Kpc 4 stycznia 2012
SĘDZIA
Pełni kilka funkcji. Jest przewodniczącym, członkiem składu orzekającego, a także może być sądem w składzie jednoosobowym (który jest zasadą w I instancji). Jednakże w kilku wypadkach sędzia posiada charakter samodzielnego organu procesowego jako sędzia sprawozdawca i sędzia wyznaczony.
Sędzia sprawozdawca – dwa znaczenia
Po pierwsze, w I instancji jest nim sędzia, któremu przewodniczący w znaczeniu ustrojowym (wydziału) przekazał do referatu daną sprawę. Przewodniczący wskazuje sędziego, który będzie prowadził sprawę – gdy brak braków formalnych albo zostały uzupełnione. Teraz sędzia jest sędzią sprawozdawcą i on staje się przewodniczącym w znaczeniu ustrojowym (do niego trafiają kolejne pisma), a także jest przewodniczącym składu kolegialnego (gdy taki ma być skład).
Pierwsze rozumienie w II instancji – sędzią sprawozdawcą jest sędzia, który składa sprawozdanie na rozprawie. Zawsze jest skład 3 sędziów zawodowych w 2 instancji; dla ułatwienia dzielą sprawy między siebie. Każdy bierze 1/3 spraw, czyta akta, a potem zdaje sprawozdanie składowi, przedstawiając stan faktyczny, wyrok I instancji, zarzuty i wnioski.
Drugie znaczenie: w I instancji jest to członek składu sądu, któremu przewodniczący posiedzenia zlecił przedstawienie wniosków i twierdzeń strony nieobecnej na rozprawie.
Sędzia wyznaczony
Pierwszy wypadek sąd orzekający powinien zetknąć się
bezpośrednio z całym materiałem procesowym (zasada
bezpośredniości), ale nie zawsze jest to możliwe. Sąd orzekający
wyznaczy wtedy z swojego składu jednego sędziego, który zrealizuje
taki dowód (np. przesłucha świadka w innym mieście). Art. 235
kpc. Ty sędzią jest najczęściej przewodniczący, ale nie jest to
obligatoryjne. Jednak musi to być sędzia zawodowy.
Temu
sędziemu sąd orzekający może np. powierzyć możliwość wyboru
biegłego.
Drugi wypadek: sędzia, któremu przewodniczący polecił wstępne badanie sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – art. 467 kpc.
Wyłączenie sędziego
Wyłączenie sędziego występuje w dwóch rodzajach:
z mocy ustawy – z powodów, które sprawiają, że sędzia jest nieodpowiedni do orzekania w danej sprawie (iudex inhabilis)
z mocy orzeczenia sądu – postanowienie o wyłączeniu sędziego w wypadku, gdy istnieją okoliczności tego rodzaju, że mogłyby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego (iudex suspectus). Wskutek ingerencji TK w art. 49 (wyrok z 2008) nastąpiła w przepisie zmiana. Przed wyrokiem przepis mówił, że miał istnieć „stosunek osobisty zachodzący między nim a jedną ze stron tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do jego bezstronności”. TK uznał, że jest to ujęcie zbyt wąskie. Przez „stronę” w rozumieniu tego przepisy rozumiemy zarówno stronę w znaczeniu materialnym (strona, która obejmuje norma indywidualno-konkretna przytoczona w powództwie), jak i procesowym (strona występująca jako strona procesowa w postępowaniu). Strony te mogą się rozmijać, np. prokurator wytacza powództwo na rzecz określonego podmiotu.
Z
mocy ustawy – przykładowo (art. 48 kpc)
-
sędzia jest stroną
- w sprawach swoich krewnych, powinowatych
w linii prostej etc., małżonka
- generalnie w sprawach
bliskich osób
- w sprawach osób związanych z sędzią z
tytułu przysposobienia
- w sprawach, w których był lub jest
jeszcze pełnomocnikiem lub radcą prawnym strony
Te
powody wyłączenia trwają również po ustaniu stosunku prawnego
uzasadniającego wyłączenie.
Jeżeli sędzia sam zna
przyczynę swojego wyłączenia z mocy ustawy, powinien zgłosić to
sądowi i powstrzymać się od udziału w sprawie.
Z mocy orzeczenia sądowego (art. 49 kpc):
Wniosek o takie wyłączenie może złożyć sam sędzia, jak i
uczestnik postępowania. Postanowienie może być wydane na
posiedzeniu niejawnym, ale w składzie trzech sędziów zawodowych.
Gdyby sąd był mały i nie miał wystarczającej liczby sędziów,
to nie można w tym sądzie stworzyć składu, który mógłby orzec.
Rozstrzygnie to sąd przełożony nad tym sądem. Sąd wydaje
postanowienie, w którym wyłącza sędziego albo oddala żądanie
sędziego lub wniosek uczestnika. Zaskarżalne zażaleniem jest tylko
postanowienie o oddaleniu wniosku (czy żądania). Samo wyłączenie
nie jest niczym zaskarżalne.
Nie można składać wniosku
o wyłączenie całego sądu.
W 2005 roku wskutek ingerencji TK uchylono art. 53 kpc jako niezgodny z konstytucją, a wprowadzono art. 53 ze znaczkiem 1. Mówił on, że „ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach lub wniosek oczywiście bezzasadny podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego wniosek dotyczy”. Powoływano się tu na błąd konstrukcyjny, bo wniosek „oczywiście bezzasadny” powinien podlegać oddaleniu, a nie odrzuceniu. Nie było też zażalenie, bo ono est od oddalenia.
Przepis zmieniono w 2011 roku i teraz mowa jest tylko, że „ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego wniosek dotyczy”. Jeśli sąd uzna wniosek za bezzasadny, to go oddali i będzie na to służyć zażalenie.
Skutki,
gdyby sędzia wyłączony z mocy ustawy wydał wyrok
– np. tylko sędzia znał przyczynę wyłączenia i nie zdradził
jej czy inne przypadki. Jest to przyczyna nieważności postępowania
(art. 379 punkt 4 kpc) - „jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział
sędzia wyłączony z mocy ustawy”. Można złożyć od takiego
wyroku apelację, a jeśli jest już prawomocny czy drugiej
instancji, może być przyczyną skargi kasacyjnej albo skargi o
wznowienie postępowania (art. 401 punkt 1 kpc).
Każdy z tych
środków doprowadzi do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania (już bez wyłączonego sędziego).
UREFERENDARZ SĄDOWY
Organ wprowadzony do kpc w 2004 roku. Rozszerza się wciąż pula jego kompetencji, również podczas ostatniej nowelizacji.
Może on wykonywać czynności w wypadkach wskazanych w ustawie. W zakresie powierzonych mu czynności ma kompetencje sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Art. 47 ze znaczkiem 1.
Proces – referendarz sądowy może:
może wydawać nakazy zapłaty równolegle z sądem (ale nie w każdym postępowaniu, w którym można je wydać): w postępowaniu upominawczym (art. 353 ze znaczkiem 1 par. 2 kpc), w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 353 ze znaczkiem 1 par. 2 i 505 ze znaczkiem 30 kpc) oraz może wydać Europejski Nakaz Zapłaty (art. 505 ze znaczkiem 16 par. 2 kpc). Nie może więc w czystym nakazowym
może wydawać zarządzenia w niektórych postępowaniach; nowość, bo sąd nie może, a referendarz ma z nim zrównaną funkcję (art. 130 ze znaczkiem 5 kpc) – jak przewodniczący ustrojowym
może wydawać postanowienia stwierdzające prawomocność orzeczenia
Postępowanie nieprocesowe:
może wykonywać czynności w sprawach o wpis w księdze wieczystej (może dokonywać wpisów)
może dokonywać czynności w postępowaniu rejestrowym, z wyjątkiem prowadzenia rozprawy (nie zawsze musi być wyznaczona)
postępowanie w sprawach spadkowych: z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku i przesłuchania świadków testamentu ustnego
Egzekucyjne:
może nadawać klauzulę wykonalności (znowu domena głównie sadu), zarówno tytułom egzekucyjnym pochodzącym od niego samego, jak i od innych organów (art. 781 par. 1 ze znaczkiem 1 kpc).
(nowelizacja wrześniowa) może rozstrzygnąć w razie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej – jeżeli ten sam przedmiot/prawo dłużnika zajęto w obu tych egzekucjach (np. fiskus i komornik zajęli jeden samochód), to sprawa trafia do sąd i ma on orzec, który organ będzie prowadził łącznie zbiegające się egzekucje (dodany art. 773 par. 1 ze znaczkiem 1 kpc)
(nowelizacja wrześniowa) może dokonywać czynności w postępowaniu o wyjawienie majątku dłużnika (do tej pory tylko sąd mógł odbierać przyrzeczenie i wykaz majątku dłużnika), z wyjątkiem stosowania środków przymusu (nie może np. nałożyć grzywny na dłużnika) (art. 920 ze znaczkiem 2 kpc)
Najszersze kompetencje referendarza – kwestia orzekania o kosztach:
może z mocy uksc orzekać zwrot opłat, przyznawać należności świadków i biegłych, zwalniać od kosztów, rozkładać je na raty, odraczać obowiązek ich uiszczenia
z mocy kpc – koszty procesu – art. 108 par. 1 kpc – sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji może orzec tylko o zasadach rozliczeń kosztów, a szczegółowe ich obliczenie może powierzyć referendarzowi
KONIEC ORGANÓW PROCESOWYCH!!!
DRUGA GRUPA PODMIOTÓW POSTĘPOWANIA
UCZESTNICY POSTĘPOWANIA
STRONY PROCESOWE
Dwustronność procesu cywilnego
To charakteryzuje proces cywilny. Proces toczy się między dwiema przeciwstawnymi stronami: czynną (powód) i bierną (pozwany). Jako strony muszą być oznaczone dwie oddzielne od siebie jednostki. Gdyby tak się nie stało, to możemy mieć do czynienia z brakiem strony, który może być pierwotny albo następczy.
Brak strony pierwotny – nie oznaczono z pozwie jednej ze stron. Jest to brak formalny pozwu – do uzupełnienia, grozi zwrotem pozwu. Ale może być tez tak, że jako strony procesowe oznaczono tę samą jednostkę (np. dwie jednostki organizacyjne Skarbu Państwa).
Następczy brak strony – może zachodzić w wypadku, gdy jedna ze stron procesu traci byt, ale w sytuacji uniemożliwiającej następstwo innego podmiotu w jej miejsce, bo nikt nie jest do tego legitymowany. Typowy przykład: gdy umiera jeden z małżonków w procesie o rozwód.
NIE STANOWI BRAKU STRONY wytoczenie powództwa przeciwko nieżyjącej osobie fizycznej. Jest to brak zdolności sądowej.
Strona – pojęcie
należy rozróżnić strony w znaczeniu procesowym i materialnym.
Strona w znaczeniu procesowym – jest to jednostka oznaczona w piśmie procesowym jako strona danego procesu. Jednostka, który występuje we własnym imieniu jako powód albo pozwany.
Strona w znaczeniu materialnym – podmiot objęty działanie normy prawnej indywidualno-konkretnej przytoczona-ej w powództwie. Każdy powód, który formułuje żądanie z powie, przytacza taką normę (nawet nieświadomie). Pod faktami i żądaniami powoda kryje się zawsze jakaś norma.
Najczęściej oba te pojęcia się pokrywają. Czasem jednak się rozchodzą (przykład z prokuratorem – patrz wyżej W tym przykładzie strona materialna może się przyłączyć do prokuratora i stanie się także strona w znaczeniu procesowym i wtedy strony znowu staną się tożsame). W wypadku podstawienia procesowego role strony w znaczeniu procesowym i materialnym także są rozdzielone.
Przepisy kpc,które mówią o „stronie” najczęściej mają na względzie stronę w znaczeniu procesowym, ale nie tylko (np. przepisy o wyłączeniu sędziego – uwzględnia obie strony).