Kpc 11 stycznia 2012

PRZYMIOTY KONIECZNE STRONY

Każda ze stron musi mieć 3 konieczne przymioty: zdolność sądową, procesową i legitymację procesową. Pierwsze dwa to pojęcie ustawowe z kpc, a trzecie to pojęcie doktrynalne.

1. ZDOLNOŚĆ SĄDOWA

Art. 64 kpc – zdolność sądowa to zdolność występowania w procesie jako strona. Doktryna zwraca uwagę na nieścisłość tej definicji, bo konsekwencją jej musiałby być pogląd, że jednostka nie posiadająca zdolności sądowej nie może być w procesie stroną. A gdyby wytoczyła taka osoba powództwo czy stałaby się pozwanym, proces toczyłby się bez jednej strony (a ma być dwustronny). Kodeks zresztą nie jest konsekwentny, bo w kilku przepisach mówi o jednostce nie mającej zdolności sądowej jako o stronie, np. w art. 70 par. 2 kpc.

Dlatego prof. Broniewicz nadał temu pojęciu trzy różne znaczenia:

1. zdolność sądowa jako przymiot jednostki, który pozwala na przeprowadzenie z jej udziałem ważnego procesu; ustawa nie określa, na czym ten przymiot polega, a tylko wskazuje jednostki, które go posiadają:
   
   a) osoby fizyczne (od urodzenia aż do śmierci; plus nasciturus)
   b) osoby prawne
   c) organizacje pozarządowe (wcześniej społeczne) dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów – np. związki zawodowe, stowarzyszenia

   d) pracodawca będący jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej
   e) w sprawach z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i ich samorządach zdolność sądową ma dyrektor oraz rada pracownicza przedsiębiorstwa
   f) pewne organy państwowe, np. prokurator, RPO, ośrodki pomocy społecznej w sprawach o alimenty
   g) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych – organ rentowy, np. ZUS
   h) w sprawach z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym – prezes UOKiK
   i) handlowa spółka osobowa
   j) wspólnota mieszkaniowa
   
   

2. zdolność sądowa jako istnienie w chwili wytoczenia powództwa jednostki wyposażonej w ten przymiot – jeśli ona nie istnieje, pozew powinien zostać odrzucony z powodu braku zdolności sądowej (np. powództwo przeciw nieżyjącemu pozwanemu)
   
   

3. zdolność sądowa oznacza istnienie jednostki wyposażonej w przymiot od chwili wytoczenia powództwa aż do zamknięcia rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku – ustawa rozróżnia śmierć strony (osoba fizyczna) oraz utratę zdolności sądowej (inna jednostka)

Zdolność sądowa to dodatnia przesłanka procesowa, musi istnieć, żeby proces był dopuszczalny. Jej brak to oczywiście przeszkoda procesowa, która, jeżeli sąd ją odkryje, prowadzi do szczególnych konsekwencji. Brak zdolności sądowej może mieć charakter pierwotny i następczy.

Pierwotny – w chwili wytoczenia powództwa zachodzi ta przeszkoda; następczy – w chwili wytoczenia powództwa zdolność była, ale odpadła w toku procesu.

Pierwotny brak zdolności sądowej – dwa wypadki:

1. gdy jako strona oznaczona jest w powództwie jednostka nie posiadająca przymiotu zdolności sądowej (pierwsze znaczenie). Przykłady:
   - spółka cywilna
   - komitet rodzicielski w szkole (przykład z orzecznictwa)
   
   

2. jako strona oznaczona w powództwie została jednostka nieistniejąca, np.:
   - nieżyjąca osoba fizyczna
   - spółdzielnia, która nie została jeszcze zarejestrowana i nie ma jeszcze osobowości prawnej – nieistniejąca osoba prawna.

Następczy brak zdolności sądowej – tylko u podmiotów nie będących osoba fizyczną, bo tylko one mogą tracić zdolność sądową. Osoby fizyczne mogą tylko umrzeć, ale skutki są identyczne. Art. 174 kpc.

Brak zdolności sądowej sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy – art. 202 kpc. Na zarzut też może oczywiście.

W zasadzie brak zdolności sądowej ma charakter nieusuwalny, ale wyjątkowo może być usunięty, np. jeśli wytoczono powództwo przeciwko niezarejestrowanej spółdzielni, to ona może się zarejestrować i brak zostanie usunięty. Art. 70 – tymczasowo taką stronę można do procesu dopuścić, pod warunkiem, że w wyznaczonym przez sąd terminie brak zostanie usunięty (przez uzyskanie osobowości prawnej).

Następczy brak może być usunięty poprzez wstąpienie w miejsce strony jej następcy prawnego (np. spadkobierca).

Jeżeli brak jest usuwalny, sąd wyznacza termin. Jeśli nieusuwalny albo nie został usunięty w terminie, sąd wydaje postanowienie o odrzuceniu pozwu (art. 199 par. 1 p. 3 kpc) i o zniesieniu postępowania, które się toczyło (jeżeli się toczyło). Jeśli się nie toczyło, to tylko odrzuca pozew.

WAŻNE TRZY PRZEPISY: (od 2005 roku)

1. Art. 343 ze znaczkiem 1 – jeżeli po wydaniu wyroku zaocznego okaże się, że pozwany w chwili wniesienia pozwu nie miał zdolności sądowej, sąd z urzędu uchyla wyrok zaoczny i wydaje odpowiednie postanowienie

2. Art. 492 ze znaczkiem 1 par. 2 – jeżeli po wydaniu nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym okaże się, że pozwany w chwili wniesienia pozwu nie miał zdolności sądowej, sąd uchyli nakaz

3. Art. 502 ze znaczkiem 1 – nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym

Skutki następczego braku zdolności sądowej

Art. 174 kpc – sąd zawiesza postępowanie. Postępowanie będzie trwało w zawieszeniu do momentu wstąpienia następcy prawnego. Gdyby stwierdzono brak następcy prawnego przez 3 lata, postępowanie ulega umorzeniu.

Postępowanie, które toczyło się z udziałem strony, która nie ma zdolności sądowej jest dotknięte nieważnością – art. 379 p.2 kpc. Nieważność – jedna z podstaw wniesienia środka odwoławczego. Sąd drugiej instancji uchyli wtedy zaskarżony wyrok i odrzuci pozew.

→ Gdyby apelacja została oddalona, to można by wnieść od tego orzeczenia skargę kasacyjną na podstawie nieważności.

Brak zdolności sądowej jest również podstawą wznowienia postępowania.

Łącznie: apelacja, skarga kasacyjna, skarga o wznowienie postępowania.

2. ZDOLNOŚĆ PROCESOWA – art. 65 kpc

Zdolność procesowa to zdolność do czynności procesowych, czyli do uczestniczenia w nich w sposób czynny lub bierny. Inaczej: zdolność do dokonywania czynności procesowych i żeby były one odbierane prze strony przeciwne.

Zdolność do uczestniczenia w czynnościach procesowych – osobiście lub przez pełnomocnika. Jednak tylko osoba mają zdolność procesową może udzielić pełnomocnictwa.

Przesłanka zdolności procesowej:

1. osoby fizyczne – zdolność do czynności prawnych
   → pełna zdolność do czynności prawnych = pełna procesowa
   → pozbawiona do czynności prawnych = brak procesowej
   → ograniczona do czynność = ograniczona procesowa.
   
   Ograniczona zdolność procesowa – taka osoba ma zdolność do wszystkich czynności procesowych, ale tylko w procesach wynikających z czynności prawnej, do której te osoby mają zdolność.
   
   Jeżeli strona nie ma zdolności procesowej, to wszystkich czynności w jej imieniu i na jej rzecz może w procesie dokonywać jej przedstawiciel ustawowy. Musi on zatwierdzić wtedy czynności dokonane przez stronę, która nie ma zdolności procesowej. Jeśli strona nie ma przedstawiciela ustawowego, a jego ustanowienie powinno nastąpić z urzędu, sąd zwraca się do właściwego sądu opiekuńczego (i może to być np. kurator). Sąd może tymczasowo dopuścić do czynności stronę nie mającą zdolności procesowej. Gdyby nie doszło do potwierdzenia czynności osoby nie mającej zdolności procesowej przez przedstawiciela ustawowego, sąd musi te dokonane czynności znieść i powtórne dokonanie przez przedstawiciela.
   
   

2. podmioty nie będące osobami fizycznymi – przesłanką jest zdolność sądowa. Nie ma pojęcia ograniczenia zdolności procesowej.

Skutki braku zdolności procesowej:

Przeszkoda procesowa; może być pierwotny albo następczy brak.

Rozróżniamy też, czy zachodzi u powoda czy pozwanego.

1. Pierwotny brak u POWODA:

   
   Jeśli nie zostanie uzupełniony (przedstawiciel ustawowy), wtedy sąd odrzuca pozew. Art. 199 par. 1 p. 3 kpc.
   
   

2. Pierwotny brak u POZWANEGO:
   
   W pozwie trzeba oznaczyć pozwanego albo jego przedstawiciela ustawowego. Jeśli brak oznaczenia, mamy termin na uzupełnienie braków – przewodniczący go wyznacza. Jeśli brak nie zostanie uzupełniony, przewodniczący zwraca pozew. Art. 130 kpc.
   
   Jeżeli jednak mimo tego braku sąd nadal bieg sprawie i dopiero potem ujawnia się brak, sąd wezwie przedstawiciela ustawowego do wypowiedzenia się, czy potwierdza czynności podopiecznego. Potwierdzi – kontynuacja, nie potwierdzi – zniesienie czynności i wszystkie od początku z udziałem przedstawiciela.

Następczy brak zdolności procesowej – sąd zawiesza postępowanie do czasu wstąpienia przedstawiciela ustawowego.

Postępowania z udziałem strony nie mającej zdolności procesowej – nieważność. Jeśli wyrok – apelacja, postanowienia – zażalenie, uprawomocnienie się – skarga kasacyjna

(art. 398 ze znaczkiem 3 par. 1 – naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy; tak samo przy braku zdolności sądowej). Również możliwość skargi o wznowienie. Środki te prowadzą do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania.

→ Uchylenie wyroku – postanowienie czy orzeczenie równorzędne? To pierwsze przeważa, ale są spory. Będzie jeszcze o tym mowa przy środkach zaskarżenia. Prof. popiera drugie stanowisko.

4