KoniecznośćumartwieniacelemnaśladowaniaChrystusa

.29

Ogorliwościwmodlitwieiroztropnościwobecpogan

Podpiszbłogosławieństwem

..39

ListdoKolosan

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

Wprowadzeniedolistówśw.Pawła

Paweł-Apostołnarodów

PonawróceniuPawełcałesweżyciepoświęciłnagorliwąsłużbę

Chrystusowi,dlategobezprzesadymożnagonazwaćnajwiększymmisjonarzem
Kościoła:dlaChrystusazdołałprzemierzyćprawiepołowęterytoriówCesarstwa
Rzymskiego,leżącychnadMorzemŚródziemnym,pokonującpieszo
przynajmniej16000km.Trzebaprzytymprzyznać,żetowłaśniedziękijego
niezłomnejpostawieapostolskiejiumysłowiotwartemunakulturępogańską
zawdzięczamyfakt,żechrześcijaństwoswymzasięgiemobjęłoAzjęMniejsząi
Grecję.Pozałożeniuwspólnotywdanejmiejscowościzazwyczajprzezjakiś
czaspozostawałwniej,nauczająciumacniającwwierze.Jednakżenawetpojej
opuszczeniunieprzestawałtroszczyćsięojejżycieduchoweimoralne.Kiedy
wniektórychwspólnotachpojawiałysięwiększeproblemydogmatyczne,
moralnelubdyscyplinarne,wiernizwracalisiędoniegozprośbąopomoc,
traktującgotymsamymjakoswegonajwyższegoprzełożonegoijakoautorytet.
Pozostajączdala,Pawełprzesyłałwformierozbudowanychlistówswoje
napomnieniaiodpowiedzinapytania.Wjegodzielemisyjnymlistyteodegrały
zatemwielkąrolę,azawartewnichrozstrzygnięciawielukwestiidodzisiaj
stanowiąfundamentnauczaniaKościoła.

PowstaniezbiorulistówPawłaApostoła

ListyPawłowesąodpowiedziąnakonkretneproblemypowstałewdanym

Kościele.Wwiększościniesąlistamiprywatnymi,leczpismamiurzędowymi,
przeznaczonymidopublicznegoodczytaniawdanejwspólnocie.Czasemnawet
samapostołpragnął,bywspólnotywymieniłymiędzysobąlistyizapoznałysię
ztreściąpouczeńskierowanychdoinnejwspólnoty(Kol4,16).ListyPawłowe
sąnajstarszymiznanyminamtekstamipierwotnegochrześcijaństwa(pierwszez
nich-ListydoTesaloniczan-powstałyjuż20latpoZmartwychwstaniu
Chrystusa).WielkiautorytetApostołaNarodówsprawił,żeposzczególne
wspólnotystarałysięsprowadzaćjegopismazinnychwspólnot,przepisywałyje
iprzechowywałyjakowykładwiaryimoralności.Mimotokilkajegolistów
zaginęło.WKol4,16PawełwspominaoUściedobraciwLaodycei,któregonie
znamy.W1Kor5,9powołujesięnajakiśwcześniejszylistdoKoryntian,który
niezachowałsię,a2Kor7,8sugeruje,żepoliścieznanymnamjakoPierwszy
ListdoKoryntiannapisałjeszczejeden.JużDrugiListśw.Piotrawspominao
zbiorzelistównaszegobrataPawła(2P3,15).Tzw.KanonMuratoriego
(powstałok.200r.)wymieniawszystkielistyPawła,wliczbie13,zaliczającje
dozbioruKsiągŚwiętych.WkanonietymniemajednakListudo
Hebrajczyków.Późniejszepapirusyikodeksymająwwiększości14listów,
wśródktórychfigurujetakżeListdoHebrajczyków.Poszczególnepismazostały
umieszczonewkanoniewedługichwielkości:odlistunajdłuższegodo
najkrótszego.

ZagadnienialiterackielistówPawłaApostoła

Listzeswejnaturyjestzawszeskierowanydokonkretnegoadresata,którym

możebyćnp.jednostka,grupa,wspólnotalubmieszkańcyjakiegośmiasta.
Różnisiętymodrozprawyfilozoficznejlubteologicznej,napisanejwformie
listu,którachoćpodajewewstępieadresata(najczęściejfikcyjnego),tojednak
zeswojegozałożeniajestdziełemliterackimprzeznaczonymdoszerszegogrona
czytelników(takicharaktermożemiećListdoEfezjaniListdoHebrajczyków).
Ówczesnelistymiałyściśleokreślonąstrukturę:1)nadawcaiadresatze
wstępnympozdrowieniem;2)treść;3)zakończenieipozdrowieniekońcowe.
Podającnadawcęiadresata,Pawełstosujeformęwschodnią,gdziepierwsze
zdaniejestw3osobie,natomiastdrugiezdaniew1osobie[np.Paweł...do
KościołaBożegowKoryncie...ŁaskawamipokójodBogaOjcanaszego(1Kor
1,1-3)].Zakończenielistuzawierałozazwyczajpozdrowienieikońcowe
życzenia,któreuPawłanieograniczająsiętylkodozdawkowego:
„Pozdrawiam!”,leczprzybierająrozbudowanąformęliturgiczną.

PodwzględemliterackimlistyapostołaPawłasąbardzozróżnicowane.Nie

służątylkoprzekazowiinformacjiiniesątylkoodpowiedziąnapytania
adresatów.Znajdująsięwnichczęścidoktrynalne,parenetyczne(zachęty,
napomnienia,przestrogiirady),wspomnienia,wyznaniaosobiste,apologie
(mowyobrończe),modlitwy,dziękczynienia,hymny,diatryby(ostrekrytyki),
wizjeapokaliptyczne,doksologie(krótkieformułykuchwaleBoga)iinne.
Zawartewnichbogactwogatunkówliterackichsprawia,żewcałejliteraturze
greckiejlistytestanowiąprawdziwyewenement.UżywanyprzezPawłajęzyk
możnaumiejscowićmiędzyliterackimjęzykiemgreckimastosowanymnaco
dzieńjęzykiemkoine.

PrzypisaniulistówPawełkorzystałzpomocysekretarza.WRz16,22

dowiadujemysię,żelisttenpoddyktandoPawłapisałTercjusz,Rzymianinz
Koryntu.PrzyzakończeniulistusamPawełdopisujejedyniekilkasłówalbo
tylkostawiaswójpodpis,któregozadaniembyłouwiarygodnieniepisma(1Kor
16,21;Ga6,11;Kol4,18;2Tes3,17).Ponieważlistybyłydyktowane,dajesięw
nichwyczućszczególnystylmówcy,któryczasempoprawiato,coprzedchwilą
niezbytdokładniepowiedział(1Kor1,16),albonagleurywazdaniewpołowiei
zaczynazupełnienowąmyśl(np.Rz5,12n;1Kor9,15).Pawełczęstoodwołuje
siędoST.NajczęściejnawiązujedoróżnychtekstówSTnazasadziealuzjilub
swobodnegokorzystaniaztekstówbiblijnych.Wszędzieposługujesię
Septuagintą(greckiprzekładST),leczbardzorzadkocytujecałefragmenty
dosłownie.Prawdopodobnieprzytaczatekstyzpamięci,zmieniającjeniekiedyi

dostosowującdowłasnejmyśli.Niekiedyteżspisujemodlitwy,pieśniihymny,
któreutworzylichrześcijanienaużytekliturgiczny(np.Flp2,6-11;Kol1,13-20).
Znamiennymtekstem,któryPawełprzejmujeztradycji,jestustanowienie
Eucharystii(1Kor11,23-25).

WstępdoListudoKolosan(B.P.)

Okolicznościpowstania

ListdoKolosanjestjednymzczterechpismzaliczanychwtradycjiKościoła

dotzw.listówwięziennych.Powodemtakiejklasyfikacjisąwzmiankiautorao
pobyciewwięzieniu(Kol1,24;4,3).ZamiejscenapisanialistuuważasięRzym,
wktórymPawełApostołprzebywałpodczasswojegopierwszegouwięzieniaw
latach59-61.

AżdoXIXw.niekwestionowanoPawłowegoautorstwaListudoKolosan.

Poglądtenjednakpodanowwątpliwość,gdystwierdzono,żesłownictwo,styli
teologiategopismaróżniąsięodlistów,którenapewnowyszłyspodrękiPawła.
Częśćwspółczesnychegzegetówpopierawięcopinię,żeautoremListudo
KolosanniejestPawełApostoł.Inniznawcytejproblematykisąnatomiast
przekonani,żePawełnapisałtenlist,azaistniałeróżnicewynikajązodmiennej
sytuacjiadresatówinowychprzemyśleńautora.

AdresatamilistubylichrześcijaniezKolosów,położonychniedalekood

LaodyceiiHierapolis.MiastateznajdowałysięweFrygii,którawchodziław
składrzymskiejprowincjiAzji.KościółwKolosachzostałzałożonyprzez
Epafrasa,nazwanegoprzezautoraListuwiernymsługąChrystusa(Kol1,7).
PrawdopodobnieKościółwLaodyceiswojepoczątkirównieżzawdzięcza
Epafrasowi(Kol2,1;4,12n).

Gdywewspólnotachpojawiłysięproblemy,Epafrasmógłodwołaćsiędo

autorytetuPawła,któregopoproszonoonapisanielistu.Apostołskierowałwięc
dochrześcijanwKolosachpismoprzestrzegająceprzedszerzącymisięwśród
nichbłędnymipoglądamiorazwyłożyłimzdrowąnaukęiwypływającezniej
zasadypostępowania.

Dośćtrudnejestjednoznaczneokreślenienaturyiźródełpochodzeniabłędów

zagrażającychtamtejszejwspólnocie.Autorlistunazywajefilozofiąi
bezsensownymoszustwem(Kol2,8).Whistoriiegzegezywskazywano
zasadniczonaczteryśrodowiska,zktórychmogłysięwywodzićtebłędne
poglądy:1)pogaństwo,2)judaizm,3)gnozapochodzeniachrześcijańskiego,4)
pewienrodzajsynkretyzmu,mającyswójpoczątekwpogaństwie(tj.wfilozofii
grecko-hellenistycznejiwreligiachmisteryjnych)orazjudaizmietypu
ascetyczno-mistycznego,łączonymzapokaliptykąignoząjudaistyczną.Wydaje
się,żenajbardziejprawdopodobnajestopiniawiążącabłędnepoglądyKolosanz
synkretyzmempogańsko-judaistycznym.Szerzącesięzgubnenauki,które

wpływnaludziiwładzęnadnimiprzypisywałypotęgomkosmicznym,
zaprzeczałypośredniopozycjiChrystusajakojedynegoZbawicielaipośrednika.
DlategowhymniekuczciChrystusaPanawszechświata(Kol1,15-20)autor
listuwzdecydowanysposóbwskazujenaabsolutnepierwszeństwoChrystusa
zarównowzględemcałegostworzenia,jakiwobecwspólnotyKościoła.Jeśli
wierzącyspodziewająsięjakiejśnadzieiiodsłonięciatajemnicBożych,towinni
nabyćcałkowitegoprzekonania,żewszelkanadziejaiwszystkietajemnice
odsłaniająsięispełniająjedyniewChrystusie(Kol1,25-28).

Treśćiteologia

PodwzględemliterackimListdoKolosanjestpismemcharakteryzującymsię

różnorodnościąużytegownimsłownictwa.Styljegojestjednakwyjątkowo
ciężki,przeładowanyzdaniamipobocznymiikonstrukcjamiimiesłowowo-
bezokolicznikowymi.Występująwnim34wyrazy,którychniemawżadnym
innympiśmieNT.

Wliściepozawstępem,będącymzwyczajowymadresem(Kol1,1n),

modlitwiedziękczynno-błagalnejPawła(Kol1,3-14)orazkońcowymi
pozdrowieniami(Kol4,7-18),wyróżniasięzasadniczodwieczęści:pierwsząo
charakterzedoktrynalnym(Kol1,15-2,23)idrugąocharakterzemoralnym
(Kol3,1-4,6).Częśćpierwszakoncentrujesięwokółprawdyobezwzględnym
pierwszeństwieChrystusawewszechświecie.Ukazujerównież,żewskutkach
JegozbawczegodziełamaudziałJegoCiało-Kościół,którywedługPawła
obejmujeswymzasięgiemwszechświat.Drugaczęśćzawieraszeregwskazań
dotyczącychwzajemnychrelacjimiędzywierzącymi,zwłaszczawrodzinach,
orazzachętydomodlitwyiczujnościwobeczagrożeń,jakieniosąbłędnenauki.

Chrześcijanie,którzyprzezchrzestrozpoczynająnoweżycie,tworząjedną

społeczność,pozbawionąwewnętrznychpodziałównaŻydówipogan.Wiaraw
Chrystusawyzwalaludziodzabobonnychkultówibłędnychpraktyk
ascetyczno-moralnych,któreniemająnicwspólnegozprawdziwą
doskonałością(Kol2,20-23).

WstępdoListudoKolosan(P.K.)

Adresacilistu–Kolosanie–niebyliosobiścieznaniśw.Pawłowi(2,1).

KościołybowiemfrygijskiewmiastachdolinyLikosu,amianowiciew
Laodycei,HierapolisiKolosach,niezałożonychwprostprzezApostoła
Narodów.JednakżeKolosanieznaligodobrzezesłyszeniadziękiswemu
rodakowiimieniemEpafras(Kol4,12).TencenionyuczeńidelegatPawła
(1,7n)rzuciłpierwszyposiewEwangeliiwdolinieLikosu.

GdyPawełprzebywałwwięzieniurzymskim(wlatach61–63),Epafras

znalazłsięujegobokuizłożyłmusprawozdaniezestanukościoławKolosach.
Mówiłonzwłaszczaoniebezpieczeństwachzagrażającychwierzetych
niedawnonawróconychpogan.Wiadomościteotrzymaneoduczniaskłaniają
Apostoładonapisaniategowłaśnielistu,wktórymwystępujeonautorytatywnie
przeciwbłędomdoktrynalnymimoralnym.

CzłonkowiemłodegokościoławKolosachrekrutowalisiępowiększejczęści

znawróconychtamtejszychpogan(1,21.27),którzystanowilipodwzględem
etnicznymmieszaninęwieluplemion.Wśladzatymfaktemcechował
tamtejszychFrygijczykówsynkretyzmreligijny.Kultytrackie–Sabazjosa,
WielkiejMacierzyBogów,Kybele,orazAttisa–pozostawiłyposobie
skłonnościdoiluminizmuiorgiastycznychsamookaleczeń.Dalejtakiezjawiska
przyrody,jaktermyigazywydobywającesięzeskalnychrozpadlin,tłumaczono
tamoddawnajakodziałanieduchów.WreszciepojawiłysięweFrygiitakże
wpływyjudaizmu,zwłaszczaodkądAntiochIIIWielki(237–187)przeniósłw
tamtestrony2000rodzinżydowskichzMezopotamiiiBabilonii.Jako
nieodrodnedzieciswojejziemiiswojejepokichrześcijaniewKolosachzaczęli
ulegaćdążnościomdonowinkarstwareligijnego.Polegałoononaswoistym
iluminizmie,spekulacjachpseudofilozoficznychiniezdrowejascezie.Itak
jońskihilozoizmrozwiniętypotemprzezstoikówdostarczyłimpojęcia
„żywiołów”.którezabarwionemitologicznieiastrologiczniestawałysię
przedmiotemichkultuotypiewtajemniczeń.Nalotjudaistycznyułatwił
błędnowiercomzdolinyLikosuutożsamienieowych„żywiołów”zaniołami,o
którychmówiłST,atakżenatchnąłskłonnościądodrobiazgowego
przestrzeganiażydowskiegokalendarzaczyprzepisówpokarmowych.Byłto
jednakjudaizmzniekształconynamodłęgnostycką.Szukającgorączkowo
„bezpieczeństwakosmicznego”wswoimkulcieduchówpośrednichKolosanie
pomniejszalistanowiskoChrystusawdzielezbawienia.Fałszywawreszcie
ascezaprowadziładosamoułudypodsycająctylkomiłośćwłasną.

Apostołbystrodostrzegłniebezpieczeństwoichpropozycjiteoretycznychdla

całościwiarywChrystusaorazhasełpraktycznych–dlaprawdziwie
chrześcijańskiegoetosu.Występujewięcwtymliściezdecydowanieprzeciwko
próbomzasymilowaniaprzezKolosantakichpoglądówizasadpostępowania,
któresąniedopogodzeniazEwangelią.

Wpierwszejwięcczęścilistu,dogmatycznej(1,15–2,23),stwierdzaApostoł

bezwzględnepierwszeństwoChrystusaprzedwszystkimimożliwymi
stworzeniami,zduchamiczystymiwłącznie,nazasadzieJegoboskiejgodnościi
dokonanegoprzezNiegodziełapojednaniazBogiem–Odkupienia.Jegoskutki,
władztwoChrystusa,obecnesąwKościele,któryjestCiałemChrystusai
niejakozbiornikiemzbawczychJegołask.

Tematemzaśdrugiej,moralnej,częścilistu(3,1–4,6)jestnoweżyciew

Chrystusie.Jestononietylkołaską,aleizadaniemodkupionychprzezNiego
ludzi.Życiechrześcijańskiejestnastępstwemłaskichrztu,któradaje
ochrzczonemuudziałwzbawczychskutkachśmierciizmartwychwstania
Chrystusa.Takokreślonasytuacjachrześcijanina,takazupełnazależnośćod
zbawczejłaski,wyłączawszelkąpobożnośćczyascezę,któresięnielicząz
bezwzględnymprymatemChrystusa,jedynegoZbawcy.Niemająwięcwartości:
przesadnykultaniołówczyteż„żywiołówświata”,przypisywaniejeszczeteraz
obrzezaniuskutecznościinicjacyjnej–tzn.roliwłączeniadoluduBożego,
przestrzeganiedrobiazgowychprzepisówpokarmowychzmyśląoczystości
rytualnej,wreszciegnostyckamistykailuministyczna.Wżyciuzaśspołecznym
odkupienimajązazadanienaśladowaćBoga,któryimprzebaczyłichwiny,a
więckierowaćsięmiłościąnieustanniewybaczającąwinywspółbraci.Taka
miłośćdopierojestwięziąprawdziwejdoskonałości.Wewszystkichlistach
Pawłowychetoschrześcijańskiwyrastazdogmatu,alewtymliście,wktórym
Odkupieniemarozmiarykosmiczne,tawłaśnierzeczywistośćwyznaczacałe
życiemoralnedzieciBożychjakowpełnizależnychodChrystusa,Głowy
odkupionejludzkości.

Kol1

Adres

Paweł,zwoliBożejapostołChrystusaJezusa,iTymoteusz,brat,

doświętychiwiernychwChrystusiebraciwKolosach:łaskawami

pokójodBoga,Ojcanaszego!

1,2Ojcanaszego!WWulgaciedodane:„iPanaJezusaChrystusa”.

1–2.

Adreslistuskładasięzelementówstałegoformularza(zob.Rz1,1.7;1Kor1,1),awięcjestdośćoficjalny,cosiętłumaczyfaktem,żeApostołnieznaładresatówosobiście(zob.

Wstęp).WwięzieniujestzApostołemjegonajwierniejszyuczeńitowarzyszwyprawmisyjnych–Tymoteusz(por.Dz16,3;17,14n;18,5;2Kor1,19n).Adresaci–braciawKolosach,azatem
chrześcijanietamtejszegoKościołalokalnego,otrzymujązaszczytneokreślenia„święciiwierni”,któretutajsąwięcejniżstałymappellativum.Przypominająonetymniedawnonawróconympoganom
łaskęzaliczeniaichdoLuduBożego,anadtopodkreślająznaczenieprawowiernościwobecpokusodstępstwaodczystościwiary(zob.Wstęp).OBogu,Ojcunaszym–zob.Flp4,20;patrocentryzm
znamionujestalemyślPawłową.

1,1-2.Wprowadzenie.Począteklistuodpowiadatradycyjnymstarożytnymzasadomepistolarnym(zawieraimięnadawcy,imięadresataipozdrowienie).ZgodniezPawłowymzwyczajem,

słowo„pozdrowienia”(greckiechairein)zostałozastąpioneprzezwyraz„łaska”(greckiecharis).Słowo„pokój”byłotradycyjnymżydowskimpozdrowieniem,wlistachżydowskichczasamiłączonym
zesłowem„pozdrowienia”.

Uznaniedlaadresatówwyrażonedziękczynnąmodlitwą

DziękiczynimyBogu,OjcuPananaszego,JezusaChrystusa,

zawsze,ilekroćmodlimysięzawas–

1,3.Codzienneżydowskiemodlitwyzawierałylicznebłogosławieństwa;modlitwyodmawianeprzezPawłazawierałyprzedewszystkimdziękczynienieBogu.Niejesttowięcjedynie

konwencjonalnywyrazwdzięcznościpodyktowanyzasadamiepistolografii.

odkądusłyszeliśmyowaszejwierzewChrystusieJezusieio

waszejmiłości,jakążywiciedlawszystkichświętych–

3–4.

TakżetenlistzaczynaApostołodzwyczajowegowstarożytnościdziękczynienia(zob.Rz1,8),którejednaktu–wzwiązkuzeszczególnymiokolicznościamipisanialistudonie

znanegokościoła–pozbawionejestakcentówosobistych.DziwneokreśleniewiarawChrystusie(nie:„wChrystusa”,jakmożnabyoczekiwać)mówiobiosferzenadprzyrodzonejchrześcijanina,a
oznaczawięcejniżaktumysłu,bocałąpostawężyciową.UKolosanprzejawiasięonawczynnejmiłości,jakądarząswychwspółwyznawców–świętych(zob.Rz1,7).OtymwszystkimPawełwie
tylkozesłyszenia.

1,4.DuchowasytuacjaKolosanzostałaPawłowiprzedstawionaprzezEpafrasa,najwyraźniejuczniaapostoła,którypracowałwśródKolosan(Kol1,7;por.Dz19,10)ipochodziłztego

miasta(Kol4,12).

zpowodunadziei[nagrody]odłożonejdlawaswniebie.Oniej

tojużprzedtemusłyszeliściedziękigłoszeniuprawdyEwangelii,

Natejpodstawie(w.8podadokładniejszewyjaśnienie)ApostołdziękujeBoguzaniezawodnyprzedmiotchrześcijańskiejnadzieiadresatów;zanagrodę,któraichczekawniebie(por.Ef

1,18;2Tm4,8).BardzoczęstouPawłamocnadzieiprzechodziniemalwpewnośćzbawienia;powtórzysiętowww.12–14(por.Rz8,30;Ef2,6).PoznanieprawdyBożej,jakąjestEwangelia,zależyod
przyjęcianaukigłoszonejprzezjejapostołów.JejmająpozostaćwierniKolosanie–zagrożeniobecniebłędami.Dlategoterazpowieimoniejwięcej.

1,5.Tekstyżydowskiemówiąoprzyszłejnagrodziezawczasuprzygotowanejdlasprawiedliwych,chrześcijanieczytającytesłowaznalijużwięctęideę.

któradowasdotarła.Podobniejakjestnacałymświecie,tak

równieżiuwasowocujeonairośnieoddnia,wktórymżeście
usłyszeliipoznaliłaskęBogaw[jej]prawdzie,

EwangeliauPawła–tonieksięga,jakdziśdlanas,anawetnietylkosamatreśćDobrejNowiny,leczjesttorzeczywistośćdynamiczna,tuwręcz,uosobiona,bodociera,rośnie,owocuje.

Niejesttosprawawyobraźniczyjęzykapoetyckiego,leczteologii.NajgłębsząbowiemtreściązarównokrólestwaBożego,jakiEwangeliionim,jestzawszesamJezusChrystus,żywywswoim
Kościele,żywyiczynnywkerygmacieapostolskimKościoła.Wyrażenienacałymświecie,niecohiperboliczne,gdybygochciećbraćdosłownie,oznaczatuprzeznaczonydlaKościołazasięg
powszechny.JesttakżepodkreśleniemuniwersalizmunaukiKościoła.Kontrastujeonzpartykularnymipoglądamibłędnowiercówfrygijskich(zob.Wstęp).Powiekachśw.WincentyzLerynuokreśli
naukękatolickąjako„wyznawanązawsze,wszędzieiprzezwszystkich”.Kolosaniewinnibyćwdzięcznizałaskęwiaryprawdziwejiskutecznej(por.Dz20,24).

1,6.ObrazBożegosłowa,któreprzynosiowocmożenawiązywaćdonauczaniaJezusa(Łk8,11).StaryTestamentczęstoporównujeIzraeladowinnegokrzewu(lubinnejrośliny)iwzywa

doprzynoszeniaowocuBogu(np.Oz10,1;14,7-8;por.Rdz1,28).

jaktegonauczyliściesięodumiłowanegowspółsługinaszego,

Epafrasa.JestonwiernymsługąChrystusa,zastępującymnas;

1,7wiernymsługąChrystusa,zastępującymnas.Wariant(Wulgatainietylko):„wiernymsługąChrystusawzględemwas”.

onteżnamukazałwasząmiłośćwDuchu.

7–8.

Prawowiernośćwiaryprzeznichprzyjętejmazasobąjeszczejednąważnąlegitymację.GłosiłimjąEpafras,upoważnionyprzezApostołaNarodówpośrednik(por.4,12;Flm23),

Kolosanin,zapewneGrekzpochodzenia.Należyprzypuszczać,żeotrzymałonchrzestodsamegoPawłapodczasjegodziałalnościwEfeziewramachdrugiejwyprawymisyjnej(między54a57r.),
kiedywszyscymieszkańcyAzji,ŻydziiGrecy,usłyszelisłowoPańskie(Dz19,10).Okoliczności,dziękiktórymznalazłsięonprzybokuuwięzionegoApostoławRzymie,niesąnamznane:mógłbyć
nawetwspółwięźniem,jeślidosłowniezrozumiemyokreśleniezFlm23.Tytułyzaszczytne,jakimitutajobdarzagoPaweł,dowodzą,żenależałdohierarchiikościelnej(por.Flp1,1):byłjakby
delegatemApostołaNarodów.

1,7-8.Epafrastopopularnewówczasimię.MógłtobyćEpafraszListudoFilemona(w.23).JednakFilippiiKolosybyłyodsiebiezbytoddalone,abysądzić,żejesttotensamEpafrodyt,o

którymmowawFlp2,25(chociażpoprawnąskróconąjegoformąjestEpafras).

ModlitwaoznajomośćBogapotwierdzonążyciem

Przetoimyoddnia,wktórymtousłyszeliśmy,nieprzestajemy

zawassięmodlićiprosić[Boga],abyście–przezcałąmądrośći
duchowezrozumienie–doszlidopełnegopoznaniaJegowoli,

1,9.Natematnieprzerwanejmodlitwy,zob.Wj28,30i1Sm12,23.Chociażstarożytnifilozofowiedążylidozdobycia„mądrości”i„zrozumienia”,Pawełpodkreślatutajmoralnysens

nadawanytymterminomwStarymTestamencie(np.Prz1,2-7).

byjużpostępowaćwsposóbgodnyPana,kupełnemu[Jego]

upodobaniu,wydającowocewszelkichdobrychczynówiwzrastając
przezgłębszepoznanieBoga.

9–10.

Wstępnedziękczynienie,podobniejakwinnychlistach,przechodziwbłagalnąmodlitwęzaadresatów.ApostołprosidlaKolosanopraktycznąmądrośćchrześcijańskąiojejżyciowy,

dostrzegalnywynik–wytrwałośćwdoświadczeniach.ModlitwaApostołajestrodzajemdopingudlaKolosan.Głębszepoznanie(zob.Ef1,17)częstopojawiasięwlistachPawłajakoideałbliski
umysłowościGreków.Niemniejto,coPawełprzeznierozumie,nietyleodpowiadagreckiemuintelektualizmowi,ilementalnościhebrajskiej,znanejzeST:poznawaćtrzebawolęBożą,itonie
teoretycznetylkoBożenakazy,leczjakpowiew.10kupełnemu[Jego]upodobaniu.Klimatcałejtejzachętyjestjużzupełnienowotestamentowy:Pan,któregomamybyćgodni–toChrystus.
ZnamiennajestprzytymzależnośćwzrostuduchowegozdobrymiczynamiwłączniedogłębszegopoznaniaBoga.ZarysowujesięrównieżdelikatniewtymtekścieobecnośćcałejTrójcywżyciu
moralnymchrześcijanina:duchowezrozumienie–tocharyzmatDuchaŚwiętego(por.J3,8),PantoChrystus-Sędzia,azarazemTen,którynamdajepoznaćBoga(zrodzajnikiem:oµĚÂ),awięcOjca.
ONimbędziemówiłApostołwwierszachnastępnych.

NiechpotęgaJegochwaływpełniumacniawaswewszelkiej

cierpliwościistałości.Zradością

11.

Mocniezbędnadotego,bywytrwaćdokońca,jest„wielkimdarem”,łaskąszczególniepodkreślonąpowiekachprzezSobórTrydencki.Stałość(czy„wytrwałość”),podstawowawNT

(por.np.Łk8,15;21,19;Rz2,7;5,3n;8,25)cnota,łączysięzwyczekiwaniemparuzji,będączarazemowocemDucha(Ga5,22)iprzejawemmiłości(1Kor13,4).

1,10-11.Natemat„wydawaniaowocu”i„wzrastania”,zob.Rdz1,28(„wzrastanie”pojawiasięszczególniewLXX);zob.teżkomentarzdoKol1,6.Natematsłowa„postępować”(dosł.

„chodzić”),zob.komentarzdoGa5,16.Wgreckichświątyniachwymagano,bykapłanipostępowalistosowniedoswegostanu,„wsposóbgodny”boga,wktóregoświątynisłużyli(niejestjednakjasne,
czyPawełczynitutajaluzjędotegosłownictwa).Wtradycjiżydowskiej„godny”możeoznaczać„właściwydla”(2Mch6,23-24.27),„zasługującyna(nagrodę)”(2Mch15,21).Mądrośćposzukiwała
tych,którzysąjejgodni(Mdr3,5).

dziękujcieOjcu,którywasuzdolniłdouczestnictwawdziale

świętychwświatłości.

1,12wasuzdolniłdouczestnictwawdzialeświętych.Warianty:„nas”atakże„was(nas)powołał”.
—„Działświętych”tozbawieniezarezerwowanekiedyśdlaIzraela,doktóregoterazzostająwezwanitakżepoganie(por.Ef1,11-13).Słowo„święci”wskazujebądźnachrześcijan

wezwanychjużtutajnaziemidożyciawświatłościzbawienia(Rz6,19+;13,11-12+),bądźteżnaaniołów,którzyżyjązBogiemwświatłościeschatologicznej(por.Dz9,13+).

Ontouwolniłnasspodwładzyciemnościiprzeniósłdo

królestwaswegoumiłowanegoSyna,

12–13.

GodnePanażyciechrześcijanmarozbrzmiewaćnieustannymradosnymdziękczynieniemBoguOjcuzaOdkupienie,którejestczymśznaczniewiększymniżdarowaniegrzechów,bo

jestprzeniesieniemdonowejsferybytowania.Pierwszymjejwarunkiemjestświatłowiary,koniecznyirzeczywistyzadatekświatławiekuistego,sferyprzebywaniaBoga(1Tm6,16;1J1,5).Świętymi
jużtusąwspółwyznawcywiary,którajestichdziałem,jakongiZiemiaObiecanabyłanimdlaIzraela–złaski.ZapoczątkowanejużdziełoOdkupieniaukazujesięwdwóchaspektach:uwolnieniai
daru.PrzedOdkupieniemczłowiekbyłpodwładząciemności–tzn.szatana,którysięwnichkryjejakowprzeciwieństwieboskiejsferyświatła(por.Łk22,53;2Kor6,14n;Ef2,2;6,12).Zupełnie
wyraźniemówiotymDz26,18.Pozytywnastronawielkiejzmiany–toprzeniesieniedokrólestwaumiłowanegoSynaBożego.SynjakochwalebnyKÍÁąoÂrozpocząłjużswojewładanieprzezKościół,
którepoparuzjiprzejdziewkrólestwoOjca(Mt13,43;26,29).JemuSynpoddawszystko(1Kor15,28).Umiłowanym–pierwszymiwyjątkowymjestSynBoży,wNimdostępujemytegowybraniaimy
(Ef1,3–6).

1,12-13.WStarymTestamencie„świętym”lub„oddzielonym”byłIzrael.„Działem”IzraelabyłaprzedewszystkimZiemiaObiecana,lecztradycjażydowskawskazywałateżnaostateczne

objęcieprzeznichwposiadanieprzyszłegoświata.WChrystusiechrześcijaniestalisiędziedzicamitychobietnic.„Światłość”i„ciemność”częstoobrazowałydobroizło(np.Ps27,1;Iz9,2;42,6;49,6;
58,8-10;59,9;60,1),częstoteżprzedstawianoprzyichpomocykonfliktpomiędzydobremizłem(wZwojachznadMorzaMartwegoiczęstowliteraturzestarożytnej).(Ponieważwieleludów
mieszkającychnaobszarzestarożytnegoBliskiegoWchoduzostałowypędzonychprzezpotężnychwładcówiosadzonynainnymmiejscu,niektórzyuczenisugerowali,żetenwłaśnieobrazleżyu
podstaw„przeniesienia”zjednegokrólestwadodrugiego.Jednakobrazmieszkańcaprowincji,któryotrzymujerzymskieobywatelstwo,lubpoganina,którybierzejarzmokrólestwaBożegoprzechodząc
najudaizm,mógłbyćbardziejnaturalnydlaPawłowychczytelników;zob.teżkomentarzdoKol1,14.)

wktórymmamyodkupienie–odpuszczeniegrzechów.

1,14odkupienie.WWulgaciedodane:„przezJegokrew”(por.Ef1,17).

14.

StreszczająsięwszystkieteaktyBożewOdkupieniu,zjegonajważniejszymskutkiem–odpuszczeniemgrzechów(zob.kom.doEf1,7).Wszystkoto,oczymdotądbyłamowawczasie

przeszłym,odnosisiędofaktówpaschalnychChrystusaiichskutku,którynamprzypadawudzialeprzezchrzest.Ponieważzaśfaktypaschalnesąwswejistociezdarzeniamijużeschatologicznymi,
więciskutekjużotrzymanyzawierawsobiezadatekprzyszłościściśleeschatologicznej–nieba.Tedwaostatniewierszestanowiązarazemwliściepomost,poktórymprzechodziApostołdoczęści
dogmatycznejzjejhymnemchrystologicznymnaczele.

1,14.„Odkupienie”możeoznaczaćwyzwolenieniewolnikaprzezzapłaceniezaniegożądanejceny.WStarymTestamencieBógodkupiłIzraelazniewoliwEgipciekrwiąpierworodnychi

baranka.Odpowiadatoteżobrazowiuprowadzeniajeńcówzjednegokrólestwadodrugiego(Kol1,13).Filonuważał,żeLogos(BożeSłowo)uczestniczyłwdzieleodkupienia-totłobyłobyjednak
bardziejzasadne,gdybyrównieżKol1,15-17stanowiłonawiązaniedotegopoglądu.

1,3-14.Dziękczynienieimodlitwaoowoce.DziękczynienieBogu(lubbogom)byłotradycyjnymelementemwprowadzeniadostarożytnychlistów.WpismachPawłowychczęstosłużyono

zaprezentowaniuważnychtematów,októrychapostołmyślał,gdyzaczynałpisaćswójlist.Częstofunkcjonujewięconopodobniejakexordia-wprowadzatematy,którebędąrozwijanewdalszymciągu
listuistworząpozytywnąwięźzczytelnikami.

BEZWZGLĘDNEPOSŁUSZEŃSTWO

CHRYSTUSA

BoskagodnośćChrystusaiJegodziełoOdkupienia

OnjestobrazemBoganiewidzialnego–Pierworodnymwobec

każdegostworzenia,

1,15-20PawełwformiedyptykuprzedstawiapierwszeństwoChrystusa:1.wporządkunaturalnegostworzenia(w.15-17);2.wporządkunadprzyrodzonegoodrodzenia,którymjest

Odkupienie(w.18-20).ChodzioChrystusaodwiecznego(wJegopreegzystencji),leczzawszewidzianego(por.Flp2,5+)whistorycznejijedynejosobieSynaBożego,którystałsięczłowiekiem.To
właśnietenkonkretnybytjest„obrazemBoga”,bowiemwludzkiejiwidzialnejnaturzeodzwierciedlaobrazBoganiewidzialnego(por.Rz8,29+),towłaśnieOnjesttym,którymożebyćnazwany
stworzeniem,leczrównocześniejestPierworodnywcałymporządkustworzenia;chodziprzytymopierwszeństwownajwyższyminieporównywalnymstopniuwodniesieniudoprzyczynyatakżedo
czasu.

15.

Zostawiamynabokuteoretycznąproblematykę,czyhymnniniejszyjestprzedpawłowy,jakiegojestpochodzeniaiwjakichokolicznościachbyłużywanywpierwotnymKościele.

Wychodzimyzfaktu,żejegotreśćteologicznąstosujeApostołjakoantidotumprzeciwbłędompregnozy,grasującymwdolinieLikosu.WciążwnimmowajestojednymitymsamymChrystusie(12
razywystępujezaimekOn),alepierwszaczęść(ww.15–17)podkreślaJegoprymatkosmiczny,drugazaś(ww.18–20)przedstawiaJegorelacjęjakoOdkupicieladoKościołajakouświęcającejPełni.
Chrystusujętytakwcałejswejrzeczywistościnieskończenieprzewyższawszelkie„Potęgi”kosmicznejakoichStwórcaijedynyOdkupicielświata.

ObrazBoga–Niewidzialnego–tenzestaw,napierwszyrzutokaparadoksalny,stajesięzrozumiałynatleinnychideibiblijnych,zwłaszczaPawłowych.JużAdamwedługRdz7,27był

obrazemBoga,mówiącymoszczególnympochodzeniuipodobieństwie.TenwłaśnietekstiwogóleAdamjakotypChrystusa–totematspecyficzniePawłowy(por.Rz5,12–19;6,5;8,291Kor15,45–
49),którypowtórzysięjeszczew3,10.BardzobliskaobrazowijestpostaćBożazFlp2,6.DalejwhymnieporuszonytematudziałuChrystusawakciestwórczym(ww.16n)każeprzyjąćtujeszczejedną
inspiracjęzeST:MądrośćBoża,współdziałającazeStwórcą,jestodblaskiemwieczystejświatłości,zwierciadłembezskazydziałaniaBoga,obrazemJegodobroci(Mdr7,26;por.Hbr1,3).Pawłowi
jednak,jakwidaćzwierszynastępnych,niezależynasamychspekulacjachkosmologicznych,lecznaOdkupieniu.DlategowobrazieNiewidzialnegotrzebadostrzecnadtochwałęBogaukazanąna
obliczuChrystusa(2Kor4,4.6),awięcPośrednikaobjawieniaitodefinitywnego(por.Mt11,27;J1,18;14,9;2Tm1,10;Tt2,11;3,4).WreszcieobrazzestawionyzPełniązasobówuświęcającychkaże
myślećokresie,jakimaosiągnąćwreszcieprocesprzebóstwienialudzi(Rz8,29;por.1J3,2).Pierworodnywobeckażdegostworzenia–togodnyPawłaskrótmyślowy,naktóryznówprawdopodobnie
wpłynęłyokreśleniaBożejMądrościzST(Prz8,22–25.30n;Mdr7,21;8,6;14,2)ipełnebogatejtreściwSTpojęciepierworodnegozjegonadzwyczajnymiuprawnieniami(Rdz27,29.37;49,3.8;Wj
13,2;Pwt21,15–17).PrzenoszonotentytułnacałyLudBoży(Wj4,22;Syr36,14;Jr31,9)inajegonamaszczonegowładcę–królateokratycznego(Ps89[88],28);wreszciewtradycjijudaistycznejtak
określanoMesjasza.Apostołdokonujetutajwielkiejsyntezyizarazemtranspozycji,takiżwzastosowaniudoChrystusatentytułmówizarównootranscendencjiChrystusajakiJegoszczególnym
stosunkudostworzenia.ChrystusmianowiciejestPierworodnym,aniestworzonym,alenadcałymstworzeniemsprawujewładzęPierworodnego.Askoronadcałym,toinadwszystkimi„Potęgami”,
któreKolosaniemieliochotęzbytnioprzeceniać.

1,15.PawełopisujetutajChrystusawkategoriach,którejudaizmzastrzegałdlaBożejMądrości,czasamiprzedstawianejjakoboskiarchetypicznyobraz,wedługktóregostworzyłOncałą

resztęświata.FilonopisujeBoskiLogos(JegoSłowo)jakoJegoobrazipierworodnegosyna.

Słowo„pierworodny”możenawiązywaćdoautorytetuiznaczenianadawanegopierworodnymsynomwStarymTestamencie(Rdz49,3-4).(Pokrewnewyrażeniestosowanenaoznaczenie

„pierworodnego”oddajehebrajskiesłowo„pierwszy”wprzekładzieLXXtekstu1Krn5,12.WtekstachżydowskichjestononajczęściejstosowanewodniesieniudoIzraela.Pismastarożytnego
BliskiegoWschodustosująrównoważneterminywodniesieniudoinnychbóstw,np.Amona-RewEgipcie;królowiebyliczasamiogłaszanisynamibogówwchwiliwstąpienianatron.)Termintenmoże
sięteżodnosićdoodkupieńczejrolipierworodnego(por.Kol1,14)lubbyćinnymtytułemBożego„Syna”(Kol1,18;zob.Ps89,27,chociażDawidbyłnajmłodszymzośmiusynów).Zarównoreligia
grecka,jakiżydowskaokreślałyBogalubnajwyższebóstwojako„Pierwszego”(„Pierworodnego”).

bowNimzostałowszystkostworzone:ito,cowniebiosach,i

to,conaziemi,bytywidzialneiniewidzialne,czytoTrony,czy
Panowania,czyZwierzchności,czyWładze.WszystkoprzezNiegoi
dlaNiegozostałostworzone.

16.

LapidarnieujętydotądwterminachbiblijnychprymatkosmicznyChrystusaotrzymujezkoleiuzasadnienie:racjątegobezwzględnegowcałymstworzeniupierwszeństwaChrystusajest

Jegoudziałwakciestwórczym.TostanowiskokosmiczneChrystusaokreślajątrzyprzyimki:wNim,przezNiegoidlaNiegoistniejewszystko,costworzone.PodobniewRz11,36ująłApostoł
zależnośćwszystkiegoodBoga;aw1Kor8,6BógiChrystusotrzymująpodobneokreśleniarelacjidoświataichrześcijan.Chrystusjestzasadąistnieniawszechrzeczy,przyczynąsprawcząisensemczy
teżcelem.WyliczeniebytówuzależnionychbezwzględnieodChrystusazawieranutęwyraźniejużpolemiczną.Pawełwylicza„Potęgi”(zob.kom.doEf1,21),wśródktórychpojawiasięnowakategoria
bytówduchowych:Trony,możeanalogicznadocherubinów(np.1Sm4,4;Ez1,5–12)lubteżnawiązującadotronówzApokalipsy(4,4).Cokolwiekonemogąiznaczą,Chrystusjestponadnimicodo
godnościiwładzy.

1,16.„Niewidzialne”Bożestworzeniaoznaczająaniołówwniebie,którzyodpowiadająziemskimwładcom(zob.komentarzdoEf1,19-23).Wstarożytnymjudaizmiewierzono,żeBóg

stworzyłświatywidzialneiniewidzialne.Wielupisarzyżydowskich(m.in.Filon)przypisywałoaniołomlubpodległymBogusiłompewnąrolęwdzielestworzenia.Innipisarzeżydowscyi
chrześcijańscyzwalczalitenpogląd(jakPawełwtymmiejscu).

Wielugrecko-rzymskichmyślicieliuważało,żewszystkiebytywywodząsię,sąpodtrzymywanewistnieniuiwprzyszłościpowrócądoLogosu,dopierwotnejnaturylubdoodwiecznego

ognia.WtradycjiżydowskiejwszystkozostałostworzoneprzezidlaBożegoSłowalubMądrości.(Winnychwersjachtejtradycjiwszystkozostałostworzonezewzględunasprawiedliwych,którzy
będązachowywaćJegoSłowo.)

OnjestprzedwszystkimiwszystkowNimmaistnienie.

17.

Onjestprzedwszystkim(dosł.:„przedwszystkimi[bytami]”–jestechemuroczystejdeklaracjiJahwezWj3,14:Jestem,KtóryJestemoraz:JESTEMposłałmniedowas.Chrystusjako

Pierworodnyjestbezwzględniepierwszy–wczasieigodności(por.Ef1,22,gdzieprymatChrystusaujętyjestbardziejobrazowo).Zdanie:wszystkowNimmaistnienie–mówinapodstawiejęzyka
oryginalnego(gr.perfectum)owciążtrwającymstosunkuzależnościcałegostworzeniaodChrystusa,stosunkurozpoczętymprzezsamaktstwórczy,jaktopodaje–wbrewgreckimkoncepcjom
filozoficznym–myślobjawionawST(Rdz1,1).Późniejszeadagium,scholastyczne:conservatioestcontinuacreatiomauzasadnieniewtymwłaśniezdaniuiwinnychbardziejplastycznychopisach,
jaknp.Dz17,28;Hbr1,3.SynBożyjesttudlacałegostworzenia,takmaterialnegojakiduchowego,jakbypunktemprzecinaniasięwszystkichliniitworzącychwszechświat,czyteżzwornikiem
sklepienia.Niezapominajmyprzytym,żeniemówisiętujeszczeoJanowymLogosiesprzedWcielenia,leczoChrystusiezJegodwiemanaturami.Nicdziwnego,żeztychujęćczerpałinspiracje
swoichśmiałychkoncepcjiP.TeilharddeChardin.DotakiejsyntezydoszłatwórczamyślApostoła,korzystajączarównozespekulacjijudaistycznychoMądrościBożej,znanejzST,jakizbogatego
słownictwaspopularyzowanejfilozofiigreckiej,główniestoickiej.

1,17.Wielugrecko-rzymskichfilozofówgłosiło,żewszystkierzeczybyłyzachowywanerazemprzezZeusalubLogos(boskąmądrość).Pragnęlioniwtensposóbpodkreślićjedność

kosmosu.RównieżFilontwierdził,żeBoskiLogospodtrzymywałispajałstworzenie,silniejjeszczeidentyfikującLogoszBożąMądrością.WmyślistoickiejLogosnadałformęodwiecznemuogniowi.
Wjudaizmieuważano,żeMądrośćistniałaprzedwszystkimirzeczamiizajejpośrednictwemBógstworzyłświat,następniezaśgoukształtował.

IOnjestGłowąCiała–Kościoła.OnjestPoczątkiem.

Pierworodnymspośródumarłych,abysamzyskałpierwszeństwowe
wszystkim.

1,18Kościoła.NatematKościołajakoCiałaChrystusapor.1Kor12,12+.ChrystusjestGłowąKościołazewzględunapierwszeństwoczasowe(w.18—Onpierwszypowstałzmartwych),

jakteżprzezswojąrolębycia„Początkiem”wporządkuzbawienia(w.20).

18.

DrugastrofahymnuopiewaprymatChrystusawobecKościoła,gdyżPawłainteresujeprzedewszystkimOdkupienie,którejednakuniego–wbrewnaszympotocznymujęciomtylko

humanistycznyminiemalwyłączniemoralnym–marozmiaryzawszekosmiczne.Jesttonaprawacałegokosmosuzdegradowanegoprzezgrzechczłowieka,czy–przedtemjeszcze–upadłegoanioła
(por.Rz8,19–23).Stądwłaśniewystąpiww.20terminznamienny„pojednanie”.JeśliKościółtuotrzymujenazwęCiaławstosunkudoChrystusajakoGłowy(zob.Ef1,10.22n),towłaśniedla
zaznaczeniaroliKościołajakonarzędziawdzieleOdkupieniategowszystkiego,cowChrystusiemazasadęistnienia.TejmyśliApostołnierozwinie,poświęcajejbowiemwięcejmiejscawniemal
współczesnymLiściedoEfezjan.TutajnatomiastjeszczewyraźniejwystąpinapierwszyplanparalelamiędzydziełemstworzeniaadziełemOdkupienia,gdychodzioudziałwnichChrystusa.
OkreślenieChrystusajakoPoczątku(bezjakichkolwiekprzydawek)podejmujeistreszczapoprzednieJegotytuły:obrazBogaNiewidzialnegoiPierworodnywobeckażdegostworzenia.Greckitermin
±Áľ®(tzn.początek,zasada),doskonaleznanyadresatom,podkreśla,żetosamoznaczenie,cowdzielestworzenia,marównieżChrystus(przezKościół)dlaświatawporządkułaskizbawiającej.Tego,
ktoznazlekturylistówśw.PawładoniosłośćtajemnicyzmartwychwstaniaChrystusa,niezdziwi,żeitutajzarazpookreśleniuPoczątekpojawiasięPierworodnypośródumarłych(por.Ap1,5).
OdpowiedniodopierworodztwaontologicznegoukazujenamApostołpierworodztwosoteriologiczneieschatologicznejednocześnie.Chrystusjestpierworodnymnowejludzkości,aprzeznią–zasadą
odnowycałegokosmosu.ToteżdalszyciąglistuukażeKościółjakospołecznośćwskrzeszonychdziękiChrystusowi(2,12;3,1–4).Końcowezdanietegowiersza:abysamzyskałpierwszeństwowe
wszystkimpodsumowujewszystkiedotychczasoweetapymyśliPawła,wyrażonewposzczególnychtytułach.Zmartwychwstanieinaugurujeówpowszechnyibezwzględnyprymatsoteriologiczny
Chrystusa(Rz1,4),który–wbrewtendencjombłędnowiercówtamtejszych–rozciągaswójwpływnacałykosmos.Tenzasięgzmartwychwstanianiejestidzisiajoczywistydlaniejednegokatolika.

1,18.„Głowa”możeoznaczać„władzę”(Kol2,10),„najbardziejzaszczytnączęść”lub„źródło”(Kol2,19).Natemat„ciała”,zob.komentarzdoRz12,3-5lub1Kor12,12-26.Wtradycji

żydowskiejBógbyłczasaminazywany„Początkiem”-termintenbyłjeszczeczęściejstosowanywodniesieniudoMądrościiLogosu.ByłotojaknajbardziejwłaściweokreśleniedlaTego,odktórego
wywodziłysięwszystkierzeczy.Natemat„Pierworodnego”,zob.komentarzdoKol1,15.Zmartwychwstanieumarłychmiałonastąpićwczasachostatecznych.ZmartwychwstanieJezusa,wyprzedzające
teczasy,byłotraktowanejakoproleptycznypocząteklubinauguracjategoprzyszłegowydarzenia(1Kor15,23).

Zechciałbowiem[Bóg],abywNimzamieszkałacałaPełnia

1,19Pełnia.Termintrudnydointerpretacji,którywielurozumiewsensiepełniBóstwa,jakw2,9.Jednakżetutaj(ww.15-18jużzostaławyrażonaBoskarangaChrystusa)możnamyśleć

raczejobardzobiblijnejkoncepcjiwszechświata„wypełnionego”stwórcząobecnościąBoga(por.Iz6,3;Jr23,24;Ps24,1;50,12;72,19;Mdr1,7;Syr43,27;itd.).Taideabyłazresztąbardzo
rozpowszechnionawświeciegrecko-rzymskimwskutekstoickiegopanteizmu.DlaPawłaWcielenieukoronowanezmartwychwstaniemumiejscowiłoludzkąnaturęChrystusanaczelenietylkocałego
rodzajuludzkiego,lecztakżecałegostworzonegowszechświata,zainteresowanegozbawieniem,nailedotkniętegorównieżupadkiem(por.Rz8,19-22;1Kor3,22n;15,20-28;Ef1,10;4,10;Flp2,10n;
3,21;Hbr2,5-8).Por.Kol2,9+.

19.

ZagadkowaPełniamauzasadnićpowszechnyibezwzględnyprymatChrystusa:zwoliBogaOjcawpewnejokreślonejchwilizamieszkałaonawChrystusie.Apostołprzyswoiłtugrecki

terminużywanyprzezstoikównaoznaczeniepełnibytu,całościświatamaterialnegoiduchowego,alejednocześnieoczyściłgozkolorytupanteistycznego.Senswięcjesttaki:BógOjcieczechciał
włączyćdodziełaOdkupieniawszystko,coistnieje.Dziękitemutenfaktoznaczawięcejniżtylkowyzwolenieludzkościzniewoligrzechu,boprawdziwąre-creatiowszechświata.Więcejotym
terminiepowieniżejApostołw2,9.GdybłędnowiercyzdolinyLikosuusiłowaliszukaćpełnibytuwżywiołachświata(2,8.20),korygujeichPawełwskazującnato,żeznajdujesięonaw
zmartwychwstałymPanu.

1,19.StaryTestamentmówioBogu,którywybieramiejsce,byobjawićsweimię,rozkoszujesięzamieszkiwaniempośródswegoludu,przebywanaSyjonieitd.„Pełnia”możesięodnosić

doBożejmądrości,dochwałynapełniającejświat(podobniejakwStarymTestamencieiwtradycjiżydowskiej),dopełniobecnościBożejlubdoJegoatrybutów(jakuFilonaiwinnychźródłach
żydowskich).

iabyprzezNiego–znówpojednaćwszystkozesobą:przez

Niegoito,conaziemi,ito,cowniebiosach,wprowadziwszypokój
przezkrewJegokrzyża.

1,20PierwszystychwBJ:„iabyprzezNiegopojednaćwszystkodlaNiego”.Wtymostatnimprzekładziewziętopoduwagęparalelizmzzakończeniemw.16,odnoszączaimektrzeciej

osobydoChrystusa,wBTzaśuznanotenzaimekzaodniesionydoBogaOjcajakodoTego,któryprzezChrystusadokonujepojednaniawszystkiegozesobą(por.Rz5,10;2Kor5,18n).

—ito,conaziemi,ito,cowniebiosach.Topowszechnepojednanieobejmujewszystkieduchyniebieskietak,jakiwszystkichludzi.Nieoznaczaonoindywidualnegozbawienia

wszystkich,leczwyrażaraczejwspólnezbawienieświataprzezprzywróceniemuporządkuorazpokojudziękidoskonałemupoddaniuBogu.Jednostki,któreniewejdąwtennowyporządekdzięki
spontanicznemuotwarciusięnałaskę,wejdąnasiłę,czylizkonieczności(por.2,15;1Kor15,24-25—dotyczyduchówniebieskich;2Tes1,8-9;1Kor6,9-10;Ga5,21;Rz2,8;Ef5,5—dotyczyludzi).

20.

Odkupienieotrzymujewtymostatnimwierszudrugiejstrofyhymnunazwępowszechnegopojednania,znóworozmiarachkosmicznych.Mamytuwyjaśnieniepoprzedniejmyślio

Pełni.PośrednikiempojednaniajestChrystusumierającynakrzyżu,któregokrewjesttuantytypemkrwiżertwyskładanejwDniuPojednania(Kpł16;por.1P1,19).ZwiązekKrwiChrystusaz
Odkupieniem–toulubionytematteologiiPawła,ListudoHebrajczykówiJana(por.Rz3,25;5,9;Ef1,7;2,13;Hbr9,12–14;10,4.19;12,24;13,12;1J1,7;5,6;Ap1,5;5,9;7,14;12,11).Tujednak
mowajestokosmicznychskutkachodkupienia.Jakjerozumieć?WRz8,19–23ukazałjużApostołreperkusjegrzechuwcałejprzyrodziepodległejczłowiekowiiprocespowolnegowyzwalaniasię
całegostworzeniazniewolizepsucia.NajstarszaTradycjażywotoodczuwała,żenacałymwszechbyciezostałkrzyżnakreślony,awhymniebrewiarzowym,śpiewanymwczasieMękiPańskiej,głosi
Kościół:Terra,pontus,astra,mundus–quolavanturflumine!(WenencjuszFortunatus)DlanasdziśtrudnośćnależytegozrozumieniamyśliPawłowejokosmicznympojednaniuleżywtym,żezbyt
jednostronniewpojednaniuakcentujemymomentzgładzeniagrzechów,gdytymczasemPawławięcejobchodziefektkońcowynazwanypokojem(por.1,20;Rz5,1n.10;8,31n;2Kor5,18–20).Jeston
przeciwieństwemstanuwrogości.Takwięcpojednanieniejesttusynonimemzbawieniajednostekanitymmniejnawróceniemupadłychduchów,leczprzywróceniemtakiejharmoniiwcałości
wszechświata,żeBógbędziemógłbyćwszystkimwewszystkich(1Kor15,28),dziękijednemujedynemupośrednictwuChrystusa,wktórymzwoliBogazamieszkałaPełnia,pozwalającaMuzamknąć
wsobiewszystko,coistnieje.JesttooczywiściewizjategoskutkuOdkupienia,któregojeszczeteraznieoglądamy,alekuktóremuzmierzajądziejezbawienia.

UdziaładresatówwskutkachOdkupienia

Iwas,którzybyliścieniegdyśobcymi[wobecBoga]i[Jego]

wrogamiprzezsposóbmyśleniaiwaszezłeczyny,

1,21byliścieniegdyśobcymi[wobecBoga]i[Jego]wrogami.OdniesienietejobcościiwrogościdoBoga,czegobrakujebezpośredniowtekściegrec,jestwłaściwsze—nacowskazuje

kontekstiparalelizmzEf4,18n—niżodniesieniedoIzraela,jaksprecyzowanowEf2,12.

terazznówpojednał[Bóg]wdoczesnymJegocieleprzez

śmierć,bystawićwasprzedsobąjakoświętychinieskalanych,ibez
zarzutu,

1,22w...Jegociele.Zaimek„Jego”odnosisiędoSyna.Indywidualneciało(corpus)Chrystusawswojejcielesności(caro)jestmiejscem,gdziesiędokonujepojednanie,ponieważono

potencjalniegromadziwsobiecałyrodzajludzki(por.Ef2,14-16),któregogrzechChrystuswziąłnasiebie(2Kor5,21).Termin„ciało”(caro)określastanciała(corpus)podległegogrzechowi(por.Rz
8,3;7,5+;Hbr4,15).

21–22.

PoprzednihymnobezwzględnymprymacieChrystusastanowiłjakbydalszyciągdziękczynieniarozpoczętegow1,12.TerazApostołwiążejezostatnioporuszonymtematem–z

Odkupieniem.ZaznaczyłosięonowchrześcijanachzKolosówjakozupełneodrodzeniemoralne,radykalnazmianacałegożycia.StanobcościiwrogościwzględemBogajużprzeminął.Składałysięna
niego:swoistamentalność(por.Ef2,3;4,18)ipozostającezniąwścisłymzwiązkuzłeczyny,stałypowóddoniepokojówsumienia(por.Rz2,5–8).WywoływałotodawniejuKolosanpoczucie
„zagrożeniakosmicznego”ipęddoszukania„bezpieczeństwa”zapomocązabobonnychpraktyk.Ztegobłędnegokoławyrwałichchrzest,dziękiktóremudostąpiliskutkówzbawczejśmierci,
poniesionejprzezChrystusawdoczesnymciele.Wnimdokonujesiępojednanie,boonowsobiezawierawirtualniecałyrodzajludzki,któregogrzechbierzeChrystusnasiebie.Doskutków
pierwszorzędnychtegopojednanianależyprawdziwebezpieczeństwo,jużnie„kosmiczne”,któregonadarmoszukaliKolosaniewmisteriachgnozypogańskiej,leczeschatologiczne.Święcibowiem
oraznieskalaniinienaganni(por.1Kor1,8;Ef1,4;5,27;1Tm3,10;Tt1,6n)sątookreśleniazaczerpniętebądźzesłownictwaofiarST(Kpł1,10;Lb16,7jużjestosujądoludzi),bądźzpotocznego
języka.PrzywodząonenamyślostatecznąocenęBoga,czyliusprawiedliwienienasądzieostatecznym(por.Ap19,7–9;20,12n).

1,20-22.PojednanieniewidzialnychZwierzchności(Kol1,16)odnosisięraczejdoichpodporządkowania,niżzbawienia(Kol2,15),„pokój”jestzaśkresemwrogości.Pawełniezaprzecza

ichdalszemudziałaniuwświecie(Kol2,8),leczichskuteczności,któramogłabystanowićwyzwaniedlakrólestwaChrystusa.(MożnaztymporównaćmisjęHenochawpewnychwczesnych
żydowskichopowieściach,którapoleganazwiastowaniusąduupadłymaniołom.)

bylebyścietylkotrwaliwwierze–ugruntowaniistateczni–a

niechwiejącysięwnadziei[nieodłącznejod]Ewangelii.Jąto
posłyszeliściegłoszonąwszelkiemustworzeniu,którejestpodniebem
–jejsługąstałemsięja,Paweł.

1,23wszelkiemustworzeniu.Mowaowszystkichludziach.

23.

ZamierzoneprzezBogaostateczneuświęceniechrześcijanzależnejestodichwspółpracy.Tumaonapostaćniezachwianejwierności.Wiarabowieminadzieja,przyniesioneprzez

głoszenieDobrejNowiny,szczególniebyłyzagrożoneuKolosan,skłonnychdonowinkarstwatypugnostycznego.NiewzruszonastatycznośćkojarzysiętuzPawłowymobrazembudowliBożej(1Kor
3,9.17;Ef2,20nn;4,12.16;1Tm3,15;2Tm2,19),wzniesionejnafundamenciejedynym–naChrystusie(1Kor3,11).GłosićzaśEwangelięwszelkiemustworzeniunakazałsamPan(Mk16,15).Jej
sługąwtakimsensiejakwEf3,7stałsięPaweł.Tymsamympodkreślaonkoniecznośćprzeciwstawieniasiębłędnowierstwuprzeztrwaniewwierzepowszechnejiapostolskiej.Charaktersłużebny
KościoławzględemEwangeliiuwydatniłwyraźnieSobórWatykańskiII(KO10),comożnauważaćzaechosłówApostoła.ZkoleiwzmiankakońcowaosobiejakosłudzeEwangeliipozwalaPawłowi
naprzejściedobardziejszczegółowegoomówieniajegoosobistegoudziałuwzbawczymmisteriumChrystusa.

1,15-23.BoskagodnośćChrystusa.Wyznawcybłędnychnauk,któreszerzyłysięwKolosach,podkreślaliróżneformyrygorystycznejduchowości,opartenaczystoludziachczynnikach,

którewystępowaływichkulturze(zob.komentarzdoKol2,16-23).Pawełnalega,żewystarczytylkoChrystus(por.Kol2,6-15)iopisujeGozapomocąterminologii,którawjudaizmiebyła
zarezerwowanadlauosobionejMądrości.ObraztenbyłdlapierwszychchrześcijannaturalnymsposobemprzedstawieniaChrystusa.WjudaizmiepersonifikowanoBożąMądrość,przypisującjejBoskie
atrybuty,korzenietegoobrazuwtradycjiżydowskiejsięgająprzynajmniejPrz8.(Przypuszczalnie,jaksugerowaliniektórzy,PawełcytujewKol1,15-20dwiezwrotkichrześcijańskiegohymnu;cytaty
takiepojawiająsiębezżadnegowprowadzeniawinnychutworachliteraturystarożytnej.Jednakpomimolicznychświadectwpotwierdzającychtępraktykęorazzgodybadaczy,niemawystarczających
dowodówaniza,aniprzeciwkotejhipotezie.)

1,23.Twierdząc,żeEwangelia„jestgłoszonawszelkiemustworzeniu”,Pawełprzypuszczalnieprzeciwstawiasięfałszywymnauczycielom,którzyprzypisywalisobietajemne,ezoteryczne

objawienia(Kol2,18)Jeślisłowa„wszelkiestworzenie”odczytywaćdosłownie,mogąsięoneodnosićdoświadectwaskładanegoprzezstworzenie(Ps8,1;19,1;89,37;97,6;por.Rz10,18),Tutajjednak
niemalnapewnoPawełkreślikosmicznąwizję(Iz51,16)EwangeliiChrystusa,którajestprzeznaczonadlawszystkichnarodów(Rz1,8.13;Mt24,14).Żydzipowszechniewierzyli,żeczłowiek,który
odrzucaprzymierze,zrywałącznośćzBogiem.PawełdomagasiępodobnegowytrwaniaodwyznawcówChrystusa.

UdziałApostoławMisteriumChrystusa

Terazradujęsięwcierpieniachzawasizeswejstrony

dopełniamniedostatkiudrękChrystusawmoimcieledladobraJego
Ciała,którymjestKościół.

1,24niedostatkiudrękChrystusa.JezuscierpiałdlaustanowieniakrólestwaBożegoiwszyscy,którzykontynuujątodzieło,musządzielićJegocierpienia.Pawełzpewnościąnierościsobie

prawadodawaniaczegokolwiekdowłaściwejodkupieńczejwartościkrzyża,którejniczegoniebrakuje,jednoczysięwszakżez„niedostatkami”Jezusa,tzn.zjegotrudamiiudrękamiapostolskimi.Por.
2Kor1,5;Flp1,20+.Tepróbyczasumesjańskiego(Mt24,8+;Dz14,22+;1Tm4,1+)zawierająprzewidzianąwplanieBożymmiarę,doktórejwypełnieniaPawełjakoapostołpoganczujesię
szczególniepowołany.

24.

WurywkutymomówionepoprzedniodziełoOdkupieniaotrzymujenoweznamiona„egzystencjalne”,gdyżdoswegorozwojuwymagaonotruduapostołówicierpieniamęczenników.

NiechwięcsięKolosanienieobawiająpoludzkuolosPawła,atymmniejosprawęChrystusa;bowszystkiezmiennekolejeżyciaApostoławostatecznymrozrachunkuprzyczyniająsiędozbawiennego
działaniamisteriumChrystusawdziejachludzkich.TerazApostołprzebywawwięzieniuizpozoruzdawaćbysięmogło,żespowodowanytymbrakżywszejdziałalnościmisyjnejwyrządzaszkodę
sprawieKościoła.Takniejest.PodobniejakjużwielerazystwierdzałwLiściedoFilipian,Pawełradujesięwcierpieniach,chętniejeofiarującwintencjiswoichadresatów(por.Ga4,19;2Tm2,10),
boprzeztoprzyczyniasięwtajemniczysposóbdodobraCiałaChrystusa,którymjestKościół.TajemniczejestdopełnianiewcieleniedostatkówudrękChrystusa.ChwalebnyChrystuscierpiećnie
może,aniteżJegominionymcierpieniom,cenienaszegoodkupienia,niemożeniczegobrakować.OsobisteudrękiPawła,ściślezłączonegozChrystusem(por.2Kor1,5;4,10n;Ga6,17)stająsię
własnościąChrystusa,JegoCiałaeklezjalnego.Niedostatkiwtymujęciu–topozostającajeszczePawłowidoodcierpieniamiarabolesnychdoświadczeńnazasadziejegosolidarnościzPanem(por.1
Kor4,9–13;2Kor4,7–12).ZdanietonieodnosisiędosamegoPawła,aledowszystkich,którzysąpowołanidopójściazanimwdzieleEwangelii,naśladującgowjegocałkowitympoświęceniu.
Rozszerzającdalejtęmyślmożnastwierdzić,żecierpieniachrześcijansą„uspołecznione”,gdyżwszystkimwychodząnadobro.

1,24.WieluŻydówwierzyło,żeprzednadejściemkońcamusipojawićsięokresucisku.Niektórzyuczenisądzili,żezKol1,24wynika,iżPawełmiałszczególnyudziałwtychcierpieniach

(zwanychczasami„mesjańskimibólamiporodowymi”-poprzedzałyonebowiemnastanieerymesjańskiej).(Pawełcierpi„zanich”,najwyraźniejjakoichprzedstawiciel,ponieważsączęściąKościoła.
Zpewnościąniesątocierpieniawstawiennicze,zastępcze,ponieważPawełwierzynajwyraźniej,żecierpieniaChrystusabyływtymwzględziewystarczające;por.Kol1,14;2,8-10.14.)

Jegosługąstałemsięzpowoduzleconegomiwobecwas

Bożegowłodarstwa:mamwypełnić[posłannictwogłoszenia]słowa
Bożego.

25.

CierpiećdlaCiałaChrystusowego–tozadaniebierne,czynnymzaśzadaniemApostołajestgłoszeniesłowaBożegoitozpozycjisługiKościoła,którymudałwłodarstwo(por.1Kor

4,1;Tt1,7),tutaj–wznaczeniuurzędu,dladobrawiernych.PosłannictwotomaPawełwypełnić,doprowadzającdokońcacałyBożyprogram,októrymmówiąwierszenastępne.Ozbawczejdynamice
słowapor.Rz1,16;10,14.17;15,16.19;1Kor1,23n;15,14.17;Ga3,2.

1,25.„Włodarze”bylizarządcamidużychdomówimajątków,zwykleniewolnikamilubwyzwoleńcamiowysokiejpozycjispołecznej.Zwrot„wypełnićSłowoBoże”(BTdodajew

nawiasie„posłannictwogłoszenia”)byłczasamiużywanynaoznaczenieposłuszeństwaBożemusłowu,takżewpoświęceniasięwprowadzaniugowżycie.Pawełokazujetutajzarównoposłuszeństwo,
jakiwypełniaBożeSłowo,głoszącjepoganom.

Tajemnicata,ukrytaodwiekówipokoleń,zostałateraz

objawionaJegoświętym,

1,26.ZwojeznadMorzaMartwegoiinnestarożytnetekstymówiąo„tajemnicach”ukrytychwPiśmie,któretylkoludzieduchowooświecenimogązrozumieć.ZdaniemPawłachrześcijanie

otrzymaliteraztakieoświecenie(Kol1,9.12).Stwierdzenietopodważałoroszczeniarzekomychmistyków,którzyuważali,żeotrzymaliszczególne,wyjątkoweobjawienie,przeznaczonetylkodlanich
(Kol2,18).

którymBógzechciałoznajmić,jakiejestbogactwochwałytej

tajemnicypośródpogan.JestniąChrystuspośródwas–nadzieja
chwały.

1,27Poganiebyliprzedtemjakbywyłączenizezbawienia,zarezerwowanegodlaIzraela—pozostawali„bezChrystusa”i„beznadziei”(Ef2,12).OstatecznymzamierzeniemBożegoplanu,

jego„tajemnicy”,jestwezwanietakżeichdozbawieniaidochwałyniebieskiejprzezzjednoczeniezChrystusem.Por.Ef2,13-22;3,3-6.

26–27.

SłowoBożezleconePawłowipoleganietylkonagłoszeniu,aleinarealizacjitajemnicy,awięcBożegodynamicznegomisterium,jakimjestChrystus,nietylezasiadającypo

prawicyBoga,jakpowieniżejw3,1,ileteraztu,pośródnas,obecny.PrzezcałewiekiwplanieBożymtomisteriumpozostawałoukryte,teraz,tzn.werzeobjawieniachrześcijańskiego,wpełniczasów
(Ef1,10),ogłoszeniegoświatuzostajepowierzoneświętym,tzn.jakwEf3,5,apostołom.DotychczaswmniemaniuIzraelitów„nie-święci”,czylipoganie,pośródsiebiemajątomisteriumowielkim
bogactwiechwały(zob.Ef1,18;3,16).Pełnachwaływiecznośćwkroczyławdoczesność.Przebywającwswychczłonkach,wwiernych,zmartwychwstałyChrystusjestdlanichnadziejąchwały(por.Rz
5,2),tutaj–tylecożyciawiecznego(Tt1,2;3,7).Istotniewspaniałatonadziejawporównaniuzbeznadziejnością(Ef2,12)dotychczasowegożyciapogańskiego.OtymszerzejmówiApostołwEf2,11–
3,13,gdyżjesttogłównytematListudoEfezjan.

1,27.Objawienietajemnicypoganomzostałowcześniejprzepowiedziane(np.wIz66,19),terazzaśsięwypełniło(Kol1,25).PisarzeStaregoTestamentuczęstopowiadali,żeBóg

zamieszkiwał„pośród”swojegoludu,Izraela(Lb35,34),zaśwwymiarzeosobistym„w”niektórychjegoczłonkach(Rdz41,38;Lb27,18;Dn4,8.18;5,11.14;1P1,11;częściejjednak„napełniał”lub
„spoczywałna”).Niktjednakniespodziewałsię,żeBógzamieszka„pośród”pogan-żeuczynitonawetwwymiarzeosobistym,przebywającwichwnętrzu(Kol2,12;3,4.16).

Jegotogłosimy,upominająckażdegoczłowiekaiucząc

każdegoczłowiekazcałąmądrością,abykażdegoczłowieka
przedstawićjakodoskonałegowChrystusie.

28.

PowracaApostołdoukazaniaswojejmisjiwzwiązkuzmisteriumChrystusa:jestonanawskrośpraktyczna–jestpowszechnym,dowszystkichskierowanymzbawczymorędziem.

Wymagaon,jakwiadomoztylumówwDz,przedewszystkim„nawrócenia”.Stądtupierwszemiejscezajmuje„upominanie”,aponimnastępujenauczaniezcałąmądrością.Celemzaśjest
udoskonalenie.Znamienneprzytymjesttrzykrotnezaakcentowaniepowszechnościtegozadaniaprzeztrzykrotnepowtórzenie:przedmiotukażdegoczłowieka.Wynikostatecznegoudoskonaleniaokaże
sięprzedtrybunałemChrystusa-Sędziego,jakwskazujenatoanalogiadow.1,22,gdziewystępujetensamgreckiczasownik.Alepierwotnyodcieńznaczeniowymożnarozszerzyćtakżenawidzialne
jużterazskutkidoczesne,społeczniewartościowe(por.Rz12,17;2Kor8,21;Ef5,11;Flp2,15;1Tes4,12).Doskonałytutajniejestzapożyczeniemzjęzykamisteriówgreckich,leczspadkiempoST
(LXXijudaizm),gdzienatopojęcieskładałysię:sprawiedliwość,czystośćkultycznaimądrośćżyciowa.DlazaznaczeniajednaknowejpłaszczyznyżyciaużywatuApostołprzydawkiwChrystusie;a
więcpochrześcijańskudoskonalimająbyćci,naktórychdziałaapostolskikerygmatKościoła.Środkiemdoosiągnięciatakpojętejdoskonałościmabyćmiłość(3,14).

1,28.Naukataprowadzidoichdojrzałościlubdoskonałości;por.Kol1,22;2Kor11,2ikomentarzdoFlp3,12-13.WtensposóbgłoszenieChrystusaprzygotowujesłuchaczynadzień

ostateczny(Kol1,22-23).Forma„my”obejmujeopróczPawłaiEpafrasa(Kol1,7)takżeinnychgłosicieliEwangelii.Zwrot„każdegoczłowieka”ponowniepodkreśladarmowewłączeniepogando
Bożegoplanu(Kol1,27).

Potowłaśniesiętrudzę,walczącJegomocą,którapotężnie

działawemnie.

29.

Taknakreślonycelapostolstwajesttrudnydoosiągnięcia:wymagawysiłkuosobistego,wyrażonegotuterminamitrudzićsię(niemalfizycznieciężkopracować)iwalczyć(jakna

zawodach,zogromnymwytężeniem),orazpomocyłaski.Zrozumiałąjestrzeczą,żewtymkontekście,otrzymujeonaokreśleniemocy,którapotężniedziała,mocysamegoChrystusa.

1,29.Starożytnifilozofowieczęstoposługiwalisięmetaforamizaczerpniętymizrywalizacjisportowej,takimijakużytetutajsłowo„walczę”(obraztenpojawiasięznacznierzadziejna

kartachStaregoTestamentu,np.Jr12,5).DziałaniemocyBożejwewnętrzuczłowiekamaniewieleodpowiednikówwtekstachstarożytnych,zwyjątkiemfragmentówStaregoTestamentumówiącycho
Duchu,któryudzielamocyBożymsługom.SłowaPawławywarłyszczególnewrażenienastarożytnychczytelnikach(zob.wprowadzaniedoRz8,1-11).

Kol2

TroskaApostołaowiaręadresatów

Chcębowiem,abyściewiedzieli,jakwielkąwalkętoczęowas,

otych,którzysąwLaodycei,iotychwszystkich,którzyniewidzieli
mnieosobiście,

Stwierdzonepoprzednioswojeapostolskiezadanie,któreobejmujewszystkichludzi,ażdokresuichdoskonałości,ilustrujeApostołkonkretnymprzykłademusilnejwłasnejtroskio

czystośćdoktrynalnąimocwiarywKolosach.ObieonesązagrożonetamiwLaodycei,wkościołach,którejeszczenieznająosobiściePawła.Podobniezresztątroszczysięonowszystkich,którzy
znajdująsięwtakiejsytuacji.Walka,ojakiejtumowa,macharakterwysiłkuduchowegonamodlitwie(4,12)izapewnewpisaniulistów(4,16).

2,1.ApostołwdalszymciągurozwijaobrazsportowywprowadzonywKol1,29(„walcząc”).ChociażPawełnigdyniepoznałosobiściewiększościchrześcijanzKolosów,tęsknizanimi.

Jesttotypowyelementstarożytnych„listówprzyjacielskich”.

abyichsercadoznałypokrzepienia,abyprzezmiłośćwyuczeni,

[osiągnęli]pełnięzrozumienia,wcałymjegobogactwie,igłębsze
poznanietajemnicyBoga–Chrystusa.

2,2tajemnicyBoga—Chrystusa.Warianty:„tajemnicyChrystusa”(por.4,3;Ef3,4)lub„tajemnicyBogaOjcaChrystusa”,„tajemnicyBogaOjcaiChrystusa”,„tajemnicyBoga”itp.

WNimwszystkieskarbymądrościiwiedzysąukryte.

2,3WNim.Grec:„wktórym”.Wydajesię,żezaimekwzględnyodnosisiędo„tajemnicy”(wgrec.rodz.n.)—onawłaśniezamykawsobiejako„ukrytą”nieskończoną„mądrość”Boga

(por.Rz16,25+;1Tm3,16+).Toprawda,żeprzedmiotemtajemnicyjestChrystus(1,27)—OnsamjakomądrośćBoga(1Kor1,24.30)tajemnicza(1Kor2,7)itrudnadopoznania(Ef3,8.19).

2–3.

CelemtroskliwejopiekiApostołanaodległośćjestto,byadresacimogliwpełniwniknąćwmisteriumChrystusa,którejestgłównątajemnicąichnowejwiary.Niechodzitujednako

samointelektualnezgłębianietajemnicy,leczzarazemomocduchaipraktycznąumiejętnośćmiłowania,bezktórychniemapełnegozaangażowaniasięwsprawęChrystusa.Jezusotrzymujetu
lapidarnytytułtajemnicyBogajakoTen,któryspełniawsobieodwiecznyplanBoga,realizujezNimrządynadświatemiosłaniawewnętrzneżycieTrójcy.UkrytezaśwNimwszystkieskarbymądrościi
wiedzystwierdzają,żeMądrośćBoża,przedmiotuwielbieniaitęsknotyludziST,masiedliskowChrystusie.„Ukrycie”tojestjednakwzględne:nieoznaczaonocelowegoutajenia,skoroBożetajemnice
mająbyćgłoszone(1,26n;Ef3,5.8n).Oweskarbysąukrytedlaludziobojętnych,światowych(por.1Kor1,18;2,6–8;2Kor4,3n;Ef2,12).Odwiernychukrycietowymagastałegozgłębiania,choćsą
toskarbyniezgłębione(Ef3,8).Podobnyparadoks,poznawanietego,coprzewyższawszelkąwiedzę,występujewEf3,19.

2,2-3.Starożytnimędrcy(szczególniezeStaregoTestamentuiżydowskichpismsapiencjalnych)częstookreślalimądrośćmianemprawdziwegobogactwa(wStarymTestamenciezob.Hi

28,12-19;Ps19,10;119,14.72.127.162;Prz3,13-15;Iz33,6).Pisarzemówiliteżczasamio„ukrytych”bogactwach-przedmiociemarzeńmasżyjącychwnędzy.

Mówięotym,bywasniktniezwodziłpozornymdowodzeniem.

2,4Pierwszepojawieniesiętematu,któryPawełrozwiniepoczynającodw.8.

MyślApostoławciążkrążydokołatematupoznania,boonowłaśniebyłozagrożoneprzezbłędnowierstwo.Stądposformułowaniuogólnejzasady–Chrystusjedynymźródłem

prawdziwejmądrości–następujekonkretnaprzestrogaprzedpozornymdowodzeniem,swoistymbłędnowierstwemfrygijskim(zob.Wstęp).Szerzejoniejbędziemowaww.8.

2,4.Mędrcyczęstokrytykowalizawodowychmówcówpublicznychzanieetyczneposługiwaniesięśrodkamiperswazji,gdycizawszelkącenę,niezważającnaprawdę,pragnęliprzekonać

słuchaczy.Wstarożytnościwieluludziwykształconychpotrafiłoumiejętnieizręczniewygłaszaćmowyperswazyjne.

Choćbowiemciałemjestemdaleko,tojednakduchemjestemz

wami,zradościądostrzegającwaszładistałośćwaszejwiaryw
Chrystusa.

ApostołdostrzegastałośćwiaryKolosan;określająterminamiodnoszącymisiędomocnychszykówzbrojnychiwarowni.Stwierdzatodlapozyskaniasobieichżyczliwości,zanim

przejdziedomocniejszychwtonienapomnień.Dyktowaćmujebędzietroskaapostolska.Samązaśwładzęswoją,któranieznaprzeszkodyzestronyodległości,nazywaobecnościąduchem–
oczywiściejesttoaluzjadoDuchaŚwiętego(por.1Kor5,3),źródłamocyipowagiapostołów.

2,5.Listyuważanozanamiastkęczyjejśobecności,nacoteżwskazywaliczasamistarożytnipisarze.Powiedzenie,zeprzebywasięzkimś„duchem”byłowyrazemuczućiduchowej

bliskości.Chodzitutajopoczuciebliskości,niezaśojakąśmetafizycznąjedność(zob.komentarzdo1Kor5,3).

1,24-2,5.TrudPawłazewzględunaKolosan.Pawełprzedstawiatutajswójtrudwkategoriachzmagańtypowychdlasportowejrywalizacji(Kol1,29),należywięczauważyć,żegreccy

sportowcy,którzywspółzawodniczylizesobąpodczasigrzysk,walczylinietylkoowłasnyhonorisławę,lecztakżeohonormiasta,którereprezentowali.CierpieniaPawłasąwięcznoszonedladobra
Kościoła(Kol1,24;2,1).

TrzymaćsięwżyciuprawdziwegoChrystusa

JakwięcprzejęliścienaukęoChrystusieJezusiejakoPanu,tak

dalej[wNim]postępujcie:

2,6przejęliścienaukęoChrystusieJezusiejakoPanu.Albo:„przyjęliścieChrystusaJezusajakoPana”.

Urywektenzwiększąniżdotądenergiąkładzienacisknasprawęnawskrośegzystencjalną–nażyciowąwięźzChrystusemobjawionym,zChrystusem,jedynymprawdziwym

Odkupicielem.Przestrogaprzedułudamirzekomejfilozofiibrzmirównieżwyraźniej.ZachętadotrwaniawwiernościjesttutajnastępstwempoprzedniejpochwaływiaryKolosan.NaukaoChrystusie,
tzn.oMesjaszuIzraela,jakimsięokazałhistorycznyJezus,ukrzyżowanyizmartwychwstałyPAN,niejestspekulacjąpięknoduchów,leczprzedmiotemapostolskiegoprzekazuwustnejkatechezie(por.
Flp4,9).Terminprzejęliścieodpowiadazasadzieszkółrabinistycznych,opartejnaST(Est9,23.27;Prz19,20).Przejąćtęnaukęwrazzchrztem–toodrazuznaleźćsięwchrystosferze.Atozkolei
zobowiązujedopostępowaniaświadczącegoofakcieżyciawniej.

2,6.„Chodzić”lub„postępować”totypowytermin,któryoznaczazachowaniezgodnezBożymiprzykazaniami(zob.komentarzdoGa5,16).Słowo„przyjmować”byłoczęstoużywanew

odniesieniudożydowskichnauczycieliPrawa,którzyprzekazywalitradycjeswoimuczniom.PawełwzywaKolosan,bypozostawaliwiernitemu,czegoichnauczono,itym,którzyichnauczaliniezaś
jedynieludzkiejtradycji(Kol2,8).

zapuśćciewNimkorzenieinaNimdalejsiębudujcie,i

umacniajciesięwwierze,jakwasnauczono,pełniwdzięczności.

Następujeobrazowewyjaśnienie,jakmawyglądaćżyciowawięźzChrystusem.Obrazzaczerpniętyzprzyrody–tozakorzenienie(por.Ef3,17).Chodzioniewzruszonąażywotnąstałość

połączeniazChrystusemodchwilichrztu(Rz6,5).Wdrugimobrazie,częstymuPawła(Rz15,20;1Kor3,9;Ef2,20nn;4,12.16;por.1P2,5.7),ukazujesięinnyaspektKościoła:nieustannyiwciąż
aktualnyjegowzrostnafundamencie,jakimjestChrystus(1Kor3,11n).Warunkiemzaśkoniecznymtrwałościtejbudowyjeststałeumacnianiesięwwierze.Wiaratamabyćwolnaodnowinkarstwa,
cowyrażapowołaniesięnaprzekazapostolski:jakwasnauczono.Asprawdzianemrozwojuwiarymabyćatmosferawdzięczności,wjakiejstależyjedzieckoBoże(por.1,12;Flp4,6).Greckiesłowo
µĹľ±ÁąĂÄŻ±(wdzięczność)tuużyte,którestałosięzczasemterminemtechnicznymKościołanaoznaczenienajwiększegomisteriumwciążobecnejofiaryChrystusa,przypominanam,wjakiej
atmosferzewinnosięsprawowaćEucharystię,„wielkątajemnicęwiary”.OnaogniskujecałąnasząwdzięcznośćdlaBoga.

2,7.Pawełłączytutajobrazyzaczerpniętezrolnictwaibudownictwa,podobniejaktoczyniw1Kor3,9(zob.komentarzdotegotekstu).ProrocyStaregoTestamentuczęstostosowali

podobnesłownictwowodniesieniudoIzraela(jeślibędąsłuchaliBoga,zapuszcząkorzenie,będąsięumacniali,budowaliitd.).Pierwotnichrześcijanieprzejęliprzypuszczalnietęterminologięz
nauczaniastarotestamentowego.

Baczcie,abyktośwasniezagarnąłwniewolęprzeztęfilozofię

będącąwierutnymoszustwem,opartąnaludzkiejtylkotradycji,na
żywiołachświata,anienaChrystusie.

2,8niezagarnąłwniewolę.DlawyzwolonychjużspodwładzyciemnościiodkupionychprzezChrystusa(l,13n)zanegowanieGo,bypowrócićdostarychbłędów,oznaczałobypopadniecie

nanowowniewolę(por.Ga4,8n;5,1).

Jakokontrastdopozytywnegoobrazumocyipostępuwwierzenastępujemocniejszaniżpoprzedniokonkretnaprzestroga.Ukazujeonabliskie,realneniebezpieczeństwodlawiary

Kolosan;zagarnięciedoniewoliprzezfilozofiębędącąwierutnymoszustwemwzestawieniuzpełnymtreściimocyżyciodajnychmisteriumChrystusa.Niechodzitubynajmniejofilozofięwnaszym
dzisiejszymznaczeniu,aninawetwklasycznym,starożytnym,leczotepomysły,którewcelachautoreklamybłędnowiercyokreślalitymzaszczytnymmianem.Wprzeciwieństwiedotradycji
apostolskiej,którawkońcumaJezusaChrystusazaautora(por.1Kor11,23;15,3;2Tes2,15;3,6),tradycjaowychpseudofilozofówjesttylkoludzka–wznaczeniuwyraźnieujemnym(por.Mk7,8n.13;
Ga1,1.11–14).Szukaonadlasiebieoparciawżywiołachświata,wswoistychastrologicznychwtajemniczeniachpołączonychzkultemaniołówST(zob.WstęporazGa4,3.9),abyzapewnićsobie
„bezpieczeństwokosmiczne”.Apostołodrzucatepraktyki,jakopozbawionesensu,wzwiązkuzestanowiskiem,jakiemaChrystuswobeccałegokosmosu,awięcijegożywiołów.TępostawęApostoła
zajmujeKościółidziśwobecastrologii.

2,8.Wswoichlistach(takżewobecnym)Pawełposługujesięczasamijęzykiemfilozoficznym,jednakźródłemwiedzyjesttutajBożeobjawieniewChrystusie(Kol2,2-3.6),niezaś

ograniczone,niedoskonałeludzkiemyśleniereprezentowaneprzezfilozofów(Kol2,4).Chociażtylkoludzienajbardziejwykształcenipodejmowalistudiawdziedzinieretorykilubfilozofii,wpływtych
dyscyplinprzenikałcałyświatstarożytny.Ponieważfilozofiategookresuzajmowałasięgłówniezagadnieniamimoralnymiietycznymi,chrześcijanie,którzyżyliwówczesnejkulturzeizmagalisięz
tymisamymipytaniami,byliwnaturalnysposóbzainteresowanipoglądamifilozofów.Pisarzeżydowskiejdiasporywychwalali„filozofię”,niektórzyzaś(np.Filon)łączylijązekstatycznymi
doświadczeniami(por.Kol2,18).(JózefFlawiusz,palestyńskiŻyd,piszącydlaniepalestyńskiejpogańskiejpubliczności,nazywałnawetjudaizm„filozofią”-PrzeciwApionowi2.4,47-iprzedstawiał
różnenurtyżydowskiejakofilozoficznesekty.ListArysteusza,utworyFilona,anawetTryfonJustynawyrażająaprobatęizdradzająwykształceniewdziedziniegreckiejfilozofii.Wielużydowskich
apologetów,m.in.FiloniJózefFlawiusz,oskarżałoteżgreckichfilozofówoplagiatMojżesza.)

Natemat„tradycji”,doktórejbyliszczególnieprzywiązanifaryzejscynauczycielezPalestyny,zob.komentarzdoKol2,6.Greccyuczniowietakże„przekazywalitradycje”zawierające

wypowiedziichnauczycieli.Termin„żywioły”lub„podstawowezasady”możesięodnosićdouosobionychsiłprzyrody,bytówduchowychlub„duchów”,podobniejakwGa4,9(por.Kol2,10).Tutaj
jednakoznaczaprzypuszczalnie,jakzwyklezresztą,elementarnezasady(termintenbyłczęstoużywanywodniesieniudoalfabetu).Tymsamym,Pawełtwierdzi,żeprosteprzesłanieoChrystusiejest
głębszeodnajwiększejludzkiejmądrości.

WNimbowiemmieszkacałaPełnia:Bóstwonasposóbciała,

2,9BJ:„WNimbowiemmieszkacieleśniecałaPełniaBóstwa”.Znaczeniesłowa„Pełnia”(1,19+)jesttudoprecyzowaneprzysłówkiem„cieleśnie”irzeczownikiemwdopełniaczu

„Bóstwa”.WChrystusiezmartwychwstałymzbierasięcałyświatboski,doktóregoOnnależyprzezswojeodwieczneichwalebneistnienie,orazcałyświatstworzony,któryOnprzyjąłbezpośrednio
(ludzkanatura)ipośrednio(kosmos)przezswojeWcielenieorazzmartwychwstanie,krótkomówiąc—wNimsięzbieracałaPełniaistnienia.

Zbędnejestposzukiwaniezależnościodmocykosmicznychtakujętych,gdyżcałapełniabytu,jakopoledziałaniaBożego,mieszkawChrystusie,WładcyKosmosu,itonasposóbciała,

tzn.jednegojakbyorganizmu.Wswymindywidualnymcielenajpierwpodległymśmierci,achwalebnympozmartwychwstaniu,ChrystusjestjedynymźródłemuświęcającegodziałaniaBożego.
RozchodzisięononacałykosmoszapośrednictwemwiernychzNimzłączonychwCieleeklezjalnym.

2,9.Stoicymówilioboskości,któranapełniawszystkierzeczy,zwyklewsensiepanteistycznym.Żydzipiszącypogreckumodyfikowalitosłownictwo,odnoszącjedoBożejwładzy,która

obejmujeswymzasięgiemwszystkierzeczy.UFilona„pełnia”byłasumąwszelkichmocy,którewyrażająBożepanowanie,oznaczającąBożąsamowystarczalność.Większośćpóźniejszychmistyków
żydowskichmówiłaoobłokachotaczającychBożytronjakooJegopełni.InnepismażydowskiemówiąoBożymDuchu,mądrościlubchwale,któranapełniaświat(podobniejakwStarym
Testamencie),comożebyćtutajbardziejodpowiednie.

Niezależnieodtego,coPawełdokładnierozumieprzez„pełnię”,manajwyraźniejnamyśli,żewszystko,czymBógjesticoczyni,możebyćpoznanejedynieprzezChrystusa.(Starożytny

judaizmczęstoprzypisywałtęrolęBoskiejMądrości.)

azostaliścienapełnieniwNim,któryjestGłowąwszelkiej

ZwierzchnościiWładzy.

2,10ChrześcijaninuczestniczywpełniChrystusajakoczłonekJegoCiała,Jego„Pełni”(zob.1,19;Ef1,23;3,19;4,12-13orazprzyp.).ZjednoczonywtensposóbzTym,któryjestGłową

Mocyniebieskich,przewyższaje.—Wdalszychwierszachsąrozwiniętetedwiemyśli:uczestnictwochrześcijaninawtriumfieChrystusa(w.11-13)ipodporządkowaniemocyniebieskichtemu
triumfowi(w.14-15).

10.

PowyższązasadęzkoleiwyłuszczaApostołukazującposzczególneaspektyjednejjedynejzależnościwiernychodChrystusa.Onjestjedynymźródłemłaski,którąsąnapełnieni(por.J

1,14.16;Ef1,23;3,19;4,10),ponieważ–ioile–sąwNim,tzn.wJegoCieleeklezjalnym,żywotniezNimpołączeni.Dlausunięciazaśpodstawyzbędnegokultuduchówpośrednichstwierdzaraz
jeszczeApostoł,żetylkoChrystusjestGłowącałegoświataduchów,określonychterminamiabstrakcyjnymi,jakw1,16.WszystkieoneMupodlegają(Ef1,20nn).

2,10.„ZwierzchnościiWładze”oznaczająprzypuszczalniewładzeanielskie,panującenadnarodamiświata(zob.Kol1,16;zob.komentarzdoEf1,19-23)-poglądtennależałwjakimś

sensiedodoktrynybłędnowierców,którzypragnęliwywrzećwpływnachrześcijanwKolosach(zob.komentarzdoKol1,16;2,18).Zróżnychmożliwychznaczeńsłowa„głowa”(Kol1,18),sens
„władza”lub„władca”wydajesiętutajnajbardziejodpowiedni,chociażJezusjestteżichźródłem(Kol1,16).

IwNimteżotrzymaliścieobrzezanie,niezrękiludzkiej,lecz

Chrystusoweobrzezanie,polegającenazupełnymwyzbyciusię
grzesznegociała,

2,11obrzezanie...Chrystusowe.ChodzioustanowioneprzezChrystusaobrzezanieduchowe,którymjestchrzest.
—nazupełnymwyzbyciusięgrzesznegociała.Obrzezaniecielesnezaśpolegałonausunięciutylkomałejcząstkiciała.

jakorazemzNimpogrzebaniwchrzcie,wktórymteżrazem

zostaliściewskrzeszeniprzezwiaręwmocBoga,któryGowskrzesił.

11–12.

Nutapolemikiztendencjamijudaizującymibrzmiwparalelidwóchobrzędówinicjalnych:obrzezania,przezktórenazasadzieprzymierzazawartegozAbrahamem(Rdz17,11nn)

IzraelitastawałsięczłonkiemLuduBożego,ichrztujakoChrystusowegoobrzezania,przezktórejesteśmywNim,tzn.wJegoCieleeklezjalnym,wnowymLudzieBożym.Bezwartościjestobrzezanie
pojmowanejakoobrzędniosącyzbawienie–totezapodstawowaListudoGalatów.Natomiasttutajchodziraczejozwalczenietendencjidoprzecenianiaobrzezaniajakoobrzęduinicjacyjnegodożycia
ascetycznego.Chrześcijaninniepozbywasiępodczasswojejchrzcielnejinicjacjijakiejśnieistotnejczęściciałafizycznego,leczwyzuwasięzupełniezgrzesznego,buntowniczegopierwiastkaciała(Ă
±Áľ),gdyżzrywacałkowiciezgrzechem(por.Rz6,6;8,5–9.12n;13,14;Ga5,13–25).Skutecznośćsakramentuchrztupoleganatym,żewiernyuczestniczyprzezniegowśmierciizmartwychwstaniu
Chrystusa.WporównaniuzRz6,3–7,gdziesilniejzaakcentowanejestzanurzeniechrzcielnejakozejściedogrobuChrystusa,atymsamym–śmierćgrzechowi,tutaj(nadtow3,1;Ef2,6)wysuwasięna
pierwszyplanto,żewiernisąwskrzeszenirazemzChrystusem.Niejesttojaktam,faktdopieroprzyszły,leczjestjużaktualny.WiarawzmartwychwstanieChrystusajestwedługApostołakoniecznym
warunkiemzbawienia(Rz10,9;1Kor15,14.17).Jestonatu(apamiętajmy,żechodziPawłowiodorosłychkatechumenów)wkłademsubiektywnymjednostki,zależnymoddziałaniaBożego,boiwiara
jestdaremBożym(por.np.Rz4,16;1Kor1,9.30;12,3;Ga1,15n;2,20n;Ef2,8;Flp1,29).SkorozaśśmierćChrystusaoznaczaładlabuntowniczego„ciała”zagładę(Rz8,3),dorosłykatechumenprzez
tenaktwiarywsensśmierciizmartwychwstaniaChrystusaświadomieumierasobiesamemu,botylkowBoguzbawiającympokładaswojąnadzieję,rezygnujączkierowaniasobąwedługwłasnych
żądz.Wiarawięciczynnośćsakramentalnawspółdziałajątuzesobądziękiprawdzie,żeSynBożyjakoJezushistorycznyiChrystusuwielbionywjednościorganicznejjestobecnywakciechrztudzięki
DuchowiŚwiętemu.Dlaadresatów,ochrzczonychniedawno,poprzedniożyjącychwstaniepogańskiejśmiercigrzechowej(por.Rz7,9–11)inieobrzezania,tzn.oddaleniaodBoga(por.Rz2,25),chrzest
stałsięzmartwychwstaniemzChrystusemnapodstawiedarowaniawszystkichdotychczasowychwystępków,jakbydarowaniemdługów(1,14;3,13;Rz8,32;Ef4,32;grzechowyaspekt„długu”–por.
Mt18,23–35;Łk7,41n).

2,11-12.Zwyklemówiono,żefizyczneobrzezaniebyłodokonywane„wciele”(Rdz17,11).StaryTestamentiniektóre(głównieesseńskie)tekstyżydowskiemówiąteżo„duchowym”

obrzezaniu(Pwt10,16;30,6),którewZwojachznadMorzaMartwegomiałouzdalniaćczłowiekadoprzezwyciężeniazłychskłonności(zob.komentarzdoRz7,14-25).Pawełmożetutajnawiązywaćdo
greckiejideiciałajako„grobu”,zktóregoczłowiekmusisięwyzwolić,bydoświadczyćprzeżyćmistycznych,zaśostatecznymuwolnieniembędzieśmierć.JeśliPawłowisłuchaczeskłanialisięku
takiemurozumieniu,apostołpowiada,żedoświadczylijużpełnegowyzwoleniazmocyciała,jakiegopotrzebowali.

Iwas,umarłychnaskutekwystępkówinieobrzezaniawaszego

grzesznegociała,razemzNimprzywróciłdożycia.Darowałnam
wszystkiewystępki,

2,13PodmiotemdziałającymjestBógOjciec(por.1,22).
—was.Wariant:„nas”.
—nam.Wariant(Wulgata):„wam”.

skreśliłzapisdłużny,przygniatającynasnakazami.Towłaśnie,

cobyłonaszymprzeciwnikiem,usunąłzdrogi,przygwoździwszydo
krzyża.

2,14PorządekPrawa,zabraniającgrzechu,zkoniecznościprowadziłdowyrokuśmierciprzeciwkoczłowiekowiprzestępcy(por.Rz7,7+).TowłaśnietenwyrokBógzniweczył,wykonując

gonaosobieswegoSyna:po„uczynieniuGogrzechem”(2Kor5,21),poddanymPrawu(Ga4,4),„przeklętym”przezPrawo(Ga3,13).WydałGonaśmierćkrzyżową,przygwoździwszydodrzewa,
niszczącwJegoosobiedokument,któryzawierałnaszdługipotępiałnas.

13–14.

Nowyobrazmaunaocznićdarowaniegrzechów.Jestonounieważnieniemzapisudłużnego,awięcogólnegodługumoralnegocałejludzkości.Obciążałonjąnakazamimoralnymi–

głosusumieniaczysłówDekalogu,ilekroćniebyłyonespełniane.Tasumaniewypłacalnychdługówbyłanaszymprzeciwnikiem,botobyłnaszGrzechjakotaki,głównywrógludzkości(por.Rz
5,12.21;7,8–13.17.20–25).OnwłaśniezostałusuniętyjakoprzeszkodaznaszejdrogidoBoga.OnzostałwreszcieprzygwożdżonydokrzyżawosobieJezusa(Rz8,3;2Kor5,21;Ga3,13),którysamw
swoimcieleponiósłnaszegrzechynadrzewo(1P2,24).StałosięonoodtądznakiemzwycięstwaChrystusowego.

2,13-14.Termin,któryprzetłumaczonotutajjako„zapisdłużny”byłużywanynaoznaczenie„odręcznych”not,zwykle„certyfikatówdłużnych”,doktórychdołączanokary.Pawełpragnie,

byjegoczytelnicyzastanowilisięnadzapisemdłużnym(„jestemciwinien”),któryobciążaichprzedBogiem.Takżetradycjażydowskaprzedstawiałagrzechyjako„długi”człowiekawobecBoga.
Żydziużywaliterminutłumaczonegojako„wyroki”lub„nakazy”naoznaczenieBożychpraw.Żydziwierzyli,żeBógprzebaczałichgrzechyzchwiląnawrócenia.Zapisygrzechówbyłyanulowanerok
roczniewDniuPrzebłagania.WedługPawła,przebłaganiedokonałosię,gdyzapisdłużnyzostałwChrystusieprzybitydokrzyżaiwtensposóbspłacony.

DziękiNiemuporozbrojeniuZwierzchnościiWładzjawnie

wystawił[je]napokaz,powiódłszyjewtriumfalnympochodzie.

2,15ZaPrawemżydowskimPawełdostrzega,stosowniedostarejtradycji,moceanielskie(por.Ga3,19+).Oneuzurpowałysobiewduszyludzi(por.w.18)władzęprzynależnąStwórcy.

Bóg,niweczącprzezkrzyżswegoSynaporządekPrawa,zabrałtymmocomnarzędziedominacji—okazałosię,żesąonepoddaneChrystusowi.

15.

Ściślezwiązanyzpoprzednim,ostatniaspektOdkupienianabierahoryzontówkosmicznych.JesttuodmalowanenawzórrzymskichpochodówtriumfalnychzwycięstwoChrystusa

Odkupicielanadduchowymi„Potęgami”.Zasadniczodokonałosięonowfaktachpaschalnych–śmierci,zmartwychwstaniuiwniebowstąpieniuChrystusa,leczujawnisiędopieropodczasparuzji(1
Kor15,24–27;por.Hbr2,8).OgólnikowoznówtutajnazwaneZwierzchnościiWładzetoraczejmocedemoniczne,sprawującedotądtyranięnadludzkościąnaskutekjejgrzechów.Douroczystego
rytuałutriumfurzymskiegoimperatoranależałom.in.ito,żerozbrojonych,askutychkajdanamijeńców,zichwodzamiwłącznie,prowadzonowpochodzieprzedkwadrygątriumfatora.Chrystusjawnie
wystawiłnapokazterzekome„Potęgi”iniepowinnyonejużKolosananifascynować,aninapełniaćzabobonnymlękiem.

2,15.Natemat„ZwierzchnościiWładz”,zob.komentarzdoKol1,16i2,10.WKol2,8Pawełużyłsłowa,któremożeoznaczać„wziąćwniewolęjeńcówwojennych”;tymrazemkosmiczne

władzezostałyprzedstawionejakojeńcywtriumfalnympochodzieChrystusa-obrazznanyRzymianomiprzypuszczalnietakżeinnymludomwchodzącymwskładcesarstwarzymskiego(zob.
komentarzdo2Kor2,14).Podczasrzymskichpochodówtriumfalnychwódz,ubranynapodobieństwoJowisza,głównegorzymskiegoboga,prowadziłzasobąupokorzonychjeńców,odartychze
splendoru.Największewrażenienawidzachsprawialinajdostojniejsijeńcy.TutajChrystusokazujeswójtriumf,wiodącnajpotężniejszychjeńców.

Przeciwfałszywejascezie

Niechajwięcniktwasnieosądzazpowodujedzeniaipicia,

bądźwsprawieświętaczynowiu,czyszabatu.

16.

OdzasaddogmatycznychjakoracjiprzechodziApostołdownioskówmoralnych.Praktykiascetyczne,któreurzekająniektórychKolosan,sąbezwartości,gdyżsuwerennewładztwo

Chrystusaodbieraimwszelkąpodstawę.Zbędnawięcjestkrytykachrześcijańskiejwolnościoddrobiazgowychprzepisówpokarmowych,nakazywaniewtejdziedziniejakichśszczególnychprzepisów,
dyktowanychascezą.To,żetakiepraktykibyływówczaswmodzie,świadczyJózefFlawiusz,wychwalającyzaichprzestrzeganieesseńczyków,apotwierdziłyostatnioodkrytedokumentywspólnotyz
Qumran.Ascezatamiałapodłożeżydowskie,jakwidaćzwyliczenia:wsprawieświęta,czynowiu,czyszabatu,zupełniejakwOz2,13.Qumrańskasektaistotnietrzymałasięwłasnegokalendarza
liturgicznego,odmiennegoodprzestrzeganegowkołachoficjalnych.

2,16.Wtymokresiewkulturzepogańskiejkwitłascetyzm,wielupostrzegałogoteżjakosposóbosiągnięciaduchowejmocylubdoznaniamistycznychobjawień.Tekstnawiązujejednak

wyraźniedozwyczajówżydowskich.Chociażwiększośćnurtówpalestyńskiegojudaizmusprzeciwiłosięascetyzmowi,chrześcijanieorazwyznawcyjudaizmumieszkającywinnychczęściachcesarstwa
rzymskiegoczęstoprzejmowalijakieśelementyzotaczającejichkultury,poganiezaśczasamiłączylilokalneodmianyjudaizmuzascetyzmem(kojarzylinawetszabatzpostem,chociażwyznawcy
znanychnamodłamówjudaizmuniepościliwszabat).PoganieszydzilizŻydówjakoludziseparującychsięodspołeczeństwagłównieztrzechpowodów:obrzezania(Kol2,11),przepisów
pokarmowychiszczególnychżydowskichświąt.Obchody„nowiu”urządzanocelemuczczeniakażdegonowegomiesiąca;szabatzaśobchodzonocotydzień.

Sątotylkocieniesprawprzyszłych,arzeczywistośćnależydo

Chrystusa.

2,17arzeczywistośćnależydoChrystusa.BJ:„arzeczywistościąjestciałoChrystusa”.Dosł.:„aciałemjest(ciało)Chrystusa”.Pawełwykorzystujedwojakieznaczeniegrec.terminusoma:

1.„ciało”wprzeciwieństwiedocienia,awięcmająceznaczenie„rzeczywistość”,oraz2.fizyczneciałozmartwychwstałegoChrystusa,którejestistotnąrzeczywistościąeschatologiczną,zaczątkiem
nowegożycia.

17.

Lapidarnazasadakażeporzucićwszystkieteformykultu,bosąprzestarzałe.Cienierzeczyprzyszłych(Hbr8,5;10,1),wzorowanenasłynnejplatońskiejprzenośnijaskini,mająwyrazić

znikomośćiprzemijanieobrzędowychprzepisówPrawaMojżeszowego.Tymczasemumbramfugatveritas:prawdanależydoChrystusa.Rzeczywistościąpełnychśrodkówzbawienia,rozporządzają
terazchrześcijanie.

2,17.Platonodróżniał„prawdziwy”światideiodświatacieni,postrzeganegowdoświadczeniuzmysłowym.Filonrozwinąłkoncepcjęplatońską,bywykazać,żeniewidzialnyBógstawałsię

poznawalnyraczejzapośrednictwem„cieni”lubodwzorowańtego,czymjestwrzeczywistości,niżogląduzmysłowego.Pisarzeztegookresuodróżnialisubstancjęodciała(lubpierwotną
rzeczywistośćodcieni,będącychjedynieodbiciem).Przejmująctęterminologię,Pawełwyrażaprzekonanie,żeprzepisyStaregoTestamentuskładałyświadectwooprawdziwychzasadach,tejednakw
pełniwyrażająsięwChrystusie.

Niechajwasniktniepozbawiaprawadonagrody,[sambędąc]

zamiłowanywuniżaniusiebieiwprzesadnymkulcieaniołów,
zgłębiającto,coujrzał.Taki[człowiek],bezpowodunadętypychą,z
powoduzmysłowegoswegosposobumyślenia,

2,18Niechajwasniktniepozbawiaprawadonagrody.Albo:„Niechajniktniesprawiasobieprzyjemnościwypowiadającsięprzeciwwam”.
—wuniżaniusiebieiwprzesadnymkulcieaniołów.Praktykiascetyczneikultowe(w.16)przywiązujązbytwielkąwagędożywiołówświatamaterialnego,azaichpośrednictwem—do

mocyniebieskich,którenimikierują(por.Ga4,3+).

—zgłębiającto,coujrzał.Wariant(Wulgata):„czegoniewidział”.—PawełzarzucatunauczycielomwKolosachbądźto,żeufająswoim„wizjom”,bądźpoprostuto,żecałąswojąreligię

budująnarzeczachwidzialnych.

2,18.Literaturażydowskałączyłaczęstowsposóbpozytywny„pokorę”,„uniżeniesiebie”zpostem.Jednakwskrajnejpostaci„pokora”odnosiłasiędopraktykascetycznych,którychcelem

byłootwarciesięna„wizje”iekstatycznedoświadczenia.PraktykitakiestałysiępopularnewnurciechrześcijańskiegoascetyzmuwIIw.poChr.(Równieżdzisiajbrakwystarczającejilościbiałka,
proteinisnuwywołujehalucynacje.)

Wyrażenie„to,coujrzał”zostałozaczerpniętezesłownictwawizji.Sugerujeono,żebłędnowiercywKolosachmoglipostępowaćjakżydowscymistycy,którzyzabiegaliowidzeniaBogaw

ekstatycznychobjawieniachBożegotronu.Chociażusiłowalioniwywołaćdoświadczenia,podobnedotych,jakichdoznawalibiblijniwizjonerzy(jakEzechiel),cidążylijednakwyłączniedotego,by
żyćwbliskościBoga,niezaśdoprzeżyciamistycznychwrażeńsamychwsobie.Natematpróżnychwizji,por.np.Jr23,32ibyćmożeKoh5,7.

Żydowscymistycyipisarzeapokaliptycznitwierdziliczasami,żeotrzymaliobjawienieodaniołów(por.Ga1,8;wpozytywnymznaczeniu,Dz27,23;Ap1,1).WKolosachprzypuszczalnie

otaczanokultemaniołów.Chociażoddawanieczcianiołombyłsprzeczneznauczaniemfaryzeuszów,istniejąświadectwa,żewieluŻydówzdiasporykierowałomodlitwyiprośbydoaniołów.Ta
praktykamogłamiećzwiązekzmagicznymizaklęciamiwzywającymiduchy.(Wniektórychutworachliteraturyżydowskiej,zwłaszczawZwojachznadMorzaMartwego,lecztakżewinnychtekstach,
mówisięoziemskiejwspólnociewierzących,którałączysięzkultemsprawowanymprzezwspólnotęniebieską;niektórzybadaczesądzą,żePawełprzeciwstawiasiętutajtakiejkoncepcji;jednak
KsięgaApokalipsywydajesiętęideęaprobować,niejestteżjasne,zjakichpowodówPawełmiałbyprzeciwkotakiemupoglądowiwystępować.)

nietrzymasięmocnoGłowy–[tojestTego],zktóregocałe

Ciało,zaopatrywaneiutrzymywanewcałościdziękiwiążącym
połączeniomczłonków,rozrastasięBożymwzrostem.

2,19Głowy.JestniąChrystus(Ef4,15).

18–19.

Następujeodrzuceniefałszywegokultuaniołówipseudomistycyzmu.WistociesąonetylkodowodempychyibrakułącznościnadprzyrodzonejzChrystusemjakoGłową

eklezjalnegoCiała.Użytetusłownictwowskazuje,żebłędnowierstwotamtomiałoposmakhelleńskichmisteriów.Apostołdemaskujetubezwartościowośćjegohaseł.OdkryciawQumranprzyniosły
wiadomościorolianiołówwżyciuduchowymwspólnoty,auJózefaFlawiuszaczytamy,żeimionaaniołówosłaniałauesseńczykówswoistadisciplinaarcani.Potępienibłędnowiercysąiluministami,
którymimponująwłasneichwizje,dyktowane–niestety–przezegocentryzm.FatalnymskutkiemszukaniaprzeznichinnegopośrednictwajestoderwaniesięodChrystusa,którysamjedentylkomoże
zapewnićBożywzrostzjednoczonymzesobączłonkomJegoCiała.BardziejszczegółowocharakteryzujetenwzrostEf4,16.

2,19.Wstarożytnejliteraturzemedycznejprzedstawiasięczasamigłowęjakoźródłożyciadlaresztyciała.

JeślirazemzChrystusemumarliściedlażywiołówświata,to

dlaczego–jakgdybyżyjąc[jeszcze]wświecie–dajeciesobie
narzucaćnakazy:

Niebierzaniniekosztuj,aniniedotykaj...!

20–21.

NiebezironiizadajeApostołzwolennikomfałszywejascezypytanieretoryczne,któremaimpodsunąćwniosekcodoporzuceniawsposóbzdecydowanymylnychprzekonań.

PrzecieżprzezchrzestumarlionizChrystusemdlawszystkichPotęgkosmicznych,utożsamianychzaniołamijakorządcamimaterialnegokosmosu,czyteżdemonami(zob.kom.do2,4;Ef6,15n).
Chrześcijaninjużnieżyjenaświecierządzonymprzezjegożywioły,bożyjeukrytyzChrystusemwBogu(3,3).DlategosarkastycznietuprzezApostoławyliczonedrobiazgowezakazy,dyktowane
lękiemprzedrytualnąnieczystością,niemajądowiernychżadnegozastosowania.Uleganieimbyłobyjednoznacznezzaprzeczeniemskutkówchrztu(por.Ga4,9;5,1n).

2,20-21.WystarczyzjednoczeniezChrystusemwJegośmierci(Kol2,11-12).Mnożeniedodatkowychzasaddotyczącychascezy(Kol2,18)byłowięcbezużyteczne(natemat„żywiołów

świata”,zob.komentarzdoKol2,8).„Nakazy”lub„zakazy”mogątutajoznaczaćżydowskie„przepisy”,podobniejakwKol2,14.(Chociażsłownictwo,zapomocąktóregoPawełopisujejeww.21,
byłoporównywanezopisamiascetyzmupitagorejskiego,mogłoteżpasowaćdostarotestamentowychprzepisówdotyczącychczystości).WiększośćŻydówmieszkającychpozaPalestynąprzestrzegała
przepisówpokarmowych,niektórzyŻydzizabranialinawetdotykaniapewnychpokarmów(ListArysteasza129).WedługprzepisówStaregoTestamentuczłowiekstawałsięnieczystyzpowodu
dotknięciapewnychrzeczy.(Toodniesieniebyłobyszczególniezasadne,gdybyPawełmiałnamyśliludzi,którzydodającośdotychprzepisów;żydowscynauczycielezauważali,żeEwalubAdam
dodalisłowa„anigodotykać”doBożegonakazu„niewolnocijeść”-Rdz2,17;3,3).

Aprzecieżwszystkotodotyczyrzeczy[przeznaczonych]do

zniszczeniaprzezspożycie–[oweprzepisy]zgodnieznakazamii
naukamiludzkimi.

22.

Najpierwrazjeszcze,jakbynawiasowomówiąc,podajeApostołbezzasadnośćowychlękliwychzakazów;rzeczyznaturyprzeznaczonedozniszczenia,jakimisąpokarmy,niemogąbyć

rękojmiąmoralnegopostępuczywiekuistejnagrody(por.Mk7,18n).Nakazyinaukiludzkie–cytatzIz29,13n,gdzieProrokzwalczaformalizmŻydów–niemogąwiązaćuczniówChrystusa.

2,22.Wedługfilozofów,rzeczyprzemijająceizniszczalnesąznaczniemniejważneodtego,cowieczne.Zwrot„nakazyinaukiludzkie”stanowialuzjędoIz29,13,któryPawłowiczytelnicy

moglizapamiętaćzprzekazówustnychdotyczącychJezusa(Mk7,7).

Przepisytemająpozórmądrościdziękiwymyślonemukultowi,

uniżaniusiebieisurowości–wodnoszeniusiędociała,niedzięki
jakimśwzględomdlazadośćuczynieniaciału.

2,23dlazadośćuczynieniaciału.Sens:dlaumartwieniazuchwałościciała.Innirozumieją:„wszystkoto...,niemajednakżadnejwartościiostateczniesłużytylkozaspokojeniuciała”.

23.

Apostołsumujewkońcupozorniedodatniecechybłędnegokultu,mogącewytłumaczyćdopewnegostopniaichpowodzeniewśródKolosan.Końcowączęśćzdaniabardzoróżniesię

interpretujeprzypuszczając,żetekstuległskażeniu.Naszetłumaczenienicniezmieniawtekścieinicniedodaje.Sensjestnastępujący:nawetpozorymądrościniknątam,gdziewyraźnieidzieo
hołdowaniezepsutejnaturze.

2,23.Pogańscyfilozofowie(szczególniestoicy)częstomówiliouwolnieniusięodcielesnychprzyjemności,byoddaćsięrozmyślaniomduchowym.Pewneelementykulturypogańskiej

skłaniałykuascetyzmowi,któryjeszczebardziejzyskałnaznaczeniuwIIw.poChr.(poganienawracającysięnachrześcijaństwomoglisądzić,żezachęcaonodoascetyzmu,zważywszynajego
przeciwneówczesnejkulturzezakazywspółżyciaprzedmałżeńskiegoipijaństwa.Judaizmbyłczasamiwpodobnysposóbbłędnieodczytywanyjakojakaśodmianaascetyzmu.Tebłędneinterpretacje
żydowskiejichrześcijańskiejmoralnościmogłyzachęcićniektórychwierzącychdorzekomegoascetyzmuponawróceniu.)ZdaniemPawła„nieoszczędzanieciała”jestbezużytecznejakometoda
pokonaniacielesnychnamiętności.

2,16-23.Strzecsięprzedczystoludzkąreligijnością.SamChrystuswystarczy(Kol2,6-15),rzekomeascetycznedodatkidoEwangeliiprzeszkadzająjedyniewcałkowitymjejzawierzeniu.

Kol3

NOWEŻYCIEWCHRYSTUSIE

ChwalebnyChrystus–zasadąnowegożycia

JeśliwięcrazemzChrystusempowstaliściezmartwych,

szukajcietego,cowgórze,gdzieprzebywaChrystus,zasiadającypo
prawicyBoga.

Moralnaczęśćlistuniemniejniżczęśćpoprzednia,dogmatyczna,mazaprzedmiotgłównyChrystusa.Jedynąbowiemiwyłącznązasadążyciatakmoralnego,jakascetycznego,św.Paweł

niewyznaczatuwyraźnejgranicy,jestwłaśnieOn–Chrystus,jakoobrazniewidzialnegoBoga,mianowicieChrystuschwalebny,októrymzwłaszczabyłamowaw2,11–15.Wtymurywku,łączącym
obieczęścilistuszczególniezasługujenapodkreśleniecałkowita,ontycznanowośćżyciachrześcijańskiegoorazjegoorientacjazasadniczoeschatologiczna:myśląwybiegaonodoswojejniebieskiej
ojczyzny.

PunktemwyjściategonapomnieniajestdlaApostołaciągleprzezniegopodkreślanyfaktzadzierzgniętejnachrzciesolidarnościżyciaiśmiercizChrystusem.Znamienny,jesttutajodwrotny

porządekniżw2,12n:życiewysuniętejestnaplanpierwszy.Zgodniezjęzykiembiblijnym(zob.Flp2,21)szukaćtrzebawnowymstylużyciategowszystkiego,cojestzgodnezestanem,wjakim
przebywaChrystuschwalebny.WostatecznymrozrachunkujesttoszukanieOsoby,nienormyetycznej(por.Flp3,7n.12).OkreślenieChrystusajakozasiadającegopoprawicyBożejpochodziz
mesjańskiegopsalmu.Byłatostałaformułapierwotnejkatechezy(por.Mk16,19;Dz2,33n;Rz8,34;Ef1,20;Hbr1,3;8,1;10,12;12,2;1P3,22;Ap3,21).Stwierdzałaona,żehistorycznyJezusposwej
śmierciizmartwychwstaniujestKrólem-Mesjaszemproroków,stądmawrazzOjcemudziałwrządachświatem.

Dążciedotego,cowgórze,niedotego,conaziemi.

Poprzedniwniosekmoralnyotrzymujetupotwierdzeniekontrastowe:dążeńprzyziemnychniemożemiećchrześcijanin,zapatrzonywświatnowychwartości(por.Mt6,19n.33).

UmarliściebowiemiwaszeżyciejestukrytezChrystusemw

Bogu.

GdysięukażeChrystus,naszeŻycie,wtedyiwyrazemzNim

ukażeciesięwchwale.

3,4nasze.Wariant:„wasze”.
—ChrześcijaninzjednoczonyzChrystusemprzezchrzest(2,12)jużrzeczywiścieuczestniczywJegożyciuniebieskim(por.Ef2,6+),alejestonożyciemduchowymiukrytym,azostanie

objawioneibędziechwalebnedopieroprzyparuzji.

3–4.

To,conajtrudniejsze–oderwanieodprzyziemności–trzebajeszczedodatkowopodbudować.Argumentemjestfaktśmiercisakramentalnejdawnegoczłowiekapodczaschrztu–

obumarciegrzechowiwsposóbzasadniczy(zob.2,12;Rz6,3).Niewolnojednakpoprzestaćnamomencienegatywnymśmierci,bochrzestdałżycie,którewdoczesnościtrwawukryciu,takjakisam
Chrystusjestniewidzialny.ChrześcijaninjestspowitywBożemisterium(por.Mt6,4.6;11,25;Rz2,29).Niemniejtoniewidzialnejegożyciejestrzeczywistością,którąparuzjapoprostutylkoodkryje.
WówczasstaniesięjawnapełniażyciaczerpanazchwalebnegoChrystusa.Jegotryumfostateczny–wciążnazasadziesolidarności–będzietakżetryumfemJegowiernych,jakowspółautorówBożego
dramatuzbawienia(por.Rz8,17.29n;1Kor1,9;Flp3,20n;1Tes4,14–17;2Tm2,11n;1P4,13;Ap3,21).Zewzględunato,żeChrystusjestwspólnązasadązmartwychwstaniazarównochrzcielnego,
jakipowszechnego,cielesnego,poprostumożeOnbyćnazwanyżyciemwiernych(por.J11,25;14,6).WkażdymzwiernychchrzestzainicjowałtajemniczeżycieChrystusa(Ga2,20),aparuzjatylkoje
ujawni.ChwałaChrystusastaniesięudziałemwiernych(1Kor15,42–49).

3,1-4.Wsławnejplatońskiejmetaforzejaskini(wypowiedzianejnawielesetlatprzedPawłem)cienieprzesuwającesięnaścianiebyłyledwieodbiciemprawdziwegoświataidei.Wczasach

Pawławieluwierzyło,żerzeczywistośćniebiańskajestczystaiwieczna,wprzeciwieństwiedodoczesnegoizniszczalnegoziemskiegoświatawdole.Żydowscypisarzeapokaliptycznitakże
wprowadzalirozróżnieniepomiędzyobszaremniebieskimiziemskim,podkreślającczystośćBoskichsfernawyżynachniebios.

Żydowscymistycy,którzystanowiliprzyczynęproblemówwKolosach,dążyliprzypuszczalniedoowychwyższychsferniebiosprzezmistycznedoświadczenia(Kol2,18);Pawełwskazuje

wsposóbkonkretny,żewsferachniebieskichliczysiętylkojedno:Chrystus.WtymkontekścieapostołprzedstawiawartościniebieskiejakoskupionewokółpostaciChrystusa,dostępnedlatych,którzy
wrazzNimumarliizmartwychwstali,wrazzNimteżzostaliwywyższeni(por.Ef2,6).Zwrot„to,cowgórze”byłczasamiużywanywtymwłaśnieznaczeniu.

KoniecznośćumartwieniacelemnaśladowaniaChrystusa

Zadajciewięcśmierćtemu,coprzyziemnewczłonkach:

rozpuście,nieczystości,lubieżności,złejżądzyichciwości,boona
jestbałwochwalstwem.

3,5Dziełośmierciizmartwychwstania,dokonaneprzezchrzestwsposóbnatychmiastowyiabsolutnynapłaszczyźniemistycznejzjednoczeniazChrystusemniebieskim(por.2,12n.20;3,1-

4;Rz6,4+),musisięspełniaćpowolnieistopniowonaziemskiejpłaszczyźniestaregoświata,wktórymchrześcijaninpozostajezanurzony.Umarłyjużzzasady,musiumieraćwrzeczywistości,
„wydającnaśmierć”dzieńpodniu„staregoczłowieka”grzechu,któryjeszczewnimżyje.

Chrzestbyłchwiląprzełomową–przejściemzestanuduchowejśmiercidoprawdziwegożyciawChrystusie.Tenfaktprzejściawymagaoddorosłychchrześcijanrealizacjiichchrztuw

życiumoralnym,zaczynającodzadaniaśmiercigrzechowi.To,copotocznieokreślamyjako„umartwienie”(terminobarwietrochęwyblakłej!),tutajApostołmocniejwyrażaczasownikiemzadawać
śmierćprzyziemnościwczłonkach(por.Rz6,13.19;7,5.23;Ef2,3).Następujewyliczeniepięciuwykroczeńtypowychdlaświatapogańskiego(por.Rz1,24–27;1Kor6,9n;Ga5,19n;Ef4,19;5,3.5;1
Tm1,9n),któregłównieczyniłypogannieczystymiwoczachŻydów(Ba6,42n;Mdr14,22–26),costwierdzająpismarabinówiliteraturazQumran.Światzaśgrecko-rzymskiwznacznejmierzenie
odczuwałichniewłaściwości,skorotrafiaływyliczonenadużycianawetdoniektórychkultów.Obałwochwalstwiezob.Ef5,5.

ZichpowodunadchodzigniewBożynasynówbuntu.

3,6nasynówbuntu.Tychsłówbrakwniektórychdawnychrkpsachiwwieluwydaniachnowożytnych,sąonejednakkonieczne,jeślisiępróbujewyjaśnićliterackiepochodzenieEf2,2-3i

5,6odtegourywkaKol.

Iwyścieniegdyśtakpostępowali,kiedyścietymżyli.

6–7.

PowyliczeniuprzestępstwnastępujegroźbakaryBożejnasądzie,jakwEf5,6,któryjużsięzbliża.Przestrogataopierasięnaniedawnym,sprzednawrócenia,smutnymstanie

moralnymadresatów(por.Ef5,8;1Kor6,11);takulegalioniatmosferzemoralnejswegośrodowiska.

3,5-7.Takżeinnipisarzegrecko-rzymscy(wtymtakżeżydowscy,np.autor4KsięgiMachabejskiej)wyliczaliwystępkiiostrzegaliprzedzgubnyminamiętnościami.Pawełmówiotym,co

„przyziemne”wichczłonkach,bowiembłędnowiercy,którzywywieraliwpływnaKościółwKolosach,wyznawaligreckipogląd,jakobyduszabyłapierwiastkiemniebieskimiwiecznym,ciałozaś
ziemskimizniszczalnym,awięcnieważnym.Pawełposługujesięichwłasnymsłownictwemwsposóbironiczny,bypodkreślić,żeważnejestjakczłowiekodnosisiędowłasnegociała.

Pawełniewierzyw„nieoszczędzanieciała”(Kol2,23),gotówjestjednakmówićopozbyciusięczłonkówlub„zadawaniuimśmierci”wznaczeniuprzenośnym.Byćmożeprzejmującten

obrazodJezusa(zob.Mk9,43.45.47),Pawełprzedstawiatutajnamiętnościjako„członki(ciała)”.(Filonmówiłczasamiotym,żeduszamusiunicestwićciało;jednakwiększośćmyślicieliuważała,żew
dziedziniemoralnejterapeutyczneamputacjeniesąskuteczne,np.kastracjadokonanapoosiągnięciudojrzałościpłciowejnieusuwałapożądliwościseksualnej.Zapewnerozumielionitakiestwierdzenie
wsensiemetaforycznym.Takzwanyorfickipoglądnaciało[soma],wedługktóregojestonogrobemduszy[sema],byłwtymczasiedośćpowszechny.)Należałojednakuśmiercićgrzesznystylżycia,
umierającwChrystusie(Kol3,3-4),niezaśbezwzględnietraktującwłasneciało(Kol2,18.20-23).Grzechy,którePawełtutajwymienia,totypowewystępki,którepoganienawróceninajudaizmniegdyś
popełniali.

Ateraziwyodrzućcietowszystko:gniew,zapalczywość,złość,

znieważanie,haniebnąmowęwychodzącą–zustwaszych.

Kontynuującnapomnieniamoralne,przechodziApostołkolejnodopięciuwadprzeciwnychszerokopojętemupiątemuprzykazaniu–różnychobjawówgniewu.Wzbawczymteraztrzeba

zdecydowanieodrzucić–jakzbrukaneodzienie–takieprzywary,jakgniew,wznaczeniutrwałegowrogiegousposobienia,zapalczywość,tzn.gwałtownejegowybuchy,złość,którachcedrugim
szkodzić,znieważaniesłowneihaniebnemowy–zapewneobmowyczyoszczerstwa.

3,8.Grecko-rzymscy(np.stoickifilozofZenon)iżydowscynauczyciele(zob.4KsięgaMachabejskaorazkomentarzerabinackie,sifra)wymienialiczasamidrugąlistępodrzędnychlub

mniejoczywistychgrzechów,następującąpopierwszymkatalogu,wskazując,żeitychwystępkównależyunikać.WprzeciwieństwiedobardziejoczywistychgrzechówzKol3,5,popełnianychgłównie
przezpogan,nawetŻydziborykalisięzwystępkami,którePawełtutajwymienia.

Nieokłamujciesięnawzajem,bościezwleklizsiebiedawnego

człowiekazjegouczynkami,

JakwEf4,25,następujezakazkłamania,tutajjednakzinnąmotywacją,nietylespołeczną,ilesoteryjną.Kłamstwocechujedawnegoczłowieka(Rz6,6;Ef4,22),któregozwlekłrazna

zawszechrześcijanin,przyodziawszynachrzcienowego(zob.Ef4,24),tzn.samegoChrystusa(Rz13,14;Ga3,27).

aprzyobleklinowego,którywciążsięodnawiakugłębszemu

poznaniu[Boga],naobrazTego,którygostworzył.

3,10Człowiekstworzony„naobrazBoga”(Rdzl,26n+)zagubiłsię,szukającpoznaniadobraizłapozawoląBoga(Rdz2,17+).Jużjakoniewolnikgrzechuorazswoichpożądliwości(Rz

5,12+)stałsię„starymczłowiekiem”,którymusiumrzeć(Rz6,6;Ef4,22).„Nowyczłowiek”,stworzonynanowowChrystusie(Ef2,15+),będącobrazemBoga(Rz8,29+),odnajdujepierwotną
prawośćidochodzidoprawdziwegopoznaniamoralnego(1,9;Hbr5,14).

3,9-10.Wyrażenie„zwlec”i„przyoblec”możestanowićnawiązaniedoobrazuzbroiużywanegoprzezgrecko-rzymskichmoralistówlubdoobrazu„przyobleczenia”Ducha,którypojawia

sięczasamiwtradycjiżydowskiej.Pawełmógłjednakpoprostuukućwłasnyobrazduchowegoodzienia(którymczęstosięteżposługuje;zob.komentarzdoRz13,12).Niemażadnychgłębszychtreści
wtym,żestarożytnimusielizakładaćizdejmowaćszaty.(Niektórzyuczenisądzili,żejesttoobrazchrztu.Faryzejskichrzestwżydowskichmykwachprzyjmowanonago,przetorozebraniesię,a
następnieubranie,miałobysens.Trudnosobiejednakwyobrazić,żepublicznychrzestdokonywanyprzezJanawJordanie[Mk1,5]-któryotrzymywaliprzypuszczalniemężczyźniikobiety-również
przyjmowanonago,niemamyteżwyraźnychdowodów,jakichrzestbyłpraktykowanywnie-palestyńskichKościołachztegookresu.)

„Dawnyczłowiek”i„nowy”toprzypuszczalniealuzjaodpowiedniodoAdama,wktórymżyłowcześniejszeczłowieczeństwo(wświecieżydowskiejkoncepcjipostacizbioroweji

posługiwaniawjęzykuhebrajskimsłowem‘adamwznaczeniu„człowiek”),idoChrystusa.AluzjadoAdamawynikazesłów„obraz”i„stworzył”wKol3,10(zob.Rdz1,26).Terminologiadotycząca
„odnawiania”pasujedożydowskiejnaukionowymstworzeniu,którenastąpiwczasachostatecznych-Pawełwierzy,żezostałoonozapoczątkowanewChrystusie,NowymAdamie(zob.komentarzdo2
Kor5,17).Stałosięonofaktem,leczwierzący,którzyprowadząnoweżyciewstarymświecie,musząnieustanniepamiętaćoswymuczestniczeniuwnowymświecie,bystosowniedoniegopostępować.
„Odnawianie”możeteżodzwierciedlaćsłownictwoużywanewStarymTestamencie(Ps51,10;por.Ez18,31),szczególniejęzykopisującyBożedziałaniewJegoludziewczasachostatecznych(por.Ez
11,19-20;36-26-27).

AtujużniemaGrekaaniŻyda,obrzezaniaaninieobrzezania,

barbarzyńcy,Scyty,niewolnika,wolnego,leczwszystkimwe
wszystkich[jest]Chrystus.

3,11Wnowymporządkuzanikająróżnicerasy,religii,kulturyiklasspołecznych,któredzieliłyrodzajludzkiodchwiliupadku.Jednośćzostajeprzywrócona„wChrystusie”.

10–11.

Zdejmowanieprzezkatechumenówszatdokąpieliobrzędowejchrztuiponowneubieraniesiępotemnowoochrzczonychstanowiątłotegoporównania.Tunadtomowajestostałej

odnowieduchowej.Wpełnieschatologicznejodzyskachrześcijaninto,coAdamutracił,dążącniewłaściwiedopoznaniadobraizła(Rdz2,17;por.3,5–7).OdzyskanieobrazuBożego(Rdz1,26n)–to
nowestworzenie(2Kor5,17;Ga6,15),zaczęłosięwprawdziezchrztem,aleodnawiasięwciążprzezżyciemoralnegodnechrześcijanina,azakończypodczasparuzjiupodobnieniemdoChrystusa,
NowegoAdama–takżepodwzględemciaładuchowego(1Kor15,44–49).Pochrzcie,wchrystosferze,znikająwszystkieróżniceważnewdoczesności(zob.Ga3,28),nawetrasowo-kulturalne,o
którychniewspominatentekstrównoległy.NatomiastChrystusjestwszystkim:normą,rzeczywistością,prawemiżyciem,jednościąwśródróżnic.

3,11.ZewszystkichludówcesarstwarzymskiegoGrecy,dumnizwłasnegodziedzictwa,okazywalinajwiększybraktolerancjiwobecŻydów.Obrzezaniebyłoznakiemodróżniającym

Żydówodnie-Żydów.Wjęzykugreckim,powszechnymwczasachPawła,słowo„barbarzyńcy”wsensieścisłymwdalszymciąguoznaczałowszystkichludziniebędącychGrekami,chociażpewninie-
Grecywinnysposóbklasyfikowaliludzi(np.pewnialeksandryjscyŻydziutrzymywali,żesąGrekami,chociażbulwersowałotoetnicznychGrekówmieszkającychwAleksandrii).Scytowiebyli
ogólnieuważanizaludnajbardziejbarbarzyński,okrutnyinastawionywrogodoGreków(chociażniektórzypisarzestarożytniprzedstawialiScytówjako„szlachetnychpogan”).„Niewolnika,wolnego”
togłównypodziałspołeczny,chociażniektórzyniewolnicyzajmowaliwyższąpozycjęspołecznąodwieluwolnych.„Wszystkimwewszystkich[jest]Chrystus”możeoznaczać,żetoraczejOn,niż
jakiekolwiekludzkiepodziały,decydujeocałościludzkiegożycia.

3.1-11.Umrzećdlagrzechu.Pawełzakłada,żeKolosanieumarliwrazzChrystusem(Kol2,20),dlategojeślibędąufaliwskutecznośćdziełaChrystusaipostępowalijakoci,którzytrwają

wNim(zamiastpostępowaćwedługczystoludzkichprzepisówreligijnych;Kol2,21-23),zaowocujetoświętymżyciem.

JakowięcwybrańcyBoży–święciiumiłowani–obleczciesię

wserdecznewspółczucie,wdobroć,pokorę,cichość,cierpliwość,

znoszącjednidrugichiwybaczającsobienawzajem,jeślibyktoś

miałcośdozarzuceniadrugiemu:jakPanwybaczyłwam,takiwy.

12–13.

PoustaleniutejzasadychrystocentryzmuprzechodziApostołdonapomnieńpozytywnych,jakiewynikajązezjednoczeniawiernychzChrystusem.Sąoniprzecieżwybrańcami

Bożymi(zob.Rz8,33;por.1P1,1;2,9),świętymi,tzn.jakośprzezówwybórBożyodłączonymiodgrzesznegoświataiprzeznaczonymidosłużbyBogu,sąprzezBogaumiłowanymi(Rz1,7;1Tes1,4;
2Tes2,13.16).TylkoodwiecznaisuwerennamiłośćBogatłumaczytenwybór(zob.Ef1,4).ZatemzrozumiałymnastępstwemowegowyborujestnaśladowanieBogaczyChrystusa(Ef4,1.32),a
motywacjaopierasięnazbawczymdzieleBoga.MatobyćodbiciecechmiłosiernegoZbawcy:serdecznegowspółczucia–zob.Flp2,1;dobroci(zob.Ef2,7;4,32);pokory,cichości,cierpliwości(zob.
Ef4,2;Flp2,3.8).Zespółtychcnótujawnisięwżyciuwspólnotychrześcijańskiej:będzietoumiejętnośćznoszeniasięwzajemnegozpobudkinadprzyrodzonej–wzoremChrystusa-Zbawcy(zob.Ga
6,2;Ef4,32),mianowiciewodpowiedzinaJegoczynnąmiłośćwidocznąwdzieleOdkupienia(por.niecoinnąmotywacjęwMt6,14n;18,23–35:wzajemneprzebaczeniewarunkiemdarowaniawinna
sądzieBożym).

3,12-13.„Wybrani",„święci”i„umiłowani”tookreśleniaużywanewStarymTestamenciewodniesieniudoIzraela.Natematwyrażenia„oblecsię”,zob.komentarzdoKol3,10.Paweł

sporządzakatalogcnót,równieżtradycyjnąformęliterackąstosowanąwówczesnychczasach.

Natozaśwszystko[przywdziejcie]miłość,którajestspoiwem

doskonałości.

14.

Dopełniającobraz„oblekania”cnótkażeApostołnawszystkiepoprzedniecnotyprzywdziaćwrolijakbytrzymającegojepasa–miłość(por.Oz11,4–LXX).Prowadzionado

doskonałościzespółcnótprzezto,żejełączywzajemnie,odwewnątrz(por.Rz13,10;Ga5,14).DopieromiłośćczyniczłowiekadoskonałymwChrystusie(1,28),onateżwiążewiernychwdoskonałą
społecznośćCiałaChrystusa(por.1Kor12,12–26;13,1–13;Ef4,14n).

AwsercachwaszychniechpanujepokójChrystusowy,do

któregoteżzostaliściewezwaniwjednymCiele.Ibądźciewdzięczni.

15.

ZanimprzejdzieApostołdoszczegółowychwymagańiwniosków,wyrażażyczenie,którejestzarazemzadaniemspołecznym,utrzymaniawsercachpokojuChrystusowego.WFlp4,7

nazywagoBożym,tutajChrystusowymdlapodkreślenia,żemożedaćgotylkoChrystus(por.J14,27).Nieprzestającbyćwymaganiem,pokójtenpochodzizłaski;mówiącPawłowymjęzykiem–jest
owocemDuchaŚwiętego(Ga5,22),bezpośrednimnastępstwemmiłości,któraprzezNiegojestrozlanawnaszychsercach(Rz5,5).WjednymCiele(por.Ef4,4–6)sąpojednanizBogiemwierni(1,20;
Ef2,16)–mianowiciewuwielbionymCieleChrystusa,źródlenaszegopokoju,zktóregobierzepoczątekeklezjalneCiałoChrystusa.Ibądźciewdzięcznitozrozumiałyapelpowzmianceo
chrystosferze,bowdzięcznośćjestjedynymwłaściwymechemsercaludzkiegonaBożewołanie,człowiekniewdzięcznyjestaspołeczny.

3,14-15.Miłośćpojawiasięczęstojakoważnacnotawstarożytności(czasamijakogłównacnotawjudaizmie),leczwliteraturzewczesnochrześcijańskiejjestzwykleprzedstawianajako

cnotanajwyższa,itowsposób,któryniemaodpowiednikawinnychutworachstarożytnych.„Pokój”(w.15)oznaczaprzypuszczalnie„pokójmiędzysobą”,życiewjedności(w14).Cnotatabyła
wysokocenionazarównowliteraturzejudaistycznej,jakigrecko-rzymskiej.

SłowoChrystusaniechwwasmieszkaw[całymswym]

bogactwie:zcałąmądrościąnauczajcieinapominajciesiebie,
psalmami,hymnami,pieśniamipełnymiducha,podwpływemłaski
śpiewającBoguwwaszychsercach.

3,16Chrystusa.Warianty:„Pana”albo„Boga”.Wtekściepierwotnymbyłoprawdopodobniepoprostu„Słowo”.Por.Flp1,14i2,30.
—psalmami,hymnami,pieśniami.Chodziniewątpliwieo„charyzmatyczne”improwizacjenatchnioneprzezDuchapodczaszgromadzeńliturgicznych(por.1Kor12,7n;14,26).

16.

Ukazujesięnamzkolei,wwielkimskrócie,obrazbogategożycialiturgicznegopierwotnegoKościoła–życia,którełączypouczeniewiernychprzezsłowoChrystusa,awięcprzekazaną

przezApostołównaukę(por.Rz10,17;1Tes2,13),zczynnąchwałąBożą.WartapodkreśleniajesttuswoistaobecnośćChrystusaprzezJegosłowo,zaznaczonaczasownikiemmieszkać(por.1J2,14).
Wtradycjinazwanotozczasemtrafniesacramentumaudibile,jakocenneuzupełnienieobecnościsakramentalnej,nazwanejodpowiedniodotegoverbumvisibile.BogactwonaukiChrystusawyrażasię
nazewnątrzwpostacirozmaitychprzejawówcharyzmatycznych(por.Ef5,18n).NieliczneśladynatchnionychhymnówpierwotnegoKościołaodnajdujesiędziśwpismachNT(np.J1,1–18;Rz1,3n;
Flp2,6–11;1Tm3,16;2Tm2,11–13).UkazujenamsiętuliturgiajakodziełoDuchaŚwiętegowKościele.Jejwynikiemjestsobriaebrietasbiorącychwniejczynnyudział:ztegorodzajuwsparciem
idąwżyciecodzienne.

3,16.OileEf5,18-19podkreślarolęodgrywanąprzezDuchawkulcie,wLiściedoKolosanPawełkierujeswąuwagękubłędnowiercom,którzynieuważali,żewystarczytylkoChrystus,

podkreślawięctutaj„SłowoChrystusa”.Natematkultu,zob.komentarzdoEf5,19.

Acokolwiekmówicielubczynicie,wszystko[niechbędzie]w

imięPanaJezusa,dziękującBoguOjcuprzezNiego.

17.

Maononosićnasobieznamięchrystosfery:dziękiczynićBoguOjcuwimięPanaJezusaznaczytyle,couznawaćwNimPanaiJedynegoPośrednika(por.Flp2,11;1Tm2,5).U

chrześcijanwięcniemawżyciużadnychdziedzinwyłącznie„świeckich”,gdyżwszystkojestwłączonedoswoistejliturgiiżycia.

3,17.Kulturaantycznabyłaprzenikniętareligią,jednakwiększośćpogańskichpraktykreligijnychsprowadzałasiędorytualnychobrzędów,któreniewywierałymoralnegowpływuna

codzienneżycieietykęwyznawanąprzezludzi.DlaPawła,przeciwnie,każdyaspektżyciamusiałzostaćpoddanypanowaniuChrystusa.

3,12-17.Zasadywspólnotychrześcijańskiej.ParalelezListemdoEfezjansątutajtakewidentne,żewielukomentatorówsądzi,iżListdoEfezjanpowtarzairozwijaprzesłanieListudo

Kolosan.GdyjakiślistuważanyzalistPawłowyróżnisięznacznieodinnegolistuapostoła,niektórzybadaczeprzypisujągoinnemuautorowi.Gdyzaślist,wktórymodnalezionooweróżnice,zdradza
teżpewnepodobieństwodoinnegolistuPawła,powiadają,iżjedenautornaśladowałdrugiego.Faktycznieżadnazpowyższychargumentacjiniejestwystarczająca,oileniezostanąpodaneistotne
dowodyprzemawiającezanie-Pawłowymautorstwem.PawełmógłpostaćwtymokresieswojegożyciapodobneinstrukcjeróżnymKościołomlubnawetpozwolićswojemupomocnikowi,by
dostosowałpewnepodstawowezaleceniadopotrzebróżnychwspólnot(zob.komentarzdoKol4,16).

Zasadyżyciadomowego

Żony,bądźciepoddanemężom,jakprzystałowPanu.

3,18-4,1Sątobardzozwyczajneprzepisymoralnościogólnej,którePawełchrystianizujewprowadzającprostąformułę:„wPanu”,równoznacznątuz:„wedługchrześcijańskiegożycia”.W

Ef5,21nprzeróbkawduchuchrześcijańskimjestbardziejrozwinięta.

18.

Ogólnącharakterystykętakichzestawieńobowiązkówzob.Ef5,21–6,9.Tuwięcograniczymysiędoomówieniaskładnikówodmiennych.ZasadępoddaniażonmężomzEf5,22

sformułowałtuApostołniecodelikatniej:wymagategoetosnapoziomiechrześcijańskim.WEfjestmocniejzaakcentowanychrystocentryzm.

3,18.Wszyscystarożytnimoraliścipodkreślali,żeżonypowinnybyć„poddane”swoimmężom,niewieluwahałobysięużyćterminu„posłuszne”,jaktoczyniPaweł(por.Kol3,20.22;zob.

komentarzdoEf5,33).

Mężowie,miłujcieżonyinieokazujcieimrozjątrzenia.

19.

Wzwięzłymnakaziedlamężówbraktegouzasadnienia,którepodajeEf,możedlatego,żeadresacimogliłatwozapoznaćsięztreściąowegolistuokrężnego,skierowanegodokościołów

dolinyLikosu.Uzupełniagozakazbycia–dosłownie–„gorzkimi”.Mowatuostaleokazywanymniezadowoleniu.Wimięnadprzyrodzonejmiłościtrzebawięcprzezwyciężyćmożeiuzasadnione
powodydoniezadowolenia.

3,19.Chociażstarożytnepouczeniaskierowanedomężówkładłyzwyklenacisknato,wjakisposóbpowinnisprawowaćwładzęnadżonami,Pawełpodkreśla,iżwinnijemiłować.

Dzieci,bądźcieposłusznerodzicomwewszystkim,botojest

miłewPanu.

20.

Nakazdladzieci–wporównaniuzEf6,1–3–jestbardziejzwięzły,azarazemmawiększyzakres:wewszystkim.OkolicznikmiłewPanu,zwrotwyłączniewNTPawłowy,znaczytyle,

co:wżyciunapoziomiechrześcijańskim.

3,20.Wcałymświecieantycznym(takżewprawieStaregoTestamentu,zob.Pwt21,18-21)wymagano,bymłodszedziecibyłyposłusznerodzicom.Chociażpraworzymskiepozwalałoojcu

domagaćsięposłuszeństwanawetoddorosłychdzieci,dorośli,którzyniemieszkalijużzrodzicami,winniimzwykleokazywaćjedynieszacunek.

Ojcowie,nierozdrażniajciewaszychdzieci,abynietraciły

ducha.

21.

Dołączonaprzytymprzestrogadlaojców,niedlamatek,przedrozdrażnianiemdzieci,niemalidentycznazEf6,4,majednakmocniejsząmotywacjęnegatywną–obawęprzed

duchowymskarleniem.Dziecimająwzrastaćwatmosferzespontanicznegodążeniadodobra,niezaślękuprzedkarą.

3,21.Większośćstarożytnychojcówinauczycielistosowałowobecdziecikaryfizyczne.Podobniejaknielicznistarożytnimoraliści,Pawełopowiadasięzabardziejłagodnym

wychowywaniemdzieci.

Niewolnicy,bądźciewewszystkimposłusznidoczesnym

panom,niesłużąctylkodlaoka,jakgdybydlaprzypodobaniasię
ludziom,leczzeszczeregoserca,jakbojącysię[prawdziwego]Pana.

3,22bojącysię[prawdziwego]Pana.ChodzioChrystusaJezusa,jedynegoprawdziwego„Pana”zarównopanów,jakteżichniewolników.

Cokolwiekczynicie,zsercawykonujcie,jakdlaPana,aniedla

ludzi,świadomi,

22–23.

ApostołregulujestosunkimiędzypanamiiniewolnikamizupełniepodobniejakwEf6,5–9.Typuzasadnieniajesttensam:ogólnochrześcijańskiinadprzyrodzony.Odwieidee

biblijnejestbogatszytekstniniejszy:bojącsię[prawdziwego]Panaznaczytyle,coczczączbojaźniąsynowską,niezaśniewolniczą,adziedzictwojakozapłata,choćbrzmibardzostarotestamentalnie,
oznaczaniesłychanypostępwporównaniuztym,coznałdotądjudaizm,gdyżniewolnikowiprzyznajesięrówneprawododziedzictwauBoga.Służbaniewolnika-chrześcijaninajestzaszczytnąsłużbą
samemuChrystusowi,prawdziwemuPanu(por.1Kor7,22).

żeodPanaotrzymaciedziedzictwo[wiekuiste]jakozapłatę.

SłużcieChrystusowijakoPanu.

3,24odPanaotrzymaciedziedzictwo.To,żeniewolnikstajesiędziedzicem(por.Mt21,35-38;Łk15,19;Ga4,1-2),jestuderzającymznakiemnowegoporządku„wChrystusie”(por.Rz

8,15-17;Ga4,3-7;Flm16).

Ktobowiempopełniabezprawie,poniesieskutkiswego

bezprawia;a[uNiego]niemawzględunaosoby.

24–25.

BezwzględnasprawiedliwośćSędziegoeschatologicznego,Chrystusa,odnosisiędowszystkichmożliwychkategorii„sług”tegoPana.

3,22-25.Starożytneprawotraktowałoniewolnikówzarównojakowłasność,jakiosobyludzkie;oczekiwanoteżodnichposłuszeństwa.Wieluuważałojednakniewolnikówzaleniwych(nietrudno
zrozumiećprzyczynętakiejpostawy,bowiemniewolnicyrzadkomieliudziałwowocachswojejpracy).Napomnienie,byniewolnicypoświęcaliswojąpracęPanu,relatywizujewładzęichpanów(por.
Kol4,1).„Nietylkodlaoka,abysięludziomprzypodobać”byłopowszedniązasadąwstarożytnejetyceżydowskiej.Natematgłębszejanalizyniewolnictwa,wogóle,zob.wprowadzeniedoListudo
Filemona.

Kol4

Panowie,oddawajcieniewolnikom,cosprawiedliwieisłusznie

sięnależy,świadomitego,żeiwymaciePanawniebie.

Końcowewymaganiepodadresempanów,równoległedoEf6,9,zawieradwaterminyzapożyczoneodhellenizmu:sprawiedliwość,oczywiścieprawną,orazsłuszność,którająłagodzi,

zawierającodcieńserdecznejtroskioczłowieka.Mimogreckiejszatymyśljestnowa,dogłębinadprzyrodzona,gdyżpunktemodniesieniajestchwalebnyKyrios,Chrystus.

4,1.Niektórzygreccyirzymscyfilozofowieostrzegalipanów,żepewnegodniasamimogązostaćniewolnikami(chociażbyłotomałoprawdopodobne),powinniwięcsprawiedliwie

traktowaćswoichniewolników.Arystoteleskrytykowałwspółczesnychsobiefilozofów,którzypowiadali,żeniewolnictwobyłosprzeczneznaturą,awięczłe.Paweł-przeciwnie-wierzy,żewszyscy
ludziesąznaturyrówniprzedBogiem.Chociażniezajmujesiętutajinstytucjąniewolnictwajakotaką,wswoichpismachniebronijej.Chociażapostołniemiałwpływunaówczesnysystemspołeczny,
mógłostrzegaćpanów,bypamiętalioswejodpowiedzialnościprzedBogiem.Natematprzykładusytuacji,wktórejmógłwywrzećwpływ,zob.ListdoFilemona.

3,18-4,1.Zasadyżyciadomowego.Arystotelesopracował„zasadyżyciadomowego”,radzącmężczyznom,jakpowinniwłaściwiepostępowaćzżonami,dziećmiiniewolnikami.Wczasach

Pawłaludzieprześladowanilubczłonkowiereligijnychmniejszości,podejrzewaniodziałalnośćspołeczniewywrotową,posługiwalisiępodobnymikodeksami,bywykazać,żepopierajątradycyjne
rzymskiewartościrodzinne.Pawełprzejmujetezasady,przekształcajejednakwdużymstopniu.Zob.bardziejszczegółowąanalizęwEf5,22-6,9.

Ogorliwościwmodlitwieiroztropnościwobecpogan

Trwajciegorliwienamodlitwie,czuwającpodczasniejwśród

dziękczynienia.

PoprzestrogachstanowychApostołpowracadonapomnieńskierowanychdowszystkichchrześcijan.Zaczynaodzachętydonieustannejmodlitwy,podobniejakwEf6,18n.Widaćstąd,

żepoprzednioomówionamodlitwaliturgicznacałejwspólnotyniewyczerpujeobowiązkumodlitwywosobistymżyciuchrześcijanina,któramabyćjakbyregularnymjegooddychaniem.Wymagaona
postawyczujnościidziękczynienia(por.Mt26,41par.;Łk18,1).Pierwszawiążesięzmyśląoparuzji(por.Mt24,42par.;Rz13,11;1Tes5,4–10;1P1,13;Ap3,2n;16,15).Druga,dwukrotniejuż
wspomniana(2,7;3,15),częstopowracawnapomnieniachPawła(por.Flp4,6).

Módlciesięjednocześnieizanas,abyBógotworzyłnam

podwoje[dla]słowa,dlawypowiedzeniatajemnicy–Chrystusa,zaco
teżjestemdotejporywięźniem,

4,3Chrystusa.Wariant:„Boga”(por.2,2).

abym[ją]obwieściłtak,jakwinienemjąwypowiedzieć.

3–4.

Apelśw.Pawłaomodlitwęwjegointencjijakoapostołaczęstosiępowtarza(Rz15,30nn;Ef6,19;1Tes5,25;2Tes3,1).Podwoje[dla]słowa–toniesąustazEf6,19,lecz

możliwościapostołowaniasłowem(por.Dz14,27;1Kor16,9;2Kor2,12;Ap3,8).TajemnicąjesttusamChrystus(1,27;2,2).WięźniemstałsięijestPawełjakoapostoł(por.Dz21,27–33).Kerygmat
jegowtejchwilijestutrudniony,jeślinieuniemożliwiony,dlategoApostołwzywadomodlitwywtejintencji.Paradoksemchrześcijaństwa–wbrewmisteriompogańskim–jestwypowiedzenie
tajemnicy(zob.1,26).

4,2-4.Natemat„otwartychpodwoi”jakookazji,zob.komentarzdo1Kor16,9.

Wobecobcychpostępujciemądrze,wyzyskująckażdąchwilę

sposobną.

NazakończenienapomnieńpodajePawełważnązasadędotyczącąstosunkuchrześcijandootoczeniapogańskiego(por.1Tes4,12).Obcy–dosł.:ci,którzysąnazewnątrz–towszyscy

będącyaktualniepozaKościołem.Określeniemądrzeodnosisięniedoteoretycznejmądrości,którejApostołnieceniłwysoko,odkądpoznałChrystusajakomądrośćodBoga(1Kor1,21–30;por.3,19),
leczpraktycznej,życiowej(zob.Ef5,15).Owyzyskiwaniuchwilisposobnej–zob.Ef5,16.

4,5.NowyTestamentczęstoposługujesięsłowem„obcy”naoznaczenie„tychspozaKościoła”.Słowotomożenawiązywaćdoterminuużywanegoprzezpóźniejszychnauczycieli

żydowskichnaokreślenieludzi,którzynierozumieliPrawa,samowsobiejestjednaknaturalnymobrazem,byćmożezwiązanymzżydowskimpostrzeganiempoganwogóle.Wyrażenie„wyzyskać
czas”(dosł.„odkupić”)znaczyprzypuszczalnie„czynićzniegojaknajlepszyużytek”.(Por.Ps90,12.WprzekładzieLXXtekstuDn2,8używasięgonaoznaczeniedążeniadouzyskaniaodroczenia.)

Mowawasza,zawszemiła,niechbędzieprzyprawionasolą,tak

byściewiedzieli,jaknależykażdemuodpowiadać.

4,6przyprawionasolą.Takdosł.grec.Obrazczęstoużywanyustarożytnych.Por.Mk9,50.

Następujeważnawskazówkadlaapostolstwalaikatu–zachętadoumiejętnegoposługiwaniasięsłowem.Miłamowamamiećwdziękpłynącyzmiłościbliźniego(por.Ef4,29)iprzynosić

pożytek(por.Mt5,13;Mk9,50par.),tzn.pociągnąć,zyskiwaćzwolenników,zwłaszczagdypoganiepytająozasadynowejwiary(por.1P3,15).SamPawełbyłmistrzem–jakwidaćzopisówDz–
trafianiasłowemdoumysłówrozmówcówprzezto,żestawałsięwszystkimdlawszystkich(1Kor9,22).

4,6.Określenie„miła”(dosł.„własce”)możeznaczyć„uprzejma”,„sprawiającaprzyjemność”itd.(bliższeklasycznemugreckiemuznaczeniu„łaski”,niżsens,wjakimzwykleposługuje

sięNowyTestament);zob.komentarzdoEf4,29.Sólbyłasubstancjąkonserwującąinadającąpotrawiesmak.Pawełmaprzypuszczalnienamyślimowę,którajestzrozumiaładlaludzizzewnątrzima
dlanichznaczenie.Kiedyjakiśretorradziłkomuś,byprzyprawiłswesłowasolą,miałprzypuszczalnienamyślisarkastycznąmądrość.WobecnymkontekściePawłowichodzijednakołagodną
odpowiedź(por.Prz15,1).

Rolawysłanników

WszystkoomnieoznajmiwamTychik,umiłowanybrat,wierny

sługaiwspółpracownikwPanu.

Wysyłamgodowaswłaśniepoto,

byściewywiedzielionaszychsprawach,aonżebypokrzepiłwasze
serca–

4,8byściewywiedzielionaszychsprawach.Wariant(Wulgata):„abymsiędowiedziałwieściowas”.

7–8.

Jakwewszystkichlistachwięziennych,takitutajśw.Pawełpolecaadresatomoddawcówjegolistu.NiniejszepoleceniejestniemalidentycznezEf6,21.Odrębnezaśszczegółysą

następujące.Tychikotrzymujenadtotytułwspółpracownika,codosłownienależałobyprzetłumaczyć:„współniewolnik”.Tytułtenumieszczagowrandzeprzyznanejw1,7Epafrasowi.Jesttowięc
równieżpewnegorodzajulegatusalatere.

4,7-8.Nowinybyłyczęstoprzekazywaneustnieprzezpodróżnych.Gospodarzepytalizwykleswychgościoludzi,którzybyliichwspólnymiznajomymi.Wiadomościotrzymywanowięc

jedynieodczasudoczasu,PawełposłałjednakTychikazespecjalnąmisją.

wrazzOnezymem,wiernymiumiłowanymbratem,któryjest

spośródwas:oznajmiąwamwszystko,cotutajsiędzieje.

Onezym,zbiegłyniewolnik,głównytematListudoFilemona,otrzymujetuokreśleniewiernegoiumiłowanegobrata,narówniztakimimisjonarzami,jakEpafrasczyTychik.Spośród

wasnabierasensugłębszego;nietylkowskazujenarodaka,lecznanowozdobytegoczłonkaKościoławKolosach.PodobniejakTychikmaonopowiedziećadresatomnietylkoosprawachosobistych
Pawła,leczioKościelerzymskim,określonymogólnikowymzwrotemwszystko,cotutajsiędzieje.Chrześcijańskiawansdawnegoniewolnikawidocznyjestnakażdymkroku.

4,9.PonieważPawełpiszelistzwięzienia(Kol4,18),Onezymmożebyćtąsamąosobą,októrejczytamypóźniejFlm10(por.byćmoże2Tm1,16).OnezymzostałbiskupemEfezuna

początkuIIw.poChr.,niejesteśmyjednakpewni,czyjesttotasamaosoba,októrejPawełtutajwspomina.

Pozdrowienia

PozdrawiawasArystarch,mójwspółwięzień,iMarek,kuzyn

Barnaby,codoktóregootrzymaliściezlecenia:przyjmijciego,jeślido
wasprzybędzie–

4,10-18OdnośniedoArystarchapor.Dz19,29+.CodoMarkazob.Dz12,12+.„JezuszwanyJustusem”niejestwspomnianynigdzieindziej.Tenprzydomekbyłbardzorozpowszechniony

międzyŻydamiiprozelitami(por.Dz1,23;18,7).PochodzącyzKolosówEpafras(różnyodEpafrodytazFilippi—Flp2,25;4,18)touczeń,któremuPawełpowierzyłewangelizacjęwtymmieście(Kol
1,7;por.Dz19,10+).ŁukaszjestautoremtrzeciejEwangeliiiDz,towarzyszyonPawłowiwkońcówcetrzeciejpodróży(Dz20,5n)iażdoRzymu(Dz27,ln),jestwięcprzyapostolejeszcze,kiedyten
zostajeuwięziony(por.Flm24),Łukaszaspotkasiętamrównieżpodczasdrugiegouwięzienia(2Tm4,11).NatematDemasapor.Flm24i2Tm4,10.Nimfasjestnieznany(byćmożechodziokobietę
Nimfę).Archip(w.17)toniewątpliwiesynFilemona(Flm2),aleniewiadomo,jakąfunkcjępełnił.

10.

Wzoremlistówpoprzednich,nazakończenie,dołączaApostołpozdrowieniaodtych,którzygootaczająwchwilipisaniategolistu.Arystarch,MacedończykzTesaloniki,towarzysz

trzeciejpodróżymisyjnejśw.Pawła,udajesięwrazznimjakowięźniemwpodróżdoRzymu(Dz19,29;20,4;27,2),gdziezapewnetrwanieodstępnieprzybokuApostoła(por.Flm24).Stądtytuł
współwięźnia,któryprzysługujerównieżEpafrasowi.Możliwe,żeobajonipełnilinaprzemianswąsłużbęprzyśw.Pawle.MarkapowszechniesięutożsamiazJanemMarkiem,ewangelistą(Dz
12,12.25;15,37.39),cobydowodziło,żedawnenieporozumienieposzłojużwniepamięć,aMarekodzyskałzaufanieApostołaibędziejużznimdokońca(por.2Tm4,11).OBarnabie–zob.Dz4,36;
9,27.Jakiemogłybyćowezlecenia–niewiemy;wiadomejestjedyniepowiązanieMarkazpolemmisyjnymwAzjiMniejszej(por.2Tm4,11;1P5,13).

4,10.Arystarch(Dz20,4)iMarek(Dz13,13;15,37-39;2Tm4,11;por.1P5,13)bylimłodymiwspółpracownikamiuczestniczącymiwposłudzePawła.

iJezus,zwanyJustusem.Ci,będączŻydów,sąjedynymi

współpracownikamidla[sprawy]królestwaBożego,którzystalisię
dlamniepociechą.

11.

OstatnizwymienionychŻydów,Jezus,zprzydomkiemJustus,niejestnamznanyskądinąd.Należałdonielicznychchrześcijanżydowskiegopochodzenia,którzynieślipociechę

więźniowi(por.nutężaluwFlp2,20n).

4,11.ImięJezus(któremożnatakżetłumaczyćjakoJozue)byłopopularnymżydowskimimieniem.WieluŻydówposługiwałosiędrugimgreckimlubłacińskimimieniem,które

przypominałopierwsze,bardziejtradycyjneimiężydowskie.TenJezusnositeżłacińskieimięJustus.Pawełposyłapozdrowieniazarównoodżydowskich,jakipogańskichwspółpracowników
zaangażowanychwewspólnąduchowąposługę.Wywarłotoznaczniesilniejszewrażenienastarożytnychczytelnikach,niżludziewspółcześnimogątosobiewyobrazić.

Pozdrawiawasrodakwasz,Epafras,sługaChrystusaJezusa,

zawszewalczącyowaswmodlitwach,abyściestalimocno,doskonali
wpełnieniukażdejwoliBożej.

4,12.Słowo„walczyć”jestterminemoznaczającymkonfliktlubsportowąrywalizacjęwymagającąwielkiegowysiłku.Starożytnifilozofowieczęstoposługiwalisięnimwznaczeniu

metaforycznym(zob.komentarzdoKol1,29;por.Rdz32,24?).Pawełprzedstawiawięcmodlitwęjakojakąśformęduchowejwalkilubdyscyplinę,mającąistotneznaczeniedlaichmisji(Kol4,2-4).

Zaświadczamonim,żeusilniesiętroszczyowasorazotych,

którzysąwLaodyceiiwHierapolis.

12–13.

OEpafrasiezob.1,7orazFlm23,ozaszczytnymzaśtytulesługiChrystusaJezusa–Rz1,1.Walczącyowaswmodlitwach(osamymczasowniku–zob.kom.do1,29)–tomocna

przenośnia,możewzorowananapodobnejroliMojżeszawedługopisuWj17,8–16;32,11–14.Ten,którypierwszyzaniósłwiarędoKolosów,nieustanniemodlisięołaskędoskonałegowypełnieniawoli
BożejprzezczłonkówtamtejszegoKościoła.TaapostolskatroskaEpafrasarozciągasięzresztąnapozostałeKościoływdolinieLikosu–wLaodyceiiwHierapolis.

4,13.TrzemanajwiększymimiastamipołożonymiwdolinieLikosuweFrygiibyłyKolosy,LaodyceaiHerapolis.WtymokresieKolosyodgrywaływśródnichnajmniejsząrolę.W

Hierapolisznajdowałysiępogańskieośrodkikultuzwiązanezlecznictwem,świątyniapoświęconacesarzowii,jakmniemano,wejściedopodziemnegoświata.Wtamtychczasachistniałateżw
Hierapolisstosunkowodużagminażydowska.Laodyceabyłabogatymośrodkiemhandlowym,mimoswojegopołożenianauboczu.

PozdrawiawasŁukasz,umiłowanylekarz,iDemas.

14.

WokreśleniuewangelistyŁukaszamamydwacenneszczegóły:codozawodulekarzaionieżydowskimpochodzeniu.Pierwszaokolicznośćtłumaczyjegomiejsceprzybokudostojnego

ikochanegopacjenta–Pawła(por.Ga4,13n).ObecnośćtępotwierdzateżFlm24,wymieniającŁukaszawrazzinnymGrekiem,Demasem,późniejszymbyćmożeapostatą(2Tm4,10).

4,14.Lekarzebyliludźmiwykształconymi,leczczęstoniewolnikamilubwyzwoleńcami,którzyzajmowalistosunkowoniskąpozycjęspołeczną.Chociażzawódtenbyłwykonywanyw

większościprzezmężczyzn,znamytakżekobietylekarzy(niezależnieodpołożnych).ByćmożeŁukaszzgłębiałsztukęmedycznąwLaodycei(istniejądowody,żemiastotobyłoważnymcentrum
medycznym)lubpraktykowałprzedswoimnawróceniemwośrodkukultuzwiązanegozlecznictwemwHierapolis.Wydajesię,żeczytelnicylistuonimsłyszeli.NarodowośćDemasaniejestpewna;
wedługpapirusówpewniŻydzinosiligreckieimięDemas(por.2Tm4,10),wtymkontekściewydajesięjednak,żechodziopoganina.

PozdrówciebraciwLaodycei,zarównoNimfasa,jakiKościół

[gromadzącysię]wjegodomu!

15.

PozdrowieniakierująsiędotychLaodycejczyków,którzyprzebywaliwKolosach,orazdoKościołalokalnego,gromadzącegosięczęściowotakżewdomuprywatnymKolosanina

Nimfasa(por.analogie:Rz16,5;1Kor16,19).

4,15.WewczesnychrękopisachimięNimfaswystępujewróżnychrodzajach;wydajesięjednakbardziejprawdopodobne,żepisarzeprzekształciliraczejimiękobiecewmęskie,niżna

odwrót.Przypuszczalniewięcrodzajżeński(Nimfa)jestformąpierwotną,coczyniłobyzniejprzełożonądomowegoKościoła.

Askorolistzostanieuwasodczytany,postarajciesię,by

odczytanogoteżwKościelewLaodycei,awyżebyścieteż
przeczytalilistzLaodycei.

4,16ListyPawłamiałybyćczytanewszystkimbraciom(1Tes5,27),apotemprzekazywanewspólnotomzpobliskichokolic(por.2Kor1,1).Ten,któryKolosaniewinniotrzymaćz

Laodycei,jestniewątpliwielistemnazywanymEf.

16.

Nakaztendotyczyniewątpliwieliturgicznegoodczytaniaobydwulistów,skoromatosiędokonaćwKościele,oczywiścierazemzgromadzonym.ListzLaodyceimożebyćtympismem

okrężnym,któryznamydziśpodnazwąListudoEfezjan(zob.WstępdoEf).

4,16.ListPawładoLaodycejczykówniezachowałsiędonaszychczasów,chociażniektórzyuczenisugerowali,żechodzioobecnyListdoEfezjan(zob.jednakkomentarzdoEf1,1).

PodobniejakListdoEfezjan,mógłonbyćpodobnydoListudoKolosan.Czytanoprawiezawszenagłos,zaślistyadresowanedogrupyosóbbyłyodczytywanezwyklewszystkimjejczłonkomprzez
jednąznich,bowiemwiększośćniepotrafiłapłynnieczytać.PodczasnabożeństwawKościelelistyPawłamogłybyćodczytywanerazemztekstamizeStaregoTestamentu,chociażwydajesięmało
prawdopodobne,byPawełalbojegonajdawniejsiczytelnicyprzypuszczali,żeniektóreznichwejdąwskładchrześcijańskiegokanonuPismaŚwiętego.

PowiedzciezaśArchipowi:Bacz,abyśwypełniłposługę,którą

przyjąłeśwPanu.

17.

NazakończenieczytamyapeloprzypomnienieArchipowi,któregoimięfigurujejeszczewadresieFlm2,ojegoobowiązkachreligijno-społecznych,możezwiązanychzcharyzmatemi

urzędem.MożechodzituozastępstwonieobecnegoEpafrasa?

4,17.ArchipmógłbyćsynemFilemonalubprzynajmniejjednymzwiernychjegodomowegoKościoła(Flm2).

Podpiszbłogosławieństwem

Pozdrowienierękąmoją–Pawła:Pamiętajcieomoich

kajdanach!Łaska[niechbędzie]zwami!

4,18WWulgacienakońcuwierszadodane:„Amen”(por.Flp4,23).

18.

Pierwszezdanieowłasnoręcznienapisanympozdrowieniuwystępujenadtow1Kor16,21;2Tes3,17ibyćmożewGa6,11.Jesttorodzajpieczęcinazakończeniedyktowania(por.Rz

16,22,gdziesekretarzpodajeswojeimię)–znakautentycznościlistu.Pamiętaćokajdanach–tomodlićsięwintencjiApostoła,jakprosiłw4,3,omożliwośćdalszejdziałalnościmisyjnej.

Błogosławieństwokońcowejestnajkrótszezewszystkich(1Tm6,21;2Tm4,22).
4,18.Ludziedyktowalizwyklelistypisarzom,kończylijednakpodpisemwykonanymwłasnoręcznie.
4,7-18.Końcowepozdrowienia.Listyczęstokończyłysiępozdrowieniamiodinnychosób,korespondencjadocierałabowiemnieregularnieiwsposóbnieprzewidywalny(gdyktośudawał

sięwmiejscezamieszkaniaadresata).

TableofContents

Wprowadzeniedolistówśw.Pawła.4
Paweł-Apostołnarodów..4
PowstaniezbiorulistówPawłaApostoła.5
ZagadnienialiterackielistówPawłaApostoła.6
WstępdoListudoKolosan(B.P.)7
Okolicznościpowstania.7
Treśćiteologia.8
WstępdoListudoKolosan(P.K.)9
Kol1.11
Adres.11
Uznaniedlaadresatówwyrażonedziękczynnąmodlitwą.12
ModlitwaoznajomośćBogapotwierdzonążyciem..13
BEZWZGLĘDNEPOSŁUSZEŃSTWOCHRYSTUSA..15
BoskagodnośćChrystusaiJegodziełoOdkupienia.15
UdziaładresatówwskutkachOdkupienia.18
UdziałApostoławMisteriumChrystusa.19
Kol2.21
TroskaApostołaowiaręadresatów..21
TrzymaćsięwżyciuprawdziwegoChrystusa.23
Przeciwfałszywejascezie.26
Kol3.28
NOWEŻYCIEWCHRYSTUSIE.28
ChwalebnyChrystus–zasadąnowegożycia.28
KoniecznośćumartwieniacelemnaśladowaniaChrystusa.29
Zasadyżyciadomowego.32
Kol4.34
Ogorliwościwmodlitwieiroztropnościwobecpogan.34
Rolawysłanników..36
Pozdrowienia.37
Podpiszbłogosławieństwem..39

Document Outline

Wprowadzenie do listów św. Pawła. 4
Paweł - Apostoł narodów.. 4
Powstanie zbioru listów Pawła Apostoła. 5
Zagadnienia literackie listów Pawła Apostoła. 6
Wstęp do Listu do Kolosan (B.P.) 7
Okoliczności powstania. 7
Treść i teologia. 8
Wstęp do Listu do Kolosan (P.K.) 9
Kol 1. 11
Adres. 11
Uznanie dla adresatów wyrażone dziękczynną modlitwą. 12
Modlitwa o znajomość Boga potwierdzoną życiem.. 13
BEZWZGLĘDNE POSŁUSZEŃSTWO CHRYSTUSA.. 15
Boska godność Chrystusa i Jego dzieło Odkupienia. 15
Udział adresatów w skutkach Odkupienia. 18
Udział Apostoła w Misterium Chrystusa. 19
Kol 2. 21
Troska Apostoła o wiarę adresatów.. 21
Trzymać się w życiu prawdziwego Chrystusa. 23
Przeciw fałszywej ascezie. 26
Kol 3. 28
NOWE ŻYCIE W CHRYSTUSIE. 28
Chwalebny Chrystus – zasadą nowego życia. 28
Konieczność umartwienia celem naśladowania Chrystusa. 29
Zasady życia domowego. 32
Kol 4. 34
O gorliwości w modlitwie i roztropności wobec pogan. 34
Rola wysłanników.. 36
Pozdrowienia. 37
Podpis z błogosławieństwem.. 39

12 List do Kolosan Biblia Jerozolimska

Document Outline