Apostołprzewidujebliskąśmierćinagrodę

.36

Ostatniezleceniaiwiadomości

Końcowepozdrowienia

.41

DrugiListdoTymoteusza

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

Wprowadzeniedolistówśw.Pawła

Paweł-Apostołnarodów

PonawróceniuPawełcałesweżyciepoświęciłnagorliwąsłużbę

Chrystusowi,dlategobezprzesadymożnagonazwaćnajwiększymmisjonarzem
Kościoła:dlaChrystusazdołałprzemierzyćprawiepołowęterytoriówCesarstwa
Rzymskiego,leżącychnadMorzemŚródziemnym,pokonującpieszo
przynajmniej16000km.Trzebaprzytymprzyznać,żetowłaśniedziękijego
niezłomnejpostawieapostolskiejiumysłowiotwartemunakulturępogańską
zawdzięczamyfakt,żechrześcijaństwoswymzasięgiemobjęłoAzjęMniejsząi
Grecję.Pozałożeniuwspólnotywdanejmiejscowościzazwyczajprzezjakiś
czaspozostawałwniej,nauczająciumacniającwwierze.Jednakżenawetpojej
opuszczeniunieprzestawałtroszczyćsięojejżycieduchoweimoralne.Kiedy
wniektórychwspólnotachpojawiałysięwiększeproblemydogmatyczne,
moralnelubdyscyplinarne,wiernizwracalisiędoniegozprośbąopomoc,
traktującgotymsamymjakoswegonajwyższegoprzełożonegoijakoautorytet.
Pozostajączdala,Pawełprzesyłałwformierozbudowanychlistówswoje
napomnieniaiodpowiedzinapytania.Wjegodzielemisyjnymlistyteodegrały
zatemwielkąrolę,azawartewnichrozstrzygnięciawielukwestiidodzisiaj
stanowiąfundamentnauczaniaKościoła.

PowstaniezbiorulistówPawłaApostoła

ListyPawłowesąodpowiedziąnakonkretneproblemypowstałewdanym

Kościele.Wwiększościniesąlistamiprywatnymi,leczpismamiurzędowymi,
przeznaczonymidopublicznegoodczytaniawdanejwspólnocie.Czasemnawet
samapostołpragnął,bywspólnotywymieniłymiędzysobąlistyizapoznałysię
ztreściąpouczeńskierowanychdoinnejwspólnoty(Kol4,16).ListyPawłowe
sąnajstarszymiznanyminamtekstamipierwotnegochrześcijaństwa(pierwszez
nich-ListydoTesaloniczan-powstałyjuż20latpoZmartwychwstaniu
Chrystusa).WielkiautorytetApostołaNarodówsprawił,żeposzczególne
wspólnotystarałysięsprowadzaćjegopismazinnychwspólnot,przepisywałyje
iprzechowywałyjakowykładwiaryimoralności.Mimotokilkajegolistów
zaginęło.WKol4,16PawełwspominaoUściedobraciwLaodycei,któregonie
znamy.W1Kor5,9powołujesięnajakiśwcześniejszylistdoKoryntian,który
niezachowałsię,a2Kor7,8sugeruje,żepoliścieznanymnamjakoPierwszy
ListdoKoryntiannapisałjeszczejeden.JużDrugiListśw.Piotrawspominao
zbiorzelistównaszegobrataPawła(2P3,15).Tzw.KanonMuratoriego
(powstałok.200r.)wymieniawszystkielistyPawła,wliczbie13,zaliczającje
dozbioruKsiągŚwiętych.WkanonietymniemajednakListudo
Hebrajczyków.Późniejszepapirusyikodeksymająwwiększości14listów,
wśródktórychfigurujetakżeListdoHebrajczyków.Poszczególnepismazostały
umieszczonewkanoniewedługichwielkości:odlistunajdłuższegodo
najkrótszego.

ZagadnienialiterackielistówPawłaApostoła

Listzeswejnaturyjestzawszeskierowanydokonkretnegoadresata,którym

możebyćnp.jednostka,grupa,wspólnotalubmieszkańcyjakiegośmiasta.
Różnisiętymodrozprawyfilozoficznejlubteologicznej,napisanejwformie
listu,którachoćpodajewewstępieadresata(najczęściejfikcyjnego),tojednak
zeswojegozałożeniajestdziełemliterackimprzeznaczonymdoszerszegogrona
czytelników(takicharaktermożemiećListdoEfezjaniListdoHebrajczyków).
Ówczesnelistymiałyściśleokreślonąstrukturę:1)nadawcaiadresatze
wstępnympozdrowieniem;2)treść;3)zakończenieipozdrowieniekońcowe.
Podającnadawcęiadresata,Pawełstosujeformęwschodnią,gdziepierwsze
zdaniejestw3osobie,natomiastdrugiezdaniew1osobie[np.Paweł...do
KościołaBożegowKoryncie...ŁaskawamipokójodBogaOjcanaszego(1Kor
1,1-3)].Zakończenielistuzawierałozazwyczajpozdrowienieikońcowe
życzenia,któreuPawłanieograniczająsiętylkodozdawkowego:
„Pozdrawiam!”,leczprzybierająrozbudowanąformęliturgiczną.

PodwzględemliterackimlistyapostołaPawłasąbardzozróżnicowane.Nie

służątylkoprzekazowiinformacjiiniesątylkoodpowiedziąnapytania
adresatów.Znajdująsięwnichczęścidoktrynalne,parenetyczne(zachęty,
napomnienia,przestrogiirady),wspomnienia,wyznaniaosobiste,apologie
(mowyobrończe),modlitwy,dziękczynienia,hymny,diatryby(ostrekrytyki),
wizjeapokaliptyczne,doksologie(krótkieformułykuchwaleBoga)iinne.
Zawartewnichbogactwogatunkówliterackichsprawia,żewcałejliteraturze
greckiejlistytestanowiąprawdziwyewenement.UżywanyprzezPawłajęzyk
możnaumiejscowićmiędzyliterackimjęzykiemgreckimastosowanymnaco
dzieńjęzykiemkoine.

PrzypisaniulistówPawełkorzystałzpomocysekretarza.WRz16,22

dowiadujemysię,żelisttenpoddyktandoPawłapisałTercjusz,Rzymianinz
Koryntu.PrzyzakończeniulistusamPawełdopisujejedyniekilkasłówalbo
tylkostawiaswójpodpis,któregozadaniembyłouwiarygodnieniepisma(1Kor
16,21;Ga6,11;Kol4,18;2Tes3,17).Ponieważlistybyłydyktowane,dajesięw
nichwyczućszczególnystylmówcy,któryczasempoprawiato,coprzedchwilą
niezbytdokładniepowiedział(1Kor1,16),albonagleurywazdaniewpołowiei
zaczynazupełnienowąmyśl(np.Rz5,12n;1Kor9,15).Pawełczęstoodwołuje
siędoST.NajczęściejnawiązujedoróżnychtekstówSTnazasadziealuzjilub
swobodnegokorzystaniaztekstówbiblijnych.Wszędzieposługujesię
Septuagintą(greckiprzekładST),leczbardzorzadkocytujecałefragmenty
dosłownie.Prawdopodobnieprzytaczatekstyzpamięci,zmieniającjeniekiedyi

dostosowującdowłasnejmyśli.Niekiedyteżspisujemodlitwy,pieśniihymny,
któreutworzylichrześcijanienaużytekliturgiczny(np.Flp2,6-11;Kol1,13-20).
Znamiennymtekstem,któryPawełprzejmujeztradycji,jestustanowienie
Eucharystii(1Kor11,23-25).

LISTYPASTERSKIE

Trzylisty–dwadoTymoteuszaijedendoTytusa–umieszczanetradycyjnie

wzbiorzelistówPawła,nazwanopasterskimi,cojestwpełniuzasadnione
treściątychpism.Stanowiąonebowiemzbiórpraktycznychwskazań
duszpasterskichdlaprzełożonychwspólnotzałożonychprzezPawła.

Problemintrodukcyjny,wspólnywszystkimtymlistom,dotyczyich

Pawłowegoautorstwa.

Źródłempierwszychwątpliwościbyłypewnewahaniawtradycji

rękopiśmienniczejtychlistów.ListówPasterskichbrakwKanonieMarcjona,
Tacjannieuznaje1Tm.NiemalistówpasterskichrównieżwPapirusie46,zdaje
sięichtakżenieznaćIgnacyAntiocheński,istniejąnadtopoważnewątpliwości,
czyznałjePolikarp.

Odrazujednakwartozauważyć,żeprawiewszystkieniewspomnianetu

świadectwapatrystyczneprzemawiajązaautentycznościąListówPasterskich.I
takjużokołor.185św.IreneuszcytujejakofragmentylistówPawłaliczne
wyjątkizlistówpasterskich.EuzebiuszzCezareiwspominaotym,żePaweł
pisałzRzymudoTymoteusza.KlemensAleksandryjskiodwołujesięokoło40
razydoListówPasterskichjakodopismPawłaiwyjaśnia,dlaczegopismowych
nieuznająherezjarchowieBazylidesiWalentynian.Tacjan,odrzuciwszy
niektórelistyPawła,wyraźnieprzypisujeApostołowijednakListdoTytusa.W
KanonieMuratoriegotrzyListyPasterskiefigurująwśródpismśw.Pawła.
Oprócztychświadectwniewątpliwychzdarzająsięwbardzowczesnej
starożytnościchrześcijańskiejtekstyposiadającecharakterdomyślnychcytatów
zListówPasterskich.

ZdaniemprzeciwnikówPawłowegoautorstwaListówPasterskich,językistyl

tychpism,sytuacjahistoryczna,jakąodtwarzają,polemikazheretykami,ustrój
hierarchicznywspólnotykościelnej,wreszcieichteologia,dostarczająwięcej
powodówdokwestionowaniategoautorstwaniżwahaniatradycjipatrystycznej.

ItakwListachPasterskichznajdujesięaż335słów,którepozatymilistamiw

żadnympiśmiePawłaniewystępują,a175spośródnichniespotykamywogóle
wcałymNT.Niektóre,powtarzającesiękilkakrotniewListachPasterskich
zwrotyiwyrażenia,pozatymuPawłanigdyniewystępują.Wtychlistach
znajdujesięteżwieletakichsłówlubnawetcałychzdań,któremająswe
paraleledopierowliteraturzechrześcijańskiejzIIw.Niektóreterminysą
używanewListachPasterskichwznaczeniuzupełnieinnymniżwpismach
niewątpliwiePawłowych.

Próbującwyjaśnićzjawiskotychrozbieżnościnależałobymożezwrócić

uwagęnafakt,żeListyPasterskiebyłyskierowane–jakżadenz
dotychczasowychlistówPawła–dojednostekiżezawierałybardzospecjalne,
równieżnowewstosunkudopozostałychlistówPawła,pouczenia.Nazmianę
stylu,anawetmożeijęzyka,wpłynąłzapewnefakt,żePawełpiszącListy
Pasterskiepatrzynawszystkoprzezpryzmatswejniedalekiejjużśmierci.
Niektórehapaxlegomenalistówpasterskich,np.płaszcz,żołądek,babka,są
podyktowaneodmiennąproblematyką,inne,jaknp.Zbawiciel,Bógwielki,
zostaływprowadzonezracjipolemicznych.Inne–stanowiąonedwietrzecie
wszystkichhapaxlegomenów–sązłożeniamiterminówczęstowystępującychw
pozostałychlistachPawła.Nienależywkońcuzapominać,żebogataosobowość
Apostołaniedasięuwięzićwraznazawszeustalonejformiewypowiedzi.
Procesjegoewolucjiwewnętrznejmógłznaleźćodbiciewpewnychzmianachw
słownictwieistylu.

PrzeciwnicyPawłowegoautorstwaListówPasterskichzwracająuwagęna

fakt,żeto,coczytamywowychpismachożyciuidziałalnościPawła,niedasię
zharmonizowaćzchronologiąjegożycia,znanegonamzDziejówApostolskich
lubzrelacjisamegoApostoła.

Trudnośćtęniektórzyegzegeciusiłująusunąćzapomocąprzypuszczenia,że

ListyPasterskieprzedstawiajątenokresżyciaPawła,którywykraczajużpoza
chronologiczneramyDziejówApostolskich.Wtymmiejscupowstajejednak
pytanie:CzypowykorzystaniuźródełtakichjakDziejeApostolskieiListy
Pawła,mamyjeszczejakieśdanedotyczącejegodalszychlatżyciai
działalności?

OtóżDziejeApostolskieniepodają,cosięstałozPawłempojegodwuletnim

względnieswobodnympobyciewwięzieniurzymskim.CoprawdawDz25,20i
26,32sąwzmiankiotym,żezarównowprzekonaniuFestusa,jakiAgryppy
Pawełniebyłwinnyzarzucanychmuzbrodni,aleztegoniewynikajeszcze,że
natychmiastzwolnionogozwięzieniaiżeprowadziłnadalswojąapostolską
działalność.DożadnychwnioskówdotyczącychdalszejdziałalnościPawłanie
upoważniarównieżbrakwzakończeniuDziejówwzmiankioewentualnym
skazaniugonaśmierć.Wartonatomiastzauważyć,żewedługDz20,25.38
Pawełwtymczasie(dor.58)byłprzekonany,żeniebędziejużmuwtedydana
możliwośćzwizytowaniazałożonychprzezniegoKościołówwGrecjiina
terenieAzjiMniejszej.TakwięcDziejeApostolskieaninieuzasadniają
twierdzenia,żepodwuletnimwięzieniuwRzymiePawełodzyskałwolność,ani
niesugerująmyśli,żeApostołzostałskazanynaśmierć.ZresztągdybyPaweł
wyszedłcałozwięzieniarzymskiego,zpewnościąurzeczywistniłbyswoje
zamiaryudaniasiędoHiszpanii(Rz15,24.28)izapewneistniałybyjakieś
przekazydotyczącejegodziałalnościapostolskiejwtymkraju.Wartoprzytym

zauważyć,żepóźniejszedokumenty–mamytunamyśliszczególnielisty
KlemensaRzymskiegoorazKanonMuratoriego–równieżnieprzekazują
żadnychdokładniejszychdanychcodopowiększeniasięterenudziałalności
Pawła.

TakwięcpróbausunięciarozbieżnościistniejącychmiędzyDziejami

ApostolskimiaListamiPasterskimiwsposobieprzedstawianiapewnych
wydarzeńzpóźniejszychlatżyciaPawła,niedajepożądanychwyników.
Trudność,itobardzoznaczna,nadalpozostaje.Należyjednakzauważyć,żez
milczeniaDziejówApostolskichcodoewentualnegoskazaniaPawłanaśmierć
możnawysnućpewnewnioski.Tomilczeniejestmożewyjątkowowymowne.
ŁukaszniepominąłbywswejrelacjifaktuśmierciPawła.Samsposób
traktowaniagowwięzieniurzymskimzdawałsięrokowaćpewnenadziejecodo
pomyślnegozakończeniasprawy:Apostołcieszysięwzględnąswobodą,jego
kontaktyzeświatemsąliczneipełneapostolskiejgorliwości.Słowa
wypowiedzianeprzezPawładostarszychwMilecieniesąproroctwemwsensie
ścisłyminienależyichinterpretowaćzbytrygorystycznie.Pawełnietylemoże
twierdzizcałąpewnością,żejużnigdyniezobaczywiernychnależącychdo
założonychprzezniegoKościołów,ileraczejdajewyrazobawom,żejużrychło
–cobyłozupełnienaturalneprzyjegotrybieżycia–rozstaniesięztym
światem.

Niezupełnieteżścisłejesttwierdzenie,żeaniwżadnymzpism

nowotestamentalnych,aniupisarzywczesnochrześcijańskichniezachowałysię
daneodziałalnościPawłapojegowyjściuzwięzieniarzymskiego.Taknp.
KlemensRzymski(5,5–7)mówiotym,żePawełdotarłażdozachodnich
krańcówEuropy.AluzjedopobytuPawławHiszpaniiznajdujemyrównieżwe
FragmencieMuratoriego(ww.38–39)orazwapokryficznychDziejachPiotra
(rozdz.1.3).

Uważasiędośćzgodnie,żebłędyzwalczanewListachPasterskichmająm.in.

charaktergnozy.Sądząteżniektórzyspośródegzegetów,żejesttognoza,której
istnieniewformiepewnegosystemuprzypadanaIIw.poChr.Cowięcej,
przypuszczasięniekiedy,żeListyPasterskiesąpismamiskierowanymiwprost
przeciwkoMarcjonowi.Wniosekstądnastępujący:listypasterskieniemogły
wyjśćspodpióraPawła,skorozwalczasięwnichbłędypowstałedopierowsto
latpośmierciApostoła.

Nietrudnozauważyć,żestwierdzeniejesttrochęsztuczne.Możnasiębowiem

zgodzić,żebłędyzwalczanewlistachpasterskichmającharaktergnozy,niema
jednakżadnychpodstaw,byutrzymywać,żejesttognozamarcjońska.Jedno
jedynewyrażenieprzypominającepewientematsystemuMarcjonanie
upoważniadosnuciatakdalekosięgającychwniosków.Wszystkiepozostałe

błędysąpochodzeniajudaistycznegoizwiększościąspośródnichuporałsię
PawełjużwLiściedoKolosan.Odwoływaniesięzatemdotychbłędówjako
argumentuprzeciwkoPawłowemuautorstwuListówPasterskichwrezultacienie
przekonuje.

Natomiastrzeczywistątrudnośćukazujeinnespostrzeżeniedotyczące

polemikiantyheretyckiejwListachPasterskich.Otowewszystkichniewątpliwie
Pawłowychlistachherezjesązwalczanezapomocąichkonfrontacjiznauką
Chrystusa.Obowiązujenienaruszalnazasada:wszystko,coniezgodneznauką
Chrystusa,należyodrzucić.WListachPasterskichnatomiastnawołujesięciągle
dowiernościdepozytowiwiary(por.1Tm4,1;6,20;2Tm1,14;2,2;Tt1,9).
Zjawiskategorodzajuniemożnawytłumaczyćprzypuszczeniem,żePawełtylko
ogólniewskazujenaniebezpieczeństwowprzeświadczeniu,żeTymoteuszi
Tytuswiedzą,jakjenależyzażegnać.Tegorodzajuprzestrogabyłabywogóle
zbyteczna.Trzebawięcuznać,żepowoływaniesięnapowierzonytrosceTytusa
iTymoteuszadepozytwiaryjestczymśniezwykłymwkontekściepolemicznych
wypowiedziPawła.

Mówiącostosunkachreligijno-społecznychwewnątrzwspólnotpoddanych

pieczyTymoteuszaiTytusa,przeciwnicyautorstwaPawłamająnauwadze
przedewszystkimustrójhierarchicznyówczesnychKościołów.ListyPasterskie
wymieniająobokbiskupówtakżestarszych(prezbiterów)idiakonów.Otóżtak
sprecyzowanestopniehierarchiczneistniaływKościeledopierowczasach
IgnacegozAntiochii.PrzetoniePaweł,leczktośżyjącywIIw.mógłpisaćListy
Pasterskie,odzwierciedlającesytuacjęwKościeleztejepoki.Należyjednak
zauważyć,żeposzczególnestopniehierarchiczneniesąwListachPasterskich
sprecyzowanetak,jaktoutrzymująautorzyzreferowanegoprzedchwilą,
negującegowniosku.Naprzykładw1Tm3,2–8jestmowanajpierwo
obowiązkachbiskupów,apotemnatychmiastprzechodzisiędodiakonów,bez
jednegosłówkapodadresemstarszych.WTt1,5–6znajdująsięnapomnienia
przeznaczonedlaprezbiterów,alejużwnastępnymwierszu,kontynuującym
pouczenia,tychsamychludzinazywasiębiskupami.

Wynikawięcztego,żewokresieListówPasterskichniemajeszcześladu

episkopatu,takiegojakwczasachOjcówApostolskich.Przełożonym
poszczególnychKościołówjestciąglejeszczesamApostoł,TymoteusziTytus
rządzązaśKościołamiwjegoimieniu.TakwięcListyPasterskieodtwarzają
sytuacjęhistorycznąprzypominającąbardziejdrugąpołowęIniżIIwieku.

PrzejdźmynakoniecdoteologiiListówPasterskich.
Całedziełozbawienia–twierdząprzeciwnicyautorstwaPawła–jestniekiedy

ujmowaneprzezautoraListówPasterskichwkategoriachzupełnieobcych
soteriologiiPawła.TylkowListachPasterskichjestmowa,żeukazałasię

dobroćimiłośćZbawiciela,naszegoBoga(Tt3,4),albo,żeukazałasięłaska
Boga,któraniesiezbawieniewszystkimludziomipouczanas,abyśmywyrzekłszy
siębezbożnościiżądzświatowychrozumnieisprawiedliwie,ipobożnieżyli(Tt
2,11–12).

TylkowListachPasterskichjestmowaooczekiwaniubłogosławionejnadziei

ioobjawieniusięchwaływielkiegoBogaiZbawicielanaszego,Jezusa
Chrystusa(Tt2,13).PozaListamiPasterskimiBógnigdzieniejestnazywany
jedyny,mającynieśmiertelność,zamieszkującyświatłośćniedostępną(1Tm
6,16),anibłogosławionyijedynyWładca(1Tm6,15).TylkowListach
PasterskichWcieleniesięSynaBożegojestnazwanepojawieniemsięnaszego
Zbawiciela(2Tm1,10),tylkowtychlistachChrystusjestnazwanytakdosadnie
pośrednikiemmiędzyBogiemaludźmi,człowiekiemChrystusem–Jezusem(1
Tm2,5).

ListysąpozbawionetypowychnietylkodlaPawła,lecztakżedlacałegoNT,

akcentóweschatologicznych:niemawnichwyczekiwanianaparuzję,niema
stwierdzeńwrodzaju:czasjestkrótkiitp.

Przyznaćnależy,żezewszystkichargumentówwysuwanychprzeciwko

autorstwuPawłowemuListówPasterskichzastrzeżenianaturyteologicznejsą
najważniejsze.Jednakżenowośćniektórychsformułowańniemusiświadczyć
tylkootym,żeautoremListówPasterskichjestktośinny,aniePaweł,wskazuje
natomiastnapewienproces,któregoautoremjestsamApostołiktórynazywa
sięprocesemhellenizacjichrześcijaństwa.Istotategoprocesusprowadzasiędo
przełożeniacałejEwangeliinahellenistycznekategoriemyśleniaidowyrażenia
tejEwangeliizapomocąterminologiirozpowszechnionejdziękipopularnej
filozofiigreckiej.

JeślistwierdzająctoopowiadamysięzaPawłowymautorstwemListów

Pasterskichtonieznaczy,iżpojęcieautorstwaograniczamydoosobyPawław
sensieprzypisywaniamunietylkoideiteologicznychtychlistów,lecztakże
sposobuwyrażaniamyśliisamegoprocesuichutrwalenianapiśmie.O
rzeczywistymPawłowymautorstwieListówPasterskichmożnabymówićnawet
wtedy,gdybysięprzyjęło,żePawełpoleciłkomuśzeswychbliskich
współpracownikówprzedstawić–kategoriamidostępnymidlaświata
hellenistycznego–teologięswoichistniejącychjużpism.Zdaniemniektórych
takiuczeń-sekretarzdziałałjeszczezażyciaPawłainiejakopodjegookiem,
natomiastwedługinnychlistnapisanyprzezPawłazostałpojegośmierci
przeredagowanyprzezjednegozuczniówApostoła.Sekretarzównależał–
rzekomo–dowspólnotyrzymskiejiwzredagowanymprzezsiebieliście
próbował–niejakowimieniuPawła–rozwiązywaćpewneproblemytego
Kościoła.Próbyuzyskaniawięcejdanychotymuczniu-sekretarzu,ewentualnym

redaktorzeListówPasterskich,jednidawnojużuznalizaprzedsięwzięcie
bezcelowe,natomiastinniusiłujązidentyfikowaćjegoosobę.Dlajednych
redaktoremtymbyłTychik,wedługinnychPolikarpzeSmyrnylub–jakktoś
próbowałdowieśćwpołowieobecnegowieku–Łukasz,któregoobecnośćprzy
bokuPawławchwilipowstawaniaListówPasterskichjestwyraźnie
wspomnianaw2Tm4,11.

WstępdoDrugiegoListudoTymoteusza(B.P.)

Okolicznościpowstania

DrugilistskierowanydoTymoteusza,umiłowanegouczniaPawła,jest

ostatnimpismemizarazemduchowymtestamentemApostołaNarodów.Paweł,
przeczuwajączbliżającąsięśmierć(2Tm4,6-8),przekazujeumiłowanemu
uczniowiswojąostatniąapostolskąwolę.Apostołjestwięzionyjakzłoczyńca(2
Tml,8.12.16n;2,9),doświadczaosamotnienia,gdyżniektórzyzuczniów
opuściligo,umiłowawszytenświat,ainnizostaliprzezniegoodesłanidopracy
misyjnej(2Tm4,10).Dlategoprosiwliście,abyTymoteuszwrazzMarkiem
przybylidoniegojaknajszybciej(2Tm4,9.11.21).Podrodzemazabraćpłaszcz
ipergaminypozostawioneprzezPawławTroadzie(2Tm4,13).Teelementy
autobiograficznesąjedyniezewnętrznąramąpisma.Listjestusilnązachętą,aby
Tymoteuszstrzegłczystościwiarywewspólnocieiabysamustrzegłsiębłędów.
Pawełwsposóbszczególnywzywagodoprzykładnegożyciawedługzasad
wiary.

ZtreściDrugiegoListudoTymoteuszawyłaniasiępostaćPawławpodeszłym

wieku,ukresusił,poniedawnoodbytejpodróży,aobecnieuwięzionego.Ztych
danychwynika,żePawełnapisałlistwRzymie,podczasswojegodrugiego
uwięzienia(ok.63r.),aniedawnoodbytapodróżbyłabytrzeciąpodróżąmisyjną
(lata52-56).Niezgodnośćtychinformacjizwydarzeniamiopisanymiw
DziejachApostolskichskłanianiektórychbiblistówdostwierdzenia,żeDrugi
ListdoTymoteuszaniezostałnapisanyprzezsamegoPawła.

Treśćiteologia

DrugiListdoTymoteuszaposiadatypowecechylistów:wyraźnie

wyodrębnionywstęp(2Tm1,1n),zasadniczeprzesłanie(2Tm1,3-4,18)i
zakończenie(2Tm4,19-22).

Wzasadniczejczęścilisttenjesttestamentemduchowymlubmową

pożegnalną.Tengatunekliterackiposiadawłasne,charakterystyczneelementy:

1)świadomośćzbliżającejsięśmierci(2Tm4,6-8);
2)wspomnieniazprzeszłości(2Tm1,3-6.13;2,2;3,10n.14);
3)spojrzeniewprzyszłość(2Tm3,1-9;4,3n);
4)zachęty,napomnieniaipoleceniadlapotomnych(2Tm2,3.7n.14-

16.22n;3,4;4,ln).

WswoimduchowymtestamenciePawełpozostawiaTymoteuszowi

Ewangelięicałydepozytwiary,któryotrzymał.Wzywaumiłowanegoucznia,
abynieustawałwmężnymgłoszeniusłowaBożego,alebygostrzegłizachował
przedskażeniembłędnyminaukami,atakżeprzekazałnastępnympokoleniom
chrześcijan.

ListurzekabardzoosobistymcharakteremibudzipodziwdlaApostoła

Narodów,którypodobrzespełnionejmisjizespokojemoczekujeobiecanejmu
nagrody.

WstępdoDrugiegoListudoTymoteusza(P.K.)

ListpowstałprawdopodobniewRzymie,podczasdrugiegouwięzieniaPawła,

chybanienadługoprzedśmierciąApostoła,tj.okołor.67poChr.Nastrój
duchowy,wktórymPawełpisze–lubmożepolecanapisać–tenlistjest
nienajlepszy:przybokuApostołaniemanikogopróczŁukasza.Pawełjest
przekonany,żeznajdujesięukresuswegożycia.Wtejsytuacjiodżywatym
większepragnieniezobaczeniaporazostatniswegoumiłowanegoucznia
Tymoteusza.Miałbymujeszczetyledopowiedzenia,doprzekazaniawformie
duchowegotestamentu.Jednakżelistmusizastąpićosobistespotkanie.
PodziękowawszyBoguzadotychczasowąwzorowąpełnąwiarypostawę
Tymoteusza,odniegosamego,jakoodpowiedzialnegozalosyKościoław
Efezie,domagasięmęstwawgłoszeniuEwangelii,przypominamuobowiązek
troskiocałośćinienaruszalnośćdepozytuwiary,zachęcagodopodejmowania
coraztonowychapostolskichtrudówizmagań,ilustrowanychtunajczęściej
obrazemżołnierskiegoboju.CochwilaprzestrzegaTymoteuszaprzed
błędnowiercamiiprzypominakoniecznośćprowadzeniażmudnejpracynad
samymsobą,wyliczająckilkakrotniecnoty,którymipowiniensięodznaczać
prawdziwysługaBoży.

NiemniejleżąApostołowinasercusprawywszystkichchrześcijanefeskich,

wśródktórychstosunkowonajdłużejprzebywał;wszystkieteuczucia,cała
atmosferaduchowaostatnichbyćmożemiesięcyżyciaApostołaznajdujepełne
odzwierciedleniew2Tm.Treśćlistu,przepojonauczuciem,miejscamiwprost
wzruszainapełniaczytelnikapodziwemdlapostawyPawła,któryzcałym
spokojem,wpoczuciudobrzespełnianychdoostatniejchwiliapostolskich
obowiązków,oczekujenaprzyobiecanąmuprzezPananagrodę.

2Tm1

Adres

Paweł,zwoliBogaapostołChrystusaJezusa,[posłany]dla

głoszeniażyciaobiecanegowChrystusieJezusie,

doTymoteusza,

swegoumiłowanegodziecka.Łaska,miłosierdzie,pokójodBoga
OjcaiChrystusaJezusa,naszegoPana!

1–2.

Podobniejakwadresie1Tm,turównieżprzedstawiasięPawełuroczyście–zwoliBogaapostołJezusa–niezewzględunaTymoteusza,któremuniepotrzebujeprzecieżprzypominać

godnościswegoposłannictwa,leczzuwaginaEfezjan,itomożenietylezmyśląochrześcijanach,ileraczejoswychprzeciwnikach,którzymożeibylichrześcijanamidenomine,leczwpraktyce
wyłączonymijużzespołecznościChrystusowej.Takwięcznówadreslistupozwalaprzypuszczać,żepismo,choćformalnieskierowanetylkodojednostki,wrzeczywistościmiałobyćczytaneprzezcałą
wspólnotę.Niechteżonawie,żePawełniejestapostołemzwłasnegoupodobaniaanizustanowieniainnychludzi,lecztylkoiwyłączniezwoliBoga.Jegoposłannictwoopierasięwięcnapowadze
samegoBoga.

Przedmiotem,treściącałegoapostolatuPawłajestżyciewieczne,czyliżyciewszczególnejwspólnociezJezusemChrystusem.Wnadzieitegożyciatrwająwszyscychrześcijaniew

przeciwieństwiedopogan,którzyniemająnadziei(1Tes4,13).Wiadomojużz1Tm,jakbardzoPawełmiałprawonazywaćTymoteuszaswoimumiłowanymdzieckiem:zrodziłgoprzecieżprzezchrzest
dożycianadprzyrodzonego.

Łaska,miłosierdzie,pokój–totrzydobranadprzyrodzone,ponadktóredlachrześcijaninaniemaniccenniejszego.Żadnaztychwartościniejestwynikiemzasługczłowieka,wszystkie

świadcząoniezmierzonejdobrociBoga,odwiecznej,leczobjawionejwczasieprzezzbawczedziełoJezusa.DlategodawcątychdóbrjestJezusChrystuswtakimsamymstopniucoBógOjciec.

1,1-2.Pawełmodyfikujetradycyjnypoczątekstarożytnychlistów(autor,adresaci,pozdrowienie[terminnawiązującydosłowa„łaska”])wcharakterystycznydlasiebie,chrześcijański

sposób.Zarównożydowscyrabini,jakifilozofowienazywaliswoichuczniów„synami”.

ApostołdziękujeBoguzażywąwiaręTymoteusza

DziękujęBogu,któremusłużęjakmoiprzodkowiezczystym

sumieniem,gdynieustanniecięwspominamwmoichmodlitwachw
nocyiwednie.

1,3.StarożytnelistyczęstozawierałydziękczynienieskierowanedoBogalubbogówzaadresatów,októrychautorwypowiadazwykleswojepochwały.„Nieprzerwanapamięć”wskazuje

przypuszczalnienaregularneporyPawłowejmodlitwy.WielupalestyńskichŻydówmodliłosięwporzeskładaniaporannejiwieczornejofiarywŚwiątyni.Wypowiadaliteżspecjalnebłogosławieństwo,
wstającranoikładącsięspaćwieczorem.Żydzi,którzymieszkaliwPalestynie,liczylidniodzachodudozachodusłońca,więckolejność„wnocyiwednie”jestwłaściwąkolejnością.(Nienależy
przypisywaćkolejności,wjakiejPawełjewymienia,zbytniegoznaczenia;podobnasekwencjapojawiasięnietylkowtekstachżydowskich,takichjakKsięgaJudytyi4KsięgaEzdrasza,lecztakżew
tekstachczystołacińskich,np.wutworachHoracego,KwintylianaiCycerona.PrzeciwnieJózefFlawiusziSeptuaginta[zwykle],atakżerzymskipisarzMarcjalisużywajązwrotu„wdzieńiwnocy”.
ŚwiadectwaNowegoTestamentuniesąjednoznaczne.Wydajesię,żeczęściejstosowanymidiomembyło„wnocyiwednie”).

Pragnęcięzobaczyć–pomnynatwojełzy–bynapełniłamnie

radość

1,4natwojełzy.Mowaosytuacji,kiedyPawełzostawiłTymoteuszawEfezie(1Tm1,3)
1,4.Wstarożytnychlistachdoprzyjaciółczęstopojawiałysięwyrazytęsknoty,któreświadczyłyobliskimzwiązkułączącymautoraiadresatów.(Niejestto,jaksądziłjedenz

komentatorów,kiepskaimitacjaRz1,11lubinnychfragmentów!)NaWschodziełzybyływłaściwymwyrazemsmutkuzpowodubolesnegolubdługiegorozstania.

nawspomnieniebezobłudnejwiary,jakajestwtobie;onato

zamieszkałanajpierwwtwejbabce,Lois,iwtwejmatce,Eunice,a
pewienjestem,że[mieszka]iwtobie.

1,5TenwierszszczęśliwieuzupełniaDz16,1.NiemamywNTwieluświadectwodobrodziejstwachwychowaniadowiarynałoniewierzącejrodziny.Por.3,14-15.

3–5.

Dziękczynienie,następującezazwyczajwkażdymliściePawłapopozdrowieniu,wtymwypadkujestwyjątkowouroczysteiwzruszające.Przedmiotemdziękczynieniajestwiara

Tymoteusza,będącawyrazemspecjalnegodziałaniaBożegonietylkozresztąwnimsamym,lecztakżejużwjegomatce,anawetbabce.TakwięcwiaręodziedziczyłTymoteuszniejakopomatce
chrześcijance.Wtejsytuacjiniewypadałorzeczjasnawspominaćotym,żeojciecTymoteuszabyłpoganinem(Dz16,1).Otym,jakbardzobyłTymoteuszbliskiPawłowi,świadczyciągłapamięć
modlitewnaoumiłowanymuczniu,któryjesttakżenazywanyumiłowanymdzieckiem(2Tm1,2),prawowitymdzieckiemwwierze(1Tm1,2)isynemwiernymwPanu(1Kor4,17).Piszącomodlitwach
zanoszonychbezustankudoPana,przysposobnościwspominaPawełotym,żenawetwtedy,kiedynieznałjeszczeChrystusa,służyłBogujedynemuzcałymzapałemizespokojnymsercem.
Gorliwośćtęodziedziczyłzresztąnajprawdopodobniejposwoichprzodkach,równiejakonkiedyśortodoksyjnychIzraelitach.WzmiankaołzachTymoteuszastanowinajprawdopodobniejaluzjędo
pożegnania–którezresztąniewiadomo,kiedyigdziemiałomiejsce–PawłazjegoukochanymsynemwPanu.IleżulgidoznałbyApostołwswychwięzach,gdybymógłchoćrazjeszczezobaczyćz
bliskaTymoteusza.

1,5.Chociażojcowiebyliodpowiedzialnizawykształceniesynów,judaizmigrecko-rzymscyarystokracipragnęli,bymatkiposiadałypewnąwiedzę,którąmogłybyprzekazywaćmałym

dzieciom.(MimożejudaizmniestwarzałkobietomdostępudogłębszegopoznaniaPrawa,zaśgrecko-rzymskiespołeczeństwoogólnierzeczbiorącograniczałowykształceniewdziedzinieretorykii
filozofiijedyniedomężczyzn.)Dosiódmegorokużyciagłówniematkaformowałaosobowośćrzymskiegochłopca.Wielustarożytnychuważało,żedzieciponiżejsiedmiulatnienależyuczyćczytać,
innijednakpragnęli,bynaukarozpoczynałasiędużowcześniej,nawetwwiekutrzechlat.UŻydówdziecizaczynałypoznawaćPismowwiekupięciulubsześciulat,chociażwprocesiekształcenia
podkreślanozwykleuczeniesiętekstównapamięćirecytowanie,wmniejszymzaśstopniuumiejętnośćczytania.

„Wiara”matkiibabkiTymoteusza,gdyPawełjepoznał,byławiarąchrześcijanżydowskiegopochodzenia(Dz16,1).Żydowscyojcowiebyligłównieodpowiedzialnizauczeniesynów

Prawa,leczojciecTymoteuszabyłpoganinem(Dz16,1.3).Dziecko,któreniemiałoreligijnegoojca,mogłosięuczyćodbabki,jeślitajeszczeżyła(por.Tb1,8).

Wprocesienauczaniastosowanokarycielesne,leczpewnistarożytnieksperciwsprawachkształceniapodkreślali,żedzieckonależyzachęcaćipowodować,byczuło,żeczynipostępy,

skłaniaćdowspółzawodnictwaiuprzyjemniaćmunaukę(Kwintylian).Starożytnipisarzeróżnilisięteżwkwestiiczylepszejestkształceniedzieciprzezpublicznychnauczycieli,czynauczanieichw
domu.Jednakpublicznekształceniezakładałonieliczneklasy,coumożliwiałonadaniemuprywatnegocharakteru.

OmęstwiewgłoszeniuEwangelii

Ztejwłaśnieprzyczynyprzypominamci,abyśrozpaliłnanowo

charyzmatBoży,któryjestwtobieodnałożeniamoichrąk.

1,6charyzmatBoży,któryjestwtobie.„Charyzmat”zostałprzyjęty(1Tm4,14+),aTymoteuszwiniengoożywiaćdziękipomocyDucha.
1,6.„Włożenierąk”byłostosowanepodczasudzielaniaświęceń(zob.komentarzdo1Tm4,14).Zwrot„rozpalićnanowo”nawiązujewprawdziedoognia(por.Jr20,9),leczwtymokresie

wyrażenietobyłotakczęstoużywanewsensiemetaforycznym,żeniejestjasneczytoskojarzeniezawszeprzychodziłonamyślsłuchaczom.

AlbowiemniedałnamBógduchabojaźni,alemocyimiłości

oraztrzeźwegomyślenia.

1,7.Chociażpismaesseńczykówłączączasamizłepostępowaniezezłymiduchami,którewywierająprzemożnywpływnaludzi,greckiewyrażenie„duch(czegoś,np.bojaźni)”często

oznaczazwyczajnie„postawę(np.bojaźni)”.WBibliiBógbardzoczęstokierowałdoludzizachętę,bysięnielękać(np.Rdz26,24;Jr1,8),służyonarównieżwzajemnemupodniesieniunaduchu(Rdz
43,23).ChociażTymoteuszmógłbyć„nieśmiały”,nienależynatejpodstawiedomniemywać,żebyłtojegoszczególnyproblem,jaktoczyniliniektórzykomentatorzy(Dz18,9;1Kor2,3).

NiewstydźsięzatemświadectwaPananaszegoanimnie,Jego

więźnia,leczweźudziałwtrudachiprzeciwnościachznoszonychdla
EwangeliimocąBożą!

6–8.

Nakładanierąkwiązałosięwtymwypadkuzprzekazaniemwładzynadwspólnotąefeską.Tym,którynakładaręcenaTymoteusza,jestPaweł,leczw1Tm4,14istniejenadto

wzmiankaopewnymwspółudzialewtejceremoniispołecznościstarszych–szczegółpominiętymilczeniemw2Tm1,6.NałożenierąkpodwzględemteologicznejtreścijużwSTwyrażałoideępewnej
solidarnościmiędzywkładającymręceatym,naktórymonespoczęły,wrazzpewnymprzekazanymdobrem(Kpł1,4;16,21;Lb8,10;27,18;Pwt34,9).

Nałożeniurąktowarzyszyła–jakodrugielementcałegoceremoniału–modlitwa,zwananiekiedyproroctwem.WłaśnieowamodlitwazdajesięwyrażaćwolęBoga,będączarazemjakby

odpowiednikiemdzisiejszejformysakramentalnej.

Skutkiemnałożeniarąkisłówprzytymwypowiadanychbyłspecjalnydar,określanymianemcharyzmatu.Byćmoże,iżwłaśniedziękiowemucharyzmatowiludziepowołanidogłoszenia

EwangeliimoglikorzystaćzpomocyBożej,którawnichtkwiła,niewstydzilisięgłoszonejprzezsiebienaukiiroznosilijąpocałymświecie.FaktnałożeniarąknaTymoteuszajestwspomnianywten
sposób,jakbymiałmiejscejużbardzodawno.Należyzatemprzypuszczać,żePawełnałożyłręcenaTymoteusza,gdytenostatnimiałzastąpićJanaMarkajakotowarzyszmisyjnychpodróżyApostoła.

Wyzbyciesięuczucialękujestrównoznacznezwyprowadzeniemsięzestanu,wktórymłaskajestniejakouśpiona.Charyzmatjakoskuteksprowadzaduchamocy,miłościitrzeźwości.Owe

trzycnotystanowiąopozycjęwstosunkudoduchabojaźni.Obydwaelementyantytezy,tj.bojaźńzjednejstrony,amoc,miłośćitrzeźwośćzdrugiej,należyrozpatrywaćrównocześnie,bylepiejpojąć
ichnaturę.Tegorodzajumetodawydajesięszczególniewskazana,jeślichodzioanalizęterminu´µą»Ż±,będącegohapaxlegomenoncałegoNT.Termintentłumaczonyzwykle:„bojaźń”,„tchórzostwo”,
jakzopozycjido„mocy”wynika–posiadatakżeodcień„słabości”.Właśnieświadomośćniemocyjestczynnikiemzasadniczymwprocesiepowstawaniauczuciabojaźni.Człowiekpozbawiony
pewności,żemożesięoprzećzłu,zwłaszczaniemającyowejpewności,żepozostajepodopiekąBogasamego,stajesiębojaźliwy.Pawełniewyjaśnił,wjakisposóbdochodzidosytuacji,wktórejmoc
słabnieibierzenadniągórębojaźń.Żadnąmiarąjednaknieupoważnianaswspomnianytekstdotwierdzenia,żecharismaapostolatusmożezczasemprzestaćwogóleistnieć.RaczejmyśląApostoła
jestto,żedziałanieowychdarównadprzyrodzonych,otrzymywanychprzeznałożenierąk,możebyćzczasem,wskutekbrakuodpowiednichwysiłkówczyczujności,niejakoosłabione,lecznigdynie
zanikniecałkowicie.Patrzącnarzeczzdrugiejstronymożnapowiedzieć,żejesttorezultatosłabieniawiarywewszechmocBoga,dającegoludziomcośzeswejmocypoto,bygłosiliEwangelię.Tego
rodzajuinterpretacjapotwierdzacałkowicieużycieprzymiotnika„bojaźliwy”,któryjestzawszesynonimemmałodusznościibrakuzaufaniadoBoga.

ZachęcającdoodwagiapostolskiejPawełprzypominarównież,iżTymoteuszotrzymałnieduchabojaźni,leczduchamiłości.Ciągłeuświadamianiesobieowejwielkiejlekcjimiłości,

owszem,życietąmiłościąnacodzień,sprawia,iżczłowiekstajesięwolnyodwszelkiegolęku.TakżeludzipowołanychdogłoszeniaEwangeliinicnieodstraszyodspełnianiapowierzonejimmisji,
gdyżsąwyposażeniwmocBogasamego,któryichposłałkujejgłoszeniu,cotakwyraźnieśw.Łukaszstwierdzi:WtedyzwołałDwunastu,dałimmocoraz[władzę]nadwszystkimizłymiduchamii
władzęleczeniachorób.Iwysłałich,abygłosilikrólestwoBożeiuzdrawialichorych(Łk9,1–2).

PodobniejakwRz8,35świadomość,żejestsiękochanymprzezBoga,stwarzagotowośćznoszeniautrapień,ucisku,prześladowań,głoduinagości,takitutasamapewnośćBożego

umiłowaniakażeApostołowicierpiećbezpoddawaniasięuczuciomlęku.Cowięcej,ludzkiesłabości,będącezrozumiałymźródłemniepewnościiobawy,stanąsiędlaPawładziękiowejwierzew
opiekuńcząmocBogaprzedmiotemchlubyichlubieniasiępublicznego.

NałożenierąksprowadziłonaTymoteuszapróczdwuwspomnianychdarówtakżeduchaumiarkowanialubtrzeźwegomyślenia.Termintenoznaczaprzytomnośćumysłu,zdolnośćdo

właściwejreakcjiwnajbardziejtrudnych,nieprzewidzianychsytuacjach;jestsynonimempanowanianadsobąispokoju.Bardziejnaturalnawnaszymwypadkubyłabyantytezapijaństwo–trzeźwość,a
niebojaźń–trzeźwość.Niemniejmożnasiędopatrzyćpewnychrysówwspólnychmiędzypojęciamiznaczeniowymiwyrazówpijaństwoibojaźń.Człowiekpijanyniezawszejestbojaźliwy,raczej
przeciwnie,częstowykazujenadmiarodwagitakdalekoposuniętej,żenawetniemożnanazywaćjegopostępowaniaodważnym.Działajakbywpółświadomości,nieprzewidującnastępstwswoich
czynów.Podtymwłaśnieostatnimwzględemjestdoniegopodobnyczłowiekzaślepionystrachem,pozbawiającymmożnościkontrolowaniatego,cosięrobiczymyśli.Podobnieniekorzystazdarów
nadprzyrodzonych,ponieważsą„uśpione”,apostołzastraszony,działającypodpresjąbojaźni.

TakwięcTymoteusz,wspieranydanąmumocąBożą,powinienmężniestawićczołowszelkimprzeciwnościomitrudom.Powinienbyćgotówdopodejmowanianajwiększychwysiłków,

gdyżnatowłaśnieotrzymałspecjalnycharyzmat,charyzmatapostolatu.Samawzmiankaotejmocystanowijużswoistąmotywację.

1,8.Uczniówzachęcano,bywstępowaliwśladyswoichnauczycieli.Pawłowecierpieniadotyczątutajszczególniejegouwięzieniaizbliżającejsięegzekucji.

Onnaswybawiłiwezwałświętympowołaniemniena

podstawienaszychczynów,leczstosowniedowłasnego
postanowieniaiłaski,któranamdanazostaławChrystusieJezusie
przedwiecznymiczasami.

1,9„Powołanie”tonajpierwwezwaniechrześcijandozbawienia(por.Rz1,6-7;8,28;1Kor1,2.24;Kol3,15;Ef1,18;4,4;Flp3,14;itd.),anastępnie—przenośnie—stan(powołanie),do

któregosąwezwani.Tuwjednakowymstopniumożliweobydwaznaczenia.

PrzysprawieowejmotywacjiPawełzatrzymasiędłużej.Motywem,którypowinienskłaniaćTymoteuszadopodejmowaniawspólniezPawłemapostolskichtrudów,jestfaktpowołania

wszystkichludzidowiecznejchwały.Moczobowiązującapowołaniawypływaztego,żenatakszczególnąmiłośćniktzludziwcalesobieniezasłużył.Tenabsolutniedarmowycharakterpowołanianas
przezBogapodkreślaPawełwdwojakisposób.Mówinajpierwwyraźnie,żedziękinaszymczynomzostaliśmypowołani,poczym,wyrażająctęsamąmyślpozytywnie,oświadcza,żestałosiętona
mocypostanowieniaBożegoiwskutekłaski,którazostałanamdanawChrystusieJezusieprzedwiecznymiczasami.Awięcniemożebyćmowyojakichkolwiekzasługachznaszejstrony,skoroBóg
powziąłswoje,pełnedobrocidecyzjewtedy,kiedynasjeszczewogóleniebyło.Zresztąjesttakżemowaołasce,adosamejistotykażdejłaskinależyjejdarmowość.TakwięcpostanowienieBożecodo
naszegopowołaniadajesięumotywowaćtylkozkoleiniczymjużniewytłumaczalnątajemnicąmiłościBogadlanas.Idlategotakbardzozobowiązującejestsamopowołanie.

PośrednikiemmiędzyBogiemaludźmijestJezusChrystus.PrzezNiegowłaśniezsyłaBógnanaswszelkiedobrodziejstwa.WNimtozostałanamdanałaskaprzedwiecznymiczasami.

Ukazanazaśzostałaonaterazprzezpojawieniesięnaszego

Zbawiciela,ChrystusaJezusa,któryzniweczyłśmierć,anażyciei
nieśmiertelnośćrzuciłświatłoprzezEwangelię.

1,10przezpojawieniesię.Tosłowo(por.1Tm6,14+)oznaczatuWcielenieiodkupienie.

10.

AniopowołaniunasprzezBoga,aniomiłościBogadlanaswogólenicbyśmyniewiedzieli,gdybyniezostałynamoneobjawionewJezusieChrystusie,PośrednikumiędzyBogiema

ludźmi.Możnazatemśmiałotwierdzić,żeJezusChrystus–togłoszoneprzezJegoosobęObjawienieodwiecznejdobrociBogawzględemczłowieka.JezusChrystusjesttuokreślanymianem
Zbawiciela.TenspotykanyjużwgrecepozabiblijnejterminnabierawpismachPawła–bojesttoterminprzedewszystkimPawłowy–nowegoznaczenia:jestwyraźnymnawiązaniemdosoteryjnych
wartościżycia,śmierciizmartwychwstaniaJezusa.Jegozbawczedziełozostałonamtuokazanejakopełny,absolutnytryumfżycianadśmiercią.Każdychrześcijaninmaobecniedostępdoowegożycia.
Musiprzytymspełnićjedenwarunek:uwierzyćEwangelii,która–jaktoPawełwyjaśninainnymmiejscu–jestmocąBożąkuzbawieniudlakażdegowierzącego,najpierwdlaŻyda,potemdlaGreka
(Rz1,16).

SłowogłosicieliDobrejNowinyjestSłowemBożym.Leczodchwili,gdytoostatniewcieliłosięwJezusa,samChrystusokreślasłowoorazistnienietych,którzyjemajągłosić.Mimo

odmiennościczasu,miejscaisłuchaczygłoszeniesłowazarównoprorokówstarotestowych,jakJanaChrzciciela,PiotraczyPawła,anawetJezusaukazujetensamschematitakąsamąorientację:jest
nawoływaniemdonawróceniaiogłaszaniempewnegowydarzenia.DlagłosicieliDobrejNowinywNTwydarzeniemtymjestzbawczedziełoJezusa,któresprowadzasięostateczniedotriumfu
Zbawicielanadśmiercią.

Jejgłosicielem,apostołeminauczycielemjazostałem

ustanowiony.

1,11nauczycielem.WWulgaciedodane:„pogan”.

11.

Ten,którygłosisłowoBoże,powinientoczynićjakherold,zcałąwiernością,takbyosiągnęłoonoswojąskuteczność,nawetjeślibysamnauczającyniebyłnimprzejętywdostatecznym

stopniu(Flp1,15–18).Chrystusjestgłoszonymimowszystko.Nietojestwięcnajważniejsze,przezkogotosiędzieje.CałyautorytetgłoszącegosłowoBożewypływazjegoinwestyturyapostolskiej.
Posiadaonpełnięwładzy,przemawiazcałąodwagą(Dz2,29;4,13.29.31).PowiniengłosićsłowoBożewporęiniewporę(2Tm4,2).Jeżelinauczając,całkowiciezaufałBogu(1Tes2,2;Flp1,20),to
dlatego,żeuwierzył(2Kor4,13)iotrzymałdaryuzdalniającegodosprawowaniatakiejposługi(2Kor2,16n;3,4nn).WprzeciwnymraziekupczyłbypodstępniesłowemBożym(2Kor2,17;1Tes2,4).
Ideałrelacji,jakiejwymagaodsłuchającegogoiodgłosicielasłowoBożeprzedstawiaPawełwnastępującychsłowach:GdyprzejęliściesłowoBoże,usłyszaneodnas,przyjęliściejeniejakosłowo
ludzkie,ale–jakoto,czymjestnaprawdę–jakosłowoBoga,któredziaławwas,wierzących(1Tes2,13).

1,9-11.Słownictwodotyczące„powołania”macharaktertypowostarotestamentowyiżydowski;zaśterminologiazwiązanaz„pojawieniemsię”i„nieśmiertelnością”jesttypowogrecka

(chociażdawnojużzostałaprzyjętaprzezŻydówwdiasporze).Termin„Zbawiciel”pojawiałsięwjednymidrugimkręgukulturowym.Nicdziwnego,żePawełbyłobeznanyzarównozeświatem
żydowskim,jakgrecko-rzymskim.WiększośćŻydówzdiasporyiwielupalestyńskichŻydówniewidziałożadnejsprzecznościmiędzywiernościąStaremuTestamentowiaposługiwaniemsięjęzykiem
ówczesnejkultury.

Ztejwłaśnieprzyczynyznoszęitoobecnecierpienie,aleza

ujmęsobietegoniepoczytuję,bowiem,komuzawierzyłem,ijestem
pewny,żemocen[On]jestustrzecmójdepozytażdoowegodnia.

1,12toobecnecierpienie.MowaodrugimuwięzieniuwRzymie.
—mójdepozyt.Kontekstkażemyśleć,żechodziraczejonieskazitelniezachowanąchrześcijańskąnaukę(1Tm6,20+)niżodobreuczynkiPawła(4,7-8;1Tm6,19).

12.

JemuJezuszaswegożyciaziemskiegoprzedstawiasięjakoMocniejszy,którytryumfujenadMocnym(Łk11,21–22),tj.nadszatanem,władcątegoświata.Wprzeddzieńswejśmierci

upominauczniów,żebysięnielękaliświata,którybędzieichścigałwswejnienawiści:Odwagi!Jamzwyciężyłświat(J16,33).Zwycięstwotoposiadacharakterystycznerysytryumfu
przepowiedzianegokiedyśSłudzeJahwe.Leczpełne,całkowitezwycięstwonadgrzechemiśmierciąodniósłChrystuswchwiliswegozmartwychwstania.TowłaśniewtedyZbawicielpoprowadziłza
swymzwycięskimrydwanemwszystkiepokonaneWładze(Kol2,15).Zwycięstwotostaniesięwpełniwidocznewtedy,kiedyMesjaszzawładniewszystkimiprzeciwnymiMuMocamiipokonana
zawsześmierć,będącąJegoostatnimwrogiem(1Kor15,24nn).Krzyż,wyrazpozornejklęski,zapewniłzwycięstwotego,coświęte,nadgrzechem,tego,cożyje,nadśmiercią.

Strzecpowierzonegoskarbu

Zdrowezasady,któreposłyszałeśodemnie,zachowajjako

wzorzecwwierzeimiłościwChrystusieJezusie.

Dobregodepozytu

strzeżzpomocąDuchaŚwiętego,którywnasmieszka.

13–14.

NaukęChrystusowąnazywaPawełzdrowymizasadamidlatego,żeonawłaśniezapewniaczłowiekowizdrowienadprzyrodzone,zabezpieczającgoprzedschorzeniamiduszy,które

niesiezesobąświat.Namianochorychzaśzasługująwpierwszymrzędzieci,którzyfałszująDobrąNowinę.DrogowskazaminacałeżyciewinnybyćdlaTymoteuszawiaraimiłość,cnotymająceza
przedmiotJezusaChrystusa.DopełnegozjednoczeniazNimpowinnoostateczniezmierzaćcałeżyciekażdegochrześcijanina.Sprawawięcjestjasna.Tymoteuszotrzymałwszystkieniezbędne
wskazania.Niepozostajemuteraznicinnego,jaktylkostrzecwiernieotrzymanegodepozytu,niczegoodsiebieniedodając,niczegoniezmieniając,gdyżchodziosłowoBoże,któremunależysię
najwyższyszacunek.Niejesttozadaniełatwe,możenawetwręczniemożliwedozrealizowaniabezpomocyDuchaŚwiętego,któryprzecieżpotownasmieszka,bynaswewszystkimwspierać.

1,12-14.Obraz„depozytu”(2Tm1,12.14)zostałzaczerpniętyzeświataekonomii,chociażinnipisarzetakżestosowaligowodniesieniudonauczania.Należałostrzeclubpomnażać

pieniądzepowierzonenaprzechowanie.Nauczycieleżydowscymielipoczucie,żeprzekazująuczniomświętydepozyt,cizaśmajągopowierzyćkolejnympokoleniom(por.2Tm2,2).

1,8-14.MęstwowgłoszeniuEwangelii.Tymoteuszmusiwytrwaćwpowierzonejmumisji(2Tm1,3-7),łączącsięzPawłemwcierpieniuzaEwangelię,którąmuprzekazano.

Wieszotym,żeodwrócilisięodemniewszyscyci,którzysąw

Azji,apośródnichFigelosiHermogenes.

1,15.NazwaAzjaoznaczatutajrzymskąprowincjępołożonąwzachodniejczęściAzjiMniejszej,którejgłównymmiastembyłEfez(por.1Tm1,3).„Wszyscy”wyklucza,jakobychodziłoo

dom,októrymmowaw2Tm1,16-18.Zważywszynaelastycznośćjęzykapotocznego,słowotoznaczy„większość”.Chociażwielunauczycieliżydowskichzapowiadałoszerzeniesięodstępstwaw
czasachostatecznych,czasaminawetuważało,żejesttocharakterystycznacechaichwłasnychczasów,ubolewalijednakztegopowodu.Trudnouznaćtozaszczegół,którypóźniejszypseudoepigraf,
piszącywimieniuPawła,pragnąłbyuwydatnićwkońcowymokresieposługiapostoła.(Późniejsihagiografowieopisywaliczasamisprzeciw,zjakimspotykalisięichbohaterowie,jednaktakim
narracjomtowarzyszyłzwykleopiskary,jakaspadałanaapostatów,którzydopuścilisiętego.)

NiechPanużyczymiłosierdziadomowiOnezyforazato,że

częstomniepokrzepiałiłańcuchamegosięniewstydził,

1,16.ImięOnezym(Flm10)możebyćskróconąformąodOnezyfor,leczosobę,którąPawełtutajprzedstawia,trudnouznaćześwieżowyzwolonegoniewolnika.Ponieważapostołmówio

całym„domu”wierzących,Onezyfor,októrymtutajmowa,miałprzypuszczalnieniewolnikówiinneosoby,którebyłyodniegozależne.Słowo„krzepić”zostałozaczerpniętezesłownictwa
dotyczącegogościnności(gościnnośćobejmowałaudzielanieschronieniapodróżnym).Onezyformiałzapewnedużydom,wktórymgościłPawła,gdytenprzybywałdoEfezu,ByłondlaTymoteusza
dobrymprzykłademczłowieka,który„nieprzynosiwstydu”(2Tm1,8.12;2,15).

leczskoroprzybyłdoRzymu,gorliwiezacząłmnieszukaći

odnalazł.

1,17.WIw.poChr.częstopodróżowanodoRzymu.Onezyfor,zamożnypatron,mieszkającywważnymmieścieAzji,Efezie,mógłtakiepodróżeodbywać.„Poszukanie”Pawła

sprowadzałosiędoznalezieniamiejscowychchrześcijan,którzywyjaśnilibymu,gdzieapostołsięznajduje,zarównowczasiewcześniejszego(Dz28,30),jakibardziejsurowego,obecnegouwięzienia.
JeślichodziłoodrugiearesztowaniePawła,mógłonuzyskaćwiadomościosytuacjiwAzji(2Tm1,15)właśnieodOnezyfora.

NiechajmuPandozwoliznaleźćwowymdniumiłosierdzieu

Pana!AjakwielemiwyświadczyłwEfezie,tywieszlepiej.

1,18Każdezobuużyćsłowa„Pan”możebyćodniesionebądźdoOjca,bądźdoSyna.

15–18.

Niechodziło,byćmoże,oformalneodwróceniesięodchrześcijaństwajakotakiego,leczoodżegnywaniesię–zbojaźnilubzewstydu–odosobyApostoła,któryprzebywałw

więzieniu.PawełspodziewałsięczegoświęcejodKościołówAzjiMniejszej,achybajuższczególnieliczyłnawspomnianetu–zresztąwcalenieznanebliżej–dwieosobistości:Figelosai
Hermogenesa.Byćmożesądził,żeludziecimoglibyprzyjśćmuzeszczególnieskutecznąpomocą,kiedyprzebywałwwięzieniu.Możnasobiewyobrazić,jakbardzoczułsięPawełprzygnębionyz
powodutegoopuszczeniaprzezwszystkich.Jeśliotymmówił,tomoże–wsposóbaluzyjny–spodziewałsięjakiejśinterwencjizestronyTymoteusza.

Zdarzałysięjednakwtymogólnymprzygnębieniuchwileradościipokrzepienia.Stwierdzenie,żedomOnezyforaniewstydziłsięwięzówPawła,nasuwaprzypuszczenie,iżwstyd–źle

zresztąpojęty–byłgłównymmotywemodejściaprawiewszystkichodPawła.WtejsytuacjipostawaOnezyforazasługiwałanaszczególneuznanie.Nieproszony,niepowiadomionyprzezPawła,
odnalazłmiejscejegopobytu–napewnoniebeztrudności–coApostołuznałzawyrazszczególnegomiłosierdziaBożegonadsobąimodliłsięozapłatęwiecznądlaOnezyfora.Zresztąniebyłoto
pierwszedobrodziejstwo,któregoPawełodniegodoznał.ZnajomośćiserdecznaprzyjaźńsięgałaczasówpobytuPawławEfezie,oczymwiedziałdobrzetakżeTymoteusz.WzmiankaoOnezyforzeto
pięknyprzykładwdzięczności,jakążywiłApostołdlaswychdobroczyńców.

1,18.Ponieważw2Tm4,19Pawełpozdrawia„dom”Onezyfora,niektórzykomentatorzyuważali,żetenjużwówczasnieżył,iżePawełmodlisiętutajojegozbawienie(chociażz

kontekstuwynika,żeOnezyforjużbyłchrześcijaninem).Wjudaizmieczęstookreślasiębohaterów,którzyodeszli,jakoludzi„świętejpamięci”.Naniektórychpóźniejszychinskrypcjachnagrobnych
pojawiająsiępochwałysprawiedliwychuczynkówzmarłegowrazzesłowami„niechżeon[ona]będziewspominanyzpowodudobra,któreuczynił”.Pośmiertneprzebłaganiebyłoczasamiskładanew
imieniuzmarłych,leczmodlitwyo„zbawienie”umarłychwścisłymtegosłowaznaczeniuwydająsiębardzorzadkie,oilewogólewystępują,wjudaizmieIw.poChr.Ponadto,niejestwcalejasne,czy
Onezyforumarł-Pawełspoglądawprzyszłość,nadzieńsądu,mającrównieżsamegosiebienamyśli(2Tm1,12;4,8).Apostołmógłwięcmówićoczyimś„domu”,łączniezjegowłaścicielem,chociaż
osobatanadalżyła(np.1Kor16,15.17).

1,15-18.SprzymierzeńcyiprzeciwnicywAzji.Pawełpokrótceomawiasprzeciw,którywrazzTymoteuszemnapotkaliwAzji,gdzieTymoteuszpełniłswojąposługę.

2Tm2

Trudzićsiępożołniersku

Tywięc,mojedziecko,nabierajmocydziękiłasce,którajestw

ChrystusieJezusie,

ato,cousłyszałeśodemniezapośrednictwem

wieluświadków,przekażwiarygodnymludziom,którzybędązdolni
nauczaćteżinnych.

2,2„Tradycja”,przekazywanie„depozytu”(1Tm6,20+),jesttutajuchwyconanagorącowrazzeswymiczteremakolejnymiogniwami.

1–2.

BędącukresużyciaPawełjestcorazbardziejzaniepokojonyprzyszłymilosamiKościołów,amożewszczególnościleżymunasercuprzyszłośćwspólnotyefeskiej,wykazującejpewną

oziębłośćwwierze,aponadtonękanejszkodliwądziałalnościątamtejszychpseudoapostołów.DlategowiększośćnapomnieńskierowanychdoTymoteuszadotyczykoniecznościwiernegoinade
wszystkomężnegotrzymaniasiędepozytuwiary.Dotegopotrzebnajest–oczymPawełrównieżwielokrotniemówił–pomocBożawpostacicoraztonowychłask,zsyłanychludziomzasprawąi
dziękizasługomJezusaChrystusa.Treśćdepozytuwiary,powierzonegopieczołowitejtrosceTymoteusza,tenostatniotrzymałnietylkowprostodPawła,lecztakżeodjegowysłanników,októrych
zresztąnicdokładniejszegoniewiemy.

2,1-2.Faryzeuszepodkreślaliciągłośćświętychtradycji.RabiniżyjącywIIw.poChr.,mówilioprzekazywaniutradycjizpokolenianapokolenie,zwracającuwagę,żeprocestenrozpoczął

siędawnotemu.Przekazywanietradycjibyłoteżpraktykągreckichszkółfilozoficznych,szczególnąwagęprzywiązywanoraczejdopoglądówzałożycielaszkoły,niżbezpośrednichpoprzedników.

Bierzudziałwtrudachiprzeciwnościachjakodobryżołnierz

ChrystusaJezusa.

Niktwalczącypożołnierskuniewikłasięw

zabiegiokołoutrzymania,żebysięspodobaćtemu,ktogozaciągnął.

2,4Ww.4-6sąwykorzystanetrzyprzysłowioweporównania:zżołnierzem,zatletąizrolnikiem.

3–4.

Odmetaforsportowych,októrychjużbyłamowaprzywyjaśnianiuinnychlistówPawła,należyodróżnićprzenośniezaczerpniętezżyciaiwalkżołnierskich.Coprawdatutajjedenraz

tylkogłoszącegoEwangelięnazywaPawełżołnierzemijedenraztylkowłasnąapostolskąposługęprzyrównujedobojowania(2Kor10,4),aledośćczęstomówiosobie,żewalczy,żebójprowadzi,
mającnamyśligłoszenieEwangelii.Nieprowadzimywalkiwedługciała(2Kor10,3)–oświadczaKoryntianom,przeciwstawiającsiebiepseudoapostołom.Tymoteuszowinakazuje,abytoczyłdobrą
walkęzgodniezeświadectwem,jakieonimdawano(1Tm1,18),stwierdzawreszcie,mówiącoswoimprawiedowynagrodzeniazaapostolskąpracę,żeniktniepełniżołnierskiejsłużbynawłasnym
żołdzie(1Kor9,6)itutaj:niktwalczącypożołnierskuniewikłasięwzabiegiokołoutrzymania,żebysięspodobaćtemu,ktogozaciągnął(2Tm2,4).

Wydajesię,żewtymwypadkuchodziospecjalnyrodzajwojny,ożołnierzyzaciężnych,którzydobrowolniezgłaszalisiędosłużbywojskowej.Chęćuzyskaniajaknajwiększychzysków,a

możeipewnychwyróżnień,skłaniaławojującychdostarańozrobieniejaknajlepszegowrażenianatych,którzyichzwerbowalidoswegohufca.Odtakiejocenybowiemwielezależało.Dlategoteżnie
interesujążołnierzasprawycodziennegoutrzymania.Aluzjatobardzowyraźnadopraw,któreprzysługująTymoteuszowizracjijegoapostolskiejposługidladobrawspólnoty.

Wszystkieobrazyzaczerpniętezżycialubwalkżołnierskichmającharaktertakogólny,iżtrudnonawetpytać,czyPawełczynialuzjedowojskowychstosunkówgreckichczyżydowskich.

Kolorytspecjalniehellenistycznyzdajesięmieć1Kor9,6zewzględunawzmiankęożołdzie,choćprzyznaćtrzeba,żezwyczajpłaceniażołdubyłznanytakżeuIzraelitów,itogłówniewodniesieniu
dotzw.oddziałównajemnych(por.1Sm14,52;16,18n;18,2;21,8;22,18itd.).

2,3-4.Starożytnifilozofowieuważali,żeprawdziwamądrośćwymagacałkowitegopoświęcenia.Porównywaliteżswojeposłannictwodozadańżołnierzylubsportowców,którzytoczą

walkęlubbiegnąwwyścigu.Podczaspełnieniasłużbyżołnierzomniewolnobyłonawetsiężenić(chociażmoglimiećnieoficjalnekonkubinygdystacjonowaliwjakimśrejonie),musielibyćteż
niepodzielnieoddaniswejsłużbieprzezponaddwadzieścialat,chociażtylkopołowąznichdożywałaczasuzwolnieniazesłużby.

Równieżjeżeliktośstajedozapasów,otrzymujewieniectylko

[wtedy],gdywalczyłprzepisowo.

Zkoleiprzenosimysięnastadionsportowy.Zapaśnicyliczyćmogąnaosiągnięciewieńcazwycięstwatylkowtedy,gdybędąwalczyćdokładniewedługustalonegoregulaminu.Wszelkie

odchyleniaodobowiązującychprzepisów,wszystkiechwytynieuczciwezpewnościązostanązauważoneipozbawiąrzekomegozwycięzcęupragnionejnagrody.Takteżrzeczsięmazpracąapostołalub
zarządcyKościoła.Prowadzączapasyzwszelkimiprzejawamizła,możeonliczyćnawiecznąnagrodętylkowtedy,kiedywiernieprzestrzegazasadnaukiChrystusowej,niczegoodsiebieniedodając,
niczegoniezmieniając,choćbyznajszlachetniejszychpobudek,np.żebyuczynićEwangelięłatwiejsządowprowadzeniawżycie.

2,5.Starożytnifilozofowieczęstoporównywaliswójtruddowysiłkusportowców,którychintensywnećwiczeniaitreningbyłyuznawanezaprzysłowiowe.PrzedIgrzyskamiOlimpijskimi

sportowcyzobowiązywalisiępodprzysięgą,żedziesięćmiesięcybędąprowadzićtakieprzygotowania.Zwycięzcaotrzymywałwieniec;zob.komentarzdo1Kor9,24-25.

Rolnik,którysiętrudzi,pierwszypowinienkorzystaćzplonów.

OswojejpracymisyjnejpowiedziałPaweł,żejestsianiem,działalnośćzaśkorynckąApollosaokreśliłmianempodlewania(1Kor3,6n).Gdzieindziejstwierdza,żeapostołmożeliczyć

nasłusznązapłatęzaswojetrudy,zupełnietak,jakten,ktosadzącwinnicęspodziewasięspożywaniazniejowoców(1Kor9,7),lubjakten,ktoorzącziemię,manadziejęzbieraniaplonów,albo
wreszciejakten,ktomłócąc,jestprzekonany,żebędziezgarniałziarno(9,10).Niecodalejswojenauczanienazywa„zasiewaniemdóbrduchowych”zastrzegającsobieprzytymprawodouczestnictwaw
żniwiedóbrdoczesnych(1Kor9,11).Wszystkietrzywymienionetumetafory–wojskowa,sportowairolnicza–uwydatniająwsposóbszczególnypotrzebęwysiłkuwpracyapostolskiej.Bezuczciwego
truduapostołniemożeliczyćnawiecznązapłatę,podobniejakniemożesięspodziewaćżołduiwyróżnieńwojskowychżołnierzniewalczącyuczciwie,nagrodyzwycięstwa–sportowiec,aobfitych
plonów–rolnik.

2,6.Podobniejakw2Tm2,4(gdziechodziolojalnośćwobectego,ktożołnierzazaciągnął)i2Tm2,5(gdziejestmowaootrzymaniunagrody)naciskpadatutajzarównonaciężkąpracę,

jakiprzyszłąnagrodę.Ten,ktosiętrudziłdlaBoga,otrzymanagrodęwdniuBożegosądu.(Niektórzykomentatorzysugerowali,żew2Tm2,4-6Pawełpragnie,byduchownibyliutrzymywani
wyłącznieprzezswojeKościoły,podobniejakniektórzyfilozofowiebyliopłacaniprzezpatronówinigdyniemusieliwykonywaćdorywczejpracy;wydajesięjednakdziwne,zważywszynawyraźnie

przeciwnypoglądPawławyrażonyw1Kor9,gdzieapostołdopuszczaobydwieformyutrzymania,zarównomaterialnewsparcie,jakiwłasnąpracę.)

Rozważaj,comówię,albowiemPandacizrozumieniewe

wszystkim.

WszystkietepouczeniaiobrazypowinnybyćdlaTymoteuszaprzedmiotemwnikliwychrozważań.Pawełrzucaideeogólne,doTymoteuszazaśnależywysnuwanieznichpraktycznychi

bardziejszczegółowychwniosków.DziękiłasceBożejrozumieTymoteuszwszystkojaknależyibędziewiedział,copowinienczynić.

2,7.Autorzyzachęcaliczasamiczytelników,by„rozważali”ichsłowaidziękitemujerozumieli(por.Mt24,15;Ap13,18).

PamiętajnaJezusaChrystusa,potomkaDawida.Onwedług

Ewangeliimojejpowstałzmartwych.

2,8.Powoływaniesięnaprzykładybyłojednązgłównychmetodzachęcaniastosowanychwstarożytnejparenezie(moralnymnapominaniu).PawełpowołujesiętutajnaprzykładJezusa,

którywielewycierpiał,leczotrzymałwiecznąchwałę(por.2Tm2,10-12).

Dlaniejznoszęniedolęażdowięzówjakzłoczyńca;alesłowo

Bożenieuległospętaniu.

8–9.

JednakżebardziejniżnajtrafniejszemetaforyliterackiewinnaTymoteuszamobilizowaćciągłapamięćoJezusie,dobrowolnieogołoconym,lecztakżewywyższonymdlanaszego

zbawienia(por.Flp2,6–11).DobrowolneuniżenieSynaBożegopolegałom.in.natym,żezechciałOnprzyjąćludzkieciało,miećswoichludzkichprzodków,znajznakomitszegocoprawdarodu,lecz
czymżejestczłowiek,nawetnajdoskonalszy,wobecBoga?PoczątkiemzaśJegowywyższeniabyłoJegozmartwychwskrzeszenie.Prawdaotymwywyższeniujestzresztązaakcentowanaszczególnie
mocno.CałasekwencjaJezusChrystus…potomekDawida…zmartwychwstałystanowinajprawdopodobniejfragmentwczesnochrześcijańskiegowyznaniawiarylubjakiegośhymnuliturgicznego.
Pamięćodrodze,jakąprzeszedłChrystus,mabyćźródłempokrzepieniainadzieidlakażdegochrześcijanina,którywłaśnieprzeztoupodabniasiędoswegoMistrza,żekroczywśladzaNim.Zresztą
Pawełsam,właśniewmomenciepisania2Tm,przebywającwwięzieniu,opuszczonyprzezwszystkich,wwizerunkuChrystusa,umęczonegoiwywyższonego,szukałpokrzepieniaiotuchy.

Wyrazemotuchy,którawstąpiławuwięzionegoPawła,byłom.in.stwierdzenie,żesłowoBożenieuległospętaniu.Człowieka,którygłosisłowoBoże,możnauwięzićjakzłoczyńcę,można

gozmusićdomilczenia,itotakskutecznie,żejużnigdynieprzemówi,alesłowaBożegorazwypowiedzianegoniktinicniemożeskrępować.Otonp.jakąreakcjęspowodowałouwięzieniePawła:Itak
więcejbraci,ośmielonychwPanumoimikajdanami,bardziejsięodważagłosićbezlękusłowoBoże(Flp1,14).

Dlategoznoszęwszystkoprzezwzglądnawybranych,abyioni

dostąpilizbawieniawChrystusieJezusie,wrazzwiecznąchwałą.

10.

Okazujesię,żenawetbędącwwięzieniuiniemogącgłosićDobrejNowinyPawełwcalenieczujesiębezradnywswymapostolskimpowołaniu.Możejeszczecierpiećijestprzekonany,

żeowecierpieniaprzyspiesząrównieżwieluludziomwejściedochwały,wktórejjużprzebywaChrystus.

2,9-10.Pawełdajesamegosiebiezaprzykład,corównieżbyłopowszechniestosowanąmetodąmoralnegopouczenia,używanąprzezstarożytnychfilozofówipisarzy-moralistów(por.2Tm

2,8).

Naukatogodnawiary:JeżelibowiemzNimwspółumarliśmy,z

Nimtakżeżyćbędziemy.

2,11Naukatogodnawiary.Podobniejakw1Tm1,17;3,16+;6,15-16,wydajesię,żemamydoczynieniazfragmentemstarochrześcijańskiegohymnu.—Zob.Mk2,2+.

Jeślitrwamywcierpliwości,zNimteżkrólowaćbędziemy.Jeśli

siębędziemyGozapierali,toiOnnassięzaprze.

Jeślimy

odmawiamywierności,Onwiarydochowuje,boniemożesięzaprzeć
siebiesamego.

11–13.

Znów,wedługwszelkiegoprawdopodobieństwa,mamydoczynieniazfragmentemjakiegośwczesnochrześcijańskiegohymnuliturgicznego,któregotreśćwprowadzanasjużwsamo

sednomistykichrystologicznej.Wkilkukolejnychzdaniachwarunkowychpowtarzasię–choćwniejednakowysposób–tasamamyśl:wiernośćChrystusowi,zjednoczeniezNimwJegocierpieniach
gwarantująprzyszłewejściedowspólnejzNimchwały.CiąglewięcbazujesięnabardzospopularyzowanejprzezPawłaideinaszejsolidarnościzChrystusem:współumieraniezNimprowadzido
udziałuwJegopełnymżyciu,udziałzaśwJegoponiżeniuicierpieniachzapewniamożnośćwspółkrólowania.Leczjeślimy,tunaziemi,niebędziemychcielimiećniewspólnegozChrystusem,to
równieżOnniezechcekiedyśmiećnicwspólnegoznami.Poprostuzaprzesięnas,zgodniezresztązJegowłasnymostrzeżeniem:KtosięMniezaprzeprzedludźmi,tegozapręsięiJaprzedmoim
Ojcem,któryjestwniebie(Mt10,33).Jednakżejakdługoczłowiekżyje,powinienpamiętać,iżmimojegoludzkichniewiernościisprzeniewierzeńsięChrystusowi,Chrystusjestbezgraniczniewiernyw
swejmiłościDobregoPasterza:chodziiniezmordowanieszukazbłąkanychowiec,zapraszanacoraztonowegody,idzieprzezświatwszystkimdobrzeczyniąc.Gdybypostępowałinaczej,niebyłby

sobą,niebyłbyTym,którynasumiłowałiwydałsamegosiebiezanas–PawłoweulubioneokreślenieOsobyJezusa.

2,11-13.ChociażBógjestniezmienny,sposóbJegopostępowaniazludźmizależyododpowiedzi,jakiejMuudzielają(2Krn15,2;Ps18,25-27).Bożawiernośćprzymierzuniejestzależna

odtych,którzyjełamiąniedochowującwierności,leczonisaminiezostanązbawieni(zob.komentarzdoRz3,3).

Jakwalczyćzszerzącymiherezje

Towszystkoprzypominaj,dającświadectwowobliczuBoga,

byśniewalczyłosamesłowa,botosięnanicniezda,[chybatylko]
nazgubęsłuchaczy.

2,14Boga.Wariant(Wulgata):„Pana”.

14.

NauczanieTymoteuszapowinnomiećcharakterpozytywnegowykładuprzedewszystkimtychprawdchrystologicznych,októrychprzedchwiląbyłamowa.NiepowinienTymoteusz

wdawaćsięwdyskusjęnadsensemposzczególnychterminów.Nieprzynositobowiemżadnegopożytkunikomu,azwłaszczaprostszym,niewykształconymwiernym,awłaśnieztakichskładałasię
główniewspólnotaefeska.

2,14.Wieluzawodowychmówcówpublicznychprzywiązywałodrobiazgoweznaczeniedonieistotnychzwrotówifraz.Niektórzystarożytnifilozofowieuważali,żepoznanieludzkie

ograniczasiędoprześledzenialogikiwypowiedzi.Podobniepostępowałowielunauczycieliżydowskich,którzypragnęlizachowaćwiernośćliterzePrawa(zwracalioniuwagęnawetnanajmniejsze
różnicewpisownilubróżnemożliwesposobywymowy).Innijednakkrytykowalitakiepodejście(zob.komentarzdo1Tm1,6).

Starajsię,byśsamstanąłprzedBogiemjakogodnyuznania

pracownik,którynieprzynosiwstydu,trzymającsięprostejlinii
prawdy.

15.

Ztroskąodobrowiernychwiążesięzkoniecznościstaranieprzełożonegowspólnotyoswojąwłasnąduszę.OtóżstanieonkiedyśprzedBogiemjakogodnyuznaniapracowniktylkopod

warunkiem,żewswymnauczaniutrzymaćsiębędziewiernieprawdgłoszonychprzezChrystusa,żeniebędzieodchodziłaninachwilęodprostejliniiprawdy.

2,15.Doobrazużołnierza,sportowcairolnika(2Tm2,4-6)dodajeterazPawełogólnyobraz„pracownika”,byćmożemającnamyśliwłasnyfach,byłbowiemwykwalifikowanym

rzemieślnikiem.Czytelnicyżydowscyzrozumielizapewnezachętędopilnościwprzekazywaniu„prostejliniiprawdy”,jakowezwaniedozgłębianiaBożegoPrawa,wktórymjestzawarteJegosłowo
(por,Ps119,43).ChociażPawełzakładatutajpoznawaniePisma(2Tm3,14-17),kładziejednakszczególnynacisknawłaściweprzedstawianieEwangeliiwprzeciwieństwiedopustychsłów,októrych
mowaw2Tm2,14i16.

Unikajzaśświatowejgadaniny;albowiemuprawiającyjąbędą

corazbardziejsięzbliżaćkubezbożności,

2,16.Zob.komentarzdo2Tm2,14.

aichnaukajakgangrenabędziesięszerzyćwokoło.Donich

należąHymenajosiFiletos,

2,17.Obrazduchowejlubmoralnejgangrenyznaleźćmożnarównieżuinnychautorów.Charakterystycznącechątejchorobyjestto,żerozprzestrzeniasięizatruwacałyorganizm,

doprowadzającdośmierci,oileniezostaniewewłaściwymczasiepowstrzymana.HymenajosiFiletoszostaliprzypuszczalnieoficjalniewykluczenizewspólnoty(1Tm1,20),nadaljednakwywierali
silnywpływimieliprawdopodobnieznacznąliczbęzwolenników.Wtamtychczasach,podobniejakobecnie,łatwobyłoniemalkażdemumówcyznaleźćsłuchaczy,ponieważniewieluznałoPismona
tyle,bysamemuodróżnićprawdęodbłędu,byliwięcuzależnieniodnauczaniainnych.

którzyodstąpiliodprawdy,mówiąc,żezmartwychwstaniejuż

nastąpiło,iwywracająwiaręniektórych.

2,18żezmartwychwstaniejużnastąpiło.Dogmatozmartwychwstaniubyłszczególnietrudnydozaakceptowaniadlaludzigrec.ducha(Dz17,32;1Kor15,12).HymenajosiFiletos

interpretowalizmartwychwstaniebyćmożenasposóbczystoduchowy—jakozmartwychwstaniewewnętrznedokonaneprzezchrzest(Rz6,4+;Ef2,6+)lubjakopewnemistyczneuniesieniekuBogu.
PawełjużostrzegałKoryntianprzedzbytmaterialnąkoncepcjązmartwychwstania(1Kor15,35-53+).

16–18.

JeszczerazowejprawdzieprzeciwstawiaApostołświatowągadaninę,którawrezultacieprowadzidobezbożności,ogarniającejcorazszerszekręgiwiernych.Niesątoostrzeżenia

„nawyrost”,leczbolesnewnioskiwysnutezrzeczywistościwszystkimprawdopodobniedobrzeznanej,gdyżzpewnościąwiernymEfezuniebyłyobcenazwiskaHymenajosaiFiletosa.Owyłączeniu
pierwszegozespołecznościchrześcijańskiejmówiłPawełjużw1Tm1,20,druginiejestbliżejznany.Wkażdymrazieobajprzedstawialiwsposóbbłędnynaukęozmartwychwstaniuciał.Możliwe,że
bylionizwolennikamitzw.duchowegozmartwychwstania,nieprecyzującprawdopodobnie,naczympolegałajegonatura,leczograniczającsiędonegowanianaukioprzyszłymożywieniuwszystkich
zmarłych(por.1Kor15,20–24).GdzieindziejjużwykazałPaweł,jakzgubnesądlacałokształtuprzekonańreligijnychchrześcijaninabłędydotyczącepowszechnegozmartwychwstania(por.1Kor15).
DlategotrzebabyłotaksurowopotraktowaćHymenajosaijemupodobnych.

2,18.Przyszłezmartwychwstanieciałanieprzemawiałodogreckiejwyobraźni,chociażproleptyczneduchowezmartwychwstanie,któregowierzącydoświadczaliwChrystusieznacznie

lepiejodpowiadałogreckiejmentalności.Niektórzyfałszywinauczyciele-jakHymenajosiFiletos-najwyraźniej„odmitologizowywali”Ewangelię,czyniącjąbardziejzrozumiałą,odpowiadającą
standardomobowiązującymwichkulturze(por.1Kor15,12;2Tes2,2).

AprzecieżstoimocnyfundamentBoży,takąotomającpieczęć:

ZnaPantych,którzysąJego,oraz:Niechajodstąpiodnieprawości
każdy,ktowzywaimieniaPańskiego.

2,19Obieinskrypcjesąwyrytewkamieniu,czylidokumenciefundacyjnym.BudowląjestKościół,fundamentemzaś—Chrystus(1Kor3,11)bądźapostołowie(Ef2,20;por.Ap21,14)lub

teżwiaraopartanasłowiewiernegoBoga(2Tm2,13).Obydwatekstybiblijneuzupełniająsię:Bógstrzeżetych,którychkocha(Lb16,5),onizaświnniżyćwsprawiedliwości(Lb16,26;Iz26,13;
52,11;Ps6,9).

19.

Leczprzypadkiwrodzajuwspomnianegoprzedchwiląnależądoodosobnionychinapewnoniesąwstaniezniszczyćprawdziwejnauki,którazaźródłoifundamentmasamegoBoga,a

znajdujesiępodtroskliwąopiekąKościoła.Przypominaonswymwyglądempotężnąbudowlęzdwomaostrzeżeniamiwidniejącyminajegofroncie:jednoznichoznajmia,żePanznatych,którzy
przyznająsiędoNiego(por.Lb16,5),cooznacza,żedarzyswojąopiekątych,coGomiłują,zwracająsiędoNiegoopomoc–itylkocizresztąmająprawonaowąpomocliczyć.Treśćzaśdrugiego
napisu,będącegokompozycjąróżnychcytatówST(por.nadtoKpł24,16;Joz23,7)nakłaniadowyrzeczeniasięwszelkichnieprawościtych,którzywzywająimieniaPańskiego:krótkomówiąc,jest
swoistąmodyfikacjąostrzeżeniaChrystusowegooabsolutnejniemożliwościsłużeniarównocześnieBoguimamonie.MieszkańcydomuBożego,którymjestKościół,musząbyćwolniodwszelkiej
nieprawości.

2,19.Chociażpewnekamieniebudowlimożnabyłousunąć,fundamentlubkamieńwęgielnymusiałpozostaćnienaruszony.Pieczęciebyłyzwykleużywanewcelupoświadczenia

dokumentu,potwierdzanoteżzaichpomocą,żetowaryniezostałyuszkodzone.Tutajpieczęćoznaczainskrypcjęnakamieniuwęgielnym,którąuczyniłwłaścicieldomulubbudowniczy.

Przecieżwwielkimdomuznajdująsięnietylkozłoteisrebrne

naczynia,lecztakżedrewnianeigliniane:jednedoużytku
zaszczytnego,adrugiedoniezaszczytnego.

20.

PozostającnadalprzymetaforzeprzedstawiającejKościółjakobudowlę,uspokajaPawełTymoteusza,azpewnościątakżewszystkichchrześcijanefeskich,wyjaśniając,żeniemanic

dziwnegowtym,iżwKościeleobokautentycznych,nienagannychwyznawcówChrystusazdarzająsiętakżebłędnowiercy,czylizbłąkaneowieczki,takjakwkażdymdomu,oboksprzętów,naczyń,
przedmiotówprzeznaczonychdoszlachetnego,wzniosłegoużytkuzdarzająsięrównieżprzedmiotyoprzeznaczeniubardzoprozaicznym,zczymwiążesięprowizorycznośćichwykonaniainietrwałość
materiału,zktóregosązrobione.

Jeślibywięcktośoczyściłsiebiesamegoztegowszystkiego,

będzienaczyniemzaszczytnym,poświęconym,pożytecznymdla
właściciela,przygotowanymdokażdegodobregoczynu.

21.

Istniejejednakmożliwośćuszlachetnieniatychprzedmiotówinaczyńmałowartościowych.Przezoczyszczenie,doprowadzenieichdopełnejsprawnościczynisięznichnaczynia

szlachetne,pełnowartościowe.Otowskazanieizarazemsłowapokrzepieniadlatych,którzyzbłądziwszypragnęlibyjednakpowrócić.Niewszystkostracone,gdyżBógjestniewyczerpanywswoim
miłosierdziu,nigdynieczyhanazgubęgrzesznika,leczczyniwszystko,żebysięnawróciłiżył.

2,20-21.Pawełprzechodziterazdoinnegoobrazu.„Naczynia”,gdybyłyużywanewznaczeniumetaforycznym,oznaczałyzwyklewliteraturzestarożytnejludzi(lubciałajakonaczynia

duszy,cotutajniejestwszakżeistotne).Kosztownenaczyniabyłyzarezerwowanenaspecjalneokazje,np.uczty.Tańszychnaczyńbyłowięcejiwkulturzeżydowskiejrozbijanoje,gdystawałysię
rytualnienieczyste.

Słowa„jeślibywięcktośoczyściłsiebiesamegoztegowszystkiego”możnarozumiećnadwasposoby.ZjednejstronyPawełmożetutajodróżniaćsprawiedliwegoodnieprawego(podobnie

jaktoczyniwRz9,22-23);leczsprawiedliwy,podobniejaknaczynieprzeznaczonedocelówzaszczytnych,musizostaćoddzielonyodnaczyńprzeznaczonychdoprzyziemnychpotrzeb,które
przechowywanowtymsamymdomu(zob.komentarzdo2Tm2,17-18).Zdrugiejstrony,ważnenaczyniaoczyszczanozwyklezpyłulub-wsensiereligijnym-odskażenia(takiegojaknauczanie
heretyckie-2Tm2,16).(Pawełmógłmiećnamyśliobydwaznaczenia;wpewnychokolicznościach,określonychprzezżydowskieprawo,czystenaczynie,którezetknęłosięzczymśskażonym,takżez
nieczystymnaczyniem,musiałozostaćponownieoczyszczone).

PrzymiotysługiBożego

Uciekajzaśprzedmłodzieńczymipożądaniami,azabiegajo

sprawiedliwość,wiarę,miłość,pokój–wrazztymi,którzywzywają
Panaczystymsercem.

22.

Zajętyustawicznątroskąocałąwspólnotę,niemożeteżTymoteuszzapominaćowłasnejduszy,ociągłymkontrolowaniuwłasnegopostępowania,tymbardziej,żejestprzecieżjeszcze

ciąglemłodymczłowiekiem(por.1Tm4,12),awiektenma,jakwiadomo,swojeprawa.Chodziłotumożeowystrzeganiesięzbytniegoliberalizmu,nierealnegoentuzjazmuitp.OtóżTymoteuszmusi
byćdlacałejwspólnotyprzykłademsprawiedliwości,wiary,miłościipokoju,awięctychwszystkichcnót,któreczyniązczłowiekażywyobrazJezusaChrystusa,regulującjegopostawętakwobec
Boga,jakiwobecbliźnich.

2,22.Moraliściczęstozachęcaliczytelników,by„uciekali”przedwystępkami.Pewienrodzajnamiętnościbyłwsposóbszczególnykojarzonyz„młodością”(grupąwiekową,doktórej

zaliczałsięTymoteusz;zob.komentarzdo1Tm4,12).

Unikajnatomiastgłupichiniedowarzonychdociekań,wiedząc,

żerodząonekłótnie.

2,23.Natematczczychsporów,zob.komentarzdo2Tm2,14.

AsługaPananiepowiniensięwdawaćwkłótnie,alemabyć

łagodnywzględemwszystkich,skorydonauczania,zrównoważony.

23–24.

JużporaztrzecinakazujePawełTymoteuszowi,żebyunikałjałowychdyskusji,którenieprzynoszącżadnychkorzyściduchowych,takczęstoprzeradzająsięwzwykłe,ordynarne

kłótnie.OtóżwdawaniesięwtegorodzajupolemikiwnajwyższymstopniunieprzystoisłudzePańskiemu,którypowinienbyćwzoremrównowagiipanowanianadsobą.JakAbraham,Mojżesz,Dawid,
IzajaszwST,aPawełorazinniapostołowiewNT,takrównieżTymoteuszjestnazwanysługąPana.

2,24.Żydowscynauczycieleifilozofowie(np.stoicy)takżezalecalicierpliwośćwpouczaniuinnych.Wprzeciwieństwiedonich,niektórzymoraliści(np.cynicy)narzucalisięprzygodnym

słuchaczomzeswoją„mądrością”.Starożytnifilozofowieszydzilizwyklezludzinieuczonych(por.2Tm2,23;„głupich”,„niedouczonych”),którzyniechcielidążyćdowiedzy.

Powinienzłagodnościąpouczaćwrogousposobionych,bo

możeBógdaimkiedyśnawróceniewstronępełnegopoznania
prawdy

imożeoprzytomnieją,iwyrwąsięzsidełdiabła,przez

któregożywcemzostalischwytaniizdaninawolętamtego.

25–26.

SłudzeBożemuniemożezabraknąćcierpliwościiopanowananawetwobecludziwrogonastawionychdoEwangelii.Łagodnośćiwyrozumiałość,okazywaneimzcałą

wielkodusznością,stwarzająwiększeibardziejrealnenadziejenaichnawrócenieniżkłótnie,sporyizażartepolemiki,wktórychtakłatwooutratękontrolinadsamymsobą.Trwanietychludziw
błędzienazywaapostołpozostawaniemwsidłachdiabła.TakwięcwbłędnowierczejdziałalnościfałszywychnauczycieliefeskichPawełdopatrujesiębardzowyraźnieinspiracjisamegoszatana(por.Mt
13,25n).Jednakże,choćzdaninawolęszatana,mogąsięzniejjeszczeuwolnić.Decyzjazależy,praktycznierzeczbiorąc,tylkoodnich.

2,25-26.Wjudaizmiepodkreślanoznaczenienapominaniainnychwpostawiepokory,prywatnie,przedudzieleniempublicznejnagany,wnadzieinawróceniabłądzącegonasłusznądrogę.
2,14-26.Naczyniawierneinaczyniapełneherezji.ChrześcijaniewEfeziemuszązachowywać„towszystko”,oczymPawełwspominaw2Tm2,3-13icopodsumowujew2Tm2,11-13.

Musząwytrwać,unikającfałszywejnauki,którakrzewisięwEfezie(2Tm2,14-23),ioiletomożliwe,napominaćludzidopuszczającychsiędobłędu(2Tm2,24-26).

2Tm3

Zapowiedźwielkiegoodstępstwa

Awiedzotym,żewdniachostatnichnastanąchwiletrudne.

3,1.„Dniostatnie”obejmujączasy,wktórychżyłPaweł(por.1Tm4,1).Apostołnawiązujetutajbezwątpieniadożydowskiejidei,którapóźniejzostałanazwana„mesjańskimbiada”:

koniecświatamapoprzedzićokreswielkiegoucisku.(Długośćtegookresujestróżnieokreślanawtekstachżydowskichzawierającychspekulacjenatentemat.)

Ludziebowiembędąsamolubni,chciwi,wyniośli,pyszni,

bluźniący,nieposłusznirodzicom,niewdzięczni,niegodziwi,

3,2.Takżeinnistarożytnimoraliściposługiwalisiętzw.katalogamiwystępków(por.Rz1,28-32).Ludzie„samolubni”(tj.szukającywyłączniewłasnegodobra)bylipotępianiprzez

starożytnychfilozofów(np.stoikMusoniusRufus,EpiktetiFilon).MoralistaPlutarchostrzegałczytelników,byunikalistwarzanianawetpozorówsamolubstwa.Miłośćiposłuszeństwowobecrodziców
byłojednązgłównychcnótstarożytności(zob.komentarzdoEf6,1-3).

bezserca,bezlitośni,miotającyoszczerstwa,niepohamowani,

bezuczućludzkich,nieprzychylni,

zdradzieccy,zuchwali,nadęci,

miłującybardziejrozkoszeniżBoga.

3,3-4.Filoniinnifilozofowie,szczególniestoicy,wielokrotniepiętnowali„miłowanierozkoszy”.Wśródfilozofówjedynieepikurejczycydążylidoprzyjemności(którąrozumielijakobrak

cierpieńitrosk),nicwywieralionijednakzbytsilnegowpływu.Filonpodsumowałnawetdługąlistęwystępków,nadającjejtytuł„miłującyprzyjemności”,którejegozdaniemstanowiąprzeciwieństwo
cnót.

Będąokazywaćpozórpobożności,alewyrzeknąsięjejmocy.I

odtakichstroń!

3,5Będąokazywaćpozórpobożności.Podobniedofałszywychprorokówzapowiedzianychjużwcześniej(Mt7,15;24,4-5.24).Towzmożeniesiębezbożnościjestcechącharakterystyczną

„czasówostatecznych”(por.1Tm4,1+).

1–5.

NiejedenrazjużzapowiadałPawełnieszczęścia,jakiespadnąnaludzkośćwczasachostatecznych,wielerazyrównieżmówiłoprzypadającychnaowednilicznychodstępstwachod

prawdziwejwiary(por.np.2Tes2,3;1Tm4,1–5).ZapowiadałtozresztąniemniejwyraźniesamChrystus:Wieluzachwiejesięwwierze;będąwzajemniesięwydawaćijednidrugichnienawidzić.
Powstanąlicznifałszywiprorocyiwieluwbłądwprowadzą;aponieważwzmożesięnieprawość,ostygniemiłośćwielu(Mt24,10–12;por.Mk13,24;Łk21,25–28).Korzeniemwszystkichwystępków,
któreludzkośćbędziepowszechniepopełniać,składającychsięwsumienaniesłychanieponuryobrazświata,okażąsięchciwośćisamolubstwo,wskutekczegorozkosz,chęćużyciabędąprzekładane
ponadBogasamego.Ludziecicoprawdaokażąjeszczeniekiedypozorypobożności,będzietojużjednaktylkoiluzja.Nienawieleteżzdadząsięwszelkiepouczeniaiperswazja.Pawełnakazuje
Tymoteuszowipoprostuunikaćtegorodzajuludzi.RozpoczniesięjużbowiemczasdefinitywnegooddzieleniawyznawcówChrystusaodzwolennikówszatana.

3,5.Zarównoreligiażydowska,jakigreckafilozofiapotępiałyludzi,którzypodawalisięzapobożnych,leczichpoglądylubstylżyciategoniepotwierdzały.ZdaniemPawła,religijność,

któraniedopuszczałaprzemianysercapodwpływemBożejmocy,byłabezużyteczna.

Ztakichbowiemsąci,cowślizgująsiędodomówiprzeciągają

naswąstronękobietkiobciążonegrzechami,powodowane
różnorakimipożądaniami,

3,6.Ponieważkobietyzwykleniemiaływykształcenia,bardziejodmężczyznbyłypodatnenafałszywenauki(zob.komentarzdo1Tm2,11-12).Słabośćkobietdowypaczonychformreligii

wyśmiewalistarożytnisatyrycy,tacyjakJuwenalis;raziłototeżkonserwatywnienastawionychRzymian.Wiemy,żestarożytnekobietyznaczniełatwiejodmężczyznnawracałysięnachrześcijaństwo,
judaizm,kultIzydy,Serapisaiinnychbóstw.WIIw.poChr.kobietyprzyłączałysiędowieluruchówheretyckich.Ponieważbyłymniejobeznaneztradycjamireligijnymiimniejmiałydostraceniapod
względemspołecznym,szybciejzmieniaływyznanie,czasaminalepsze,czasaminagorsze.

Fałszywinauczycielemusielinauczaćpodomach,ponieważniemielidostępudokobietwmiejscachpublicznych(zpowoduczęściowejseparacjizamężnychkobietwspołeczeństwie

greckim).Gdyudałoimsięznaleźćposłuch,mężczyźniikobiety,którychnawrócili,mogliimudzielićfinansowegowsparcialubinnejpomocy.GrecyiRzymianieuważalikobietyzaistotyłatwo
ulegającenamiętnościomiemocjom.Brakwykształceniaipresjakulturowaczęstopotwierdzałytenpogląd.Pawełnieformułujetutajogólnejzasady,leczzwracasiędokonkretnychkobiet.

takie,cotociąglesięuczą,anigdyniemogądojśćdopoznania

prawdy.

6–7.

Otoniektóremetodypostępowaniatych,codalisięsamiuwieśćistalisięzkoleiapostołamiszatana.Międzyinnymipróbująoniprzeciągnąćnaswojąstronębezwolnekobiety,nie

panującenadswoimipożądaniami,podpozoremszukaniacorazgłębszejiobszerniejszejwiedzyoddającesięwystępkomwspólniezichpseudonauczycielami.

3,7.Filozofowiepodkreślali,żepoznanieprawdyprowadzidowewnętrznejprzemiany,poznaniemożnazaśuzyskaćprzyjmującichnaukę.Kobietyteprzyjmowałynaukę,lecznaukę

fałszywą,któraschlebiałaichupodobaniom.Pawełpowiada,żenawrócenie,niezaśsamanauka,wyzwoliludzizniewolonychprzezszatana(2Tm2,25-26).

JakJannesiJambreswystąpiliprzeciwMojżeszowi,takteżici

przeciwstawiająsięprawdzie,ludzieospaczonymumyśle,którzynie
zdaliegzaminuzwiary.Aledalszegopostępunieosiągną:

3,8EgipscymagowieJannesiJambres(wariant:„Mambres”)niesąwymienieniwWj7,11-13.22;itd.WpismachżydowskichuważanizauczniówlubnawetzasynówBalaama(Lb22,2+),

sąprzywódcamigrupy.Ci,którzyopierająsięprawdzie(1Tm2,4+),siebiesamychczyniąniezdolnymidojejpoznania.

boichbezmyślnośćbędziejawnadlawszystkich,jakitamtych

jawnasięstała.

8–9.

Iznów,jakbychcącuspokoićTymoteusza,przypominaPawełanalogicznewypadkiprzeciwstawieniasięwoliBożejjużwST.Dwajczarownicy,którymdopieropóźniejszatradycja

nadałaimionaJannesiJambres,napoleceniefaraonaczynilipodobnejakMojżesziAaroncuda.OtóżtaksamospaczonyumysłposiadająterazludziepróbującyprzeciwstawićsięprawdzieEwangelii.
Przyjdzieczas,żenietylkoichniecneuczynki,lecztakżenajskrytszemyśli,zktórychzrodziłysięoweczyny,stanąsięwszystkimjawne.Bezowocneokażąsięrównieżwpewnymmomencieichdalsze
knowania:Bógniedopuścibowiemdotego,byzłozatryumfowałowcałejpełni,coPawełjużwielokrotniestwierdzał(por.np.2Tes2,8).

3,8-9.Pawełnawiązujetutajdożydowskiejtradycji,nieobecnejwStarymTestamencie,wmyślktórejJannesijegobrat,Jambres,bylimagamifaraona,którzywystępowaliprzeciwko

MojżeszowiwWj7,11(różnejejelementypojawiająsięwpismachPseudo-Filona,wZwojachznadMorzaMartwego,urabinówitd.).Nawetwrelacjachpogańskich(PliniuszStarszyiApulejusz)
wymieniasięichjakomagówzczasówMojżesza.PonieważprzeciwnicyPawłaodwoływalisiędożydowskichmitów(1Tm1,4;2Tm4,4;Tt1,14),Pawełprzytaczaje,podającnawetimiona
bohaterówtychopowieści.

„Postęp”możeodnosićsiędozdobywaniawiedzywkonkretnejszkolestarożytnej,tutajjednakdotyczyprzypuszczalnieszerzeniasięnaukigłoszonejprzezprzeciwnikówPawłowych.

JannesiJambresostatecznieniezdołalipowtórzyćwszystkichznakówMojżesza(zgodniezKsięgąWyjściaiwiększościąpóźniejszychrelacjiżydowskich).WewłaściwymczasieBógpokrzyżujeszyki
zwolennikomherezji(1Tm5,24).

Trwaćwpowołaniu

Tynatomiastposzedłeśśladamimojejnauki,sposobużycia,

zamierzeń,wiary,cierpliwości,miłości,wytrwałości,

3,10.Uczniowiefilozofówzwyklewstępowaliwichślady,naśladowalisłowaistylżyciaswoichnauczycieli.Takżeniektórzystarożytnimoraliściposługiwalisięzwrotem„tynatomiast”,w

celuuwydatnieniamoralnychkontrastów(por.też2Tm3,14;4,5;1Tm6,11).TymoteuszwiedziałnajwyraźniejocierpieniachPawławAntiochii,IkoniumiListrze(Dz13,50-13,19)odswojejrodziny,
którazetknęłasięzchrześcijańskimprzesłaniem,zanimonsamzacząłpodróżowaćwspólniezapostołem(Dz16,1-3).

prześladowań,cierpień,jakiemniespotkaływAntiochii,w

Ikonium,wListrze.Jakieżtoprześladowaniazniosłem–aze
wszystkichwyrwałmniePan!

10–11.

Postępowaniubłędnowierców,piętnowanemujużwielokrotnie,przeciwstawiaPawełstylżyciaTymoteusza,któryposzedłwierniejegośladami,swojegomistrza.Głosiłontęsamą,

coPawełnaukę,żyłpodobniejakon,prawdopodobniezpracyrąkwłasnych,miałtakiesameapostolskiezamiaryzdobyciadlaChrystusacałegoświata,byłpodobnieniezachwianywwierze,wytrwały
wznoszeniuniewygódcodziennegożycia,wielkodusznywmiłości,gotowynatesamecierpienia,którepodczasróżnychswoichpodróżymisyjnychznosiłPawełiktóreTymoteuszowirównieżdobrze
byłyznane:kamienowaniewListrze,rodzinnymmieścieTymoteusza(Dz14,19);wypędzeniezAntiochii(13,50),ucieczkazIkoniumzobawyprzedgrożącymukamienowaniem(14,5n)itp.Wyraźną
opiekęBożąnadsobąodczuwałPawełzwłaszczawtedy,gdybyłwprostcudowniewyprowadzanyzniejednegowięzienia.Bógjestbowiempotężniejszyniżnajmocniejszeludzkiezapory.

3,11.Zob.komentarzdoDz13-14.TymoteuszpochodziłzAzjiMniejszej(Dz16,1).

Iwszystkich,którzychcążyćzbożniewChrystusieJezusie,

spotkająprześladowania.

12.

RzadkoktochybazrozumiałtakdobrzejakPaweł,żecierpienieiuciskstanowiąnieodłącznącząstkęchrześcijańskiegożycia.NiemainnejdrogidonaśladowaniaChrystusa,którysam

zapowiedziałtozresztąbardzowyraźnie:Będzieciewnienawiściuwszystkichzpowodumegoimienia(Mt10,22).Wartojednakrównieżpamiętać,żeChrystusobiecałtakżespecjalnąnagrodętym,
którzybędącierpiećdlaJegoimienia:Błogosławienijesteście,gdy[ludzie]wamurągająiprześladująwas,igdyzmegopowodumówiąkłamliwiewszystkozłenawas.Cieszciesięiradujcie,albowiem
waszanagrodawielkajestwniebie(Mt5,11n).TakwięcTymoteuszcierpieniami,którenaniegoprzyjdą,niepowinienczućsięanizbytzaskoczony,anizmartwiony.

3,12.WieluŻydówspodziewałosięuciskuzestronypogan,szczególniewczasachostatecznych;Pawełjednakdosłownieobiecujeprześladowaniakażdemuchrześcijaninowi,którybędzie

wiódłświęteżycie(por.J15,20itd.).

Tymczasemludzieźliizwodzicielebędąsiędalejposuwaćku

temu,cogorsze,błądząci[innych]wbłądwprowadzając.

13.

ZnówprzechodziApostołdocharakterystykidziałalnościdestrukcyjno-wywrotowejludzizłych.Przewrotnośćichpostępowaniabędziesiępotęgowaćdosłowniezkażdymdniem,

zataczająccorazszerszekręgiiuwodząccoraztonowychludzi.

3,13.Pawełpodzielapoglądwiększościnurtówwczesnegojudaizmu,żeczasyostatecznebędziecharakteryzowałonarastającezło,grzesznicyzaśbezprzeszkódbędą„posuwaćsiękutemu

cogorsze”(por.Jr9,3).DopierogniewBożypowstrzymaichostatecznie(por.Rdz6,11-13).Greckiesłowoprzetłumaczonejako„zwodziciele”byłoczęstoużywanejakopejoratywneokreślenie
szkodliwychlubfałszywychmagów(por.2Tm3,8).

3,1-13.Niegodziwośćwczasachostatecznych.Wjudaizmieczasyostatecznecharakteryzowanoogólniejakookresniepokojów,odstępstwa,nasileniagrzechuiucisku.Poglądtenbył

szerokorozpowszechniony,mimożerównocześnieoczekiwano,żecałyIzraelodzyskapierwotnąświętość,comiałopoprzedzićnadejściekońcaiostateczneodnowienieIzraela.Inni(zob.Zwojeznad
MorzaMartwego)wierzyli,żenasądzieostanąsiętylkosprawiedliwiIzraelici.Podobniejakwiększośćpisarzyżydowskich,Pawełniespodziewasiępełnegoprzywróceniasprawiedliwościnaświecie
ażdonadejściadniaPańskiego.

Tynatomiasttrwajwtym,czegosięnauczyłeśicoci

powierzono,bowiesz,odkogosięnauczyłeś.Odlatbowiem
niemowlęcychznaszPismaświęte,

3,14wiesz,odkogosięnauczyłeś.Dosł.:„wiesz,odjakich[nauczycieli]sięnauczyłeś”.Wariant(Wulgata):„odjakiego[nauczyciela]sięnauczyłeś”.
—Tyminauczycielamisą:Lois,Eunice(1,5)iprzedewszystkimPaweł.
—Pismaświęte.Dosł.:„święteLitery”(tamw.15).TakówcześniŻydzi,posługującysięjęzykiemgrec,nazywaliksięgiBiblii(por.1Mch12,9+).WNTczęstosącytowane„Pisma”,

„Pismo”lubteżtakaczyinna„księga”.Rz1,2:„Pismaświęte”,natomiast2Kor3,14+:„StarePrzymierze”(jednakżesensnieograniczasiędoksiąg.Por.1Tes5,27+;2P3,16).

któremogącięnauczyćmądrościwiodącejkuzbawieniuprzez

wiaręwChrystusieJezusie.

14–15.

Jeszczejednonapomnieniedotyczącetrwaniaprzynauce,którąotrzymałTymoteuszodPawła.OstateczniebowiemniebyłatonaukaPawła,leczsamegoBogaprzemawiającegodo

ludziprzezPismoŚwięte.OdwspomnianejjużtakchlubniematkiibabkiuczyłsięTymoteuszszacunkudlaBiblii,jakoksięgitejmądrości,którawiedziedozbawieniaprzezto,żeprowadziludzido
wiarywJezusaChrystusa.TakwięcnieomieszkałPawełnawiązaćdojednejzgłównychzasadswojejhermeneutykibiblijnej:całePismoświętepowinnobyćodczytywanechrystologicznie.

3,14-15.Określenie„Pismaświęte”byłoteżużywanenaoznaczeniepogańskichtekstówreligijnych(np.wkulcieboginiIzydy).WgreckichźródłachżydowskichoznaczajednakBiblię

(czylito,codzisiajokreślamymianemStaregoTestamentu).ChociażobowiązywałyróżnesposobyporządkowaniaKsiąg,zwykazuprzytoczonegoprzezJózefaFlawiusza(PrzeciwkoApionowi1,8,39-
40)izlistpóźniejszychwyraźniewynika,żepismaoweodpowiadałyksięgomprotokanonicznymStaregoTestamentu.NajbardziejrozpowszechnionyprzekładSeptuagintyzawieratakżeksięgi,które
określamymianemdeuterokanonicznych,chociażanirabini,aniJózefFlawiusznietraktowaliichjakoBiblii.

ChłopcyzpobożnychżydowskichdomówwPalestyniepoznawaliksięgiświętepocząwszyodpiątegorokużycia.UczeniedzieciPismabyłoprzykazaniemwStarymTestamencie(Pwt6,7;

por.np.Ps71,17;78,5-7).Inneludywyrażałyzdumienie,widzącjakdobrzedzieciżydowskieznałytradycjęprzodków.

WszelkiePismo[jest]przezBoganatchnioneipożytecznedo

nauczania,doprzekonywania,dopoprawiania,dowychowaniaw
sprawiedliwości–

3,16WszelkiePismo[jest]przezBoganatchnioneipożyteczne.Mniejsłusznyprzekład:„wszelkiePismo,natchnioneprzezBoga,jestpożyteczne”(Wulgata).—Toważnestwierdzenieo

natchnionymcharakterzeksiągświętych,klasycznanaukawjudaizmie(por.2P1,21),obejmujetu—jaksięzdaje—pewnepismaapostolskie(1Tm5,18;por.2P3,15-16).Towłaśniepoprzezpilne
obcowaniezPismemczłowiekBożykarmiswąwiaręiswójzapałapostolski(w.15-17).

16.

LeczpowagaPismaŚwiętego,jakoksięgizawierającejniezawodnąmądrość,masweźródłowfakcienatchnieniatejksięgi.Terminwyrażającyideęnatchnieniadosłowniemoże

znaczyć:tchnącyBogiemobok„przezBoganatchniony”.Jakkolwiekzresztąrozumiałobysięsenstegodośćtrudnegodoskomentowaniasłowanieulegawątpliwości,żeprzezBiblięprzemawiado
ludziBóg,idlategosłowawBibliizawartesłużązaargumentywzwykłymnauczaniu,tj.przypodstawowymgłoszeniuDobrejNowiny.Onepowinnystanowićostatecznąracjęprzekonującączłowieka
osłusznościlubniesłusznościjakiejśprawdy;nimiuzasadniasięnapomnieniaizachętydoprawegopostępowania,wBibliiwreszcieznajdująsięsugestywneprzykładysprawiedliwości.

abyczłowiekBożybyłdoskonały,przysposobionydokażdego

dobregoczynu.

17.

Wszystkiewyliczonewyżejprocesywychowawczelubróżneaspektytegosamegoprocesuwychowaniazmierzajądotego,bywszyscyludzie–ajużwszczególnościci,którzyokreślani

sąmianemmężówBożych–stalisięprawdziwiedoskonałymi,gotowymidospełnianiadobrychczynów.MężamiBożyminazywanisąprzedewszystkimprzełożeniKościołów,aletakżewszyscy
chrześcijanie–jeślisąrzeczywiściewyznawcamiChrystusa–zasługująnatakieokreślenie.

3,16-17.Naobszarzestarożytnegoświataśródziemnomorskiegopowszechnieuważanoproroctwo,poezjęimuzykęzanatchnione(chociażnatchnieniebyłozwyklerozumianewnieco

innymznaczeniu),Przeświadczenietoznajdowałonaturalneodniesieniedoksiągprorockich,zaświększośćtekstówStaregoTestamentuprzypisywanoprorokom.PawłoweujęcienatchnieniaPisma
odpowiadaokreśleniu„SłowoBoże”,używanemuwStarymTestamencienaoznaczeniePrawaiProroków.

Podającprzykłady„każdegodobregoczynu”(2Tm3,17)Pawełsięgapotradycyjnesłownictwodotyczącewychowania(2Tm3,16).„Kształcenie”nawiązywałowsposób

charakterystycznydogreckiejedukacji(wLXXterminutegoczęstoużywanonaoznaczenie„karności”).„Poprawianie”byłoszczególnieważnewjudaizmie,gdziepodkreślano,iżpoczątkowonależyto
czynićprywatnieiłagodnie.PrzynależnośćdoPismaŚwiętegookreślaautorytet,pochodzeniaiprzesłaniekażdejztychksiąg.Natemat„człowiekaBożego”,zob.komentarzdo1Tm6,11.

2Tm4

Zwalczaćwszelkiezło

ZaklinamcięnaBogaiChrystusaJezusa,którybędziesądził

żywychiumarłych,oraznaJegopojawieniesięinaJegokrólestwo:

4,1-18Tenapelskierowanydodrogiegoucznianakońcuostatniegolistu,chociażutrzymanywinnymtonie,możnaporównaćdopożegnalnejmowywMilecie(Dz20,18-36).Przeniknięty

myśląobliskiejśmierciioprzyjściuPana,PawełbłagaTymoteusza,bywiernieibezupadanianaduchukontynuowałprzekazanąmumisję.

4,1Chrystusbędziesędziąwszystkichludzi—tych,którychJegoprzyjściezastanieprzyżyciu,itych,którzyzmartwychwstaną(por.Mt25,31+;J5,26-29;1Tes4,15-17).Tostwierdzenie

należałobezwątpieniadopierwotnego„kerygmatu”(Dz10,42;1P4,5)izostałoumieszczonewSymboluwiary.

Listzbliżasiękukońcowi.Tematykanapomnieńciągletasama,alesposóbichudzielaniacorazbardziejuroczysty,zodwołaniemsiędopowagisamegoBogaiJezusaChrystusa,lecznie

tegoJezusazczasówżyciawdoczesnymponiżeniu,tylkozdniJegoprzyjściawkrólewskimmajestacienajwyższegoSędziego.TenJezus,którybędziesądziłżywychiumarłych,osądzirównieżtroskę
TymoteuszaooddanejegopieczyKościoły(por.1Tm5,21).

4,1.Przysięgazłożonanabogalubbogówbyłauznawanazaszczególniewiążącą,ajejzłamanieuważanozaryzykowne.Podobniezobowiązania,wktórymnaświadkawezwanobogalub

bogów,byłoświęteinieodwołalne.Złamanaprzysięgazostałabypomszczonaprzezboga,naktóregoimięwinowajcasiępowołał.DlaŻydówichrześcijanostatecznysądmasiędokonaćwdniu
Pańskim,którymanadejść.

głośnaukę,nastawajwporęiniewporę,wykazujbłąd,

napominaj,podnośnaduchuzcałącierpliwościąwkażdym
nauczaniu.

4,2Zob.Mk2,2+.

DuszpasterskiezabiegiTymoteusza,wzależnościodzmiennychokoliczności,osóbiczasu,musząprzybieraćcoraztoinnycharakter:niekiedywystarczyzwykłepouczenie,kiedyindziej

trzebaingerowaćbardzoszybkoiwsposóbzdecydowany,nieustępliwy,czasemzaistniejekoniecznośćwykazaniakomuśniewłaściwościjegopostępowanialubbłęduwtym,comówi,wreszcienieraz
trzebabędziepodnosićnaduchuwątpiących,pocieszaćzbolałych.Wszystkiemuzaśmusitowarzyszyćcierpliwość,bezktórejniemamowyożadnymwychowywaniuczynawetzwykłymnapominaniu
drugiegoczłowieka.

4,2.JakzawszeuPawła„nauka”(dosł.„słowo”)oznaczatutajprzesłanieoJezusie,którepochodziodBoga,podobniejakPrawoiProrocy(2Tm3,16),Grecko-rzymscymoraliściczęsto

wiedlidysputynatematstosownej„pory”dowygłoszeniamowy,zwłaszczatakiej,któramaprzemówićdosumienia.Pawełpowiada,żeTymoteuszpowiniengłosićswojeprzesłanieniezależnieodtego
czyludziezechcągosłuchać(2Tm4,3).ChociażPawełposługujesiętutajgrecko-rzymskimjęzykiemfilozoficznym,myśltaczęstopowracawStarymTestamencie.ProrocypowinnigłosićSłowoBoże
bezwzględunaludzkisprzeciw(Wj6,9-13;Jr6,11;20,8-9).

Przyjdziebowiemchwila,kiedyzdrowejnaukiniebędąznosili,

alewedługwłasnychpożądań–ponieważichuszyświerzbią–będą
sobiemnożylinauczycieli.

4,3.Demagodzy,którzyschlebialioczekiwaniomsłuchaczy,częstopojawialisięwśródpolityków,mówcówpublicznychifilozofów,działającychwgrecko-rzymskimspołeczeństwie,a

takżewśródfałszywychprorokówStaregoTestamentu(prorocy,którzygłosililudziomto,copragnęlioniusłyszeć,bylizwyklefałszywi;por.Jr6,14;8,11;Ez13,10.16;Mi3,5;zob.teżkomentarzdo
Łk6,26).Zwrot„ichuszyświerzbią”oznacza,żeludziepragnęlisłyszećjedynieto,cosprawiałoimprzyjemność.Lukianopisujewtensposóbludzi,którzylubiąsłuchaćobmów.

Będąsięodwracaliodsłuchaniaprawdy,aobrócąsięku

zmyślonymopowiadaniom.

3–4.

Jeszczejednacharakterystykanietylemożegłosicielibłędnychnauk,ileraczejichsłuchaczy,bardzospragnionychcoraztoinnychnowinekispotkańzcoraztonowyminauczycielami.

Wtejpogonizanowościązacznąwkońcuświadomieodchodzićodtego,comacharakterdawnojużwypróbowanejprawdy,izwracaćsiędozmyślonychopowiadań.Prawdęzwykłylistypasterskie
nazywaćDobrąNowiną,gdytymczasemzmyśloneopowiadania–tonajprawdopodobniejnowaaluzjadowielokrotniejużwspominanychbaśniidociekańdotyczącychrodowodów
starotestamentalnych.

Tyzaśczuwajwewszystkim,znośtrudy,wykonajdzieło

ewangelisty,spełnijsweposługiwanie!

4,5spełnijsweposługiwanie!WWulgaciedodane:„bądźtrzeźwy”.

Wszystkietemachinacjepowinnysięrozbijaćospoistą,nieustraszonąposługęapostolskąTymoteusza,któryjesttunazwanyewangelistą,czyligłosicielemnaukiopełnympokoryżyciu,

męce,śmierciichwalebnymzmartwychwstaniuJezusa.Krzepiący,podnoszącynaduchucharaktertegonauczaniawynikazfaktu,żewszystko,czegodokonałChrystus,dokonałdlazbawieniakażdego
człowieka.

4,4-5.Słowoprzetłumaczonejako„zmyśloneopowiadania"byłozwyklestosowanewznaczeniupogardliwymnaoznaczeniefałszywychopowieści;zob.komentarzdo1Tm1,4.

Apostołprzewidujebliskąśmierćinagrodę

Albowiemkrewmojajużmabyćwylananaofiarę,achwila

mojejrozłąkinadeszła.

4,6wylananaofiarę.Wżydowskichipogańskichcałopaleniachnaofiarywylewano—składanewofierzepłynnej—wino,wodęiolej(por.Wj29,40;Lb28,7).

KilkurodzajówmetaforużywaPawełnawyrażeniemyśliobliskimjużkońcuswegożycia.Najpierwdajewyrazswejświadomościkapłańskiej:jestkapłanem,któryskładaofiaręz

własnegożycia.Krew,jegonabyćprzelanatak,jakbyłaprzelewanaispływałazołtarzakrewkażdejżertwywST.WtensposóbczyniApostołniedwuznacznąaluzjędoswojejmęczeńskiejśmierci.

Wyrażenienadeszłachwilarozłąkisugerujeobrazzażyłych,rodzinnychstosunkówznajbliższymi,którychmimowielkiegoichumiłowaniatrzebaopuścić,ponieważnadszedłmoment

rozstania;koniecznośćrozstaniasięwyrażatakżeobrazodbijaniaokrętuodportu.Jednakżeniejestto–jakwynikazinnychwypowiedziPawła–odejściewnieznane.JesttopowrótdodomuOjca,
wejściedoprawdziwejojczyzny.

4,6.Natematwylaniażycianaofiaręlubofiaryzpłynów,zob.komentarzdoFlp2,17.(Wpewnychtekstachżydowskich,szczególniew4KsiędzeMachabejskiej,przypisujesię

przebłagalną-dlategowpewnymsensieofiarniczą-wartośćśmiercimęczenników;wwiększościówczesnychnurtówżydowskiegonauczaniacierpieniemogłostanowićprzebłaganiewiny,zaś
męczennicymogliodwrócićwpewnymstopniuBożygniewskierowanyprzeciwkoIzraelowi.Niejestjednakjasne,czytenpoglądjesttutajobecny.)

Wdobrychzawodachwystąpiłem,biegukończyłem,wiary

ustrzegłem.

Kolejnametaforazaczerpniętajestzestadionusportowego.Swojąapostolskądziałalność,obfitującąwnadludzkiewprostwysiłkiipoświęcenia,przyrównujePawełdozwycięskiego

biegu–jakwynikatoznastępującegokontekstu–dobieguzawodnika.

Dobrezawodyoznaczająaluzjęnietylemożedowysokiegopoziomukonkurencjisportowej,ileraczejdouczciwościizdyscyplinowaniazawodnikówlubteżduchowoopłacalnegotrudu.

Słowawiaryustrzegłemzdająsiępotwierdzaćdrugieprzypuszczenie.

4,7.Pierwszymobrazem,poktóryPawełtutajsięga,sązawodysportowe,przypuszczalniezapasynaarenie.Moraliściczęstoposługiwalisiętymmotywem,byopisaćzmaganiawdążeniu

docnoty(zob.komentarzdo1Tm6,12).Zwrot„biegukończyłem”nawiązujedowyścigu,częstegoobrazuzaczerpniętegozzawodówsportowych.„Wiaręustrzegłem”togreckizwrot,któryoznacza
dochowaniewierności,podobnyhebrajskiemuwyrażeniu,którepotwierdzawiernośćzawartemuprzymierzu,lub,wpewnychprzypadkach,ustrzeżenieprawdziwejwiary.

Naostatekodłożonodlamniewieniecsprawiedliwości,którymi

wowymdniuoddaPan,sprawiedliwySędzia,anietylkomnie,alei
wszystkim,którzyumiłowalipojawieniesięJego.

4,8którzyumiłowalipojawieniesięJego.Pawełjestprzekonany,żewypełniłswojąmisję.Wrazznimbędąukoronowaniwszyscy,którzyprzyjęliEwangelię(Flp4,1;2Tes1,7.10).

Wreszcienastąpiradosnaceremoniawręczenianagrody:przetrwaływciągutysiącleciobrzędnakładaniawieńcanagłowęzdobywcypierwszegomiejsca.Niebędzietojednakwieniecz

więdnącegokwiecia(1P1,4),tylkoniezniszczalnydiademsprawiedliwości.TegorodzajunagrodęotrzymazresztąnietylkoPaweł,leczkażdychrześcijanin,którywpodobnysposóbtrudziłsięnad
pokonywaniemżyciowychprzeszkód,tęskniączaponownymprzyjściemJezusa.Każdybowiem,ktożyjeuczciwie,nieobawiasięponownegoprzyjściaPana,bowie,żenieczekagożadnakara,lecz
sprawiedliwiezasłużonanagroda.Wtakiejsytuacjirównieżsamaśmierćzatracaswojegroźne,przerażająceoblicze,iczłowiekoczekujejej,podobniejakPaweł,zcałymspokojemipogodąducha.

4,1-8.GłośsłowoBoże.PoprzypomnieniuTymoteuszowi,żejegoautorytetopierasięnaPiśmieŚwiętym(wtamtychczasachStarymTestamencie;zob.2Tm3,14-17;por.1Tm4,13)-

Pawełnakazujemuzaangażowaniewposługę,wktórejodwoływaćsiębędziedoPismaŚwiętego(2Tm3,16-4,2).

Ostatniezleceniaiwiadomości

Pośpieszsię,byprzybyćdomnieszybko.

4,9.Zob.komentarzdo2Tm4,21.Serdeczniprzyjacielepowinniodwiedzićumierającegoczłowieka,zasadataodnosiłasięprzedewszystkimdosyna,nawetprzybranegolubrozumianego

wsensieprzenośnym(2Tm1,2).(Synowiegrzebaliteżzwykleojców,rzymskiewładzemogłyjednakodmówićprzekazaniaTymoteuszowiciałaPawła.)Dlaapostołabyłoszczególnieważne,by
Tymoteuszodwiedziłgoprzedśmiercią.WeźmyprzykładprzyjaciółSokratesa,którzyspędziliznimostatniechwile.

Demasbowiemmnieopuścił,umiłowawszytenświat,ipodążył

doTesaloniki,KrescensdoGalacji,TytusdoDalmacji.

4,10doGalacji.Wariant:„Galii”.—„Galacja”tobądźprowincjaotejnazwiewAzji,bądźGalacjawłaściwa(Galia),czylikrainazamieszkanaprzezGalów.
4,10.Wwiększościnurtówjudaizmuprzeciwstawiano„obecnyzłyświat”(Ga1,4)światuprzyszłemu,częstopodkreślając,żeludzie,którzyzbytniocenilitendoczesnyświat,niebędąmieli

udziałuwświecieprzyszłym.Prześladowania,którePawełnapotkałwcześniejwTesalonikach,uległyprzypuszczalnieosłabieniu,zaśDemas(jesttoprawdopodobnieskróconaformaimienia
Demetriusz,którąPawełzawszewodniesieniudoniegoużywa)spodziewałsiędoznaćtammniejprzeciwnościodtych,najakiebyłbynarażony,gdybypozostałubokuapostoła.

MotywypostępowaniaKrescensa(imięłacińskie)iTytusaniezostałypoddanekrytyce.„Galacja”oznaczaprzypuszczalnieGalacjęwAzjiMniejszej,doktórejskierowałPawełswójlist„do

Galatów”.(Jestteżmożliwe,chociażmniejprawdopodobne,żenazwataoznaczakrainęGalów,dzisiejsząFrancję,którabyłapierwotnienazywana„Galacją”.Jeślitakbyło,teksttenbyłbyjedyną
bezpośredniąaluzjądonieśródziemnomorskiejEuropywNowymTestamencie.)TytusudałsiędoDalmacji,któraznajdowałasięwpobliżuNikopolis,gdziewcześniejspotkałlubpróbowałspotkać
Pawła(Tt3,12).GdybyTymoteuszodbyłpodróżlądem,byzobaczyćsięzPawłem,musiałbyprzejśćprzynajmniejprzezTesalięiDalmację(położonąnadbrzegiemAdriatyku).Pawełpowiadamiago
więc,żeznajdzietamniektórychspośródswoichdawnychtowarzyszy.

TylkoŁukaszjestzemną.WeźMarkaiprzyprowadźzesobą;

jestmibowiempotrzebnydoposługi.

4,11Łukasz.ŁukaszEwangelista(por.jużKol4,14).
—Marka.MarekEwangelista(Dz12,12+).Zatarg,jakigoporóżniłkiedyśzPawłem(Dz15,37-39),został—jaksięzdaje—zapomniany.
4,11.ChociażimięMarekbyłopowszechniestosowane,wwąskimkręgubliskichwspółpracownikówPawłaniemalnapewnooznaczaJanaMarkazDziejówApostolskich(podobniejakw

Kol4,10).

PozaŁukaszem,równieżinnitowarzyszyliPawłowiwRzymie(2Tm4,21),leczŁukaszbyłjedynym,którypodróżowałzarównozapostołem,jakizTymoteuszem.Wydajesięteż,żew

RzymieprzebywałonszczególniebliskoPawła.

TychikazaśposłałemdoEfezu.

9–12.

Polecenia,przestrogistająsięcorazbardziejkonkretne,związanezcodziennymżyciemPawła,któryczujesięprawiezupełnieopuszczonyidlategochciałbyjaknajprędzejzobaczyć

Tymoteusza.SpośródtowarzyszyApostołaniektórzyodeszlidlatego,żepociągnąłichświat.TakimwłaśnieokazałsięDemas,wspomnianyzresztąjeszczedwukrotniewlistachPawła(por.Kol4,14;
Flm24).Bogata,handlowaTesalonikauwiodłagodobramitegoświata–zresztąmożliwe,iżtakżelosuwięzionegoPawłaoddziaływałodstraszająconajegotowarzyszy,niedośćjeszczeumocnionych
wwierze.InnychoddaliłyodPawłanaglącesprawyEwangelii.PrawdopodobniewłaśniewcelachmisyjnychudalisięapostołowieKrescens–tylkotuzresztąwspomniany–doGalacji,przezktórą
należychybarozumiećraczejGalię,anieprowincjęGalację,położonąwdzisiejszejAzjiMniejszej,iTytus,jedenznajdroższychinajwierniejszychuczniówPawła,doDalmacji,wypełniwszy
uprzedniozleconemunaKreciezadania(por.Tt3,12).TrwawiernieprzybokuPawłajedynieŁukasz,zwanygdzieindziejumiłowanymlekarzem(Kol4,14).Pawełpragniemiećwczasieswych
ostatnichdniprzysobieJanaMarka,tego,któryniewytrzymałtrudówpierwszejpodróżymisyjnejidlategoniebrałudziałuwdrugiejpodróży,choćtakbardzopragnąłtowarzyszyćApostołowi.Zesłów
tekstuwynika,żezczasemwstosunkachmiędzyPawłemaJanemMarkiemnastąpiłazasadniczapoprawa,żeMarekoddałswemuMistrzowijeszczeniejednąprzysługęidlategoPawełpragnąłgomieć
przyswymboku.Tychikawysłałdojegorodzinnegomiasta,Efezu(Dz20,4),bymiałpieczęnadtamtejszymKościołempodczasnieobecnościTymoteusza,któregoApostołwezwałdosiebie.Tychik
cieszyłsiędużymzaufaniemPawła:towarzyszyłmuwjegopodróżypotrzeciejwyprawiemisyjnej,zGrecjidoJerozolimy(Dz20,4),nieodstępowałodniegopodczaspierwszegouwięzieniaw
Rzymie;przezTychikawłaśnieposłałPawełswojelistydoEfezjan(Ef6,21n)iKolosan(Kol4,7n).Należypodziwiaćniezwykłośćtroskiapostolskiej,jakąPawełżyłdosłowniedoostatniegotchnienia;
choćprzebywasamwwięzieniu,tojednaksłowoBożeniemożebyćskrępowane.Trwawnimteżdoostatniejchwilimiłość–jakżeserdeczna–dojegowiernychprzyjaciół,boligoogromniesłabość
tych,którzyodeszli.Jakżeprawdziwesąsłowa,któreprzekazałkiedyśKoryntianom:Któżodczuwasłabość,bymijanieczułsięsłabym?Któżdoznajezgorszenia,żebymijaniepłonął?(2Kor11,29).

4,12.TakżeTychik,którydostarczyłlist(por.1Tm1,3),byłtowarzyszempodróżyzarównoPawła,jakiTymoteusza(Dz20,4;Kol4,7).Jedynąpocztęwcesarstwierzymskimstanowili

cesarscykurierzy,pracującydlapaństwa,osobisteprzesyłkimusiaływięcbyćdostarczanezapośrednictwempodróżnych.

Opończę,którąpozostawiłemwTroadzieuKarpa,zabierzpo

drodze,atakżeksięgi,zwłaszczapergaminy.

13.

Dwiejakżeludzkie,prosteprośbykierujePawełdoTymoteusza:niechudającsiędoRzymuwstąpipodrodzedoTroadyizabierzezostawionątamprzezApostołaopończę,takbardzo

potrzebnąwwięzieniurzymskimpodczaszbliżającejsięzimy,orazpewneksięgi,zwłaszczapergaminy–byćmożeztekstemPismaŚwiętego,przechowywanepodobniejakpłaszczwdomunieznanego
bliżejKarpa.

4,13.„Opończa”,októrejPawełwspominaprzypominałaprześcieradłozotworemwyciętymnagłowę.Łatwość,zjakąmożnająbyłozakładać,sprawiała,żebyłaonapopularnymstrojem

wśródpodróżnych.Przydawałasięjedyniepodczasdeszczulubchłodu.PawełpozostawiłjąwięcprzypuszczalniewTroadzie,gdysięociepliło,terazzaśniemógłponiąwrócić.Pawełwwięzieniu
cierpichłód,spodziewasięteż,żeTymoteuszprzybędzieprzedzimą(por.2Tm4,21).(Niektórzykomentatorzysugerowali,żesłowo,którezostałotutajużyte,nieoznaczapłaszcza,leczpłótnado
zawinięciaksiąg;chociażznaczenietojesttutajmożliwe,większośćrzekomychdowodówzaczerpniętozkomentarzydotegowersetu!)

Niektórzyuczenisugerowali,że„pergaminy”oznaczajądokumenty(np.potwierdzającePawłoweobywatelstwo),lecztegorodzajupismaniesąszerokopoświadczonewtymokresie.

Termintenbyłjużjednakużywanynaoznaczeniekodeksów(arkuszypapirusuumieszczonychwokładkach,wprzeciwieństwiedozwojów)-formyksiążkijużistniejącej,leczspopularyzowanejdopiero
przezchrześcijan.PawłowimogłochodzićonotatkisporządzonepodczasczytaniaPisma.Inne„księgi”tozapewnezwojepapirusu,którebyłynajczęstszymmateriałempiśmienniczymwtymokresie.

Pawełoczekujenajwyraźniej,żeTymoteuszpowędrujenapółnoc,doTroady,skądprzedostaniesiędoMacedonii,następnieudasięgłównąrzymskądrogąprzezTesalięiDalmację,stamtąd

zaśpożeglujedoItalii(por.jednak2Tm4,21).

Aleksander,brązownik,wyrządziłmiwielezła:oddamuPan

wedługjegouczynków.

4,14.WewschodniejczęścibasenuMorzaŚródziemnegomieszkałowielubrązowników,chociażpracatawywoływałatylehałasu,żeAleksanderwprzeciwieństwiedoPawła,który

wytwarzałprzedmiotyzeskóry,niemógłpodczasjejwykonywaniawdawaćsięwdysputy.Zwolennikówzyskiwałwięcgłówniepozakończeniudniapracy(chybażewprzeszłościbyłbrązownikiem,
terazzaśutrzymywałsięzeswejbłędnejnauki).

Aleksandermożebyćfałszywymnauczycielem,októrymczytamyw1Tm1,19-20,chociażimiętobyłowówczaspowszednie.Zwrot,któregoPawełtutajużywa(„wyrządziłmi[wiele]

zła”)byłczasamistosowanywodniesieniudodelatores(„oskarżycieli”).Niejestjasne,czyPawełwskazujetakżenaAleksandrajakojednegoztych,którzywydaligowładzomrzymskim.Pawełnie
zostałprzypuszczalniearesztowanywEfezie,ponieważpoprzedniązimęspędziłwNikopolis.MógłudaćsiędoRzymuiprzybyćtampodczasprześladowańNerona(Tt3,12;por.2Tm4,10).

PsalmistaczęstomodliłsiędoBoga,bywstawiłsięwjegoobronie(np.Ps17,13-14;35,1-8.26;55,15;69,22-28).Pawełformułujetutajraczejproroctwo(czasprzyszły),niżmodlitwęo

pomstę(por.Ps52,5;55,23;63,9-10;73,17-20;itd.).Mimototwierdzi,żeBógwstawisięwkońcuzaswoimisługami.

Itysięgostrzeż,albowiemsprzeciwiałsiębardzonaszym

słowom.

14–15.

Byćmoże,iżtegosamegoAleksandrawspominaPawełw1Tm1,20.Niewykluczonejestrównież,żejegopostępowaniebyłoszczególnieprzykredlaPawłapodczasrozruchów

zorganizowanychprzezzłotnikaDemetriuszawEfezie.ZawódAleksandra–brązownik–potwierdzałbysłusznośćtegoprzypuszczenia.Zło,jakietenczłowiekwyrządziłPawłowi,musiałobyć
szczególniewielkie,skoroApostołurzędowoizcałąpowagązapowiadamającąspaśćnaniegokarę.AleksanderniezaprzestałswejwrogiejwzględemPawładziałalnościidlategoApostołprzestrzega
przednimtakżeTymoteusza,któryprawdopodobnieznałjużtakżeczynyowegobrązownika.

Wpierwszejmojejobronieniktprzymnieniestanął,ale

wszyscymnieopuścili:niechimtoniebędziepoliczone!

4,16Wpierwszejmojejobronie.Przywołaneniedawnepostawienieprzedtrybunałem,któreosamotnionemuapostołowidałookazjedowyznaniawiary(w.17;Dz9,15+).
4,16.PawełnienawiązujetutajprzypuszczalniedouwięzieniaopisanegowDz28,30-31,którezakończyłosiępomyślniedlaniego,leczdopóźniejszegoprzesłuchaniapojegopowtórnym

aresztowaniu.Mogłobyćtoprzesłuchaniewstępne(primaactio)przedrzymskimtrybunałem(wpraktycenieodbywałosięonoprzypuszczalniewobecnościsamegocesarza).

NatomiastPanstanąłprzymnieiwzmocniłmnie,abysięprzeze

mniedopełniłogłoszenie[Ewangelii]iabywszystkienarody[je]
posłyszały;wyrwanyteżzostałemzpaszczylwa.

WybawimniePan

odwszelkiegozłegoczynuiocalimnie,przyjmującdoswego
królestwaniebieskiego;Jemuchwałanawiekiwieków.Amen.

4,18przyjmującdo.Albo:„zachowującdla”.
—Jemuchwałanawiekiwieków.Amen.TymrazemdoksologiajestskierowanadoChrystusa,zbawicielaiwyzwoliciela.WidocznepodobieństwodoGa1,5(por.Rz16,25+).

16–18.

ZwysoceszkodliwądziałalnościąotwartychwrogówkojarzyPawełdośćsmutnezachowaniesięswychprzyjaciółpodczaspierwszegouwięzienia.Niktprzynimniepozostał;

wszyscygoopuścili.Czyterazbędzietaksamo?WłaściwiePawełniebierzeimtegozazłe.Rozumieludzkiesłabości,choćbyłomuwtedybardzoprzykro.Jednegojestpewien:jakkolwiekpotocząsię
dalszejegolosy,Pangonieopuści.Jakwtedyzostałwyrwanyzpaszczylwa,bydalejgłosićwszystkimnarodomDobrąNowinę(Dz9,15),takiterazuratujegoChrystus.Jednakżeprzewiduje,żetym
razemwybawigoOnniedodalszejpracy,leczpototylko,bydoprowadzićswegoapostoła,potrudachcałegożycia,dokrólestwaniebieskiego.Wtensposóbstaniesięzresztązadośćpragnieniu,
któremudawałPawełwyrazjużnawielelatprzedtem:Dlamniebowiemżyć–toChrystus,aumrzeć–tozysk…Zdwóchstrondoznajęnalegania:pragnęodejśćabyćzChrystusem,botoowiele
lepsze…(Flp1,21.23).

Wszystkieteosobistewspomnienia,połączonezniezachwianąwiarąwopiekęPana,zamykaApostołkrótkądoksologią,zakończonaliturgicznymAmen.Wciągucałegożyciapragnął

jedynietego,abywewszystkimBógbyłuwielbiony.

4,17-18.PawełmożetutajczynićaluzjędowiaryDawidalubDaniela,opisanejwStarymTestamencie(1Sm17,37;Dn6,27;por.1Mch2,60).Danielzostałwrzuconydojaskinilwówz

rozkazukróla.Wliteraturzestarożytnejlewjestsymbolempotęgi,słuszniewięcodnosisiętutajdowładzyNerona.PodczasprześladowańzaNerona,gdyzginąłteżPaweł,wieluchrześcijanrzuconona
pożarciedzikimzwierzętomnaarenie.Apostołczęstojednakużywasłowa„lew”wznaczeniumetaforycznym,cospotykamyrównieżwStarymTestamencie(np.Ps22,13.21).Słowoprzetłumaczone
jako„wyrwie”oznaczaratunekwwymiarzedoczesnym(w.17);termintenbyłteżstosowanywodniesieniudoostatecznegozbawienia(w.18).Modlitwywydająsięnaturalnączęściąstarożytnych
listów,bowiemówczesneżycieprzesyconebyłowiarą,którejdawałopraktycznywyraz.

4,9-18.Wprzewidywaniubliskiejśmierci.Niektórzyprzyjacieleokazalisięniewierni,innychmusiałPawełodesłać-Bógjednakzawszebyłwierny(2Tm4,17-18).

Końcowepozdrowienia

PozdrówPryskęiAkwilęorazdomOnezyfora.

4,19.Listykończyłysięzwyklepozdrowieniami.AkwilaiPryska,którzyzEfezu(Dz18,24-26)udalisiędoRzymu(Rz16,3),powróciliterazdopracywEfezie-przypuszczalniecałkiem

niedawno,ponieważPawełniewspomniałoichpomocyw2Tm1,16-18(porównajteż1Tm2,11-12zposługąPryskiopisanąwDz18,26).TowarzyszepodróżyPawła,przypuszczalnienieżonaci
mężczyźni,zostaliwymienieniw2Tm4,10-12i20.NatematdomuOnezyfora,zob.komentarzdo2Tm1,16-18.

ErastpozostałwKoryncie,aTrofimapozostawiłemwMilecie

chorego.

4,20.Wlistachzwykleumieszczanonajnowszewiadomościdotycząceprzyjaciół,doktórychnależelidawnitowarzyszepodróżyTymoteusza(Dz19,22;20,4).Natematinterpretacji

chorobyTrofima,zob.komentarzdoFlp2,25-30.

Pośpieszsię,byprzybyćprzedzimą.PozdrawiającięEubulosi

Pudens,iLinus,iKlaudia,iwszyscybracia.

19–21.

PryskęiAkwilę,małżeństwożydowskie,prawdziwiezaprzyjaźnionezPawłemprzezwspólnąpracęwKoryncieiEfezie,pozdrawiaApostołwwieluswoichlistach(por.Rz16,1–16;

1Kor16,19–21).

ZnanybyłPawłowinietylkoOnezyfor,wspomnianynapoczątkulistu(1,16–18)ibyćmożejużnieżyjący,lecztakżecałajegorodzina,zwanaturównieżdomemOnezyfora.Erast–to

znanyjużzpismPawła(por.Rz16,24)skarbnikkoryncki,przebywający–podobniejakpodczaspisaniaListudoRzymian–zewzględunasweobowiązki,wKoryncie.ZpoleceniaPawłaodbywałon
kiedyśwspólnązTymoteuszempodróżzEfezudoMacedonii(Dz19,22).Trofim,rodemzEfezu(Dz21,29),towarzyszyłPawłowiwczasiejegopodróżyzGrecjidoJerozolimy(Dz20,4).Wdrodze,
którawiodłarównieżprzezMilet,TrofimzachorowałiPawełmusiałzostawićgowtymmieście.

JeszczeraznalegaApostoł,byTymoteuszjaknajrychlejprzybyłdoRzymu,coświadczy,iżwielesięspodziewałpojegoobecności.
Spośródchrześcijanrzymskich,znanychprawdopodobnieTymoteuszowi,leczoktórychnamzupełnienicniewiadomo,LinusautożsamiająniektórzyzpóźniejszymbiskupemRzymu,

pierwszymnastępcąśw.Piotra.

4,21.Wzimieustawałypodróżemorskie.Statkiniewypływaływmorzewokresieod10listopadado10marca,takżeokresod15wrześniado10listopadaiod11marcado26marcabył

uważanyzaniebezpiecznydlamorskiejżeglugi.ZimąTymoteuszniemógłwięcpopłynąćstatkiemzEfezu,jednaknawetjeśliwybrałdrogęlądową,wiodącąprzezpółnocnąGrecję(czegoPaweł
spodziewałsięprzypuszczalnie;zob.2Tm4,13),musiałbysięprzeprawićprzezAdriatyk,którypodobniejakinnemorzaniebyłwtymczasieżeglowny.GdybywięcTymoteuszzwlekał,mógłbynie
zdążyćprzedwiosną-wówczaszaśPawełmógłbyjużnieżyć.ApostołprawdopodobnieposłałtenlistlatemprzezTychika,pozostawiającTymoteuszowiniewieleczasunauporządkowanieswoich
sprawiprzybyciedoniego.

Pudens,LinusiKlaudiatołacińskieimiona.Żydziprzyjmowalijeczasami(imięKlaudiapasowałobydoniewolnicywyzwolonejzapanowaniacesarzaKlaudiusza),leczwiększośćŻydów

mieszkającychwRzymienosiłaimionagreckie.Trzylubczteryimionałacińskiemogąwięcsugerować,żechrześcijaństwozaczęłozataczaćszerszekręgiwrzymskimspołeczeństwie.Jeślibylioni
przełożonymiKościoła(tylkoichPawełwymieniapoimieniu,poczymdołączaokreślenie„wszyscybracia”,wskazującnaodrębnąkategorię),obecnośćwśródnichkobietyjestznaczące.Tradycja
chrześcijańskazIIw.poChr.donosi,żeLinuspośmierciPiotrazostałbiskupemRzymu.

PanJezuszduchemtwoim!Łaska[niechbędzie]zWami!

Amen.

4,22PanJezus.Wariant:„Pan”.Wulgata:„PanJezusChrystus”.
—Amen.DodanezaWulgatą.

22.

Życzeniekońcowe,skierowanedoTymoteusza,leczobejmującetakżewszystkichwiernych,mazaprzedmiot–jakzawszewżyczeniachPawła–łaskęBożą,tęwartośćnajwiększądla

każdegochrześcijanina,owąpomoczgóry,bezktórejczłowiekniemożeuczynićnic,cozasługiwałobynażyciewieczne.

4,22.Końcowepozdrowienie,wyrażonewliczbiemnogiej,obejmujewspółpracownikówTymoteuszawEfezie(2Tm4,19).

Document Outline

Wprowadzenie do listów św. Pawła. 4
Paweł - Apostoł narodów.. 4
Powstanie zbioru listów Pawła Apostoła. 5
Zagadnienia literackie listów Pawła Apostoła. 6
LISTY PASTERSKIE. 7
Wstęp do Drugiego Listu do Tymoteusza (B.P.) 11
Okoliczności powstania. 11
Treść i teologia. 12
Wstęp do Drugiego Listu do Tymoteusza (P.K.) 13
2 Tm 1. 14
Adres. 14
Apostoł dziękuje Bogu za żywą wiarę Tymoteusza. 15
O męstwie w głoszeniu Ewangelii 17
Strzec powierzonego skarbu. 20
2 Tm 2. 22
Trudzić się po żołniersku. 22
Jak walczyć z szerzącymi herezje. 25
Przymioty sługi Bożego. 28
2 Tm 3. 29
Zapowiedź wielkiego odstępstwa. 29
Trwać w powołaniu. 31
2 Tm 4. 34
Zwalczać wszelkie zło. 34
Apostoł przewiduje bliską śmierć i nagrodę. 36
Ostatnie zlecenia i wiadomości 38
Końcowe pozdrowienia. 41

16 Drugi List do Tymoteusza Biblia Jerozolimsk

Document Outline