Kpc – 12 października 2011

FUNKCJA POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Ma cztery postaci na funkcja:

1. Ustalanie i urzeczywistnianie norm prawnych indywidualno-konkretnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy (również gospodarcze i handlowe w szerszym znaczeniu).
   
   Większość stosunków prawnych w społeczeństwie jest taka, że ich treść nie budzi sporów, a ich strony wypełniają swoje obowiązki i prawa wynikające z treści tych stosunków. Jeśli jednak są spory, należy zwrócić się do sądu, który autorytatywnie ustali treść stosunku prawnego, a w razi potrzeby ustalenie to będzie służyć również urzeczywistnieniu tego stosunku prawnego.
   
   Np. kiedy ktoś poniósł szkodę, zgłasza się do sądu o ustalenie normy indywidualno-konkretnej (zindywidualizowała i skonkretyzowała się norma abstrakcyjno-generalna z art. 415 kc). Powód w powództwie przytacza normę abstrakcyjno-konkretną i jest to hipoteza powoda, że istnieje oparta na niej norma indywidualno-konkretna w danej sprawie. Sąd ustala, czy taka nora rzeczywiście istnieje. Oddalenie powództwa będzie zatem świadczyć o tym, że w opinii sądu norma taka nie istnieje.
   
   W drodze postępowania cywilnego mogą być ustalane wszystkie rodzaje norm ze względu na treść: zakazujące, nakazujące i zezwalające.
   
   Trzy rodzaje ustaleń, których można żądać:
   
   1. Ustalenie zwykłe – jest ono celem samym w sobie; nie zmierza do urzeczywistnienia normy, tylko ma na celu czyste ustalenie istnienia danej normy indywidualno-konkretnej. To zadowala powoda. Np. powództwo o ustalenie istnienia umowy czy o ustalenie istnienia małżeństwa (czy nieistnienia – ustalenie negatywne).
   
   2. Ustalenie zasądzające – otwiera drogę do przymusowego urzeczywistnienia tej normy. Sąd najpierw dokonuje ustalenia zwykłego, a na tej podstawie może wydać ustalenie zasądzające, czyi nakazujące zobowiązanemu odpowiednie zachowanie (świadczenie). Dłużnik sam może podporządkować się ustaleniu zasądzającemu i wtedy egzekucja nie jest konieczna.
   
   3. Ustalenie kształtujące – samo przez się, bez dalszego postępowania, a w szczególności bez egzekucji, urzeczywistnia tę normę. Przykład: wyrok, który nakazuje złożenie oświadczenia woli obejmującego zawarcie umowy przyrzeczonej.
   
   Temu podziałowi odpowiadają rodzaje powództw i wyroków.
   
   Urzeczywistnienie normy – zastosowanie przymusu egzekucyjnego (jeśli zobowiązany nie chce się dobrowolnie poddać konieczności urzeczywistnienia normy).
   
   

2. Wydawanie różnego rodzaju zarządzeń, zwolnień i zezwoleń mających znaczenie prawne – jest to domena głównie postępowania nieprocesowego i zabezpieczającego. Chodzi o wydawanie zezwoleń np. na zawarcie małżeństwa kobiecie w wieku 16 lat albo udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika.
   
   

3. Prowadzenie działalności dokumentacyjno-rejestrowej mającej znaczenie prawne – prowadzenie ksiąg wieczystych i różnego rodzaju rejestrów (np. KRS).
   
   

4. Inne czynności określone w ustawie – czynności takie, jak zabezpieczanie dowodów czy niektóre w postępowaniu spadkowym niezaliczalne do pierwszych trzech funkcji (np. ogłoszenie testamentu).

DOPUSZCZALNOŚĆ DROGI SĄDOWEJ W SPRAWACH CYWILNYCH

Ta instytucja jest znana tylko w postępowaniu cywilnym. W kpc nie ma tej nazwy, tylko jest: niedopuszczalność drogi sądowej, ponieważ to ono ma większe znaczenie faktyczne.

Dopuszczalność drogi sądowej należy do grupy przesłanek procesowych (są to okoliczności, których istnienie albo nieistnienie warunkuje możliwość przyjęcia sprawy przez sąd do rozpoznania. Mogą być dodatnie i ujemne; omawiana jest pozytywną, bo jej istnienie warunkuje możliwość przyjęcia sprawy do rozpoznania).

Dopuszczalność drogi sądowej oznacza kompetencję sądu w sprawie cywilnej. Zależy od dwóch okoliczności:

1. Sprawa przedłożono sądowi musi być sprawą cywilną.

2. Musi podlegać załatwieniu przez sąd powszechny, czyli nie została wyłączona przez przepis szczególny z drogi sądowej.

Sprawa cywilna – kodeks używa słowa „sprawa” w różnych znaczeniach. Gównie oznacza to, co jest załatwiane w postępowaniu cywilnym (czyi jego przedmiot). Art. 1 kpc zawiera definicję sprawy cywilnej i używa słowa „sprawa” właśnie w tym znaczeniu.
Drugie znaczenie – synonim słowa „postępowanie”- tu art. 15 kpc.

Dwa rodzaje spraw cywilnych na gruncie art. 1 kpc:

1. Sprawy cywilne w znaczeniu materialnym – sprawy, które wynikają z prawa cywilnego materialnego w najszerszym tego terminu znaczeniu. Do przecinka przed słowa „jak również” w art. 1 kpc, czyli stosunku z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy.

2. Sprawy cywilne w znaczeniu formalnym – sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych i w innych, do których przepisy kpc stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Sprawy, które wynikają z prawa materialnego nie cywilnego, a bardziej materialnego, jednak stosuje się do nich przepisy kpc – formalnie tylko są to sprawy cywilne. Np. z zakresu prawa administracyjnego: postępowanie w sprawach o akty stanu cywilnego.

Dział IVa kpc: np. telekomunikacyjne itp. Postępowania regulacyjne. Dlaczego takie sprawy są uznawane za sprawy cywilne w znaczeniu formalnym? (Tego na egzaminie nie będzie. Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych należy jednak umieć.)

Podleganie rozpoznaniu przez sąd powszechny.

Kpc reguluje jedynie skutki niedopuszczalności drogi sądowej.

Dopuszczalność drogi sądowej to przesłanka procesowa, a niedopuszczalność drogi sądowej to przeszkoda procesowa.

Jeśli sąd nie zauważy braku drogi sądowej, pozwany może to podnieść w formie zarzutu. Jeśli sąd taki zarzut odrzuci, to wtedy sąd stwierdza pozytywnie dopuszczalność – co do zasady sąd tego nie robi, bo stwierdza tylko niedopuszczalność. Na odmowę odrzucenia pozwu (tak to się nazywa) przysługuje zażalenie.

Sąd stwierdza dopuszczalność drogi sądowej:

1. Gdy oddala zarzut pozwanego.

2. Sąd II instancji oddala zażalenie na postanowienie o oddaleniu zarzutu (odmowie odrzucenia pozwu).

3. SN oddal skargę kasacyjna na postanowienie sądu II instancji oparte na zarzucie niedopuszczalności drogi sądowej.

Skutki stwierdzenia przez sąd niedopuszczalności drogi sądowej:

Zachodzi ona, gdy sprawa nie podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny oraz sprawa nie jest sprawą cywilna w znaczeniu materialnym ani formalnym (np. pozew o zmianę nazwiska) abo jest sprawą cywilną materialną, ale na mocy przepisu szczególnego została wyłączona z drogi sądowej.

Może mieć dwojaki charakter:

1. bezwzględny – w żadnym wypadku sprawa nie może być załatwiona przez sąd powszechny. Praktycznie już nie występuje (orzecznictwo TK).

2. względny – przy zaistnieniu odpowiednich okoliczności niedopuszczalność może się usunąć. Może mieć charakter:
   → czasowy – po ziszczeniu się jakiegoś warunku droga sądowa otwiera się
   → prawo przewiduje przemienność dróg sądowej i innej, i od wyboru podmiotu zainteresowanego zależy otwarcie lub zamknięcie drogi sądowej (wybiera raz).

Niedopuszczalność drogi sądowej względna i czasowa (doktorat prof. Jankowskiego):

Polega na tym, że droga sądowa otwiera się po spełnieniu pewnego warunku, a jest nim najczęściej wyczerpanie innego postępowania niż sądowe.

Są dwie grupy takich wypadków:

1. Konieczność wyczerpania postępowania administracyjnego przed drogą sądową. Obecnie tylko art. 154 ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi: osobie, która poniosła szkodę wskutek niewykonania orzeczenia sądu służy roszczenie o odszkodowania na zasadach określonych kc (odszkodowanie od organu, który nie wykonał orzeczenia sądu).

2. Konieczność wyczerpania najpierw postępowania reklamacyjnego. Jest ona przewidziane w trzech aktach prawnych: w prawie przewozowym, w prawie pocztowym i w prawie telekomunikacyjnym. Są to przepisy dotyczące świadczenia usług o charakterze masowym i wszystkie mówią, że poszkodowany przed udaniem się na drogę sądową musi wyczerpać drogę reklamacji. Musi się zwrócić do organu przewidzianego w tych aktach prawnych z odpowiednim wnioskiem reklamacyjnym i uzyskać niezadowalający dla siebie wynik tej reklamacji.

Czasowa niedopuszczalność może polegać nie tylko na konieczności wyczerpania innego postępowania (Czyi uzyskania niezadowalającej decyzji bądź nieuzyskania jej wcale w terminie).

Przy szkodzie wyrządzonej przez przedsiębiorstwo – trzeba się zwrócić do przedsiębiorstwa z propozycją zawarcia ugody i już sama odmowa to otwiera drogę sądowa.

Niedopuszczalność względna wynikająca z przemienności trybów

Klasyczny wypadek w sprawach z zakresu prawa pracy. Pracodawca może tworzyć u siebie komisje pojednawcze i pracownik, który ma roszczenie ma wybór: może wystąpić do komisji pojednawczej o zawarcie ugody albo od razu wnieść powództwo do sądu powszechnego (jedno z odrębnych postępowań w procesie). Na czas trwania postępowania przed jednym z nich zamyka się druga droga. Jeśli komisja pojednawcza, to nie sąd. Jednak droga sądowa może się otworzyć w każdej chwili, jeśli pracownik zrezygnuje z komisji pojednawczej.

SKUTKI NIEDOPUSZCALNOŚCI DROGI SĄDOWEJ

Postępowanie cywilne, inaczej niż prawo cywilne materialne, a charakter dynamiczny. Każdą instytucję procesową obserwujemy z punktu widzenia mechaniki. Będzie wyglądać inaczej, jeśli będzie miała charakter pierwotny (istniała w chwili wszczęcia postępowania), czy pojawiła się dopiero w trakcie postępowania i jest następcza.

Niedopuszczalność praktycznie może mieć charakter tylko pierwotny, więc tu rozróżnienie nie jest bardzo jaskrawe. Ewentualnie mogłaby to być zmiana przepisów, ale przecież w ustawach są przepisy przechodnie.

Skutki niedopuszczalności pierwotnej:

1. Sąd wydaje postanowienie o odrzuceniu pozwu. Gdyby droga sądowa stała się jakoś niedopuszczalna po wytoczeniu powództwa, sąd musiałby wtedy umorzyć postępowanie. Sąd z urzędu bierze pod rozwagę niedopuszczalność drogi sądowej, ale może być zgłoszony zarzut przez pozwanego).
   
   Jeśli sąd nie zauważył niedopuszczalności, a pozwany nie podniósł zarzutu – co wtedy? Spowoduje to nieważność postępowania (art. 379 – wyliczenie przypadków nieważności). Sąd apelacyjny musi uchylić wyrok (wydać w tej sprawie orzeczenie; dyskusyjne, czy to będzie wyrok czy postanowienie) i odrzucić pozew, czyli zrobić to, co powinien był zrobić sąd pierwszej instancji. Gdyby nie zareagował także sąd apelacyjny, byłaby skarga kasacyjna z art. 398 ze znaczkiem 3 punkt 2: naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. SN też powinien uchylić wyrok i odrzucić pozew.
   
   Jest jeszcze przepis, że SN musi na wniosek Prokuratora Generalnego uchylić prawomocny wyrok, który zapadł mimo m.in. niedopuszczalności drogi sądowej. Strona nie wniosła apelacji, nie może więc wnieść kasacji, mija czas i żadne środki nie przysługują stronie. Wtedy można się zwrócić do Prokuratora Generalnego, on składa wiosek do SN i SN unieważnia prawomocne orzeczenie. Ustawodawca bardzo poważnie traktuje kwestię niedopuszczalności drogi sądowej. Art. 64 ustawy o SN.

5