MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Syska
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla dzieci
i młodzie\
y 322[03].Z3.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
lek. med. Ewa Rusiecka
lek. med. Paweł Szymczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Syska
Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z3.03
 Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzie\
y , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 12
5.1. Organizacja opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzie\
ą oraz
osobami z dysfunkcjami ró\
nych układów 12
5.1.1. Ćwiczenia 12
5.2. Ocena stanu zdrowotnego i etiologia chorób narządu \
ucia u dzieci
i młodzie\
y 16
5.2.1. Ćwiczenia 16
5.3. Kontrola stanu uzębienia i zasady oczyszczania zębów 22
5.3.1. Ćwiczenia 22
5.4. Stomatologiczna edukacja prozdrowotna dzieci i młodzie\
y 25
5.4.1. Ćwiczenia 25
5.5. Specjalistyczne programy komputerowe i zasady etyki 29
5.5.1. Ćwiczenia 29
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 31
7. Literatura 43
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie higienistka stomatologiczna.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,
 cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,
 przykładowe scenariusze zajęć,
 ćwiczenia zawierające polecenia, wskazówki do realizacji, sposób wykonania, zalecane
metody nauczania uczenia się oraz środki dydaktyczne do wykonania ćwiczenia,
 ewaluację osiągnięć po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli ocenić
poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia danej jednostki modułowej,
 wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np.: dyskusji dydaktycznej
metody projektu, metody ćwiczeń praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, począwszy od
samodzielnej do zespołowej pracy uczniów.
322[03].Z3
Edukacja zdrowotna
322[03].Z3.01
Planowanie i organizowanie
stomatologicznej działalności edukacyjnej
322[03].Z3.02
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla
kobiet w cią\
y i karmiących
322[03].Z3.03
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla
dzieci i młodzie\
y
322[03].Z3.04
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla
osób dorosłych i w podeszłym wieku
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- rozró\
niać rodzaje wad zgryzu,
- rozwiązywać problemy,
- komunikować się z osobami w ró\
nym wieku,
- stosować zasady higieny jamy ustnej,
- współpracować w grupie,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,
- korzystać z komputera.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 scharakteryzować organizację opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzie\
ą w Polsce,
 scharakteryzować podział na grupy dyspanseryjne i grupy ryzyka zdrowotnego,
 scharakteryzować organizację opieki zdrowotnej nad osobami z dysfunkcjami ró\
nych
układów,
 dokonać oceny stanu zdrowotnego narządu \
ucia u dzieci i młodzie\
y,
 określić wpływ czynników wewnątrzpochodnych i pochodzenia zewnętrznego na
powstawanie chorób jamy ustnej, określić wpływ dysfunkcji, parafunkcji i choroby
próchnicowej na powstawanie wad zgryzu,
 określić wpływ wartości od\
ywczej i konsystencji po\
ywienia na kształtowanie narządu
\
ucia,
 określić znaczenie witaminy D w zapobieganiu krzywicy,
 wyjaśnić wpływ przebytej krzywicy na powstawanie wad zgryzu,
 wyjaśnić wpływ przebytych chorób wirusowych na wady rozwojowe jamy ustnej,
 scharakteryzować szkodliwe nawyki u dzieci (ssanie palca, smoczka) i wyjaśnić ich
wpływ na powstawanie zmian ortodontycznych,
 scharakteryzować metody zapobiegania wadom zgryzu i wyjaśnić konieczność leczenia
istniejących wad,
 scharakteryzować przyczyny powstawania próchnicy zębów u dzieci i młodzie\
y,
 wyjaśnić przyczyny powstawania próchnicy kwitnącej,
 wyjaśnić wpływ słodyczy na powstawanie próchnicy,
 wyjaśnić rolę związków fluoru w profilaktyce próchnicy zębów,
 dobrać sposób szczotkowania zębów odpowiednio do wieku dziecka i stanu zdrowotnego
jamy ustnej,
 wyjaśnić znaczenie spo\
ywania owoców i warzyw w procesie mechanicznego
oczyszczania zębów,
 wyjaśnić potrzebę wczesnego badania stomatologicznego dzieci i konieczność leczenia
zębów mlecznych,
 zachęcić rodziców i opiekunów do częstego kontrolowania stanu uzębienia dzieci
i utrwalania prawidłowych nawyków higienicznych oraz ewentualnego leczenia
stomatologicznego,
 zaplanować działania edukacyjne z zakresu profilaktyki stomatologicznej dla dzieci
i młodzie\
y, z uwzględnieniem odbiorców z dysfunkcjami ró\
nych układów,
 dobrać metody i środki dydaktyczne odpowiednio do wieku oraz mo\
liwości
poznawczych dzieci i młodzie\
y,
 przygotować pomoce dydaktyczne do prowadzenia stomatologicznej edukacji
zdrowotnej,
 zastosować zasady porozumiewania się z dziećmi i młodzie\
ą,
 przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów dla dzieci
i młodzie\
y,
 przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki chorób przyzębia dla dzieci
i młodzie\
y,
 przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki ortodontycznej dla dzieci
i młodzie\
y,
 poprowadzić zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzie\
y z zakresu racjonalnego
od\
ywiania, ze zwróceniem uwagi na wartość od\
ywczą i konsystencję pokarmów,
 zastosować metody pracy indywidualnej i grupowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
 opracować, we współpracy z lekarzem dentystą, kierownictwem placówek oświatowych
i wychowawcami, program profilaktyki zdrowotnej w ramach stomatologicznej opieki
nad uczniami,
 zachęcić nauczycieli przedszkoli i szkół do realizacji programu profilaktyki
stomatologicznej,
 ukierunkować personel opiekuńczo-wychowawczy \
łobka i przedszkola na
organizowanie zabaw mających na celu utrwalenie prawidłowych nawyków
higienicznych i dietetycznych,
 zorganizować wystawy i konkursy o tematyce stomatologicznej,
 uzgodnić sposób informowania rodziców i opiekunów o stanie uzębienia dzieci
i młodzie\
y,
 posłu\
yć się specjalistycznymi programami komputerowymi,
 udokumentować przeprowadzone działania edukacyjne,
 zastosować ogólnie przyjęte zasady etyki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Higienistka stomatologiczna 322[03]
Moduł: Edukacja zdrowotna 322[03].Z3
Jednostka modułowa: Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla dzieci
i młodzie\
y 322[03].Z3.03
Temat: Opracowywanie programu profilaktyki zdrowotnej w ramach stomatologicznej
opieki nad uczniami.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności opracowania programu profilaktyki zdrowotnej.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- uzasadnić potrzebę konstruowania programów profilaktycznych,
- wymienić elementy programu profilaktyki stomatologicznej w przedszkolu i szkole,
- scharakteryzować metody realizacji poszczególnych składowych programu,
- uzasadnić potrzebę prowadzenia szkoleń dla rodziców i opiekunów dzieci oraz
nauczycieli,
- sporządzić harmonogram spotkań edukacyjnych z dziećmi, młodzie\
ą, nauczycielami
i rodzicami w ramach programu profilaktyki stomatologicznej,
- przedstawić przykładowy plan programu profilaktyki stomatologicznej.
- scharakteryzować metody rozpropagowania programu wśród rodziców, opiekunów
i nauczycieli.
W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:
- praca w zespole,
- przydział zadań zawodowych,
- ocena stopnia wykonania zadania.
Metody nauczania uczenia się:
- pogadanka,
- dyskusja dydaktyczna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w 3 4 osobowych grupach.
Czas: 4 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- plansze,
- arkusze papieru,
- mazaki,
- rzutnik multimedialny,
- komputer,
- poradnik dla ucznia.
Zadanie dla ucznia:
Opracuj program profilaktyki zdrowotnej w danym roku szkolnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Podanie tematu zajęć.
2. Wyjaśnienie uczniom celu ogólnego i celów szczegółowych zajęć.
3. Podział uczniów na grupy zadaniowe i wybór lidera.
4. Wyjaśnienie zasad pracy w grupie.
Faza właściwa
Faza I. Informacje
1. Nauczyciel omawia istotę prawidłowo opracowanego programu profilaktyki zdrowotnej
oraz przedstawia jego strukturę.
2. Nauczyciel omawia poszczególne elementy programu profilaktyki zdrowotnej
w przedszkolu i szkole.
3. Nauczyciel daje uczniom mo\
liwość zadawania pytań i określania ró\
nic w programach
dla poszczególnych grup wiekowych.
Faza II. Konstrukcja planu profilaktyki zdrowotnej w zespołach zadaniowych.
1. Grupy określają konkretne elementy, które powinny znalez
ć się w programie.
2. Dyskusja w grupach nad treściami, jakie powinny znajdować się w poszczególnych
punktach programu
3. Lider grup przydziela ka\
demu członkowi grupy do opracowania dwa przykładowe
programy, z których jeden mo\
na przeprowadzić w przedszkolu, a drugi w szkole.
4. Uczniowie pracują samodzielnie, zapisując na kartkach elementy, jakie powinny znalez
ć
się w przydzielonych programach.
5. Uczniowie w ramach grup wymieniają się kartkami i ewentualnie dopisują swoje
propozycje.
6. Lider grupy zbiera wszystkie karteczki i wspólnie z grupą ustalają ostateczną wersję
dwóch programów: jednego dla dzieci przedszkolnych, drugiego dla dzieci w wieku
szkolnym.
Faza III. Prezentacja multimedialna:  Program profilaktycznej opieki zdrowotnej .
1. Ka\
da grupa w ciągu tygodnia ma przygotować prezentację multimedialną wybranego
programu.
2. Na zajęciach ka\
da grupa przedstawia prezentację multimedialną, omawiając
poszczególne punkty programu i sposób ich realizacji.
Faza IV. Ocena prezentacji.
1. Nauczyciel wraz z uczniami ocenia plany programów pod kątem poprawności
i atrakcyjności prezentacji.
2. Nauczyciel przydziela ka\
dej grupie punkty za projekt.
3. Uczniowie w grupach rozdzielają punkty w zale\
ności od stopnia zaanga\
owania
w przygotowanie i prezentację projektu.
Faza V. Podsumowanie.
1. Uczniowie uzasadniają potrzebę tworzenia profilaktycznych programów zdrowotnych
w przedszkolu i szkole.
2. Uczniowie omawiają trudności, jakie napotkali w trakcie realizacji zajęć.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Praca domowa
Wyszukaj w Internecie przykładowe stomatologiczne programy profilaktyki zdrowotnej.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące realizacji zajęć oraz nabytych umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Higienistka stomatologiczna 322[03]
Moduł: Edukacja zdrowotna 322[03].Z3
Jednostka modułowa: Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla dzieci
i młodzie\
y 322[03].Z3.03
Temat: Instrukta\
właściwej higieny jamy ustnej i właściwego od\
ywiania.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności przeprowadzenia instrukta\
u higieny jamy ustnej
i właściwego od\
ywiania dla dzieci zdrowych i dzieci z dysfunkcjami ruchu.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- wskazać metody pracy z dziećmi zdrowymi i dziećmi z dysfunkcjami ruchu,
- rozró\
nić potrzeby tych dwu grup dzieci,
- przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla dzieci zdrowych,
- przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla dzieci z dysfunkcjami ruchu.
Metody nauczania uczenia się:
- pogadanka,
- dyskusja dydaktyczna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w grupach.
Czas: 3 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- poradnik dla ucznia,
- komputer,
- rzutnik multimedialny,
- prasa.
Zadanie dla ucznia:
Przeprowadz
instrukta\
higieny jamy ustnej i właściwego od\
ywiania.
Przebieg zajęć:
Etap I czas 45 minut.
1. Określenie tematu zajęć.
2. Wyjaśnienie tematu, celu ogólnego i celów szczegółowych.
3. Przypomnienie zasad pracy w grupie.
4. Podział uczniów na grupy zadaniowe.
5. Przydział ról poszczególnym grupom:
 dwie grupy mają za zadanie przeprowadzenie instrukta\
u dla dzieci zdrowych,
 pozostałe dwa zespoły prowadzą instrukta\
dla dzieci z dysfunkcjami narządu ruchu.
7. Grupy zadaniowe opracowują strategię działania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
8. Grupy poszukują informacji o sposobach prowadzenia instrukta\
u i metodach pracy
z dziećmi.
9. Dwie grupy prowadzące instrukta\
dla dzieci zdrowych przygotowują przykładowy plan
zajęć i prezentację multimedialną.
10. Pozostałe grupy opracowują informację dotyczącą ró\
nych metod pracy z dziećmi
z dysfunkcjami narządu ruchu i przykładowy plan zajęć w postaci multimedialnej.
Etap II
1. Prezentacja planu spotkania dla dzieci zdrowych.
2. Wybór grupy, która przedstawiła ciekawszy program.
3. Wybór grupy, która najlepiej przedstawiła metody pracy z dziećmi z dysfunkcjami
narządu ruchu.
4. Nauczyciel ocenia pracę grup przydzielając im punkty, które uczniowie rozdzielają
w zale\
ności od stopnia zaanga\
owania w przygotowanie i prezentację zadania.
Zakończenie zajęć
Nauczyciel przypomina uczniom gdzie mo\
na uzyskać informację na temat prowadzenia
zajęć edukacyjnych i instrukta\
owych dla dzieci i młodzie\
y.
Praca domowa
Wyszukaj przykłady innych tematów zajęć edukacyjnych z zakresu stomatologicznej
profilaktyki prozdrowotnej.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące realizacji zajęć oraz nabytych umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. ĆWICZENIA
5.1. Organizacja opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzie\
ą oraz
osobami z dysfunkcjami ró\
nych układów
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.
Tabela do ćwiczenia 1
ZDANIA PRAWDA FAA
SZ
Opieka zdrowotna słu\
y kompleksowej ochronie
zdrowia
Ka\
dy mo\
e udać się do specjalisty bez skierowania
Testy przesiewowe noworodków słu\
ą
zakwalifikowaniu do grupy dyspanseryjnej
Badania bilansowe nie są wykonywane w celu
zdiagnozowania dzieci chorych
Dzieci w wieku szkolnym nie podlegają
profilaktycznej opiece zdrowotnej
Dziecko urodzone przed terminem nale\
y do grupy
ryzyka
Palenie papierosów nie jest czynnikiem ryzyka
nadciśnienia
Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej mo\
e
skierować na leczenie uzdrowiskowe
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym opieki zdrowotnej nad dziećmi
i młodzie\
ą,
2) przeczytać uwa\
nie zdania zawarte w tabeli,
3) zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,
4) porównać zapisy w tabeli w grupie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- tabela do uzupełnienia,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj podane schorzenia do odpowiedniej grupy dyspanseryjnej:
1) przewlekłe choroby układu oddechowego, np.: astma oskrzelowa,
2) dzieci z ryzyka okołoporodowego,
3) wrodzona wada układu pokarmowego i układu ruchu,
4) przewlekłe choroby układu moczowego,
5) zaburzenia w rozwoju psychicznym i somatycznym (niedorozwój psychiczny, nerwice
szkolne),
6) trwałe zaburzenia narządu ruchu i równowagi,
7) przewlekle choroby i wady jamy nosowo-gardłowej, zaburzenia mowy i słuchu
np. nawracające zapalenie uszu,
8) przewlekłe zaburzenia od\
ywiania i stany niedoborowe (krzywica, niedobór lub nadmiar
masy ciała),
9) wady i choroby narządu wzroku (np. zaburzenia widzenia barw),
10) inne choroby przewlekłe tj. alergie, choroba wrzodowa, nowotwory,
11) choroby i zaburzenia układu krą\
enia, tkanki łącznej oraz choroba reumatyczna.
Tabela do ćwiczenia 2
GRUPA
SCHORZENIE
DYSPANSERYJNA
Grupa I
Grupa II
Grupa III
Grupa IV
Grupa V
Grupa VI
Grupa VII
Grupa VIII
Grupa IX
Grupa X
Grupa XI
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym grup dyspanseryjnych,
2) przeanalizować wymienione schorzenia,
3) przyporządkować podane schorzenie do odpowiedniej grupy dyspanseryjnej, wstawiając
numer schorzenia obok właściwego numeru grupy w tabeli,
4) porównać wyniki w grupie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 Środki dydaktyczne:
- tabela do uzupełnienia,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Wpisz w do diagramu elementy opieki zdrowotnej nad osobami z dysfunkcjami ró\
nych
układów.
Diagram do ćwiczenia 3
Dysfunkcja
ró\
nych układów
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać dostępne dla ucznia z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczący opieki nad osobami z dysfunkcjami
ró\
nych układów,
2) wyszukać elementy opieki zdrowotnej nad osobami z dysfunkcjami ró\
nych układów,
3) wpisać wyszukane elementy do diagramu,
4) przeprowadzić analizę danego elementu opieki,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 Środki dydaktyczne:
- diagram do uzupełnienia,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5.2. Ocena stanu zdrowotnego i etiologia chorób narządu \
ucia
u dzieci i młodzie\
y
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj podziału czynników wpływających na powstawanie chorób jamy ustnej na
wewnątrzpochodne i pochodzenia zewnętrznego.
Czynniki wpływające na powstawanie chorób jamy ustnej:
1) alergeny pokarmowe bądz
lekowe,
2) głębokie bruzdy zębów (dziedziczne),
3) infekcje wirusowe jamy ustnej,
4) przyjmowanie niektórych leków,
5) wrodzona hipoplazja szkliwa,
6) dieta bogata w węglowodany,
7) szorowanie zębów i przyzębia twardą szczoteczką,
8) obni\
ona odporność uwarunkowana niektórymi chorobami przewlekłymi,
9) niewłaściwa dieta,
10) wirusowe choroby zakaz
ne (odra, ró\
yczka),
11) du\
y przekrój kanalików zębowych,
12) ciasne przestrzenie międzyzębowe (stłoczone zęby),
13) karmienie dziecka w porze nocnej butelką tylko w celu uspokojenia,
14) choroby genetyczne, np.: zespół Downa,
15) genetycznie uwarunkowane wady zgryzu,
16) unikanie gryzienia twardych pokarmów (np. jabłka, marchewki),
17) zaka\
enie jamy ustnej paciorkowcem, gronkowcem, prątkiem gruz
licy,
18) skaleczenie dziąsła lub wbicie w nie ciała obcego,
19) zaka\
enie jamy ustnej wirusami bądz
grzybami,
20) zmniejszone wydzielanie śliny,
21) mniejsza mineralizacja szkliwa zębów mlecznych ni\
zębów stałych.
Tabela do ćwiczenia 1
Przyczyny powstawania chorób
jamy ustnej
Czynniki
wewnątrzpochodne
Czynniki
zewnątrzpochodne
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym przyczyn chorób jamy ustnej,
2) dokonać analizy wymienionych czynników,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
3) sklasyfikować dany czynnik jako zewnątrz- lub wewnątrzpochodny i przyporządkować
w tabeli numer przyczyny odpowiedniemu czynnikowi,
4) przeprowadzić analizę wpływu poszczególnych czynników na powstawanie chorób jamy
ustnej,
5) porównać wyniki w grupie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- tabela do uzupełnienia,
- komputer z dostępem do Internetu,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Wpisz do diagramu czynniki wpływające na powstawanie próchnicy kwitnącej.
Diagram do ćwiczenia 2
Próchnica
kwitnąca
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym przyczyn próchnicy,
2) wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na powstanie próchnicy kwitnącej,
3) wpisać czynniki do diagramu,
4) przeanalizować czynniki ryzyka próchnicy kwitnącej, wyjaśnić wpływ spo\
ywania
węglowodanów na powstawanie próchnicy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Środki dydaktyczne:
- diagram do uzupełnieniu,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 3
Zidentyfikuj czynniki wpływające na powstawanie próchnicy u dzieci i młodzie\
y.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom o zasadach bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem ćwiczeniowym dotyczącym przyczyn próchnicy,
2) wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę próchnicy u dzieci i młodzie\
y,
3) wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na powstanie próchnicy,
4) przeprowadzić analizę rodzajów próchnicy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 4
Na podstawie analizy przypadków, zidentyfikuj, które dziecko jest najbardziej nara\
one
na powstanie wad narządu \
ucia, a które jest nimi najmniej zagro\
one.
Opisy przypadków
Przypadek A
Ola ma prawie sześć miesięcy. Mama, poinstruowana przez poło\
ną, uwa\
a \
eby podczas
karmienia trzymać dziecko w odpowiedniej pozycji. Po ka\
dym karmieniu czyści dziąsła Oli
nawiniętą na wskazujący palec jałową gazą, zamoczoną w wodzie lub naparze z rumianku.
Jednak budzona płaczem w środku nocy w pośpiechu karmi Olę zazwyczaj gęstym mlekiem
i szybko zasypia, nie czyszcząc dziąseł. Mama kupiła Oli w kiosku smoczek uspokajający bez
dokonania właściwego wyboru.
Przypadek B
Marta ma 2 lata i była ju\
dwukrotnie u stomatologa. Lekarz poinstruował rodziców
Marty jak właściwie dbać o pierwsze zęby. W trakcie kąpieli Marta bawi się swoją
szczoteczką do zębów i naśladuje jak mama czyści zęby. Rodzice kupili Marcie specjalne
smoczki anatomiczne, odpowiednie dla jej wieku i polecone przez lekarza. Zgodnie
z zaleceniem pediatry podają te\
Marcie codziennie kilka kropli witaminy D. Pilnują, \
eby
wieczorem przed zaśnięciem zęby Marty były wyczyszczone.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Przypadek C
Zosia ma 4 lata i nie była jeszcze u stomatologa. Rodzice uwa\
ają, \
e nie ma potrzeby
przedwcześnie stresować dziecka. Słodycze je, kiedy chce, zawsze le\
ą w szafce koło
lodówki. Najbardziej lubi jeść słodycze wieczorem, przed snem, kiedy nie widzą tego rodzice.
Poniewa\
zabrano jej smoczek ssie palec, zdarza się jej te\
obgryzać paznokcie. Zęby myje
rzadko, nikt nie powiedział jej jak nale\
y to robić.
Najbardziej nara\
ona na powstanie wad narządu \
ucia jest& & ..................,
poniewa\
........& & & & & & & & & & & & ...............................................................................
& & & & & & ...& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & ...& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & & & & & & & & .
Najmniej zagro\
ona wadami narządu \
ucia jest& & & & .., poniewa\
& & & & .............& & ...
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & ..
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad narządu \
ucia,
2) przeprowadzić analizę przypadków,
3) zidentyfikować czynniki środowiskowe wpływające na rozwój wad narządu \
ycia
u dzieci po urodzeniu,
4) wpisać imię dziecka najbardziej zagro\
onego wadami zgryzu i najmniej zagro\
onego,
uzasadnić wybór,
5) przedyskutować wyniki w grupie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- analiza przypadków,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 5
Wpisz do diagramu czynniki wpływające na powstawanie wad narządu \
ucia.
Diagram do ćwiczenia 5
Wady narządu
\
ucia
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad narządu \
ucia,
2) wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na powstanie wad narządu \
ucia,
3) wpisać czynniki do diagramu,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 Środki dydaktyczne:
- diagram do uzupełnienia,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5.3. Kontrola stanu uzębienia i zasady oczyszczania zębów
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzasadnij konieczność kontroli stanu uzębienia u dzieci i młodzie\
y.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym kontroli stanu uzębienia,
2) przeprowadzić analizę skutków zaniedbania higieny jamy ustnej,
3) ustalić w jakim wieku i dlaczego powinno się udawać z dzieckiem do stomatologa,
4) wyjaśnić dlaczego nale\
y leczyć zęby mleczne,
5) przedstawić graficznie wyniki analizy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj najwa\
niejsze zasady oczyszczania zębów.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym oczyszczania zębów,
2) wyszukać zasady prawidłowej higieny zębów,
3) sformułować jak najwięcej zasad i dokonać ich analizy wa\
ności,
4) dokonać analizy ró\
nic i podobieństw zasady higieny zębów dla dzieci zdrowych i dla
dzieci niepełnosprawnych,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metaplan,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Wpisz do tabeli elementy doboru właściwej szczoteczki, pasty lub metody szczotkowania
w zale\
ności od wieku i stanu jamy ustnej.
Tabela 1 do ćwiczenia 3
Wiek
Szczoteczka do zębów Metoda szczotkowania Dodatkowe informacje
(w latach)
przyzwyczajanie do bez pasty,
szczoteczka
1 3 szczoteczki, np. podczas konieczny nadzór
..............................
kąpieli rodziców
stę\
enie fluoru w pastach
do zębów:
- 3 6 lat:
szczoteczka
........................
3 11 ............................. metoda ........................
- >6 lat:
lub ........................ kółeczka 2x dziennie
........................
wskazana pomoc
rodziców, opiekunów
szczoteczka średniej dodatkowe ruchy pasta o stę\
eniu fluoru
11 12 twardości lub wymiatające (roll) 2x ......................
.................................... dziennie nitka dentystyczna
od 3 roku \
ycia pasty
dzieci
minimum 1 raz dziennie z fluorem (0,02 0,05%),
i młodzie\
szczoteczka
przez snem wskazana pomoc
upośledzona .........................
rodziców lub opiekunów
Tabela 2 do ćwiczenia 3
Stan jamy ustnej Szczoteczka do zębów Metoda szczotkowania
Stillmanna, ............. lub ..........;
zdrowe przyzębie średnia twardość unikanie ................................
..............................................
zaostrzone zapalenia
....................... roll
przyzębia
roll, .....................;
recesja dziąsła,
........................ unikanie ....................
wra\
liwość szyjek
..................... i .................
delikatne oczyszczanie połączenia
implanty zębowe bardzo miękka
wszczepu z dziąsłem
po zabiegach
......................... ..................................
chirurgicznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad oczyszczania zębów,
2) dokonać analizy czynników doboru szczoteczki i metody szczotkowania,
3) wskazać wady i zalety poszczególnych metod szczotkowania,
4) uzupełnić tabele,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
5.4. Stomatologiczna edukacja prozdrowotna dzieci i młodzie\
y
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz do diagramu zasady stomatologicznej edukacji prozdrowotnej.
Diagram do ćwiczenia 1
Edukacja
stomatologiczna
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym edukacji stomatologicznej,
2) przeprowadzić burzę mózgów na temat zasad edukacji prozdrowotnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
3) wybrać 10 najtrafniejszych odpowiedzi i wpisać je do diagramu,
4) przeprowadzić dyskusję na temat zasad edukacji prozdrowotnej,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- burza mózgów,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spo\
ywania słodyczy dla dzieci zdrowych, dzieci niepełnosprawnych umysłowo, młodzie\
y,
rodziców i opiekunów. Zajęcia powinny przebiegać w 4 grupach:
grupa A: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spo\
ywania słodyczy dla dzieci zdrowych,
grupa B: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spo\
ywania słodyczy dla dzieci niepełnosprawnych umysłowo,
grupa C: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spo\
ywania słodyczy dla młodzie\
y,
grupa D: zaplanuj zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy zębów i szkodliwości
spo\
ywania słodyczy dla rodziców i opiekunów.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym prowadzenia zajęć z zakresu
profilaktyki próchnicy,
2) określić cel zajęć edukacyjnych,
3) skonstruować plan zajęć,
4) dobrać środki dydaktyczne dla poszczególnych grup pacjentów,
5) dobrać metody pracy zgodnie z mo\
liwościami poszczególnych grup,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj szkolenie dla personelu opiekuńczo-wychowawczego \
łobka i przedszkola
dotyczące negatywnego wpływu na zdrowie dziecka schorzeń takich jak: próchnica, choroby
przyzębia i wady zgryzu oraz sposobach zapobiegania im według wybranej metody.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym szkoleń z zakresu profilaktyki chorób
narządu \
ucia,
2) określić cel zajęć edukacyjnych,
3) skonstruować plan zajęć,
4) dobrać środki dydaktyczne dla poszczególnych grup pacjentów,
5) dobrać metody pracy zgodnie z mo\
liwościami poszczególnych grup,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać analizy poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 4
Zaplanuj zajęcia edukacyjne dla dzieci z zakresu zdrowego od\
ywiania  teatrzyk pod
tytułem  Przygody Pana Ząbka .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji. Nauczyciel powinien
przypomnieć uczniom zasady bhp na stanowisku komputerowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym edukacji z zakresu zdrowego
od\
ywiania,
2) sporządzić plan spotkania,
3) określić temat i cel spotkania,
4) sporządzić plan i przebieg spektaklu,
5) zaproponować rekwizyty,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie.
Środki dydaktyczne
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusze papieru,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
5.5. Specjalistyczne programy komputerowe i zasady etyki
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wstaw w brakujące miejsca słowa: efekt leczenia, powiększanie, klisza rentgenowska,
baza danych, Excel, nasycenie kolorów, rezonans magnetyczny, kamera, tomograf,
przemieszczenie, kontrast, ultrasonograficzny, Word, tak, aby zdania były prawidłowo
sformułowane
Elektroniczne .................... pozwalają na archiwizowanie informacji i śledzenie postępów
leczenia. Słu\
ą do tego takie programy jak & & & & i ................ oraz programy
specjalistyczne, np. Lekarz i gabinet.
Zestawy VIS i CIS wyposa\
one są w niewielkie ................................... .
Nowoczesne programy komputerowe umo\
liwiają takie operacje jak zmiana
.............................., ............................, .......................... wycinka obrazu czy ............................
go w inne miejsce.
Nowoczesne zestawy komputerowe pozwalają stworzyć wizualizację .................. ................. .
Odpowiednie programy komputerowe umo\
liwiają przetworzenie obrazu z ..............................
czy .............................. oraz analizowanie zdjęć ...................... oraz zdjęć uzyskanych drogą
................................ .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym specjalistycznych programów
komputerowych,
2) przeczytać zdania do uzupełnienia,
3) wstawić brakujące wyrazy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy zdań zawartych w tabeli i zaznacz znakiem  X czy są one prawdziwe
czy fałszywe.
Tabela do ćwiczenia 2
ZDANIA PRAWDA FAA
SZ
Wszelkie rozmowy z pacjentem objęte są tajemnicą
zawodową.
Mo\
na odstąpić od tajemnicy po śmierci pacjenta.
W praktyce zawodowej, zgodnie z nakazem etyki,
nale\
y kierować się hasłem  per aspera ad astra .
Nie mo\
na odmówić pacjentowi pomocy, je\
eli
w zamian zaproponuje korzyść finansową.
Pacjent ma prawo zrezygnować z zaplanowanego
zabiegu.
Nie nale\
y informować pacjenta o negatywnych
skutkach leczenia.
Nie nale\
y posługiwać się szkodliwymi metodami
leczniczymi, nie wolno stosować środków i metod
dopingujących do celów innych ni\
lecznicze.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i sposób wykonania ćwiczenia oraz wskazać z
ródła informacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad etyki,
2) dokonać analizy zdań zawartych w tabeli,
3) zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Środki dydaktyczne:
- tabela do uzupełnienia,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Prowadzenie edukacji
prozdrowotnej dla dzieci i młodzie\
y
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 10, 11, 13, 15, 18, 19 są z poziomu podstawowego,
- zadania 5, 7, 12, 14, 16, 17, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. d, 4. a, 5. c, 6. d, 7. d, 8. c, 9. b, 10. c, 11. d,
12. d, 13. a, 14. b, 15. b, 16. c, 17. d, 18. c, 19. c, 20. a.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Wskazać lekarza pierwszego kontaktu A P c
2 Wskazać termin pierwszej wizyty u stomatologa B P a
3 Określić znaczenie liczby PUW A P d
Zidentyfikować przynale\
ność do grup
4 B P a
dyspanseryjnych
5 Określić metody profilaktyki fluorkowej C PP c
6 Wskazać przyczyny próchnicy kwitnącej B P d
Określić uprawnienia lekarza podstawowej
7 C PP d
opieki zdrowotnej
8 Zastosować metody pracy z dziećmi B P c
Wskazać rolę warzyw i owoców w profilaktyce
9 B P b
próchnicy
10 Zidentyfikować rodzaje profilaktyki fluorkowej B P c
11 Zidentyfikować grupę ryzyka B P d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
12 Zidentyfikować bakterie powodujące próchnicę C PP d
Zastosować zasady właściwego doboru
13 B P a
szczoteczki do zębów
Zidentyfikować mo\
liwości percepcyjne
14 C PP b
odbiorców działań edukacyjnych
15 Wskazać z
ródła witaminy D B P b
Wskazać zastosowanie tomografii
16 C PP c
radiologicznej
17 Rozró\
nić składniki szkliwa C PP d
18 Zastosować zasady etyczne B P c
19 Określić cechy past do zębów dla dzieci B P c
20 Określić rolę śliny C PP a
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszystkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbli\
ającym się czasie
zakończenia udzielenia odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mozliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Lekarzem pierwszego kontaktu jest lekarz
a) stomatolog.
b) chirurg.
c) specjalista medycyny rodzinnej.
d) dermatolog.
2. Pierwsza wizyta u stomatologa powinna mieć miejsce w
a) 6 miesiącu \
ycia.
b) 9 miesiącu \
ycia.
c) 12 miesiącu \
ycia.
d) wieku 2 lat.
3. Na podstawie liczby PUW mo\
na określić
a) tylko aktywność próchnicy.
b) postęp próchnicy kwitnącej.
c) wyłącznie dbałość pacjenta o uzębienie.
d) aktywność próchnicy, postęp próchnicy i dbałość pacjenta o uzębienie.
4. Dziecko z wadą jamy nosowo-gardłowej, cierpiące na krzywicę nale\
y do grupy
dyspanseryjnej
a) III i VI.
b) II i VI.
c) II i VII.
d) VII i IX.
5. Profilaktyka fluorkowa nie polega na
a) szczotkowaniu zębów pastami z fluorem.
b) fluorkowaniu wody pitnej.
c) podawaniu środków bogatych w wapń.
d) podawaniu tabletek z fluorem.
6. Przyczynami rozwoju próchnicy kwitnącej jest
a) kserotomia.
b) tylko dieta bogata w węglowodany.
c) wyłącznie zła higiena jamy ustnej.
d) kserotomia, dieta bogata w węglowodany i zła higiena jamy ustnej.
7. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej mo\
e skierować pacjenta
a) tylko na leczenie uzdrowiskowe.
b) raz w roku na rehabilitację.
c) jednorazowo na leczenie specjalistyczne.
d) leczenie uzdrowiskowe, rehabilitację oraz leczenie specjalistyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
8. Nieodpowiednią metodą przekazywania wiedzy dziecku jest
a) teatrzyk.
b) opowiadanie.
c) wykład.
d) gra planszowa.
9. Owoce i warzywa
a) nie powinny być spo\
ywane zbyt często.
b) odgrywają rolę w mechanicznym oczyszczaniu zębów.
c) nie mają znaczenia dla zdrowego od\
ywiania.
d) zawierają śladowe ilości witamin.
10. Profilaktyka fluorkowa mo\
e przebiegać jako profilaktyka
a) profesjonalna i specjalistyczna.
b) zbiorowa, szpitalna.
c) profesjonalna, zbiorowa i domowa.
d) domowa, pomocnicza.
11. Grupa ryzyka zdrowotnego to
a) grupa dyskusyjna, tematami spotkań jest ochrona zdrowia.
b) alpiniści.
c) grupa osób o jednakowych upodobaniach kulinarnych.
d) grupa osób bardziej podatnych na pewne choroby.
12. Próchnicę powodują bakterie
a) Lactobacillus acidophilus.
b) Streptococcus pharyngitis.
c) Streptococcus mutans.
d) Lactobacillus acidophilus i Streptococcus mutans.
13. Wybór szczoteczki i metody szczotkowania nie jest zale\
ny od
a) kolejności wyrzynania zębów.
b) wieku.
c) stanu uzębienia.
d) stanu błony śluzowej jamy ustnej.
14. Dziecko czteroletnie potrafi skupić się na jednej czynności
a) 8 minut.
b) 12 minut.
c) 18 minut.
d) 28 minut.
15. Witamina D nie występuje w
a) mleku.
b) soku owocowym.
c) tranie.
d) preparatach witaminowych (np. Devikap).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
16. Zestawy komputerowe pozwalające na wykonywanie tomografii radiologicznej
a) są stosowane w diagnozowaniu próchnicy.
b) są stosowane w wypełnianiu ubytków.
c) są stosowane w chirurgii szczękowo-twarzowej.
d) nie znajdują zastosowania w diagnozowaniu próchnicy, wypełnianiu ubytków
i chirurgii szczękowo-twarzowej.
17. W skład szkliwa wchodzi
a) fluoroapatyt i fenytoina.
b) chlorheksydyna i zawierający wapń hydroksyapatyt.
c) fenytoina.
d) fluoroapatyt i hydroksyapatyt.
18. Nieprawda, \
e tajemnica zawodowa
a) obejmuje ka\
dą rozmowę z pacjentem.
b) obowiązuje nawet po śmierci pacjenta.
c) nie musi być przestrzegana w rozmowie z rodziną chorego.
d) mo\
e być złamana, gdy zobowiązują do tego przepisy prawne.
19. Pasty do zębów dla dzieci najmłodszych
a) są niewskazane.
b) nie są produkowane.
c) nie zawierają fluoru.
d) nie są dostępne rynku polskim.
20. Rola śliny polega na
a) opłukiwaniu zębów z resztek pokarmu.
b) rozkładaniu tłuszczy.
c) buforowaniu powstających zasad.
d) rozkładaniu białek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko...........................................................................
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzie\
y
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Prowadzenie edukacji
prozdrowotnej dla dzieci i młodzie\
y
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11, 14, 16, 17, 19 są z poziomu podstawowego,
- zadania 6, 10, 12, 13, 15, 18, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. a, 4. a, 5. b, 6. c, 7. a, 8. c, 9. c, 10. b, 11. c,
12. c, 13. a, 14. d, 15. d, 16. c, 17. d, 18. c, 19. a, 20. d.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Określić elementy opieki zdrowotnej nad
1 C P d
osobą z dysfunkcją określonego układu
2 Wskazać przyczyny próchnicy kwitnącej B P a
3 Wskazać rolę fluoru w jamie ustnej B P a
Określić mo\
liwości elektronicznych baz
4 B P a
danych
Wskazać ujemne dla uzębienia skutki tłoczenia
5 A P b
języka
6 Zidentyfikować cechy bakterii C PP c
7 Zastosować zasady etyczne C P a
8 Wskazać cel badań bilansowych B P c
Wskazać mo\
liwość stosowania past z fluorem
9 B P c
u dzieci
Zidentyfikować mo\
liwości percepcyjne
10 C PP b
dzieci i młodzie\
y
Dobrać szczoteczkę do zębów w zale\
ności od
11 B P c
mo\
liwości pacjenta
Zidentyfikować elementy badań bilansowych
12 C PP c
w danej grupie wiekowej
13 Scharakteryzować składniki pasty do zębów C PP a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Zastosować zestawy komputerowe
14 B P d
w profilaktyce stomatologicznej
15 Wskazać z
ródła fluoru C PP d
Wskazać cechy zęba zwiększające podatność
16 B P c
na próchnicę
Zastosować metody pracy z dziećmi
17 B P d
w edukacji profilaktycznej
18 Wskazać celowość badań termograficznych C PP c
19 Wskazać cechy uzębienia mlecznego B P a
Zidentyfikować leki wpływające na stany
20 C PP d
zapalne dziąseł
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszystkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbli\
ającym się czasie
zakończenia udzielenia odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Formą opieki zdrowotnej nad osobą z dysfunkcją określonego układu jest
a) wyłącznie pielęgniarska opieka długoterminowa.
b) tylko leczenie szpitalne.
c) tylko leczenie w poradni specjalistycznej.
d) leczenie szpitalne oraz w poradni specjalistycznej i pielęgniarska opieka
długoterminowa.
2. Przyczyną próchnicy kwitnącej nie jest
a) zaka\
enie dwoinką rze\
ączki.
b) jedzenie du\
ych ilości słodyczy.
c) kserotomia.
d) niedorozwój zębiny.
3. Fluor
a) jest stałym składnikiem szkliwa.
b) w szkliwie jest mniej odporny na działanie kwasów ni\
związki wapnia.
c) nie wpływa niekorzystnie na bakterie próchnicotwórcze.
d) powoduje powstawanie próchnicy.
4. Elektroniczne bazy danych umo\
liwiają
a) archiwizowanie informacji.
b) śledzenie postępów leczenia.
c) dostęp do archiwum NFZ.
d) wymianę danych z pacjentem.
5. Nawyk tłoczenia języka
a) nie występuje w zespole Downa.
b) powoduje rozsuwanie zębów.
c) mo\
e spowodować oddychanie przez nos.
d) powoduje powstawanie próchnicy.
6. Bakterie Lactobacillus acidophilus to
a) bezwzględne beztlenowce.
b) tlenowce.
c) względne beztlenowce.
d) bakterie potrzebujące du\
ych stę\
eń tlenu dla wzrostu.
7. Wykonując obowiązki zawodowe zgodnie z etyką nie nale\
y
a) wykonywać zabiegu wbrew woli pacjenta.
b) być \
yczliwym.
c) traktować pacjentów jednakowo, niezale\
nie od wieku, rasy, stanu majątkowego.
d) kierować się hasłem: salus aegroti suprema lex esto.
8. Badania bilansowe prowadzi się
a) dla zorganizowania wolnego czasu.
b) w celu zdiagnozowania zaka\
eń bakteryjnych.
c) dla całej populacji dzieci w określonym wieku.
d) co 2 lata.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
9. Pasty z fluorem wolno stosować u dzieci
a) jednorocznych.
b) poni\
ej 3 roku \
ycia.
c) w 3 6 roku \
ycia, jednak zawartość fluoru powinna wynosić maksymalnie 0,05%.
d) w wyjątkowych sytuacjach.
10. Myślenie osiemnastolatka ma charakter
a) dedukcyjny.
b) hipotetyczno-dedukcyjny.
c) indukcyjny.
d) hipotetyczny.
11. U dzieci i młodzie\
y z dysfunkcjami układu ruchu
a) szczotkowanie odbywa się samodzielnie.
b) zęby powinny być szczotkowane tylko raz dziennie przed snem.
c) wskazana jest szczoteczka elektryczna.
d) wskazana jest szczoteczka twarda.
12. Lekarz wykonując badanie bilansowe u czterolatka nie bada
a) rozwoju fizycznego i społecznego.
b) rozwoju mowy.
c) dojrzałości szkolnej.
d) rozwoju reakcji słuchowych.
13. Chlorheksydyna jest składnikiem
a) bakteriobójczym.
b) ściągającym.
c) przyspieszającym gojenie.
d) który nie przyspiesza gojenia.
14. W zestawach połączonych z komputerem stosuje się
a) tylko ultradz
więki.
b) tylko magnetyczny rezonans jądrowy.
c) tylko promienie Roentgena.
d) ultradz
więki, magnetyczny rezonans jądrowy i promienie Roentgena.
15. Fluor występuje
a) tylko w minerałach.
b) tylko w wodzie.
c) tylko w roślinach.
d) w minerałach, wodzie i roślinach.
16. Cechą zęba zwiększającą podatność na próchnicę
a) nie jest stłoczenie w łuku zębowym.
b) nie są głębokie bruzdy zęba.
c) nie jest kolor zęba.
d) nie jest słaba mineralizacja szkliwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
17. Lepienie z plasteliny jest metodą
a) problemową.
b) podającą.
c) opartą na obserwacji.
d) praktyczną, opartą na działaniu.
18. Badanie termograficzne słu\
y
a) tylko badaniu przepływu krwi w okolicach korzeni zębów.
b) tylko zlokalizowaniu stanu zapalnego.
c) badaniu przepływu krwi w okolicach korzeni zębów i zlokalizowaniu stanu
zapalnego.
d) badaniu przepływu krwi w okolicach korzeni zębów, ale nie lokalizuje stanu
zapalnego.
19. W nieleczonych zębach mlecznych zmiany próchnicowe zachodzą szybko, gdy\

a) szkliwo tych zębów jest słabo zmineralizowane.
b) kanaliki zębinowe posiadają mały przekrój.
c) szkliwo nie jest cieńsze ni\
w zębach stałych.
d) zęby są rzadko szczotkowane.
20. Fenytoina
a) jest lekiem stosowanym w padaczce.
b) jest pochodną tlenku cynku.
c) powoduje przerost dziąseł.
d) jest lekiem stosowanym w padaczce i powoduje przerost dziąseł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko...........................................................................
Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzie\
y
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
7. LITERATURA
1. ABC opieki zdrowotnej. Informator Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego
Funduszu Zdrowia, Lublin marzec 2007
2. Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2004
3. Panek H.: Nowe technologie w protetyce stomatologicznej. Akademia Medyczna we
Wrocławiu, Wrocław 2006
4. Skulicz D.: Zdrowie w edukacji elementarnej. Wprowadzenie do konstruowania
programów autorskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004
5. Springer-Wodzak M., Wochna-Sobańska M.: Stomatologia wieku rozwojowego.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003
6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu
świadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych oraz okresów, w których te
badania są przeprowadzane (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2004 Nr 276 poz. 2740)
7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu
i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzie\
ą (Dz. U. z dnia
30 grudnia 2004 r.)
8. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408)
9. www.literka.pl Internetowy Magazyn Publikacji
Literatura metodyczna
1. Figurski J., Symela K. (red.): Modułowe programy nauczania w kształceniu zawodowym.
Wydawnictwo ITeE, Radom 2001
2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP S.A., Warszawa 1999
3. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie  śak ,
Warszawa 2003
4. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000
5. Plewka Cz.: Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych. Cz. I i II.
Wydawnictwo ITeE, Radom 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43