRM / 12-cylindrowy / 300KM
Prędkość	Na drodze: 40km/h W terenie: 18km/h	Na drodze: 35km/h W terenie: 18km/h
Zasięg	Na drodze: 210km W terenie: 130km	Na drodze: 210km W terenie: 130km
Zbiornik paliwa	470 litrów	470 litrów
Długość	6,85m	8,50m
Szerokość	3,17m	3,17m
Wysokość	1,85m	1,85m
Amunicja	75mm - 79 sztuk 7,92mm - 1200 sztuk	75mm - 55 / 60 sztuk 7,92mm - 1200 sztuk
Uzbrojenie	75mm Pak 39 L/43 2 x 7,92mm MG42 (seria 0) 75mm Pak 39 L/48 2 x 7,92mm MG42 (wczesny) 75mm Pak 39 L/48 1 x 7,92mm MG42 (późny)	75mm Pak 42 L/70 1 x 7,92mm MG 42
Pancerz (mm/kąt)	Nadbudówka przód: 60/50 Góra kadłuba przód: 60/45 Dół kadłuba przód: 50/45 Nadbudówka boki: 30/30 Góra kadłuba boki: 30/0 Dół kadłuba boki: 30/0 Nadbudówka tył: 20/35 Góra kadłuba tył: 20/11 Dół kadłuba tył: 20/9 Nadbudówka góra, dno: 20/90 Góra kadłuba góra, dno: 10/90 Dół kadłuba góra, dno: 12+10 - 10/90 Jarzmo działa: 80 Saukopfblende	Nadbudówka przód: 80/50 Góra kadłuba przód: 80/45 Dół kadłuba przód: 50/45 Nadbudówka boki: 40/30 Góra kadłuba boki: 30/0 Dół kadłuba boki: 30/0 Nadbudówka tył: 20/35 Góra kadłuba tył: 20/11 Dół kadłuba tył: 20/9 Nadbudówka góra, dno: 20/90 Góra kadłuba góra, dno: 10/90 Dół kadłuba góra, dno: 12+10 - 10/90 Jarzmo działa: 80 Saukopfblende

1

131

---