Panzerkampfwagen 35(t)

LT vz.35 / S-IIa / T-11 / Skoda R-2 / Skoda 35(t)

W okresie międzywojennym w nowo powstałym państwie czeskim utrzymywano zaawansowany przemysł obronny, zdolny produkować lekkie i średnie czołgi. Na przełomie roku 1935/36 wprowadzono do służby niewielką ilość pojazdów LT vz.35 projektu zakładów Skoda. Do 1937 roku był to główny czołg Czeskiej Armii. LT-35 był porównywalny do używanych w Europie w tym samym czasie innych pojazdów: polskiego 7TP, brytyjskiego 6-tonowego Vickersa, radzieckiego T-26, włoskich Carro Armato M 11/39 i M 13/40 a także niemieckich czołgów PzKpfw III. Pojazdy te pozostawały na wyposażeniu czterech Dywizji Szybkich Armii Czeskiej w 1938 roku. Podczas służby w jednostkach czeskich LT-35 zdobyły opinię pojazdów niesolidnych i określano je mianem „rozwiązania tymczasowego”, dopóki nie został ukończony projekt i nie rozpoczęto produkcji czołgu LT-38 - PzKpfw 38(t). Główną przyczyną zawodności LT-35 była skomplikowana konstrukcja, jednak w 1938 roku problemy te rozwiązano i ogólnie LT-35 okazał się dobrym czołgiem. Pojazd ten produkowano w wielu różnych wariantach, znany był też pod różnymi oznaczeniami, jak R-2 i T-11. Przed wojną, w 1936 roku 126 sztuk LT-35 sprzedano Rumunii, gdzie służyły w Armii pod oznaczeniem R-2. Po aneksji Czech przez Niemców w marcu 1939 roku 219 (do 244) czołgów LT-35 zostało skonfiskowanych i wcielonych do Armii Niemieckiej. 79 sztuk pozostało w służbie 3.Dywizji Szybkiej Armii Słowackiej, która później u boku Niemców brała udział w walkach na Froncie Wschodnim. Czołgi LT-35 w służbie niemieckiej nosiły oznaczenie Panzerkampfwagen 35(t) (t - od Tschechisch - czeski). Pojazdy przejęte przez Niemców wyposażono w 10-watowy nadajnik/odbiornik FuG 5 i odbiornik FuG 2. Zwiększono także liczbę członków załogi do czterech - dodatkowy ładowniczy miał przyspieszyć szybkość oddawania strzałów. LT-35 były porównywalne z czołgami PzKpfw III i stanowiły istotne wzmocnienie Panzerwaffe. Wbrew decyzji Czech o przerwaniu produkcji LT-35 po roku 1938, kontynuowano ją w 1939 roku już pod nadzorem niemieckim w zakładach CKD (Ceskomoravska Kolben Danek) w Pradze i w zakładach Skoda w Pilźnie (po 1938 roku obydwa stały się częścią Reichswerke Hermann Goering). Ogółem w latach 1935 - 1939 wyprodukowano 424 sztuki tych czołgów (340 przez Skodę i 84 przez CKD). PzKpfw 35(t) stanowiły trzon 1.Dywizji Lekkiej podczas kampanii w Polsce, a następnie 6.Dywizji Pancernej (wcześniejszej 1.Dywizji Lekkiej) w trakcie kampanii francuskiej i inwazji na Związek Radziecki. Jednakże już w trakcie Operacji „Barbarossa” czołgi te były mocno przestarzałe i posiadały

PzKpfw 35(t) z 6.Dywizji Pancernej, sektor północny

Frontu Wschodniego, lipiec 1941 roku.

niewielką wartość bojową. W warunkach zimowych części mechaniczne ulegały częstym awariom (np. sprzęgło, układ kierowniczy i hamulce - działające przy udziale sprężonego powietrza). Ponadto konstrukcja LT-35 składała się z nitowanych płyt i przy bezpośrednim trafieniu nity te wyrwane z pancerza potrafiły zabić lub zranić członków załogi. W drugiej połowie 1941 roku Niemcy produkowali już lepsze czołgi, dlatego też też wycofywano PzKpfw 35(t) do drugorzędnych zadań, jak służba policyjna lub w jednostkach zwalczających partyzantów. Część pojazdów przekazano Słowacji, Bułgarii (gdzie były używane do lat 50-tych), Rumunii, Węgrom i Włochom. Według niemieckiego raportu z 18 lipca 1942 roku w armii pozostawało jeszcze 178 czołgów PzKpfw 35(t). Kilka sztuk wzięło udział w walkach w powstaniu na Słowacji w szeregach Armii Słowackiej w sierpniu 1944 roku.

Panzerkampfwagen 35(t) w Aberdeen, USA.

(zdjęcie udostępnił Jon Cuneo, New Hampshire)

Od początku służby w jednostkach niemieckich PzKpfw 35(t) stał się podstawą kilku konwersji. We wrześniu 1940 roku Skoda opracowała projekt czołgu T-13 bazującego na LT-35, jednak nie wszedł on do produkcji. W 1941 roku przeprowadzono testy mające na celu przebudowę PzKpfw 35(t) na wersję tropikalną, lecz nie zakończyły się one sukcesem. Od marca 1942 roku do 1943 roku 49 sztuk PzKpfw 35(t) przekonwertowano na pojazdy Morser Zugmittel / Artillerie Schlepper 35(t) - ciągniki artyleryjskie z usuniętą wieżą i górną częścią kadłuba i zainstalowaną płócienną okrywą. Niektóre miały też zamontowany w tylnej części 12-tonowy hak holowniczy. Część z nich służyła w bateriach przybrzeżnych (np. w Danii). W roku 1939/40 konstruktorzy próbowali wykorzystać podwozie LT-35 jako podstawę Panzerjäger 35(t), uzbrojonego w działo Skoda 47mm Pak 36(t) L/43 (Skoda 47mm A5). Projekt ten nie wszedł jednak do produkcji, powstały jedynie dwa prototypy oparte na Morser Zugmittel 35(t), które pozostawały w służbie do końca 1943 roku. 20 sztuk PzKpfw 35(t) przebudowano na czołgi dowodzenia z dodatkowym wyposażeniem radiowym - Befehlswagen 35(t). Poza tym w limitowanej ilości wyprodukowano kilka typów pojazdów pomocniczych wykorzystujących podwozie LT-35. Wiele sztuk wież wymontowanych z czołgów PzKpfw 35(t) użyto w fortyfikacjach na wybrzeżu Danii i na Korsyce.

T.A.C.A.M (tun anticar pe afet mobil - samobieżne działo przeciwpancerne) Skoda R-2.

W połowie 1943 roku zespół kierowany przez ppłk. Constantina Ghiulai opracował dla Armii Rumuńskiej samobieżne działo przeciwczołgowe T.A.C.A.M Skoda R-2. Prace nad prototypem trwały od lipca do września 1943 roku, a 24 października był on gotowy do testów, które przeprowadzono na poligonie w Suditi. 12 lutego 1944 roku zamówiono serię 40 sztuk tych pojazdów, jednak z powodu problemów technicznych wyprodukowano jedynie część (20 + prototyp) w zakładach Leonida & Company w Bukareszcie. T.A.C.A.M był uzbrojony w zdobyczne radzieckie działo ZIS-3 i F-22 UWS 76,2mm L/42 i opierał się na zmodyfikowanej konstrukcji PzKpfw 35 / R-2. Działo było zainstalowane w otwartej od góry i od tyłu, lekko opancerzonej nadbudówce, zbudowanej z płyt pancernych ze zdobycznych pojazdów. Nadbudówka znajdowała się w przedniej części kadłuba (w miejsce wieży), pozostałe części i ogólna charakterystyka pozostały niezmienione. Wewnątrz przewożono jedynie 30 sztuk głównej amunicji oraz karabiny maszynowe dla 3-osobowej załogi do obrony miejscowej. Pojazd ważył 11500kg, miał zasięg 190km na drodze, przy maksymalnej prędkości 34km/h. Z powodu problemów z amunicją 76,2mm Rumuni wyprodukowali własną wersję pocisków - „Constinescu” i celownik działa I.O.R.

Rumuńskie R-2 i T.A.C.A.M R-2 w muzeum w Bukareszcie.

Efektywny zasięg strzału przeciw czołgom T-34/85 wynosił do 600 metrów. Konstrukcyjnie, ze względu na wysoki profil i słabe opancerzenie T.A.C.A.M przypominał serię niemieckich pojazdów Marder. Istniały także plany wykorzystania niemieckich dział 88mm Pak 43 L/70 lub rumuńskich 75mm Resita model 1943, jednak nie zostały one zrealizowane. Poza T.A.C.A.M Skoda R-2 produkowano też wariant bazujący na zdobycznym radzieckim lekkim czołgu T-60, oznaczony jako T.A.C.A.M T-60. Wybudowano 35 sztuk tych pojazdów. Prowadzono również testy ze zdobycznymi czołgami radzieckimi T-26 i BT. Działa T.A.C.A.M nie zdążyły wejść do służby w Armii Rumuńskiej, gdy ta była jeszcze sojusznikiem Niemiec (przed 23 września 1944 roku). Używano ich za to później przeciwko wojskom niemieckim w Rumunii, na Słowacji, Morawach i w Austrii. Dzisiaj jeden egzemplarz T.A.C.A.M Skoda R-2 można oglądać w muzeum w Bukareszcie.

Turan I (40M), rok 1942.

W 1940 roku Węgry zakupiły od zakładów Skoda dwa egzemplarze i licencję na produkcję średniego czołgu S-IIc (T-22) - ulepszonej wersji czołgu LT-35. W okresie 1942 - 1944 Węgrzy produkowali pojazd oznaczony jako Turan I (40M) - średni czołg, który był zmodyfikowanym wariantem T-22. W latach 1943 - 1944 produkowano kolejny model - Turan II (41M), a w 1944 roku wybudowano prototyp czołgu Turan III. Poza tym w roku 1943 produkowano na Węgrzech działa szturmowe, oparte na konstrukcji Turan, nazwane Zrinyi (40/43M). Turan I był uzbrojony w działo 40mm L/51, Turan II w działo 75mm L/25, a Zrinyi w haubicę 105mm L/20. Prototyp Turan III wyposażono w działo 75mm L/43, planowano też uzbroić w tą armatę pojazdy Zrinyi. Czołgi Turan i działa Zrinyi były używane przez węgierską Armię Honved.

Zrinyi (40/43M), rok 1943.

Konstrukcja Panzerkampfwagen 35(t) okazała się udanym pojazdem, który stanowił mocne wsparcie Panzertruppe w okresie ekspansji Niemiec. Do dnia dzisiejszego czołgi PzKpfw 35(t) można oglądać w muzeach w Belgradzie, Bukareszcie, Sofii i Aberdeen (USA), a LT vz.35 na Słowacji.

Czołgi PzKpfw 35(t) i PzKpfw IV Ausf D we Francji, 1940.

Dane techniczne czołgów PzKpfw 35(t)

Masa	10500kg
Załoga	4
Silnik	Skoda T 11 / 6-cylindrowy / 120KM
Prędkość	35km/h
Zasięg	Na drodze: 190km W terenie: 120km
Długość	4,90m
Szerokość	2,10m
Wysokość	2,35m
Uzbrojenie	37mm KwK 34(t) L/40 (Skoda 37mm A3 vz.34) 2 x 7,92mm MG 34 lub MG 35/37(t)
Amunicja	37mm - 72 do 90 sztuk 7,92mm - 1800 do 2550 sztuk
Pancerz (mm/kąt)	Wieża przód: 25/10 Góra kadłuba przód: 25/17 Dół kadłuba przód: 25/30 Wieża boki: 15/14 Góra kadłuba boki: 16/0 Dół kadłuba boki: 16/0 Wieża tył: 15/15 Góra kadłuba tył: 15/60 Dół kadłuba tył: 16/0 Wieża góra / dno: 8/81 Góra kadłuba góra / dno: 8/85 Dół kadłuba góra / dno: 8/90 Jarzmo działa: 25/półokrągłe

Grubość przebijanej płyty pancernej nachylonej pod kątem 30° od pionu

37mm KwK 34(t) L/40

Amunicja	100m	500m	1000m	1500m	2000m
Panzergranate 39	37mm	31mm	26mm	22mm	0mm

Konwersje czołgu PzKpfw 35(t)

Zugkraftwagen 35(t) - lekki ciągnik artyleryjski

Munitionsschlepper 35(t) - ciągnik amunicyjny

Morser Zugmittel / Artillerie Schlepper 35(t) - ciągnik artyleryjski

Panzerjäger 35(t) - niszczyciel czołgów z działem 47mm Pak 36(t) L/43

Befehlswagen 35(t) - czołg dowodzenia

6

82

---