PierwszyListdoTymoteusza

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

Wprowadzeniedolistówśw.Pawła

Paweł-Apostołnarodów

PonawróceniuPawełcałesweżyciepoświęciłnagorliwąsłużbę

Chrystusowi,dlategobezprzesadymożnagonazwaćnajwiększymmisjonarzem
Kościoła:dlaChrystusazdołałprzemierzyćprawiepołowęterytoriówCesarstwa
Rzymskiego,leżącychnadMorzemŚródziemnym,pokonującpieszo
przynajmniej16000km.Trzebaprzytymprzyznać,żetowłaśniedziękijego
niezłomnejpostawieapostolskiejiumysłowiotwartemunakulturępogańską
zawdzięczamyfakt,żechrześcijaństwoswymzasięgiemobjęłoAzjęMniejsząi
Grecję.Pozałożeniuwspólnotywdanejmiejscowościzazwyczajprzezjakiś
czaspozostawałwniej,nauczająciumacniającwwierze.Jednakżenawetpojej
opuszczeniunieprzestawałtroszczyćsięojejżycieduchoweimoralne.Kiedy
wniektórychwspólnotachpojawiałysięwiększeproblemydogmatyczne,
moralnelubdyscyplinarne,wiernizwracalisiędoniegozprośbąopomoc,
traktującgotymsamymjakoswegonajwyższegoprzełożonegoijakoautorytet.
Pozostajączdala,Pawełprzesyłałwformierozbudowanychlistówswoje
napomnieniaiodpowiedzinapytania.Wjegodzielemisyjnymlistyteodegrały
zatemwielkąrolę,azawartewnichrozstrzygnięciawielukwestiidodzisiaj
stanowiąfundamentnauczaniaKościoła.

PowstaniezbiorulistówPawłaApostoła

ListyPawłowesąodpowiedziąnakonkretneproblemypowstałewdanym

Kościele.Wwiększościniesąlistamiprywatnymi,leczpismamiurzędowymi,
przeznaczonymidopublicznegoodczytaniawdanejwspólnocie.Czasemnawet
samapostołpragnął,bywspólnotywymieniłymiędzysobąlistyizapoznałysię
ztreściąpouczeńskierowanychdoinnejwspólnoty(Kol4,16).ListyPawłowe
sąnajstarszymiznanyminamtekstamipierwotnegochrześcijaństwa(pierwszez
nich-ListydoTesaloniczan-powstałyjuż20latpoZmartwychwstaniu
Chrystusa).WielkiautorytetApostołaNarodówsprawił,żeposzczególne
wspólnotystarałysięsprowadzaćjegopismazinnychwspólnot,przepisywałyje
iprzechowywałyjakowykładwiaryimoralności.Mimotokilkajegolistów
zaginęło.WKol4,16PawełwspominaoUściedobraciwLaodycei,któregonie
znamy.W1Kor5,9powołujesięnajakiśwcześniejszylistdoKoryntian,który
niezachowałsię,a2Kor7,8sugeruje,żepoliścieznanymnamjakoPierwszy
ListdoKoryntiannapisałjeszczejeden.JużDrugiListśw.Piotrawspominao
zbiorzelistównaszegobrataPawła(2P3,15).Tzw.KanonMuratoriego
(powstałok.200r.)wymieniawszystkielistyPawła,wliczbie13,zaliczającje
dozbioruKsiągŚwiętych.WkanonietymniemajednakListudo
Hebrajczyków.Późniejszepapirusyikodeksymająwwiększości14listów,
wśródktórychfigurujetakżeListdoHebrajczyków.Poszczególnepismazostały
umieszczonewkanoniewedługichwielkości:odlistunajdłuższegodo
najkrótszego.

ZagadnienialiterackielistówPawłaApostoła

Listzeswejnaturyjestzawszeskierowanydokonkretnegoadresata,którym

możebyćnp.jednostka,grupa,wspólnotalubmieszkańcyjakiegośmiasta.
Różnisiętymodrozprawyfilozoficznejlubteologicznej,napisanejwformie
listu,którachoćpodajewewstępieadresata(najczęściejfikcyjnego),tojednak
zeswojegozałożeniajestdziełemliterackimprzeznaczonymdoszerszegogrona
czytelników(takicharaktermożemiećListdoEfezjaniListdoHebrajczyków).
Ówczesnelistymiałyściśleokreślonąstrukturę:1)nadawcaiadresatze
wstępnympozdrowieniem;2)treść;3)zakończenieipozdrowieniekońcowe.
Podającnadawcęiadresata,Pawełstosujeformęwschodnią,gdziepierwsze
zdaniejestw3osobie,natomiastdrugiezdaniew1osobie[np.Paweł...do
KościołaBożegowKoryncie...ŁaskawamipokójodBogaOjcanaszego(1Kor
1,1-3)].Zakończenielistuzawierałozazwyczajpozdrowienieikońcowe
życzenia,któreuPawłanieograniczająsiętylkodozdawkowego:
„Pozdrawiam!”,leczprzybierająrozbudowanąformęliturgiczną.

PodwzględemliterackimlistyapostołaPawłasąbardzozróżnicowane.Nie

służątylkoprzekazowiinformacjiiniesątylkoodpowiedziąnapytania
adresatów.Znajdująsięwnichczęścidoktrynalne,parenetyczne(zachęty,
napomnienia,przestrogiirady),wspomnienia,wyznaniaosobiste,apologie
(mowyobrończe),modlitwy,dziękczynienia,hymny,diatryby(ostrekrytyki),
wizjeapokaliptyczne,doksologie(krótkieformułykuchwaleBoga)iinne.
Zawartewnichbogactwogatunkówliterackichsprawia,żewcałejliteraturze
greckiejlistytestanowiąprawdziwyewenement.UżywanyprzezPawłajęzyk
możnaumiejscowićmiędzyliterackimjęzykiemgreckimastosowanymnaco
dzieńjęzykiemkoine.

PrzypisaniulistówPawełkorzystałzpomocysekretarza.WRz16,22

dowiadujemysię,żelisttenpoddyktandoPawłapisałTercjusz,Rzymianinz
Koryntu.PrzyzakończeniulistusamPawełdopisujejedyniekilkasłówalbo
tylkostawiaswójpodpis,któregozadaniembyłouwiarygodnieniepisma(1Kor
16,21;Ga6,11;Kol4,18;2Tes3,17).Ponieważlistybyłydyktowane,dajesięw
nichwyczućszczególnystylmówcy,któryczasempoprawiato,coprzedchwilą
niezbytdokładniepowiedział(1Kor1,16),albonagleurywazdaniewpołowiei
zaczynazupełnienowąmyśl(np.Rz5,12n;1Kor9,15).Pawełczęstoodwołuje
siędoST.NajczęściejnawiązujedoróżnychtekstówSTnazasadziealuzjilub
swobodnegokorzystaniaztekstówbiblijnych.Wszędzieposługujesię
Septuagintą(greckiprzekładST),leczbardzorzadkocytujecałefragmenty
dosłownie.Prawdopodobnieprzytaczatekstyzpamięci,zmieniającjeniekiedyi

dostosowującdowłasnejmyśli.Niekiedyteżspisujemodlitwy,pieśniihymny,
któreutworzylichrześcijanienaużytekliturgiczny(np.Flp2,6-11;Kol1,13-20).
Znamiennymtekstem,któryPawełprzejmujeztradycji,jestustanowienie
Eucharystii(1Kor11,23-25).

LISTYPASTERSKIE

Trzylisty–dwadoTymoteuszaijedendoTytusa–umieszczanetradycyjnie

wzbiorzelistówPawła,nazwanopasterskimi,cojestwpełniuzasadnione
treściątychpism.Stanowiąonebowiemzbiórpraktycznychwskazań
duszpasterskichdlaprzełożonychwspólnotzałożonychprzezPawła.

Problemintrodukcyjny,wspólnywszystkimtymlistom,dotyczyich

Pawłowegoautorstwa.

Źródłempierwszychwątpliwościbyłypewnewahaniawtradycji

rękopiśmienniczejtychlistów.ListówPasterskichbrakwKanonieMarcjona,
Tacjannieuznaje1Tm.NiemalistówpasterskichrównieżwPapirusie46,zdaje
sięichtakżenieznaćIgnacyAntiocheński,istniejąnadtopoważnewątpliwości,
czyznałjePolikarp.

Odrazujednakwartozauważyć,żeprawiewszystkieniewspomnianetu

świadectwapatrystyczneprzemawiajązaautentycznościąListówPasterskich.I
takjużokołor.185św.IreneuszcytujejakofragmentylistówPawłaliczne
wyjątkizlistówpasterskich.EuzebiuszzCezareiwspominaotym,żePaweł
pisałzRzymudoTymoteusza.KlemensAleksandryjskiodwołujesięokoło40
razydoListówPasterskichjakodopismPawłaiwyjaśnia,dlaczegopismowych
nieuznająherezjarchowieBazylidesiWalentynian.Tacjan,odrzuciwszy
niektórelistyPawła,wyraźnieprzypisujeApostołowijednakListdoTytusa.W
KanonieMuratoriegotrzyListyPasterskiefigurująwśródpismśw.Pawła.
Oprócztychświadectwniewątpliwychzdarzająsięwbardzowczesnej
starożytnościchrześcijańskiejtekstyposiadającecharakterdomyślnychcytatów
zListówPasterskich.

ZdaniemprzeciwnikówPawłowegoautorstwaListówPasterskich,językistyl

tychpism,sytuacjahistoryczna,jakąodtwarzają,polemikazheretykami,ustrój
hierarchicznywspólnotykościelnej,wreszcieichteologia,dostarczająwięcej
powodówdokwestionowaniategoautorstwaniżwahaniatradycjipatrystycznej.

ItakwListachPasterskichznajdujesięaż335słów,którepozatymilistamiw

żadnympiśmiePawłaniewystępują,a175spośródnichniespotykamywogóle
wcałymNT.Niektóre,powtarzającesiękilkakrotniewListachPasterskich
zwrotyiwyrażenia,pozatymuPawłanigdyniewystępują.Wtychlistach
znajdujesięteżwieletakichsłówlubnawetcałychzdań,któremająswe
paraleledopierowliteraturzechrześcijańskiejzIIw.Niektóreterminysą
używanewListachPasterskichwznaczeniuzupełnieinnymniżwpismach
niewątpliwiePawłowych.

Próbującwyjaśnićzjawiskotychrozbieżnościnależałobymożezwrócić

uwagęnafakt,żeListyPasterskiebyłyskierowane–jakżadenz
dotychczasowychlistówPawła–dojednostekiżezawierałybardzospecjalne,
równieżnowewstosunkudopozostałychlistówPawła,pouczenia.Nazmianę
stylu,anawetmożeijęzyka,wpłynąłzapewnefakt,żePawełpiszącListy
Pasterskiepatrzynawszystkoprzezpryzmatswejniedalekiejjużśmierci.
Niektórehapaxlegomenalistówpasterskich,np.płaszcz,żołądek,babka,są
podyktowaneodmiennąproblematyką,inne,jaknp.Zbawiciel,Bógwielki,
zostaływprowadzonezracjipolemicznych.Inne–stanowiąonedwietrzecie
wszystkichhapaxlegomenów–sązłożeniamiterminówczęstowystępującychw
pozostałychlistachPawła.Nienależywkońcuzapominać,żebogataosobowość
Apostołaniedasięuwięzićwraznazawszeustalonejformiewypowiedzi.
Procesjegoewolucjiwewnętrznejmógłznaleźćodbiciewpewnychzmianachw
słownictwieistylu.

PrzeciwnicyPawłowegoautorstwaListówPasterskichzwracająuwagęna

fakt,żeto,coczytamywowychpismachożyciuidziałalnościPawła,niedasię
zharmonizowaćzchronologiąjegożycia,znanegonamzDziejówApostolskich
lubzrelacjisamegoApostoła.

Trudnośćtęniektórzyegzegeciusiłująusunąćzapomocąprzypuszczenia,że

ListyPasterskieprzedstawiajątenokresżyciaPawła,którywykraczajużpoza
chronologiczneramyDziejówApostolskich.Wtymmiejscupowstajejednak
pytanie:CzypowykorzystaniuźródełtakichjakDziejeApostolskieiListy
Pawła,mamyjeszczejakieśdanedotyczącejegodalszychlatżyciai
działalności?

OtóżDziejeApostolskieniepodają,cosięstałozPawłempojegodwuletnim

względnieswobodnympobyciewwięzieniurzymskim.CoprawdawDz25,20i
26,32sąwzmiankiotym,żezarównowprzekonaniuFestusa,jakiAgryppy
Pawełniebyłwinnyzarzucanychmuzbrodni,aleztegoniewynikajeszcze,że
natychmiastzwolnionogozwięzieniaiżeprowadziłnadalswojąapostolską
działalność.DożadnychwnioskówdotyczącychdalszejdziałalnościPawłanie
upoważniarównieżbrakwzakończeniuDziejówwzmiankioewentualnym
skazaniugonaśmierć.Wartonatomiastzauważyć,żewedługDz20,25.38
Pawełwtymczasie(dor.58)byłprzekonany,żeniebędziejużmuwtedydana
możliwośćzwizytowaniazałożonychprzezniegoKościołówwGrecjiina
terenieAzjiMniejszej.TakwięcDziejeApostolskieaninieuzasadniają
twierdzenia,żepodwuletnimwięzieniuwRzymiePawełodzyskałwolność,ani
niesugerująmyśli,żeApostołzostałskazanynaśmierć.ZresztągdybyPaweł
wyszedłcałozwięzieniarzymskiego,zpewnościąurzeczywistniłbyswoje
zamiaryudaniasiędoHiszpanii(Rz15,24.28)izapewneistniałybyjakieś
przekazydotyczącejegodziałalnościapostolskiejwtymkraju.Wartoprzytym

zauważyć,żepóźniejszedokumenty–mamytunamyśliszczególnielisty
KlemensaRzymskiegoorazKanonMuratoriego–równieżnieprzekazują
żadnychdokładniejszychdanychcodopowiększeniasięterenudziałalności
Pawła.

TakwięcpróbausunięciarozbieżnościistniejącychmiędzyDziejami

ApostolskimiaListamiPasterskimiwsposobieprzedstawianiapewnych
wydarzeńzpóźniejszychlatżyciaPawła,niedajepożądanychwyników.
Trudność,itobardzoznaczna,nadalpozostaje.Należyjednakzauważyć,żez
milczeniaDziejówApostolskichcodoewentualnegoskazaniaPawłanaśmierć
możnawysnućpewnewnioski.Tomilczeniejestmożewyjątkowowymowne.
ŁukaszniepominąłbywswejrelacjifaktuśmierciPawła.Samsposób
traktowaniagowwięzieniurzymskimzdawałsięrokowaćpewnenadziejecodo
pomyślnegozakończeniasprawy:Apostołcieszysięwzględnąswobodą,jego
kontaktyzeświatemsąliczneipełneapostolskiejgorliwości.Słowa
wypowiedzianeprzezPawładostarszychwMilecieniesąproroctwemwsensie
ścisłyminienależyichinterpretowaćzbytrygorystycznie.Pawełnietylemoże
twierdzizcałąpewnością,żejużnigdyniezobaczywiernychnależącychdo
założonychprzezniegoKościołów,ileraczejdajewyrazobawom,żejużrychło
–cobyłozupełnienaturalneprzyjegotrybieżycia–rozstaniesięztym
światem.

Niezupełnieteżścisłejesttwierdzenie,żeaniwżadnymzpism

nowotestamentalnych,aniupisarzywczesnochrześcijańskichniezachowałysię
daneodziałalnościPawłapojegowyjściuzwięzieniarzymskiego.Taknp.
KlemensRzymski(5,5–7)mówiotym,żePawełdotarłażdozachodnich
krańcówEuropy.AluzjedopobytuPawławHiszpaniiznajdujemyrównieżwe
FragmencieMuratoriego(ww.38–39)orazwapokryficznychDziejachPiotra
(rozdz.1.3).

Uważasiędośćzgodnie,żebłędyzwalczanewListachPasterskichmająm.in.

charaktergnozy.Sądząteżniektórzyspośródegzegetów,żejesttognoza,której
istnieniewformiepewnegosystemuprzypadanaIIw.poChr.Cowięcej,
przypuszczasięniekiedy,żeListyPasterskiesąpismamiskierowanymiwprost
przeciwkoMarcjonowi.Wniosekstądnastępujący:listypasterskieniemogły
wyjśćspodpióraPawła,skorozwalczasięwnichbłędypowstałedopierowsto
latpośmierciApostoła.

Nietrudnozauważyć,żestwierdzeniejesttrochęsztuczne.Możnasiębowiem

zgodzić,żebłędyzwalczanewlistachpasterskichmającharaktergnozy,niema
jednakżadnychpodstaw,byutrzymywać,żejesttognozamarcjońska.Jedno
jedynewyrażenieprzypominającepewientematsystemuMarcjonanie
upoważniadosnuciatakdalekosięgającychwniosków.Wszystkiepozostałe

błędysąpochodzeniajudaistycznegoizwiększościąspośródnichuporałsię
PawełjużwLiściedoKolosan.Odwoływaniesięzatemdotychbłędówjako
argumentuprzeciwkoPawłowemuautorstwuListówPasterskichwrezultacienie
przekonuje.

Natomiastrzeczywistątrudnośćukazujeinnespostrzeżeniedotyczące

polemikiantyheretyckiejwListachPasterskich.Otowewszystkichniewątpliwie
Pawłowychlistachherezjesązwalczanezapomocąichkonfrontacjiznauką
Chrystusa.Obowiązujenienaruszalnazasada:wszystko,coniezgodneznauką
Chrystusa,należyodrzucić.WListachPasterskichnatomiastnawołujesięciągle
dowiernościdepozytowiwiary(por.1Tm4,1;6,20;2Tm1,14;2,2;Tt1,9).
Zjawiskategorodzajuniemożnawytłumaczyćprzypuszczeniem,żePawełtylko
ogólniewskazujenaniebezpieczeństwowprzeświadczeniu,żeTymoteuszi
Tytuswiedzą,jakjenależyzażegnać.Tegorodzajuprzestrogabyłabywogóle
zbyteczna.Trzebawięcuznać,żepowoływaniesięnapowierzonytrosceTytusa
iTymoteuszadepozytwiaryjestczymśniezwykłymwkontekściepolemicznych
wypowiedziPawła.

Mówiącostosunkachreligijno-społecznychwewnątrzwspólnotpoddanych

pieczyTymoteuszaiTytusa,przeciwnicyautorstwaPawłamająnauwadze
przedewszystkimustrójhierarchicznyówczesnychKościołów.ListyPasterskie
wymieniająobokbiskupówtakżestarszych(prezbiterów)idiakonów.Otóżtak
sprecyzowanestopniehierarchiczneistniaływKościeledopierowczasach
IgnacegozAntiochii.PrzetoniePaweł,leczktośżyjącywIIw.mógłpisaćListy
Pasterskie,odzwierciedlającesytuacjęwKościeleztejepoki.Należyjednak
zauważyć,żeposzczególnestopniehierarchiczneniesąwListachPasterskich
sprecyzowanetak,jaktoutrzymująautorzyzreferowanegoprzedchwilą,
negującegowniosku.Naprzykładw1Tm3,2–8jestmowanajpierwo
obowiązkachbiskupów,apotemnatychmiastprzechodzisiędodiakonów,bez
jednegosłówkapodadresemstarszych.WTt1,5–6znajdująsięnapomnienia
przeznaczonedlaprezbiterów,alejużwnastępnymwierszu,kontynuującym
pouczenia,tychsamychludzinazywasiębiskupami.

Wynikawięcztego,żewokresieListówPasterskichniemajeszcześladu

episkopatu,takiegojakwczasachOjcówApostolskich.Przełożonym
poszczególnychKościołówjestciąglejeszczesamApostoł,TymoteusziTytus
rządzązaśKościołamiwjegoimieniu.TakwięcListyPasterskieodtwarzają
sytuacjęhistorycznąprzypominającąbardziejdrugąpołowęIniżIIwieku.

PrzejdźmynakoniecdoteologiiListówPasterskich.
Całedziełozbawienia–twierdząprzeciwnicyautorstwaPawła–jestniekiedy

ujmowaneprzezautoraListówPasterskichwkategoriachzupełnieobcych
soteriologiiPawła.TylkowListachPasterskichjestmowa,żeukazałasię

dobroćimiłośćZbawiciela,naszegoBoga(Tt3,4),albo,żeukazałasięłaska
Boga,któraniesiezbawieniewszystkimludziomipouczanas,abyśmywyrzekłszy
siębezbożnościiżądzświatowychrozumnieisprawiedliwie,ipobożnieżyli(Tt
2,11–12).

TylkowListachPasterskichjestmowaooczekiwaniubłogosławionejnadziei

ioobjawieniusięchwaływielkiegoBogaiZbawicielanaszego,Jezusa
Chrystusa(Tt2,13).PozaListamiPasterskimiBógnigdzieniejestnazywany
jedyny,mającynieśmiertelność,zamieszkującyświatłośćniedostępną(1Tm
6,16),anibłogosławionyijedynyWładca(1Tm6,15).TylkowListach
PasterskichWcieleniesięSynaBożegojestnazwanepojawieniemsięnaszego
Zbawiciela(2Tm1,10),tylkowtychlistachChrystusjestnazwanytakdosadnie
pośrednikiemmiędzyBogiemaludźmi,człowiekiemChrystusem–Jezusem(1
Tm2,5).

ListysąpozbawionetypowychnietylkodlaPawła,lecztakżedlacałegoNT,

akcentóweschatologicznych:niemawnichwyczekiwanianaparuzję,niema
stwierdzeńwrodzaju:czasjestkrótkiitp.

Przyznaćnależy,żezewszystkichargumentówwysuwanychprzeciwko

autorstwuPawłowemuListówPasterskichzastrzeżenianaturyteologicznejsą
najważniejsze.Jednakżenowośćniektórychsformułowańniemusiświadczyć
tylkootym,żeautoremListówPasterskichjestktośinny,aniePaweł,wskazuje
natomiastnapewienproces,któregoautoremjestsamApostołiktórynazywa
sięprocesemhellenizacjichrześcijaństwa.Istotategoprocesusprowadzasiędo
przełożeniacałejEwangeliinahellenistycznekategoriemyśleniaidowyrażenia
tejEwangeliizapomocąterminologiirozpowszechnionejdziękipopularnej
filozofiigreckiej.

JeślistwierdzająctoopowiadamysięzaPawłowymautorstwemListów

Pasterskichtonieznaczy,iżpojęcieautorstwaograniczamydoosobyPawław
sensieprzypisywaniamunietylkoideiteologicznychtychlistów,lecztakże
sposobuwyrażaniamyśliisamegoprocesuichutrwalenianapiśmie.O
rzeczywistymPawłowymautorstwieListówPasterskichmożnabymówićnawet
wtedy,gdybysięprzyjęło,żePawełpoleciłkomuśzeswychbliskich
współpracownikówprzedstawić–kategoriamidostępnymidlaświata
hellenistycznego–teologięswoichistniejącychjużpism.Zdaniemniektórych
takiuczeń-sekretarzdziałałjeszczezażyciaPawłainiejakopodjegookiem,
natomiastwedługinnychlistnapisanyprzezPawłazostałpojegośmierci
przeredagowanyprzezjednegozuczniówApostoła.Sekretarzównależał–
rzekomo–dowspólnotyrzymskiejiwzredagowanymprzezsiebieliście
próbował–niejakowimieniuPawła–rozwiązywaćpewneproblemytego
Kościoła.Próbyuzyskaniawięcejdanychotymuczniu-sekretarzu,ewentualnym

redaktorzeListówPasterskich,jednidawnojużuznalizaprzedsięwzięcie
bezcelowe,natomiastinniusiłujązidentyfikowaćjegoosobę.Dlajednych
redaktoremtymbyłTychik,wedługinnychPolikarpzeSmyrnylub–jakktoś
próbowałdowieśćwpołowieobecnegowieku–Łukasz,któregoobecnośćprzy
bokuPawławchwilipowstawaniaListówPasterskichjestwyraźnie
wspomnianaw2Tm4,11.

WstępdoPierwszegoListudoTymoteusza(B.P.)

Okolicznościpowstania

PierwszyListdoTymoteuszaotwieragrupętzw.listówpasterskich(l-2Tm;

Tt).Starożytnatradycjapoświadcza,żeichautoremjestPawełApostoł.Na
kształtowaniesiętegoprzekonaniawdużejmierzewpłynąłfakt,żekażdyztych
listówrozpoczynasięadresem,wktórymautorprzedstawiasięimieniemPaweł.
Ostatniebadaniawykazują,żewzbiorzelistówPawłowychmamydoczynienia
zgrupąlistówtzw.pewnych(Rz,1-2Kor,Ga,1Tes,Flp,Flm)oraz
prawdopodobnych(Kol,Ef,2Tes,1-2Tm,Tt),któremogłypowstaćwkręgu
tradycjiPawłowej.NiewątpliwiepozostawałaonapodścisłymwpływemPawłai
jegomyśliteologicznej.Niektórzynaukowcyprzypuszczają,żePawełzałożyłw
EfezieszkołęteologicznąiuczniowietejszkołyzredagowalipóźniejListdo
Hebrajczykówilistypasterskie.

NiejestmożliwedokładneokreślenieczasuimiejscanapisaniaPierwszego

ListudoTymoteusza.Zwolennicyautentycznościlistówpasterskichutrzymują,
żemógłonpowstaćwlatach65-66prawdopodobniewMacedonii(1Tm1,3).
Natomiastprzeciwnicyautentycznościprzypuszczają,żelisttenmógłpowstać
podkoniecIw.lubnapoczątkuIIw.

ListtenskierowanyjestdoTymoteusza,wiernegowspółpracownikaPawław

pracymisyjnej(1Tm1,18;2Tm1,2;1Kor4,17),nazywanegojegoumiłowanym
uczniem.PostaćTymoteuszapojawiasiętakżewinnychksięgachNT.Wymienia
sięgojakowspółautoraczterechautentycznychlistówPawłowych(Rz16,21;
2Kor1,1;1Tes1,1;Flm1)orazwspominająonimDz17,14n;18,5;19,22;Kol
1,1iHbr13,23.

TymoteuszurodziłsięwListrzewAzjiMniejszej.JegoojciecbyłGrekiem,a

matkaŻydówką(Dz16,1).Chociażposiadałstarannewykształceniewzakresie
religiiMojżeszowej,jakodzieckoniezostałobrzezany,gdyżjegorodzina
sympatyzowałatakżezeświatemkulturygreckiej.ZPawłemspotkałsięw
Listrzepodczasjegopierwszejpodróżymisyjnej(Dz14,6-19)ibyćmożezjego
rąkotrzymałchrzest(1Tm1,2;2Tm1,2).W49r.udałsięzApostołem
Narodównatzw.SobórJerozolimski.PonieważTymoteuszwyróżniałsię
gorliwościąwpracyapostolskiej,Pawełuczyniłgoswoimwspółpracownikiem
wdrugiej(lata47-51)itrzeciejpodróżymisyjnej(lata52-56).Apostołmiałw
Tymoteuszuoparcieiuważałgozaczłowiekagodnegozaufania,dlategochętnie
wysyłałgowswoimimieniu,abypełniłodpowiedzialnezadania(Dz19,22;

20,4;Rz16,21;1Kor4,17;16,10n;Flp2,19-24;1Tes3,2-6).Podkoniecżycia
Pawła,TymoteuszzostałbiskupemEfezu.

Treśćiteologia

PierwszyListdoTymoteuszatylkozewnętrznieposiadaformęlistu,ze

zwyczajowymwstępem(1Tm1,1n)izakończeniem(1Tm6,20n).W
rzeczywistościswąbudowąitreściąjestzbliżonydoprzemówienia,gdziez
jednejstronytoczysiępolemikazprzeciwnikami(1Tm1,3-17;4,1-7;6,2b-10),
azdrugiejkierowanesąpouczeniaoprawdziwejmądrościorazozdrowejnauce
iwierze,którepowinnykształtowaćżyciewiernychwewspólnocie(1Tm1,18
-3,16;4,8-6,2a;6,11-19).Pouczeniaiwskazanianajczęściejsąpodawanew
formienormprawnych.Autornietworzyich,leczodnosisiędonichjakdo
zasadpowszechnieznanychiobowiązującychwKościele.TakwięcPierwszy
ListdoTymoteuszajestrodzajempodręcznika,którymasłużyćbiskupowido
organizowaniaiprowadzeniawspólnotywiernych.

MyślprzewodniaPierwszegoListudoTymoteuszakoncentrujesięwokół

naukiozbawieniu.PodobniejakwwielkichlistachPawłaczywlistach
więziennych,turównieżzbawienierozumianejestjakodziełoBożedokonaneza
pośrednictwemChrystusaJezusa.Głównympowodempowstaniategolistubyła
chęćprzekazaniamłodemuTymoteuszowi,biskupowiwspólnotywiernychw
Efezie,dwóchistotnychwskazówek.Pierwszaznichdotyczybłędów,jakie
pojawiałysięwnaukachniektórychnauczycieliwewspólnocieefeskiej,adruga
odnosisiędodyscyplinykościelnej.ObecnośćfałszywychnauczycieliwEfezie
zostałazauważonaprzezPawłajużwcześniej(Dz20,29n).Apostołprzestrzega
swegoumiłowanegouczniaprzedwichrzycielamiiichbłędnymnauczaniem(1
Tm1,3-20;4,7;6,11).Fałszywinauczyciele,wywodzącysięspośródchrześcijan
pochodzeniażydowskiego,nakłanialiwiernychdozachowywaniaprawa
Mojżeszowego(1Tm1,7),bylizwolennikamiskrajnegodualizmu,któryuważał
światito,cojestznimzłączone,zazłe.Dlategożądalizaniechaniamałżeństwa
(1Tm4,3)ipowstrzymywaniasięodpokarmówmięsnych(1Tm4,3-5).Druga
wskazówka,dotyczącadyscyplinykościelnej,zawierazachętędomodlitwyza
wszystkich,gdyżBógpragnie,abywszyscyludziezostalizbawieniidoszlido
poznaniaprawdy(1Tm2,1-4).WPierwszymLiściedoTymoteuszapodano
równieższczegółowewarunki,jakiepowinienspełnićkandydatnabiskupa,
diakonaczykapłana(1Tm3,1-10).Pawełprzypominatakże,żeprzekazanie
władzywKościeledokonujesięprzezspecjalnygestnałożeniarąk(1Tm4,12-
16).

WstępdoPierwszegoListudoTymoteusza(P.K.)

PierwszyListdoTymoteuszapowstałbyćmożewMacedoniimiędzy

pierwszymadrugimuwięzieniemPawła,tj.wlatach63–67.

Powodemnapisanialistubyłaszczególnatroskaśw.PawłaoKościółw

Efezie.Tęplacówkę,trudnądokierowaniazpowoduciągłychniebezpieczeństw
grożącychprawdziwejwierzeipłynącejzniejnauceetycznej,powierzył
Apostoł,podczasswegopobytuwtamtychstronachpowyjściuzwięzienia,z
całymzaufaniemmłodemuTymoteuszowi,urodzonemujakonwdiasporze,w
AzjiMniejszej.OjciecTymoteuszabyłpoganinem,matka,Eunice–Żydówką.
Apostołsamnajprawdopodobniejochrzciłswegoprzyszłegouczniawjego
rodzinnymmieście,wListrze,podczaspierwszejpodróżymisyjnej,awczasie
drugiej(lata50–53)zabrałgozesobązdążającdoEuropy(Dz16,1–3).Odtąd
TymoteuszbędziejednymznajbardziejoddanychsprawieEwangeliii
Apostołowiuczniów,towarzyszemjegopracipodróżymisyjnych.

OdmłodegobiskupaowątłymzdrowiużądaApostołstałejczujnościwobec

niebezpieczeństwgrożącychwierze,autorytatywnegowystępowania,
stanowczegoibezkompromisu,gdychodzioczystośćgłoszonejnauki.List,
podobniejak2TmiTt,jestzbiorempouczeńduszpasterskich(stądnazwa:Listy
Pasterskie),przeznaczonychdladuszpasterzy.

Wśródtychnapomnieńpraktycznychzdarzająsięjednakprawdyo

charakterzedogmatycznymiocenyogólne.Otoniektóreznich,pochodzącez1
Tm:Bóg…,któregoniktzludziniewidziałaniniemożezobaczyć(6,16);…
pragnie,żebywszyscyludziebylizbawieniidoszlidopoznaniaprawdy(2,4).
ChrystusJezusprzyszedłnaświatzbawićgrzeszników(1,15).JedenjestBóg,
jedenteżpośrednik…ChrystusJezus(2,5).Kościół…jestfilaremipodporą
prawdy(3,15),…korzeniemwszelkiegozłajestchciwośćpieniędzy(6,10).

1Tm1

Adres

Paweł,apostołChrystusaJezusawedługnakazuBoganaszego,

Zbawiciela,iChrystusaJezusa,naszejnadziei–

1,1wedługnakazu.Wariant:„wedługobietnicy”.
—Zbawiciela.TytułrzadkowystępującywlistachPawłowych(Ef5,23;Flp3,20),wlistachpasterskichjestprzypisywanyzarównoOjcu(1Tm2,3;4,10;Tt1,3;2,10;3,4),jakrównież

Chrystusowi(2Tm1,10;Tt1,4;2,13;3,6).DziełoChrystusaZbawicielawypełniłowolęOjca.

List,choćskierowanydojednejosoby,tj.doTymoteusza,niejestpismemtylkoprywatnym.Magoczytaćcaławspólnota,wskazaniawnimzawarte–przynajmniejniektóre–również

dotyczącałejspołeczności.Dlategowłaśnie–wprzeciwnymraziebyłobytoconajmniejdziwne–przedstawiasięPawełwadresielistutakbardzouroczyście:apostołChrystusaJezusa,wedługrozkazu
Boga.SamemuTymoteuszowi–któregozachwilęnazwieswoimprawowitymdzieckiemwwierze–niemusiałbytegoprzypominać,alemieszkańcomEfezu,gdzieTymoteuszzramieniaPawłaspełnia
władzęnadtamtejszymKościołem.TymEfezjanom,takdobrzePawłowiznanym,uprzytomnienietejprawdybyłozpewnościąpożyteczne.DwieOsobyBoskiesązaangażowanewapostolatPawła:jest
onwysłannikiemJezusaChrystusa,alenawyraźnepolecenieBogaOjca.ZresztąowawzmiankaonakazieBogapełnituchybajeszczeinnąfunkcję:Pawełbędziezachwilęudzielałpouczeń.Liczyna
posłuchzestronywiernych;bowiemtakjakjegoapostolat,pouczeniatepochodzązwoliBożej.

PrzyOsobieSynazatrzymujesięPawełniecodłużej,podającczytelnikowizarazwpierwszymwierszuzarysswojejsoteriologii.Inicjatoremzbawieniajest–zgodniezwytycznymiteologii

Pawła–BógOjciec,zwanytupoprostuZbawicielem(por.1Kor1,21;2Kor5,17–18).Tytułtoraczejniezwykły,gdyżzazwyczajprzypisujesięgodrugiejOsobieTrójcyŚwiętej.Całeżycie
chrześcijaninapowinnoupływaćpodznakiemnadziei.PrzedmiotemowejnadzieijestsamJezusChrystus,pełnezjednoczeniezNim,zaczymtaktęskniłzażyciaPaweł.Owąnadziejąpełnego
zjednoczeniazChrystusemróżniąsięchrześcijanieodwszystkich,którzyniemająnadziei(1Tes4,13),czyliodpogan.

1,1.Starożytnelistyrozpoczynałysięzwykleodpodaniaimieniaautora.Wstarożytnościwielubogówokreślanomianem„zbawiciela”,leczwStarymTestamencieiliteraturzeżydowskiej

tytułtenbyłzastrzeżonywyłączniedlaBogaIzraela(por.Flp3,20).

doTymoteusza,swegoprawowitegodzieckawwierze.Łaska,

miłosierdzie,pokójodBogaOjcaiChrystusaJezusa,naszegoPana.

TymoteuszprawdopodobniejużpodczaspierwszejpodróżyprzyjąłchrzestzrąkPawła,idlategoApostołjaknajsłuszniejmożegonazywaćswoimdzieckiemwwierze(por.1Kor4,17).

JeszczewielerazybędziewspominałPawełtegoumiłowanegoucznia,najchwalebniejchybawFlp2,19–22.

JakwszystkieżyczeniawewstępachlistówPawła,takitomacharakterbłagalnejprośbyodobranadprzyrodzonedlaTymoteusza.Tedobrazaś–tołaska,miłosierdzieipokój.Pojęciełaski

zawieratuwszelkienadprzyrodzonesposobywspieraniaczłowiekaprzezBoga;miłosierdzieBożejestgrzesznikowipotrzebneniemniejniżkawałekchleba;pokójoznaczanietylkoharmonijne
współżyciezotoczeniem,lecztakżeładwewnętrzny,wolnośćodwyrzutówsumienia,świadomość,żeBógniejestnanaszagniewany.

1,2.Kolejnymelementemlistubyłoimię(imiona)adresata(adresatów)orazpozdrowienie(por.np.Rz1,7).Ludziewykształceniczęstoadresowalilistydokonkretnejosobymającjednak

nadzieję,żezostanąoneupublicznionelubbędąpełniłyrolęlistuotwartegodlaszerszejgrupy.ZapomocąswegopismaPawełpubliczniepotwierdzaautorytetTymoteusza;listtenpełniwięcrolę
otwartego„listupolecającego”jegoadresata.(Rzymscypatroniczęstopisalilistypolecającedlaswychklientów;pieczętowanojejeślimiałybyćwykorzystanejednorazowo.ListdoTymoteuszamógł
byćjednakpublicznieodczytywanypodczaszgromadzeńdomowegoKościoła,bypotwierdzićapostolskiepowołanieTymoteusza).Określenie„prawowitedziecko”możenawiązywaćdoterminologii
prawnejstosowanejnaoznaczenielegalnegodziedzica.

Troskaoczystośćnauki

Jakpoleciłemci,byśpozostałwEfezie,kiedywybierałemsiędo

Macedonii,[takpolecamteraz],abyśnakazałniektórymzaprzestać
głoszenianaukiodmiennej,

1,3.TymoteuszpozostałwEfezie,podczasgdyPawełudałsiędalejnapółnoc,przezTroadę(2Tm4,13),doMacedonii.Apostołprzypominatutajczytelnikom(1Tm1,2),żeupoważnił

Tymoteuszadodziałaniawoparciuojegoautorytet.

atakżezajmowaniasiębaśniamiigenealogiamibezkońca.

SłużąoneraczejdalszymdociekaniomniżplanowiBożemu
zgodnemuzwiarą.

1,4atakiezajmowaniasiębaśniamiigenealogiamibezkońca.Chodziospekulacjeżydowskie,odnoszącesiędohistoriipatriarchówibohaterówST,napodobieństwotego,cospotykamyw

KsiędzeJubileuszów.

—niżplanowi.Wariant(Wulgata):„niżzbudowaniu”.

3–4.

WątkuteoretycznegoniepodtrzymujePawełjednakwdalszymciąguswegolistu,leczprzystępujedonapominania.Niebezpieczeństwomusiałobyćwięcduże,oczymApostoł

posiadałalarmująceijaksięwydaje,dośćdokładneinformacje,skoropotrafiłwskazaćniektórychgłosicieliniewłaściwychnauk.DziałalnośćtychludzizapowiadałPawełwcaleniedwuznacznie,gdypo
trzeciejpodróżymisyjnejżegnałsięwMileciezestarszymiKościołaefeskiego.Mówiłwtedywyraźnie:Spośródwassamychpowstanąludzie,którzygłosićbędąprzewrotnenauki,abypociągnąćza
sobąuczniów.Dlategoczuwajcie,pamiętając,żeprzeztrzylatawednieiwnocynieprzestawałemzełzamiupominaćkażdegoz<was>(Dz20,30n).

GdypozakończeniuswejpierwszejpodróżydoRzymu(lata61–63),wczasiejednejzdodatkowych,nieznanychbliżejwyprawmisyjnychdoAzjiMniejszej,PawełustanowiłwEfezie

swoimpełnomocnymzastępcąTymoteusza,asamudawałsiędoMacedonii,głosicielefałszywejnaukitakjużpodnieśligłowę,żemożnabyłoichzidentyfikowaćbeztrudu.Wydajesię,żeniebylito
nawetludziespozawspólnoty,leczmiejscowichrześcijanie,spełniającyfunkcjęprzysłowiowegochwastu,któregoobecnośćwśródzdrowegozbożazapowiadałChrystus(por.Mt13,24–30),
przygotowującwtensposóbswychpierwszychwyznawcównazetknięciesięzeskutkamiposiewuszatańskiego.To,czegonauczalicipseudoapostołowie,określiłPawełmianemnaukiodmiennej,baśni
igenealogiibezkońca,nieprecyzującdokładniejtreścitychnauk.Jednakżewzmiankaogenealogiachbezkońcazdajesięwskazywaćnajudaistycznewyjaśnieniarodowodówstarotestamentalnych.
Zarównokonstruowanietychrodowodów–przyczymzawszechodziłooto,bysięgnąćjaknajdalej,dosamychpoczątkówludzkości–jakidopatrywaniesięwdziejachposzczególnychpostacijakiejś
symbolicznejwymowysprawiało,żenigdywśródnauczającychniebyłojednomyślności,asłuchającytakichwywodównieodnosiliznichżadnychkorzyściduchowych.Niesłużąonezbudowaniu
wiernychiwcalenieprzyczyniająsiędourzeczywistnieniaplanówBogacodokrólestwanaziemi.

1,4.Platon(podobniejakwiększośćfilozofówstarożytnych)odrzucałlubnanowointerpretował„baśnie”(dosł.„mity”),którejegozdaniemniewłaściwieprzedstawiałybogów,chociaż

niektórzywierzyli,żemożnajewykorzystaćdozilustrowaniaprawdy.Filon,JózefFlawiusziinniŻydziwykazywali,żeżydowskiePismaniezawierająpodobnychbaśni.Rozpowszechnionebyły
jednakpozabiblijnerozwinięciarelacjibiblijnych,którePawełmatutajprzypuszczalnienamyśli(por.Tt1,14).Termin„genealogie”możeoznaczaćrozwinięciabiblijnychrodowodów(podobnedo
tych,jakieznaleźćmożnawniektórychpismachżydowskichztegookresu)lub,byćmoże,fałszyweprzypisywaniesobieprzodkówbiblijnych.Zwrot„baśnieigenealogie”odczasówPlatonabył
używanywsensiepejoratywnym.

Celemzaśnakazujestmiłość,płynącazczystegoserca,dobrego

sumieniaiwiarynieobłudnej.

Zdrowa,autentycznanaukaChrystusowapowinnaprzyczyniaćsięprzedewszystkimdoumocnieniamiłości,októrejApostołpowiedział,żejestspoiwemdoskonałości(Kol3,14).Miłość

dopótyniebędzieautentyczna,dopókiczłowiekmasercesplamione,czyliwypełnionemyślamiipragnieniaminiezgodnymizwolaBożą;dopókijegosumieniejestzłe;czyliniespokojne,ponieważ
obciążanegrzechami;dopókijegowiaraniejesttrwała,gotowanawszystko,czylinieobłudna.

1,5.Literaturagreckasławitakże„dobresumienie”.StaryTestamentwysokoceni„czysteserce”(Ps24,4;73,1.13).

Odstąpiwszyodnich,niektórzyzwrócilisiękuczczejgadaninie.

Otóżpouczenia,któreniemająnawzględzietakuwarunkowanejmiłościjakopraktycznegocelu,szybkozamieniająsięwczczągadaninę(6,2).Otojakdajeosobieznaćkonkretny

charakterteologiiPawła,przekazującegoswojąnaukęwpostacilistów,pisanychzawszewceluzaspokojeniażyciowych,religijnychpotrzebwiernych.

1,6.Zarównojudaizm,jakistarożytnifilozofowiepotępialipustą,bezwartościowąmowę(wtymtakżesłownesporywymownychretorów,którymniezależałonaprawdzie).Pewnegrupy

filozofów,począwszyodProtagorasa,wyżejceniłykwiecistąwymowęodposzukiwaniaprawdy,uznającjązaniedostępnądlaludzi.Jednakwiększośćfilozofówantycznychkrytykowałaagnostyków.
Wieluzawodowychmówcówwyżejceniłomowybrzemiennewtreśćodsubtelnychsporóworzeczytrywialne,chociaższkoleniewdziedziniepublicznegoprzemawianiaobejmowałowygłaszaniebez
przygotowaniamównaprzypadkowowybranetematy.

ChcieliuchodzićzauczonychwPrawie,nierozumiejącanitego,

comówią,aninaczymsięopierają.

JeszczerazwskazujeApostołnajudaistycznepochodzeniepseudoapostołówefeskich:ChcieliuchodzićzauczonychwPrawieprawdopodobnienawzórwielkichówczesnychrabinów.

Niestety,niesądotegonależycieprzygotowani,alboteżpouczeniaichsątak„arcymądre”,żenawetonisaminierozumiejągłoszonychprzezsiebieteorii.Niejestwykluczone,iżPawełzarzucaowym
pseudonauczycielomto,żeniepotrafiąwsposóbnależytywyłożyćmesjańskiegoznaczeniacałegoStaregoPrawa.

1,7.ChociażwpewnychnurtachpalestyńskiegojudaizmuuznawanostandardyobowiązująceoficjalnychnauczycieliPrawa,nieistniałyprzepisyprawne,którezabraniałybyprzypisywania

sobietytułunauczycielaBiblii(podobniejakwwieluwspółczesnychkręgachchrześcijańskich).

Wiemyzaś,żePrawojestdobre,jeślijektośprawidłowo

stosuje,

1,8Prawo.ChodzioPrawoMojżeszowe.
—jeślijektośprawidłowostosuje.Chodziostosowaniebezoczekiwaniaczegoświęcej,niżonomożedać(dosł.:„jeślistosujesięjejakprawo”).

rozumiejąc,żePrawoniedlasprawiedliwegojestprzeznaczone,

aledlapostępującychbezprawnieidlaniesfornych,bezbożnychi
grzeszników,dlaniegodziwychiświatowców,dlaojcobójcówi
matkobójców,dlazabójców,

1,9Prawoniedlasprawiedliwegojestprzeznaczone.Prawojestdobretutajniedlatego,żedajeznajomośćgrzechu(Rz7,7+.12-14)lubprzygotowujeprzyjścieChrystusa(Ga3,24-25),lecz

jestkonieczne,bypoprawiaćgrzeszników.

1,8-9.Filozofowieuważali,żeludziemądrzyniepotrzebująpraw,ponieważichmądrepostępowaniesamowprzezsięobjawiaprawdęmoralną,naktórejsąoparteprawa.ZdaniemPawła,

ideałtendotyczyrównieżchrześcijan.Prawabyłypotrzebnetylkowcelupowstrzymanialudziskłonnychdogrzechu.Podobniejakwielustarożytnychautorów,Pawełprzedstawia„katalogwystępków”,
bywsposóbuporządkowanyzaprezentowaćgrzechy,któremanamyśli(1Tm1,9-10).Większośćwystępków,którewymienia,byłooczywistymgrzechemdlastarożytnychczytelników,np.w
rzymskimprawieojcobójcyimatkobójcybyliuważanizanajgorszychgrzesznikówizabijaniwszczególnieokrutnysposób(zaszywaniwworzerazemzzwierzętami,np.wężami,następnietopieni).

dlarozpustników,dlamężczyznwspółżyjącychzesobą,dla

handlarzyniewolnikami,kłamców,krzywoprzysięzcówi[dla
popełniających]cokolwiekinnego,cojestsprzecznezezdrowąnauką

1,10zezdrowąnauką.Wlistachpasterskichbardzoczęstopowracatemat„zdrowej”nauki,itp.(6,3;2Tm1,13;4,3;Tt1,9.13;2,1.8).Jestniąprzepowiadanieapostolskiezewszystkimi

przymiotamizdrowiaiwodniesieniudopostępowaniamoralnego(por.Rz12,1-2;Flp4,8-9).

8–10.

WystępująctakostroprzeciwkoowymniedoszłymuczonymwPrawieApostołwcaleniezamierzaumniejszaćroliPrawa.Ojegodziałalnościwurzeczywistnianiuzbawczychplanów

Bogapisałjużwieleidokładnie,zwłaszczawLiściedoRzymianiwLiściedoGalatów.Tujednakznówmusiprzypomnieć,przycałymszacunkudlaPrawa,żeniedotyczyonosprawiedliwych,aza
takichuchodząwszyscyżyjącypodNowymPrawem.RolaidoniosłośćPrawaskończyłysięzchwiląprzyjściaJezusa.LudzieodkupieniprzezChrystusażyjąjużniemocąPrawa,alewiarą,cozresztą
zapowiedziałjużProrokwSTicoPawełwykorzystałwRz1,17:asprawiedliwydziękiwierzeżyćbędzie.Właśniewiarajestnowymprawem,wporównaniuzktórymwszystkoinnejestbezprawiem.
Prawobyłorzeczywiściepotrzebneludziomprzedichnawróceniem,gdytkwilijeszczewgrzechach,którychdośćdługąlistęPawełprzedstawia.Możliwe,żechodziturównieżopewnealuzjedo
niejednegospośródowychefeskichpseudogłosicieliPrawa.DlatakichludziPraworzeczywiściebyłokonieczne.

1,10.Natemat„mężczyznwspółżyjącychzesobą”,zob.komentarzdo1Kor6,9-10.Słowotłumaczoneniekiedyjako„porywacze”oznacza„handlarzyniewolników”(wtymcelubowiem

porywaliludzi-por.Wj21,16;Pwt24,7).Pawłowakrytykajestbezpośredniowymierzonawniegodziwyhandelniewolnikami,którykwitłzajegodni.Częstoporywanodzieci,byuczynićznich
późniejniewolnikówwykorzystywanychdouprawianianierządu.Krzywoprzysięstwobyłoszczególnymrodzajemkłamstwa,gdyżpolegałonazłamaniuprzysięgizłożonejnabogów.Stoicyiinni
starożytniokreślalirozsądnąnaukęmianem„zdrowej”(trzeźwej).

powierzonejmiEwangeliichwałybłogosławionegoBoga.

11.

Niesąnatomiastpotrzebneowepouczenialudziom,którzypoddalisięjużprawuEwangelii.Jesttozapowiedź–DobraNowina–oprzyszłejchwale,którąBógobdarzyswoich

błogosławionych.Pawełnajwyraźniejchlubisiętym,żejestzwoliBogaheroldemDobrejNowiny,choćjużprzedtemniejednokrotniestwierdzał,żetylkozwoliBogajesttym,czymjest(1Kor15,10).

1,11.Jedynieludziom„godnymwiary”(1Tm1,12)powierzanopieniądzeimisjęposłańcówitd.

Dziękczynieniezałaskęnawrócenia

DziękiskładamTemu,którymnieumocnił,Chrystusowi

Jezusowi,naszemuPanu,żeuznałmniezagodnegowiary,skoro
przeznaczyłdoposługisobiemnie,

1,12.ListyPawładoKościołówrozpoczynająsięzwykledziękczynieniemzajegoczytelników(podobniejak.2Tm1,3)-byłtotypowyelementstarożytnychlistów.PodobnieteżPaweł

wielbitutajBoga(kończącw1Tm1,17).NiejesttojednaktypowePawłowedziękczynienieepistolarne,którezwyklepojawiasiępowprowadzeniu(1Tm1,1-2).Byćmożeprzechodziodrazudo
sednasprawy,bowiemtenoficjalnylistmiałnaceluuwierzytelnienieTymoteusza.

ongiśbluźniercę,prześladowcęioszczercę.Dostąpiłemjednak

miłosierdzia,ponieważdziałałemznieświadomością,wniewierze.

12-13.

WPawłowymprzeżyciuwłasnegopowołanianaczołowysuwasięodczuciemocy,któraodBogazstępujenaczłowieka.PawełbędzieurzeczonytąBożąsiłą,siłą,którąwsobienosił

idziękiktórejmógłwytrzymaćwszystkieprzeciwności(Flp4,13).Onatosprawiła,żePawełchlubiłsięnawetzeswychludzkichsłabości(2Kor11,30),wnichbowiemnietylkosięujawniła,alei
doskonaliłamocBoża(2Kor12,9).RozmiłujesięApostołwsłabościachswoich;niebędziesiębuntował,niepopadniewrozpaczlubrezygnację.Zdobywasięprzytymnaparadoksalneoświadczenie:
„Albowiemilekroćniedomagam,tylekroćjestemmocny"(2Kor12,10).TeBożąenergięlubdokładniej,jejodczucieiokazanienazewnątrzuważałPawełzanajważniejszysprawdzianautentyczności
powołania.Jestprzekonany,żeprzepowiadanieEwangeliidokonujesiędziękiBożejmocy(1Tes1,5)iżeodowejmocypochodziwszelkawartośćjegoapostolskiejposługi.

TamocBożasprawia,żePawełczujesięzdolnydowypełnieniapowierzonejmumisji.Pojęciezdolnościalboprzydatności,októrejPawełczęstomówi,suponujeposiadanieczegośz

władzysamegoBoga.Świadomośćznajdowaniasięwstanieowejprzydatnościsprawia,żePawełpoczynasobietakodważniewswejapostolskiejpracy.Wiedząc,iżnosiwsobiemocsamegoBoga,
nigdynieprzypisywałsobietego,coniebyłowynikiemjegozasług.BowiemodczuciumocyBożejtowarzyszyłozawszepoczucieludzkiejsłabości,stanowiącdrugizasadniczyelementautentycznego
przeżyciagodnościapostolskiej.InawetwlistachPawłazwyczajemliterackimstałosięwiązaniezewzmiankąoBożejmocy,prawemkontrastu,wyznanianaturalnejsłabościczłowieka.Takwięc
oświadczałPawełniejednokrotnie,że„podwzględemstosunkudoPrawa—byłfaryzeuszem,podwzględemgorliwości—prześladowcąKościoła,,(Flp3,5n),że,,zniezwykłągorliwościązwalczał
KościółBożyiusiłowałgozniszczyć"'iże„wżarliwościoreligiężydowskąprzewyższałwieluswoichrówieśników"(Ga1,13-14).Dlategoteżwspominająctęsmutnąprzeszłośćczęstododaje:
„Jestembowiemnajmniejszyzewszystkichapostołówiniegodzienzwaćsięapostołem,boprześladowałemKościółBoży"(1Kor15,9).NajprawdopodobniejwskutekpoleceniasamegoPawłatę
bolesnąprzeszłośćApostołaNarodówopiszedokładnieŁukasz.OdtwarzającjednązostatnichmówPawłazanotujewDziejachApostolskichtakieotowyznanieswegoMistrza:„Prześladowałemtę
drogę,głosującnawetzakarąśmierci,wiążąciwtrącającdowięzieniamężczyznikobiety,comożepoświadczyćarcykapłan,jakicałastarszyzna.Odnichotrzymałemteżlistydobraciiudawałemsię
doDamaszkuzzamiaremuwięzieniatych,którzytambyli,iprzyprowadzeniadoJerozolimydlawymierzeniakary"(Dz22,4-5);„biczowałemwsynagogach,akiedyprzelewanokrewSzczepana,
Twegoświadka,byłemprzytymizgadzałemsięipilnowałemszatjegozabójców"(Dz22,19-20).Szaweł„niszczyłKościół,wchodzącdodomówporywałmężczyznikobiety"(Dz8,3);„[byłem]
bluźniercą,prześladowcąioszczercą"(1Tm1,13);„wtrąciłemdowięzieniawieluświętych,głosowałemprzeciwkonim,gdyichskazywanonaśmierć,iczęstoprzymuszałemichkaramido
bluźnierstwawewszystkichsynagogach.Prześladowałemichbezmiaryiścigałemnawetpoinnychmiastach"(Dz26,10-11).

TożePaweł—wedługwłasnegookreślenia—działał„znieświadomościiwniewierze",nieoznacza,iżjakoapostołbyłprzekonany,żejegoprzeszłośćprześladowcyniezasługujena

naganę,aonsamjestbezwiny.Pawełchceraczejpowiedzieć,iżokazaniemumiłosierdziaBożegobyłojednakmożliwe;niewiedziałbowiem,nierozumiał,naczympolegałozbawczedzieło
Chrystusa.Alezarazteżnależydodać,żewcalenieusiłowałnawet,wręczniechciałbyćpodtymwzględempouczonym.

AnadmiaręobfitaokazałasięłaskanaszegoPana,wrazzwiarą

imiłością,którajestwChrystusieJezusie.

14.

Aoto,czymstałsięPaweł,kiedynańspłynęłamoczgóry.Nawstępieprawiekażdegozeswychpismprzedstawiasięjako„powołanyzwoliBożejnaapostoła,przeznaczonydo

głoszeniaEwangeliiBożej"(Rz1,1;1Kor1,1;2Kor1,1;Ef1,1;Kol1,1;1Tm1,1;2Tm1,1;Tt1,1),podkreślającniekiedywsposóbszczególny,żejest„apostołemniezludzkiegoustanowienia
czyzlecenia,leczzustanowieniaJezusaChrystusaiBogaOjca,któryGowskrzesiłzmartwych"(Ga1,1).Najzupełniejjestświadomtego,żedziałaprzezeńmocBoża.OswoimgłoszeniuEwangelii
powie,żebyłoono:„ukazywaniemduchaimocy"(1Kor2,4),a„orężbojowania[jego]niejestzciała,leczposiadamocburzenia,dlaBoga,twierdzwarownych"(2Kor10,4).Chlubisiętym,że
„otrzymałDucha,któryjestzBoga",iże„znazamysłChrystusowy",dlategozapewnia,iż„wskutekdoznanegoodPanamiłosierdzia—godzienjest,abymuwierzono"(1Kor2,12.16;7,25)iże
„prawdaChrystusowajestwnim"(2Kor11,10).„ZłaskiBożejjesttym,czymjest"(1Kor15,10).Niezawahasięnawetpowiedzieć:„WimieniuChrystusaspełniamyposłannictwojakbyBoga
samego,któryprzeznasudzielanapomnień.WimięChrystusaprosimy:pojednajciesięzBogiem"(2Kor5,20).Jeszczetunaziemi„zostałporwanyażdotrzeciegonieba...zostałporwanydorajui
słyszałtajemnesłowa,którychsięniegodziczłowiekowipowtarzać"(2Kor12,2-4).„ObjawiłsięwnimSynBoży"(Ga1,16).Jesttakświadomswychwartościmoralnych,żemaodwagępowiedzieć:
„Bądźcie,bracia,wszyscyrazemmoiminaśladowcamiiwpatrujciesięwtych,którzytakpostępują,jaktegowzórmaciewnas"(Flp3,17).

MedytacjenadistotątegoprzedziwnegokontrastupozwoliłyPawłowistwierdzić,gdzietkwiźródłojegopowołaniadogodnościapostolskiej.Otóżpowołanieczłowiekadotakzaszczytnej

współpracyzBogiemjestdziełemniezbadanegomiłosierdziaBożego.Mającnamyśliswepowołanie.Pawełwyznapoprostu:„dostąpiłemmiłosierdzia"(1Tm1,13;por.1Kor7,25).

Naukatogodnawiaryizasługującanacałkowiteuznanie,że

ChrystusJezusprzyszedłnaświatzbawićgrzeszników,spośród
którychjajestempierwszy.

1,15Naukatogodnawiary.Mamydoczynieniazformułącharakterystycznądlalistówpasterskich(3,1;4,9;2Tm2,11;Tt3,8).Jesttosposóbnaprzyciągnięcieuwagi,byćmożedla

podkreśleniaaluzjialbocytaturozpoznawalnychdlaczytelników.—Zob.Mk2,2+.

15.

JeszczerazprzeciwstawiającczczejgadaniniepseudoapostołówefeskichtreśćDobrejNowiny,jestPawełniecodokładniejszy,choćwydajesię,żemamytudoczynieniazzacytowaną

przezniegowczesnochrześcijańskąformułąwyznaniawiary.Takicharakterposiadająsłowa:ChrystusJezusprzyszedłnaświatzbawićgrzeszników.PochodzeniaPawłowegojestnietylkostwierdzenie,
żenaukazawartawpowyższejformulezasługujewpełninauznanie,lecztakżeito,żewśródzbawionychprzezChrystusagrzesznikównajwiększymjestPaweł.Niejedenrazjeszczebędzie
oświadczał,jakbardzomiałokazjęstwierdzićosobiściesłusznośćnaukioJezusie,Zbawicielugrzeszników.

1,13-15.Wedługtekstówżydowskich,bluźniercówczekakarapiekła(Gehenny).Chociażwjudaizmieniewiedzanigdynieuwalniałaczłowiekaodwiny,zmniejszałajednakciężargrzechu;

wpismachżydowskichodnosiłosiętotakżedo-pogan,którzyposiadalijakieś-wprawdzieograniczone-poznanieBoga.

Leczdostąpiłemmiłosierdziapoto,bywemniepierwszym

JezusChrystuspokazałcałąwielkodusznośćjakoprzykładdlatych,
którzywNiegowierzyćbędąnażyciewieczne.

16.

Pawełjestprzekonany,żemiłosierdzie,któremuBógokazał,niebyłotylkojemuwyświadczonymdobrodziejstwem.Sprawatamawymowęgłębsząiwiększyzakresznaczeniowy.Oto

jegopowołaniedogodnościnaczyniawybranegobędziezpewnościąnietylkoszczególnąmanifestacjąmiłosierdziaBożego,lecztakżepodniesienaduchutych,cotakdalekozabrnęliwgrzechach,iż
wydajesięim,żeniemajużdlanichmiłosierdzianawetzestronyBoga.Otóżniepowinnitracićnadziei,skorodostąpiłtegomiłosierdziatakwielkigrzesznikjakSzawełzTarsu.

1,16.Zarównonauczycieleżydowscy,jakigrecko-rzymscyposługiwalisięprzykładami,byprzedstawićswojąmyśl.Czasamidawalizawzórsamychsiebie,niekiedyteż-chociażrzadziej-

powoływalisięnanegatywneaspektywłasnejprzeszłości(np.czyniłtorabbiAkiba,któryopowiadał,jaknawróciłsiędomiłościPrawa;wielustarożytnychfilozofówgardziłowłasnąprzeszłością-
okresempoprzedzającymnawrócenienaprawdziwąfilozofię).

AKrólowiwieków,nieśmiertelnemu,niewidzialnemu,Bogu

samemu–cześćichwałanawiekiwieków.Amen.

1,17nieśmiertelnemu.ZaWulgatą.Większośćrkpsówgrec:„niezniszczalnemu”.—Tauroczystadoksologiaprawdopodobniepochodzizliturgii.WlistachPawłowychdoksologie

występujączęsto(Rz16,27+).

17.

Nicdziwnego,żeowekrótkierozważaniamiłosierdziaBożegonadgrzesznikamizakończyłPawełsłowamichwałyihołdudlaKrólawieków,niewidzialnegoinieśmiertelnegoBoga.Te

przymiotyBogajedynegopowtarzająsięwewszystkichapologiachmonoteizmu.

1,17.Oddająccześćbóstwu,Grecy-czasamitakżeŻydzi-wymienialijegotytułyiatrybuty.Tekstyżydowskiejednogłośniepotwierdzająwszystko,coPawełmówioBoguwtymwersecie.

Pogląd,żeBógjest„Bogiemsamym”,czyli„jedynym”,byłpodzielanyprzezwyznawcówjudaizmuiniewielkączęśćgrecko-rzymskiegospołeczeństwa.Większośćstarożytnychnarówniwierzyławe
wszystkichbogów,więcŻydziichrześcijaniemusieliuchodzićzanie-tolerancyjnychekstremistów.Słowo„amen”kończyłomodlitwęiuwielbienieBogawsynagodze,będącwyrazemzgodysłuchaczy.
Wkontekście(1Tm1,16)opistenmożesięodnosićdoJezusa,niejesttojednakjasne.(WieleważnychrękopisówopuszczatutajsłowaJezusChrystus”).

1,12-17.Dziękczynieniezałaskęnawrócenia.Powypowiedzeniusłówkrytykipodadresemfałszywychnauczycieli(1Tm1,4-11),Pawełniechcejednakstwarzaćwrażenia,żeich

sytuacjajestbeznadziejna.ChociażbluźniercęnależałowykluczyćzewspólnotyKościoła(1Tm1,20),Pawełsamprzecieżuważałsięzatakowegoprzednawróceniem.

Ponowienienakazu

Tenwłaśnienakazporuczamci,Tymoteuszu,dziecko[moje],w

myślproroctw,któreuprzedniowskazywałynaciebie:byś[wsparty]
nimitoczyłdobrąwalkę,

1,18wmyślproroctw,któreuprzedniowskazywałynaciebie.Podobniejakw4,14PawełprzywołujewobecTymoteuszainterwencję„proroków”przyjegopowołaniuapostolskim(Dz13,1-

3;11,27+).

18.

Wsłowach„pomyśliproroctw,któreuprzedniowskazałynaciebie"nawiązujePawełchybadowypowiedzicharyzmatyków,przedstawiającychkandydaturęTymoteuszana

współpracownikaPawławgłoszeniuDobrejNowiny.Chodzituospecjalnąpomoczgóry,którejPawełżyczyTymoteuszowi,lubdokładniej,októrąmodlisiędlaniegodoBoga.

1,18.Starożytnifilozofowieimoraliściposługiwalisięobrazamibitwy,byprzedstawićswojezmaganiatoczonewimięprawdy.Powoływaniesięnaproroctwabyłorzadkim(czasami

marginalizowanym)zjawiskiemwjudaizmie,lecznajwyraźniejpowszechnymwśrodowiskuwczesnychchrześcijan.ProroctwadotycząceTymoteuszawchwilijegoświęceń(1Tm4,14)miałyzapewne
znaczenieszczególne.

mającwiaręidobresumienie.Niektórzy,odrzuciwszyje,stali

sięrozbitkamiwsprawachwiary;

1,19.Filozofowieposługiwalisięteżobrazemwrakurozbitegookrętu.Chrześcijaniepowinnibyćdobrymiduchowymiżeglarzami,podobniejakdobrymiżołnierzami(1Tm1,18).

donichnależyHymenajosiAleksander,którychwydałem

szatanowi,ażebysięoduczylibluźnić.

1,20którychwydałemszatanowi.Karawyłączenia,którawinnemumiałaposłużyćdopoprawieniasię(por.1Kor5,5+).

19-20.

PośródwszystkichcnótprawdziwegoapostołanapierwszymmiejscustawiałPaweł—jaksięwydaje—koniecznośćposiadaniażywej,głębokiejwiary,gdyżcałedzieło

przepowiadaniaEwangeliimasweźródłowwierzeijestniąuwarunkowane:„Cieszęsięprzetoowymduchemwiary,wedługktóregonapisano:Uwierzyłem,dlategoprzemówiłem(Ps116[115],10);my
takżewierzymyidlategomówimy(2Kor4,13).Pomiędzywiarąaprzepowiadaniemistniejewięcprosty,przyczynowyzwiązek.UwierzyłPawełpowołaniu,któreodBogaotrzymał,uwierzyłobietnicy,
anadewszystkoprzejąłsiędogłębiprawdąozbawczejśmierciJezusa.Takajestzatemgenezadziełaprzepowiadania.Celemzaśnauczaniajestokazaniemiłości,leczitamiłośćpozostajewścisłym
związkuzwiarą.Oto,coczytamyw1Tm1,5:„Celemzaśnakazujestmiłość,płynącazczystegoserca,dobregosumieniaiwiarynieobłudnej".Cowięcej,całaapostolskapracaTymoteuszamabyć—
wedługzaleceńPawła—jednymbojowaniemowiarę(certamenfidei):„Walczwdobrychzawodachowiarę,zdobądźżyciewieczne..."(1Tm6,12).

Istniejenadtowyraźnyzwiązekmiędzyapostolskąwiarąaczystościąsumienia.OdiakonachnapiszePaweł,żemajątobyćludzie„utrzymującytajemnicęwiarywczystymsumieniu"(1Tm

3,9).

Nictedydziwnego,żeci,cosplamiliswesumienie,rychłotakże„zabłąkalisięzdalaodwiary"(1Tm6,10).Pawełposługujesięwyjątkowolicznymiokreśleniami,gdychodziogrzech

utratywiary.Przyrównujegodorozbiciasięokrętunapełnymmorzu(1Tm1,19);kiedyindziejnazywagoapostazją(1Tm4,1);zapierasięwiary,ktoniedbaoswoichdomowników(1Tm5,8);asąi
tacy,comająwprawdziewiarę,aleprzewrotną(2Tm3,8).Tracącwiaręludziepopadająautomatyczniewmnóstwoinnychgrzechówiprzyczyniająsiędogłoszeniakłamstw(1Tm4,1).Umierając,
Pawełbędziesięchlubiłnadewszystkoztego,żewiarydochował(2Tm4,7).OptymizmPawła,przewidującegoswójniedalekikoniec,maźródłowprawdzie,którąsformułowałdosadnieśw.Janza
pomocąnastępującegostwierdzenia:„Wszystkobowiem,cozBogazrodzone,zwyciężaświat,tymwłaśniezwycięstwem,którezwyciężyłoświat,jestnaszawiara.Aktozwyciężaświat,jeślinieten,co
wierzy,żeJezusjestSynemBożym?”(1J5,4-5).PrzypominająsiętumimowoliwyrzutyjakżeczęstoczynioneprzezJezusaApostołomzpowoduichmałodusznościlubbrakuwiary.Czyżniedo
umocnieniawwierzezmierzałostateczniecałyproceskształtowaniaApostołów?ZjakążtoulgąwypowiedziałJezusprawiewprzeddzieńswojejmękisłowa:..Terazwierzycie"(J16,31).Odchodziłdo
Ojcajakbywprzeświadczeniu,żeterazuczniowieJegobędązdolnidokonaćdziełanawróceniaświata,ponieważmogąsięprzedstawićjakogodnenaśladowaniaprzykładyżywejwiary.

1,20.Wydajesię,żeoficjalnewykluczeniezsynagogizawierałoprzekleństwolubpotępienieczłowiekausuniętegozewspólnoty.Miałobyćonoodpowiednikiemkaryśmierciwprawie

StaregoTestamentu.Przezprzekazaniebluźniercówszatanowi,Pawełpotwierdzawłaściwąsytuacjętychludzi,którzysamiwybrali(1Tm5,15).Pawłowichodzijednakopowrótgrzeszników,„ażeby
oduczylisiębluźnić”,podobniejakBógoduczyłtegoPawła(1Tm1,13).Zob.komentarzdo1Kor5,5.NatematpoglądówHymenajosa(„Hymenajos”niejestimieniemczęstym,chodziwięc
przypuszczalnieotęsamąosobę),zob.komentarzdo2Tm2,17-18.

1Tm2

Zaleceniewspólnychmodłówzawszystkich

Polecamwięcprzedewszystkim,byprośby,modlitwy,wspólne

błagania,dziękczynieniaodprawianebyłyzawszystkichludzi:

2,1Polecam.Wariant:„Polecaj”.

zakrólówizawszystkichsprawującychwładzę,abyśmymogli

prowadzićżyciecicheispokojnezcałąpobożnościąigodnością.

2,2zakrólówizawszystkichsprawującychwładzę.Natematlojalnościśw.Pawłapor.Rz13,1-7.Wkońcuwierszaprzypuszczalnieodbicielękówapostoładotyczącychprzyszłości.

1-2.

Odrozdz.2rozpoczynająsięróżnewskazaniaprzeznaczonedlaTymoteusza.Wśródowychwskazańnapierwszymmiejscuznajdujesiępolecenie,abymodlitewnątroskąobejmować

wszystkichludzi,naczelezkrólamiiwszystkimisprawującymiwładzę.Ciostatnibowiem,wypełniającprzyBożejpomocyjaknależyswojezadania,zapewniącicheispokojneżyciecałej
społeczności.Mimoiżcezarem,czyliwładcąnajwyższym,któremupodlegalidosłowniewszyscyówcześnichrześcijanie,byłNeron,ajegowysocyurzędnicyprowincjonalnibylidlanichrówniejak
Cezarniełaskawi,tojednakpoleceniePawła,bymodlićsięzamającychwładzę,niepowinnobudzićsprzeciwów.PopierwszePaweł—podobniejakwRz13,1-7(zob.także1P2,13-17)—zdajesię
abstrahowaćodkonkretnychwarunkówhistorycznych,pouczającrównocześniewiernych,żekażdawładzamawplanachBożychjakąśrolędospełnienia(zob.codofaraona—Rz9,17nn),apodrugie
mogłotuchodzićwłaśnieomodływintencjizłagodzeniawrogiegostosunkumającychwładzędochrześcijan.Wkażdymrazietenniczymnieograniczonyuniwersalizmmodlitewnychintencjijest
zupełnienaturalnymnastępstwemrównieuniwersalistycznejmiłościbliźniego,którągłosiłChrystusiktóramiałastanowićszczególneznamięwszystkichJegowyznawców.

Prośby,modlitwy,wspólnebłaganiaorazdziękczynienia—tomożetechniczneokreśleniaposzczególnychczęściswoistejliturgiiwczesnochrześcijańskiejalbopoprostukrótkiewyliczenie

różnychaspektówtejsamejmodlitwy.

JesttobowiemdobreimiłewoczachZbawicielanaszego,Boga,

Tęmotywacjęzachętydomodlitwymożnaodczytaćwsposóbwieloraki:jakochęćdostosowanianaszychpragnieńdowoliBoga,jakowyrazszacunkudlazbawczejwoliBoga,jako

troskęosprawianieprzyjemnościBogu.

którypragnie,bywszyscyludziezostalizbawieniidoszlido

poznaniaprawdy.

2,4pragnie,bywszyscyludziezostalizbawieni.Tostwierdzenie(por.4,10)owielkimznaczeniuteologicznympomagawłaściwieinterpretowaćpewnefragmentyRz(por.9,18.21;itp.).

Uzasadniaje(w.5)odwołaniesiędojedynościBoga(por.Mk12,29+;Rz3,29-30;Ef4,6)idojedynejsytuacjiChrystusa—Bogaiczłowieka(por.Hbr2,17;8,6+).PawełotrzymałodPana(w.7)misję,
bygłosiłzbawienieoferowanewszystkim(Rz1,1+;Dz9,15+).

—Poznaniemprawdyjestzbawienie(4,3;2Tm2,25;3,7;Tt1,1),topoznaniejednakżepociągazasobązaangażowaniecałegożycia(por.Oz2,22+;J8,32+;10,14+;2Tes2,12;itp.).
2,1-4.Rzymianiepozwalalipodbitymludomoddawaćcześćwłasnymbogom,musiałyonejednakokazywaćlojalnośćwobecRzymu,czcząctakżeboginięRomęiboskiegocezara.

PonieważŻydzioddawaliwyłączniecześćjedynemuBogu,Rzymianiezezwoliliimmodlićsięiskładaćofiaryzprośbąozdrowiecesarza,zamiastmodlićsięiskładaćofiaryjemusamemu.Modlitwyw
intencjicesarzabyłyregularnieodmawianewsynagogach,copotwierdzałolojalnośćtychinstytucjiżydowskichwobecpaństwarzymskiego.Kiedyzelocipostanowilizrzucićrzymskiejarzmo„ze
względunaBoga”,przestaliskładaćwŚwiątyniofiarywjegointencji.Tenaktbuntuw66r.poChr.stanowiłwypowiedzeniewojnyRzymowi.MiałotomiejscekilkalatponapisaniuprzezPawłatego
listu.Chrześcijańskiemodlitwypublicznezacesarzaorazzarządcówprowincjiimiejscowychurzędnikówbyłydowodem,żewierzącybylidobrymiobywatelamispołeczeństwa,wktórymżyli(Jr29,7).
Pawłemniekierujewyłączniemotywzachowaniapokoju(1Tm2,2),leczrównieżtroskaogłoszenieEwangelii(1Tm2,3-4).

AlbowiemjedenjestBóg,jedenteżpośrednikmiędzyBogiema

ludźmi,człowiek,ChrystusJezus,

2,5człowiek,ChrystusJezus.Jezuswludzkiejkwalifikacjijestpośrednikiem.TopozwalaMubyćzbawicielemwszystkich(w.4)przezpodjętązanichodkupieńcząśmierć(w.6;por.Hbr

2,14-17+).

którywydałsiebiesamegonaokupzawszystkich,jako

świadectwo,woznaczonymczasie.

2,6jakoświadectwo.Por.6,13.Chrystus,akceptującśmierćzawszystkichludzi,objawiłwobecświataBożyplanzbawieniacałejludzkości.BędącświadkiemOjcaprzezswojeżycie,okazał

sięnimwstopniunajwyższymprzezswojąśmierć(terminy„świadek”i„męczennik”będąpóźniejtłumaczeniamitegosamegosłowagrec).Por.J3,11+;Ap1,5;3,14.

4-6.

NadalpozostajePawełprzyswojejmotywacji,przyczymprzybieraonaterazcharakterzdecydowaniesoteryjny.Jejistotapoleganaodwoływaniusiędokoniecznościciągłego

wyprowadzaniawnioskówpraktycznychzezbawczegodziełaJezusa.Racjąskłaniającąnasdozanoszeniamodlitwwinnobyćto,żeBógOjciecpragnie,abywszyscyludziezostalizbawieniidoszlido
poznaniaprawdy,orazto,żeChrystus,wychodzącniejakonaprzeciwwoliOjca,wydałsamegosiebienaokupzawszystkich.

TytułpośrednikawSTbyłprzypisywanyMojżeszowi,natomiastNTprzedstawiaChrystusajakojedynegoiprawdziwegopośrednikamiędzyBogiemaludźmi,cozresztąuzupełniado

pewnegostopniamocnepodkreśleniejedynościBoga.WrolipośrednikawystępujeChrystus,gdywprowadzananowoharmonięmiędzyBogaaludzi,zwłaszczagdyrozdzielaludziomBoże
dobrodziejstwa.DarzłożonyprzezChrystusazJegowłasnejOsobyzostałnazwany„okupemzawszystkich".Mówiącoznaczeniuowegookupunależybraćpoduwagęnietylkoideę„wydobyciaz
niewoli",lecztakżemomentpozytywnego„wzięciawyzwolonychnawłasność"przezumierającegozanichChrystusa.Wreszciesamągenezę„okupu"wiązaćnależynietylezpogańskimzwyczajem
obdarzanianiewolnikówwolnością,ileraczejzdwomawydarzeniamizhistoriiIzraela.ChodzitubowiemodośćwyraźnąaluzjędowyzwoleniaŻydówzniewoliegipskiejionawiązaniedoprzymierza
zawartegozuwolnionymludemnaSynaju.ObydwateBożedobrodziejstwauchodzą—szczególniewteologiiPawła—zatypyprzyszłegoodkupieniacałejludzkości.

Wsłowach„jakoświadectwowewłaściwymczasie"zostałapodkreślonawiernośćBogawzględemobietnicdanychniegdyśojcomIzraela.MękaiśmierćChrystusaspełniająwięcrolę

znaku,którypozwalawcałymdzielezbawczymJezusarozpoznaćspełniającąsięwolęBożą.Wyrażenie„właściwyczas",występującewtakimsamymlubniecozmienionymbrzmieniuwinnychlistach
Pawła(por.Ga4,4;2Kor6,2;Ef6,15;1Tm6,15;Tt1,3),umieszczaniejakozbawczedziełoChrystusawczasie,wczymzresztąjestPawełzgodnyzarównozSynoptykami,jakizJanem.

Zewzględunaniejazostałemustanowionygłosicielemi

apostołem–mówięprawdę,niekłamię–nauczycielempoganw
wierzeiprawdzie.

Pawełzaznacza,jakitojemuosobiścieprzypadłudziałwrozgłaszaniudziełazbawienia.OtóżzwoliBogazostałonustanowionygłosicielemiapostołemprawdyozbawieniuwszystkich

ludzi,zzaleceniemprowadzeniategoapostolatuwśródpogan.Pawłowibardzozależynatym,bywszyscyuznaliwnimwielkośćautentycznegoposłannictwaBożego.Dlatego,prawiezaklinającsię,
oświadcza:„mówięprawdę,niekłamię".OświadczenietojestzaadresowanenietylemożedoTymoteusza,ileraczejdochrześcijanefeskich,byztymwiększąuległościąsłuchalipouczeńPawła,oraz
dopseudonauczycielidziałającychwEfezie,bywiedzieli,żegłoszącinnąnaukęniżnaukaPawłasprzeniewierzająsięsamemuBogu.

Określenia„głosiciel"i„apostoł"niesątylkosynonimami.Wpojęciugłoszenia,którewinnosiędokonywaćwatmosferzeszczególnegoentuzjazmu,zawierasięprzedewszystkimmyślo

doprowadzeniusłuchającychdoaktuwiary.Osiągnięcietegoceluniejestobojętnetakżeiapostołowi;jednakmaonrównieżdawaćświadectwo,utwierdzaćwwierzejużnawróconych,maudzielać
praktycznych,konkretnychwskazańżyciowych,takabypostępowaniechrześcijaninabyłoistotnieżyciemwwierzeiprawdzie.

2,5-7.ZarównomisjaChrystusa,jakimisjaPawłapotwierdzałyBożycel-pragnąłOn,bywszyscyludziezostalizbawieni.WjudaizmiemądrośćlubPrawo,wmniejszymzakresietakże

Mojżesz,byłyuważanezapośrednikówBożegoobjawienia,ostateczniejednakjegoskutecznośćodnosiłasiętylkodoIzraela,niezaśdopogan.Większośćpoganwierzyławistnieniewielupośredników
objawienia,podobniejakwistnieniewielubogów.

Chcęwięc,bymężczyźnimodlilisięnakażdymmiejscu,

podnoszącręceczyste,bezgniewuisporów.

Następujedrugaseriawskazańdotyczącychmodlitwy.Poleciwszyuprzednioobejmowaćzasięgiemmodlitwywszystkichludzi,zmającymiwładzęnaczele,obecniepouczaPaweł

oddzielniemężczyznioddzielniekobiety,jakmająsięzachowaćnamodlitwieiwjakimnastrojuduchapowinnijąpraktykować.Otóżręcemężczyznskładanedomodlitwyniemogąbyćsplamione
żadnązbrodnią,aichsercepowinnobyćwolneodgniewuiwszelkiejurazydobrata.TakprzecieżnakazywałwielokrotniesamJezusChrystus(por.Mt5,23n).Doczystościwłasnegoserca,którejuż
wszystkowybaczyło,odwołujesiękażdychrześcijanin,gdyproszącBogaoprzebaczeniedlasiebie,oznajmia,żezeswejstronywybaczyłrównieżtym,którzyprzeciwniemuzawinili(Mt6,12;zob.
takżeMk11,25).

2,8.Najwyraźniejkłótniepomiędzymężczyznamirzutowałynasprawowaniepublicznychnabożeństw(1Tm1,6).Chociaż„gniewispór”byłyogólnierzeczbiorączłe,Pawełzwracasiędo

mężczyzn,bowiemtoonitengrzechpopełniali.WStarymTestamencie,wjudaizmie,naBliskimWschodzieiwświeciegrecko-rzymskimwznoszonozwykleręcewgeścieuwielbienialubprośby.
Żydzizdiasporyzwyklemyliręceprzedmodlitwą,więc„ręceczyste(lubświęte)”stałysięnaturalnymobrazemprawdziwegokultu(por.teżPs24,4).

Podobniekobiety–skromnieprzyodziane,niechsię

przyozdabiajązewstydliwościąiumiarem,nieprzesadnie
zaplatanymiwłosami,niezłotemczyperłami,czykosztownym
strojem,

2,9.Podczasgdywielumężczyznztejchrześcijańskiejwspólnotywiodłozesobąwaśnie(1Tm2,8),kobietynaruszałyinnązasadępublicznejmodlitwy:starałysięzwrócićnasiebieuwagę.

Większośćżydowskichnauczycielipozwalała,byżonystroiłysiędlaswychmężów,leczzarównożydowscy,jakigrecko-rzymscymoraliściszydzilizniewiast,którestroiłysię,byzwrócićnasiebie
uwagęinnychmężczyzn.Wpismachżydowskichznajdujemyostrzeżeniazwłaszczaprzedcielesnymipokusami,któretakieozdobymogąwywoływać.Grecko-rzymscypisarzeganilitakżezamożne
kobiety,którestroiłysięwkosztowneszaty.Wewłosywplatanoczasamizłotenitki,coPawełmożemiećtutajnamyśli.Mężczyznprzyciągałyzwłaszczakobiecefryzury.Podobniejakwiększość
pisarzy,którzypotępialitakąostentacyjnąpróżność,Pawełwystępujeprzeciwkoprzesadzie,niezaśprzeciwkojakimkolwiekozdobom.

leczdobrymiuczynkami,coprzystoikobietom,któresię

przyznajądopobożności.

9-10.

NiewiastomzalecaPaweł—przezTymoteusza—przedewszystkimto,żebybyłynamodlitwieskromnieubrane;żebyniehołdowałybezmyślnieskłonnościomswejniewieściej

naturyinietraciłyniepotrzebnieczasuipieniędzynazewnętrzneprzyozdabianieswegociała,leczżebyprzystrajałysweduszedobrymiuczynkami.Pewneniewłaściwościpodtymwzględemmusiały
zdarzaćsięczęściej,skorow1P3,3równieżczytamy.„Ichozdobą(tzn.niewiast—żon)niechbędzienieto,cozewnętrzne:uczesaniewłosówizłotepierścienieanistrojeniesięwsuknie,alewnętrze
sercaczłowiekaonienaruszalnymspokojuiłagodnościducha,któryjesttakcennywobecBoga".

WmotywacjitegowskazaniaprzeznaczonegodlakobietudającychsięnamodlitwęodwołujesięApostołnietyledoichwrodzonego,ileraczejdonabytegoprawdopodobnieorientowania

sięwtym,coimwolno,cowypada,aconiejeststosowne.

2,10.Grecko-rzymscymoraliściczęstopodkreślali,żedobremumężowipodobasięraczejto,cojestwewnętrznąozdobąkobiety,niżzewnętrznymblichtrem.Pawełzgadzasiętutajznimi.

Zob.też1P3,3-4.

Kobietaniechajsłuchanaukwcichości,zcałympoddaniem.

2,11.Właściwąpostawąpodczasnauki,wymaganąodkażdegopoczątkującego,było„poddaniesię”i„cichość”(pokrewnegreckiesłowopojawiasięw1Tm2,2wodniesieniudo

wszystkichwierzących).Kobietyczęściejodmężczyznnieumiałyczytaćanipisać,mniejsięorientowaływfilozofiiiprawie,przeważnieteżnieznałysztukiretoryki.Równieżwjudaizmiebyły
znacznierzadziejwykształconewPrawie.Zważywszynaówczesneuprzedzenia,którezakazywałyuczeniakobietPrawa,radykalnymisprzecznymzówczesnąkulturąelementemnauczaniaPawłabyło
zachęcanie,bypoznawałyPrawo,niezaś,żejakopoczątkującepowinnysięuczyćwcichości.(WIIw.poChr.Beruria,żonarabbiegoMeira,byłauważanazauczonąwPrawie,stanowiłaonajednak
rzadkiwyjątek.KobietymogłysłuchaćwykładuPismawsynagogach,czasamiteżuczęszczałynawykładyrabinów,leczwiększośćżydowskichnauczycielinieprzyjęłabyichnauczniów,zaśŻydzi,
którzyulegaliwpływomhelleńskim,np.JózefFlawiusziFilon,bylijeszczebardziejuprzedzeniwobeckobietodrabbich.Istniejąświadectwa,żeczasamikobietypełniływyższefunkcjewsynagogach
diaspory,wkulturachgdziekobietyzajmowaływyższąpozycjęspołeczną,lecztesamemateriałydowodzą,żenawettamkobiety,którezajmowaływażnepozycjestanowiłyraczejwyjątek,niżregułę.)

Nauczaćzaśkobiecieniepozwalamaniteżprzewodzićnad

mężem,lecz[chcę,by]trwaławcichości.

11-12.

Następnekolejnepouczenienasuwadomysł,żewEfezie—podobniejakongiśwKoryncie(por.1Kor11,5)—zdarzałysięniewiasty,któremającnadprzyrodzonydarsłowa,

chętnieimożenawetzbytczęstozabierałygłosnazebraniachliturgicznych.Sprawomowegonauczaniapoświęcałyzbytwieleczasu,wskutekczegocierpiałyichdomoweobowiązki,oczymPaweł
jeszczezachwilębędziemówił.Wkażdymraziekonsekwencjepraktyczneowychwystąpieńniewiastwświątynimusiałybyćdośćszkodliwe,skoroPawełcałąswąpowagązabraniakobietomnauczać
lubprzewodzićnazebraniachliturgicznychodbywanychzudziałemmężczyzn.PodstawątegonapomnieniajestautorytetapostolskiPawła,szczególniewyjątkowouwydatnionykategorycznym„nie
pozwalam".Pawełjestwpełniświadomposiadaniawładzy,zktórejkorzystawydająctakiepolecenie.

2,12.ZważywszynanieznajomośćPismawśródkobiet(zob.komentarzdo1Tm2,11),herezjęszerzącąsięwefeskichKościołachzasprawąnieumiejętnychnauczycieli(1Tm1,4-7)i

wykorzystywanieprzezfałszywychnauczycielibrakuwiedzykobietdokrzewieniabłędnegonauczania(1Tm5,13;2Tm3,6),zakazPawławydajesięjaknajbardziejwłaściwy.Doraźnym
rozwiązaniembyłzakaznauczaniaprzezkobiety;rozwiązaniemdługofalowymzaśzachęta„niechajsięuczą”(1Tm2,11).Sytuacjamogłauleczmianiepootrzymaniuprzezkobietywłaściwego
pouczenia(1Tm2,11;por.Rz16,1-4.7;Flp4,2-3).

AlbowiemAdamzostałpierwszyukształtowany,potem–Ewa.

2,11-13.ChociażBógjestniezmienny,sposóbJegopostępowaniazludźmizależyododpowiedzi,jakiejMuudzielają(2Krn15,2;Ps18,25-27).Bożawiernośćprzymierzuniejestzależna

odtych,którzyjełamiąniedochowującwierności,leczonisaminiezostanązbawieni(zob.komentarzdoRz3,3).

2,13.Pawełbronitezyouległościkobietwdziedziniesprawowaniafunkcjipasterskich,odwołującsiędoporządkustworzenia,wtensamsposób,wjakiuzasadniał,żekobietypowinny

nosićnakryciegłowy(1Kor11,7-12).Niektórzypisarzeuznajątenargumentapostołazapowszechnieobowiązującywkażdychokolicznościach,mimożeniejesttonajbardziejnaturalnysposób
odczytaniatekstuKsięgiRodzaju,doktóregoPawełnawiązuje(teksthebrajskiRdz2,18sugeruje,żekobietajestdlamężczyznytowarzyszką,którastanowijegodopełnienie).Innipisarzeodczytują
słowaPawłajedyniejakoporównanieodnoszącesiędokonkretnejsytuacji(zob.komentarzdo1Tm2,14),podobniejakwiększośćinterpretujepodobnyjegoargumentwsprawieniewieściegonakrycia
głowy(w1Kor11).

InieAdamzostałzwiedziony,leczzwiedzionakobietapopadła

wprzestępstwo.

13-14.

SwojąwłasnąapostolskąpowagęumacniaPawełświadectwemPisma.ZalecanyprzezApostołaporządekrzeczymaswojeuzasadnieniewBibliilubmówiącdokładniej,w

odwiecznejwoliBoga—Stwórcywszystkichludzi.WprzekonaniudawnychkomentatorówKsięgiRodzajumężczyznapowinienmiećwładzęnadkobietądlatego,żejegoprotoplastaAdamzostał
stworzonywcześniejniżEwa(Rdz2,22).Byłwięcodniejstarszyijegowyższośćnadkobietąprzysługujemuzracjiowegopierwszeństwa.Itakjużpodporządkowanamężczyźnie,kobietaspadła
jeszczeniżejwskutektego,żetoonawłaśnie,aniemężczyzna,pozwoliłasięuwieśćszatanowi(Rdz3,16-17).

2,14.PawełnawiązujedorelacjioupadkuEwy,wtakiejwersji,jakąprzytaczaRdz3,chociażpewnepóźniejszeopowieściżydowskiepowiększałyjejwinęorazrozwijałymotyw

uwiedzenia,znaczniewykraczającpozaramybiblijnejnarracji.To,żePawełporównujenieuczonąkobietęzKościoławEfeziezEwą,wydajesięjasne.Wewcześniejszychlistachapostołatakże
porównanocałyKościółwKoryncie(zarównomężczyzn,jakikobiety)zEwą(2Kor11,3),KościółwKorynciezIzraelem(1Kor10,1-22),zaśprzeciwnikówapostoławGalacjizIzmaelem(Ga4,24-
25).Tojednak,żePawełwydajesięstosowaćtęilustracjędowszystkichkobietwszechczasów,jaksądziliniektórzy,jestchybamniejprawdopodobne(gdybytakbyło,dawałbydozrozumienia,że
wszystkiekobietyłatwiejdająsięzwieśćodmężczyzn,zaśilustracja,którejużyłw2Kor11,3utraciłabyswąwymowę;cowięcejmiejscowifałszywinauczycielebyliprzecieżmężczyznami-1Tm
1,20;2Tm2,17).

Zbawionazaśzostanieprzezrodzeniedzieci;[będązbawione

wszystkie],jeśliwytrwająwwierzeimiłości,iuświęceniu–z
umiarem.

2,15przezrodzeniedzieci.Powołaniemkobietyjestprzedewszystkimprzekazywanieżyciaiwychowaniedzieci.Byćmożemamytutajdoczynieniazostrymargumentemprzeciwko

fałszywymnauczycielom,którzyzabranialimałżeństwa(4,3).

15.

Pozbawiwszykobietęmożnościnauczaniawświątyni,zkoleiwyjaśniaPaweł,conależydojejobowiązkówniewątpliwiepierwszoplanowych.Otóżjednymznichjestwydawaniena

światiwychowywaniepotomstwa.Jesttodlaniewiastynajwłaściwszadrogadouświęceniasięiosiągnięcia—przezwytrwałąiczynnąmiłość—zbawieniawiecznego.Niejestwykluczone,żeprzez
owowyjątkowewyeksponowanie—wprzeciwieństwiedo1Kor7—posłannictwamacierzyńskiegoniewiastychciałPawełwskazaćnaniewłaściwośćpostępowaniapseudoascetówefeskich,
głoszącychpotrzebępowstrzymaniasięodwstępowaniawzwiązkimałżeńskie.

Niemniejprzyznaćtrzeba,żeprzedstawionytuprzezPawłaobrazniewiasty,jejwszystkichprawiobowiązków—jestdośćponury.Nienależygojednakpojmowaćzbytdosłownieani

uważaćzajedynywyrazpoglądówPawłanarolękobietywKościeleinajejstosunekdomężczyzny.Wystarczyprzypomniećto,coPawełpisałwEf5,28:„Mężowiepowinnimiłowaćswojeżony,tak
jakwłasneciało.Ktomiłujeswojążonę,siebiesamegomiłuje".Albogdzieindziej:„UPanaanimężczyznaniejestbezkobiety,anikobietaniejestbezmężczyzny.Jakbowiemkobietapowstałaz
mężczyzny,takmężczyznarodzisięprzezkobietę"(1Kor11,11n).

2,15.Niektórzyuczenipróbowaliwykazać,żesłowo„zbawiona”zostałotutajużytewznaczeniuteologicznym;kobietychrześcijankizostanązbawione,jeślibędąwiodłypobożneżycie(co

obejmowałowłaściwepodwzględemkulturowympostępowaniezewzględunaświadectwoEwangelii).PrzypuszczalniejednakPawełrozumiesłowo„zbawiona”(lub„wybawiona”)wtymsensie,w
jakimużywanogozwyklewzwiązkuzrodzeniemdzieci.Starożytnekobietymodliłysiędookreślonegoboga,byje„wybawił”,cooznaczało„bezpiecznieprzeprowadziłprzezporód”.(Wpewnych
nurtachjudaizmuprzekleństwoEwyłączonoześmierciąpodczasporodu.Pawełmożewięcdodatkowoprecyzowaćporównanieprzedstawionew1Tm2,13-14.Wtakimraziesugerowałby,jakoby

chrześcijankiniebyłycórkamiEwy,dającwtensposóbdozrozumienia,żejegoobrazz1Tm2,13-14powinienbyćodczytywanyjedyniewtymkontekście,wjakimzostałprzedstawiony).

2,8-15.Właściwezachowaniesiępodczaspublicznychnabożeństw.Pawełpiszetutajokobietach(1Tm2,9-15)znaczniebardziejszczegółowoniżomężczyznach-przypuszczalnie

kobietypopełniaływtejwspólnocieznaczniepoważniejszeuchybienia.IchniewłaściwekulturowopostępowaniemogłonarazićnaszwankEwangelię(nacochrześcijanieniemoglisobiepozwolić-1
Tm5,14).

1Tm3

Przymiotyduchownych

Naukatogodnawiary:jeśliktośdążydobiskupstwa,pragnie

dobregozadania.

3,1Zob.Mk2,2+.
—dobiskupstwa.Wskazanajesttutajfunkcja„episkopatu”.„Biskup”i„prezbiterzy”jakotacyniesąwspomniani.Zob.Tt1,5+.

Osiągnięcianajnowszejegzegezyniepozwalająjużpodtrzymywaćteorii,wedługktórejéníoro'rcozNTsąprawdziwymiprzodkaminaszegostanukapłańskiego,podczasgdynpeoBútepo

byliludźmiświeckimi,niezabieraligłosuwsprawachnauczaniaikultu,leczograniczalisiędoczystozewnętrznegoadministrowaniaKościołami.PrzynajmniejniektóretekstyPismaśw.pozostająw
sprzecznościztakimmniemaniem.Zlistuśw.Jakuba(5,14)wynika,żewłaśniestarsidokonywalinamaszczenia,którewedługwszelkiegoprawdopodobieństwamiałocharaktersakramentalny.Wydaje
się,iżmająracjęci,którzyutrzymują,żestarsiposiadalitakąsamąkapłańskąwładzęjakibiskupi.Ciostatninatomiaststanowili—wpewnychokolicznościach—swoistyorganwykonawczy,
powoływanydożyciawłaśnieprzezkolegiumstarszych.Ustrójorganizacyjnyniechrześcijańskichspołecznościzarównojudaistycznych,jakihellenistycznychpotwierdzałby,wielomaprzykładami,
niniejszeprzypuszczenie.IstnielizatemwKościelepierwotnymstarsi—biskupiidonichnależałoprzewodniczenienazebraniachliturgicznych,sprawowanieEucharystii,nauczaniewsensieścisłymi
administrowaniedobramidoczesnymiKościoła.

3,1.Wielustarożytnychmoralistówzachęcało,byludziegodniobejmowalifunkcjepubliczne.Pewniurzędnicypaństwowiwświeciegreckim(zarównowmiastach,jakizwiązkach)byli

nazywani„biskupami”.WZwojachznadMorzaMartwegoużywasięhebrajskiegoodpowiednikategoterminunaokreślenieprzywódcówwspólnotyzQumran.Użytetutajsłowoprzypuszczalnieodnosi
sięrównieżdoprzełożonychsynagogi,odpowiedzialnychzasprawowanewniejnabożeństwa.Urządtenjestrównoznacznyzurzędemstarszychwlistachpasterskich(Tt1,5.7).Sytuacjatauległa
zmianiewIIw.poChr.(zob.Ignacy,ListdoKościołatoTralleis3),opisanyporządekobowiązywałsięjednaknadalwczasachPawła(Flp1,1;por.Dz20,17.28).

Biskupwięcpowinienbyćbezzarzutu,mążjednejżony,

trzeźwy,rozsądny,przyzwoity,gościnny,sposobnydonauczania,

3,2Wpodanejtuliścieprzymiotów,jakiwnastępnej(w.8-12)niemanicspecyficznego,sąonewzorowanenaklasycznychlistachprzymiotówwymaganychodtych,którzysprawująjakiś

urządwKościele.

nieprzebierającymiarywpiciuwina,nieskłonnydobicia,ale

opanowany,niekłótliwy,niechciwynagrosz,

2-3.

Wymaganiastawianekandydatomnabiskupówsąwyjątkowoliczneidośćdokładniesprecyzowane.Ogólnierzeczbiorąc,majątobyćludzienienagannegożycia.Wszczegółachzaś

owanienagannośćpowinnaprzejawiaćsięm.in.wtym,żemielitobyćludzieraztylkożonaci—albojakchcąinni,uczciwieżyjącyzjednążoną.Trzeźwośćirozsądek—todwasynonimiczne
określeniapewnychprzejawówcnotyroztropności.TęsamąroztropnośćmaApostołnamyśli,kiedymówiobiskupach,żepowinniposiadaćumiejętnośćzarządzaniawłasnymdomem,jeślichcąmieć
pieczęnadKościołemBożym(1Tm3,4-5).Jestteżwymienionypewienprzypadek,kiedytobiskuppowiniensięzdobyćnaszczególnąroztropność.Otococzytamyw1Tm5,22:„Nanikogorąk
pośpiesznieniewkładajaniniebierzudziałuwgrzechachcudzych".Dwiesprawydośćróżnełącząsiętuwjednąwskutektejsamejpotrzebyroztropności:dobórkandydatówdostanukapłańskiegoi
umiejętnośćodseparowaniasięodudziałuwgrzechachinnychludzi.Toostatniezaleceniewskazujenapewienspecjalnyaspektroztropności.Chodzituoczujność,nakazanąTymoteuszowi,z
powołaniemsięzresztąnagodneopłakaniaskutkinieposiadaniatejcnoty.W2Tm4,4-5Apostołprzestrzega:„Będąsięodwracaliodsłuchaniaprawdy,aobrócąsiękuzmyślonymopowiadaniom.Ty
zaśczuwajwewszystkim,znośtrudy..."

Nierzadkoczuwaniejestwymaganejakowarunekdobrejmodlitwy.ŚwiętyPawełzachęcaKolosan:„Trwajciegorliwienamodlitwie,czuwającnaniejwśróddziękczynienia"(4,2).Tosamo

piszeEfezjanom:„Czuwajciezcałąusilnościąiprościezawszystkichświętychizamnie..."(6,18-19).Podobnychkompozycji„czuwajcie—módlciesię"niebrakzresztąjużwkatechezie
synoptycznej.ŚwiętyŁukasznapomina(21,36):„Czuwajciewięcimódlciesięwkażdymczasie..."PodobniemówiJezusdouczniówwGetsemani:„Czuwajcieimódlciesię"(Mk14,38).

NTzawierateżtakitekst,wktórymczuwanieniejestpostulowane,lecztraktowanejakojednozgłównychzajęćprzełożonychKościołów.WHbr13,17Apostołpoleca:..Bądźcieposłuszni

waszymprzełożonymibądźcieimulegli,ponieważoniczuwająnadduszamiwaszymi".Wróćmyjednakdoobowiązkuapostolskiegoczuwania.KiedywięcPawełnakazujeTymoteuszowizachowywać
czujność(2Tm4,4-5)lubgdydozebranychwEfeziestarszych,przełożonychKościołówAzji,mówi:„Dlategoczuwajcie,pamiętając,żeprzeztrzylatawednieiwnocynieprzestawałemzełzami
upominaćkażdegozwas"(Dz20,31)—tochce,ażebyprzełożenigmin—zaprzykłademPawła—odmawialisobiesnu,żebynieustawalinamodlitwie,żebywtrosceodobrowiernychniedalisię
zaskoczyćżadnemunieprzyjacielowi.

Ideęczuwaniawyrażaczasemnapomnieniedotyczącezachowaniatrzeźwości.Człowiekzamroczonywinemjestbowiempodobnydokogoś,ktojestuśpionyiniepotrafizdobyćsięna

żadnąpoprawnąreakcję.Dlategoażdwukrotnieprzypominapotrzebępowściągliwościwpiciutrunków:„Biskuppowinienbyć...trzeźwy"(w.2),azachwilędoda:„nieprzebierającymiarywpiciu
wina'(w.3).Kandydatnabiskupamusiteżwpełnipanowaćnadswymiodruchami,nadskłonnościądogniewuikłótni.Folgowaniesobiepodtymwzględem—choćnierazuzasadnioneracjami
obiektywnymi—zpewnościąbardzobyumniejszyłopowagęgłowyKościoła.Chciwośćgroszazaśmogłabywpraktycesprzeciwiaćsięnietylkomiłościbliźniego,leczpoprostusprawiedliwości.

JakChrystus,którywswychpouczeniachduszpasterskichczęstomówiłoubóstwie,takteżiPawełniemałomiejscapoświęcasprawiestosunkusługiBożegododóbrmaterialnych.Zresztą

instrukcjePawłasąutrzymanewtymsamymduchu,coipoleceniaChrystusa.

NikomuteżnieradziPawełpokładaćnadzieiwbogactwach:„Bogatymnatymświecienakazuj—piszedoTymoteusza—byniebyliwyniośli,niepokładalinadzieiwniepewności

bogactwa,leczwBogu,którynamwszystkiegoobficieudzieladoużywania"(1Tm6,17).ZmoralnychprzymiotówapostołówmożenajbardziejpodkreślanejestwDziejachApostolskichubóstwo.
WobecczłowiekaspotkanegowkrużgankuświątyniPiotroświadcza:„Niemamsrebraanizłota—alecomam,tocidaję..."(Dz3,6).

NiekorzystająteżapostołowiezpropozycjiSzymonaCzarnoksiężnika,któryimofiarujepieniądzewzamianzawładzęsprowadzanianaludzi,przezwłożenierąk,DuchaŚwiętego(Dz8,

18).Zresztąwyrzekaniesiędóbrmaterialnych—tozjawiskonawetdośćczęstewśródwiernych,którychżycieopisująDziejeApostolskie.WiadomorównieżzrelacjiopodróżachmisyjnychPawła,że
pracafizycznabyładlaApostołaNarodówźródłemutrzymania.

3,2-3.Urządbiskupabyłdostępnydlawszystkich,należałojednak-posiadaćpewneprzymioty,przedewszystkimzuwaginaherezję,któraszerzyłasięwEfezie.Wymagania

„nienagannego”życiai„dobregoświadectwa”tworząramydlainnychwymienionychcech(1Tm3,2.7).Byłtostarożytnysposóbpodkreślenia,żewymienioneprzymiotykoncentrowałysięwokółtej
sprawy.„Nienaganności”wymaganotakżeodprzywódcówpolitycznych,leczprześladowanamniejszośćreligijnamusiałasiębronićprzedpublicznymipomówieniamijeszczestaranniejniżpolitycy.

PoligamianiebyłapraktykowanawświecierzymskimpozaPalestyną,czegoniemożnanapewnopowiedziećonielegalnejbigamiiicudzołóstwie.Określenie„mążjednejżony”oznacza

bezwątpieniawiernegomałżonkaizakładaistnieniezwiązkumałżeńskiego.Mężczyznatakimógłbyautorytatywniewystępowaćprzeciwkofałszywymnauczycielom,którzypodważalisensmałżeństwa
(1Tm4,3).(Nakaz,bypowoływanożonatychprzywódców,niestosujesiędowszystkichsytuacji;por.komentarzdo1Kor7,8.)Określenie„mążjednejżony”odnosisiędoobecnegostanucywilnegoi
sposobupostępowania.Człowiek,któryprzeprowadziłważnyrozwódipowtórniewstąpiłwzwiązekmałżeński,byłuważanyzamężajednejżony-wtymwypadkudrugiej-niezaśobydwu.

„Gościnność”wznaczeniudosłownymodnosisiędoprzyjmowaniadoswegodomupodróżnychjakogości.Gościnnośćtakabyłapowszechnieuważanazacnotę,ponieważjednak

starożytnezajazdypełniłyjednocześnierolędomówpublicznych,Żydzimieszkającywdiasporzeszczególniechętnieprzyjmowalipodróżującychrodaków,oilemielizesobąlistypolecające(które
poświadczyłyby,żesąludźmigodnymizaufania).

dobrzezarządzającywłasnymdomem,zcałągodnością

trzymający[swoje]dzieciwuległości.

Jeśliktośbowiemnieumie

stanąćnaczelewłasnegodomu,jakżeżbędziesiętroszczyłoKościół
Boży?

4-5.

PorazdruginawiązujePawełdosprawrodzinnychkandydatównabiskupów.Jeżeliposiadająrodziny,toniechżetobędąrodzinywzorowe.Nieporządkibowiempanującewich

własnymdomuirodziniebudziłybycałkiemuzasadnioneobawycodoumiejętnościzarządzaniaspołecznościąkościelną,którastanowiznaczniewiększą,aczęstoteżiowieletrudniejsząrodzinę.

3,4-5.Politycybyliczęstoocenianinapodstawieposłuszeństwaokazywanegoimprzezwłasnedzieci.Oddawnauważano,żerodzinajestmikrokosmosemwznaczeniuspołecznym,iże

przełożonypowiniennajpierwwykazaćsięzdolnościamiprzywódczymiwewłasnymdomu.WczasachPawłamężczyźnisprawowaliszerokąwładzęnadżonąidziećmi.Przekonanie,żepostępowanie
dzieciodzwierciedlapostępowanierodziców,byłopowszechnymelementemstarożytnejmądrości(natematetykispołecznej,zob.teżkwestiapublicznegowstyduwKpł21,9;Prz19,13;27,11;w
przeciwieństwiedoEz18,9-20,gdziejestmowaoreakcjiBoga,kiedyzawiodłytradycyjnezasadykarności).CzynniktenmógłbyćszczególnieważnywprzypadkuprzełożonychKościołów,które
gromadziłysięwichdomach;ionjednakjestopartynastarożytnejkulturzepatriarchalnej(wktórejwłaściwiekarconedzieciokazywałyzwykleposłuszeństworodzicom)iniestosujesiębezpośrednio,
wcałejrozciągłości,dowszystkichkontekstówspołecznych.

Nie[możetobyć]świeżoochrzczony,ażebywbiwszysięw

pychę,niewpadłwdiabelskiepotępienie.

Wszyscychrześcijanieefescybylidośćświeżonawróceni;chodziłojednakoto,żebykandydatównabiskupówniewybieraćspośródneofitówochrzczonychdosłowniewostatnich

miesiącachczytygodniach.Dopoprawnegosprawowaniategourzędupotrzebnejestbowiemprzynajmniejminimalnewrośnięciewtradycjechrześcijańskie.

Powinienteżmiećdobreświadectwozestronytych,którzysąz

zewnątrz,ażebysięnienaraziłnawzgardęisidładiabelskie.

Zdyscyplinowaniawewnętrznegodomagasięrównieżkoniecznośćunikaniazłychludziitroskaodobrąsławę(2Tm3,6).SługaBożyniemożebyćbowiemobojętnynato,comówiąo

nimludzie.ZuznaniempodkreślaPaweł,żeTymoteuszbyłprzedmiotemspecjalniezaszczytnychprzepowiedni(1Tm1,18).Cowięcej,każdybiskupwinienmieć„dobreświadectwonawetodtych,
którzynienależądoKościoła"(1Tm3,7).Chrystusbowiemcierpiałpoto:„abyosobiściestawićprzedsobąKościółjakochwalebny,niemającyskazyczyzmarszczki,czyczegośpodobnego,leczaby
byłświętyinieskalany"(Ef5,27).Kościół,zwłaszczawnajznakomitszychczłonkachswoich,niemożebyćnarażonynażadnesarkania,nawet,amożeprzedewszystkim,zestronyniewiernych.
Gwarancjądobregoimienialubjegoprzyczynąjestnienagannośćkandydatównabiskupstwo(1Tm3,2;Tt1,7).

3,1-7.PrzymiotyprzełożonychKościoła.Listyprzymiotów,którewinniposiadaćprzełożeni,pojawiająsięzarównowżydowskich,jakipogańskichźródłach.Wykazycnót,którymitakie

osobywinnysięodznaczać,byłyjeszczebardziejrozpowszechnione.Wykazytebyłystosowanewodniesieniuzarównodopolitycznychlubwojskowych,jakireligijnychurzędów(np.sędzióww
źródłachżydowskich).Wtakichogólnychlistachprzymiotówniewspominanozwykleosytuacjachwyjątkowych,możnatobyłojednakczynić,oileprzemawiałyzatymokoliczności.Słowo,które
przetłumaczonojako„biskup",byłowstarożytnymświecieużywanenaoznaczenieprzełożonych;Pawełposługujesięnimzamienniezesłowem„starszy”(Tt1,5.7),którebyłotytułemużywanymprzez
przełożonychsynagogi.

3,6-7.Starożytnaideologiaprzywództwawymagała,byprzełożenisprawdzilisiępodczaspełnienianiższychurzędów,wykazalisięwłaściwymiumiejętnościamizanimzostanąawansowani.

KościółwEfezieistniałjużodponaddziesięciulat,dlategojegowiernimoglidomagaćsięodswychprzywódcówwiększejdojrzałościniżczłonkowieinnychKościołów(braktegowymaganiawLiście
doTytusa).Zewzględunaniebezpieczeństwofałszywegooskarżenia,przywódcyczyniliwszystkocowichmocy,byuniknąćskandalu.„Dobreświadectwo”byłowymogiemstawianymzarównowobec
przywódcówKościoła,jakiurzędnikówpublicznych.

Diakonamitaksamowinnibyćludziegodni,nieobłudniw

mowie,nienadużywającywina,niechciwibrudnegozysku,

3,8.WtekstachNowegoTestamentusłowotłumaczonejako„diakon”jestużywanewróżnychznaczeniach.Zwykleodnosisiędoczłowieka,którypełniposługę,równieżposługęSłowa,jak

Paweł.Czasamijednakjesttourządróżnyodurzędu„biskupa”(Flp1,1),przypuszczalnieodpowiadającyurzędowichazanawsynagodze.Chazanbyłodpowiedzialnyzabudynek,wktórymodbywały
sięnabożeństwa,zwyklebyłteżwłaścicielemdomu,wktórymzbieralisięczłonkowiesynagogi.Wprzeciwieństwiedostarszych(1Tm3,2),tegorodzaju„diakon”pełniłfunkcjeadministracyjnei
rzadkotylkonauczałpublicznie.

[lecz]utrzymującytajemnicęwiarywczystymsumieniu.

8-9.

DoobowiązkówdiakońskichnależyprzedewszystkimposługawpodejmowanejprzezKościółakcjimiłosierdzianarzeczubogich(Dz6,3);mogąonijednaknauczać—oczym

świadczydziałalnośćSzczepana(6,8-15)iFilipa(8,5n)—iudzielaćchrztuśw.(8,38).Umiejętnośćtrzymaniasięwryzachpotrzebnajesttakżedowytrwaniawczystościobyczajów.Obowiązek
zachowaniaczystości,podobniejakbiskupom,przypominaPawełtakżediakonom.Greckitermindyvóę,służącydopodkreśleniaowejcnoty,oznaczawpierwszymrzędziewolnośćodwszelkiego
skalania;stądtymwłaśnieterminemopisywanomiejscaprzeznaczonenasprawowaniekultureligijnego,miejscaoddzieloneodtego,coświeckie,coareligijne.

JeżeliwięczaleceniaPawłaniesąformalnymdomaganiemsięoddiakonówibiskupówżyciawcelibacie—tojednakApostołnapewnonietylkozobowiązujetych,comająwładzę

rządzeniainauczaniawKościele,doszczególnegowystrzeganiasięgrzechównieczystościcielesnej,lecztakżeprzypominaimbezwzględnąkoniecznośćunikaniawszelkiejmoralnejszkody.Oddalisię
przecieżBogu,aBoguwypadaofiarowaćtylkoto,conajlepszeinajczystszepodkażdymwzględem.TosamozresztązalecałPawełnietylkoprzyszłymdiakonomczybiskupom.„Człowiekbezżenny
troszczysięosprawyPana,oto,jakbysięprzypodobaćPanu.Tenzaś,ktowstąpiłwzwiązekmałżeński,zabiegaosprawyświata,oto,jakbysięprzypodobaćżonie"(1Kor7,32-33).Abyniebyćprzy
tymźlezrozumianym,dorzuca:„Mówiętodlawaszegopożytku,niezaśbyzastawiaćnawaspułapkę;poto,byściegodnieizupodobaniemtrwaliprzyPanu"(w.35).Najistotniejszejestchybato
ostatniezdanie.OnotoznalazłosięuźródełwprowadzonejzczasemprzezKościółRzymskiiobowiązującejduchownychpodgrzechempraktykicelibatu.

Prócznienagannegożyciawmałżeństwieirodzinie,stawianegojakowarunekwspólnybiskupomidiakonom,równieżinnewymaganiacodokandydatównadiakonówpokrywająsięz

postulatamiPawładotyczącymiprzyszłychbiskupów.Diakonirównieżniepowinnibyćchciwibrudnegozysku,nienadużywaćwinaitp.

3,9.Wyrażenie„utrzymywaćtajemnicęwiarywczystymsumieniu”odnosiłosiędowymaganiaoznaczeniukluczowym,zważywszynaszerzeniesięherezjiwKościelewEfezie(1Tm1,3-

7).

Ioniniechbędąnajpierwpoddawanipróbie,idopierowtedy

niechspełniająposługę,jeślisąbezzarzutu.

10.

Ponadtomająbyćnajprzódpoddanipewnympróbom.Diakonatstanowiłbowiemjakbybramędodalszychurzędówigodności.Należałowięcjużnatymetapiedokonaćdokładnej

selekcji.

3,10.Wżyciupolitycznymwczasachstarożytnych,przywódcówlubnowychczłonkówgrupyczęstopoddawanopróbienaniższychurzędach,zanimpowierzonoimwyższe;zob.komentarz

do1Tm3,6-7.Natematbycia„bezzarzutu”,zob.komentarzdo1Tm3,2.

Kobietyrównież–godne,nieskłonnedooczerniania,trzeźwe,

wiernewewszystkim.

3,11Prawdopodobniechodziokobietypełniącefunkcjediakonis(por.Rz16,1),anieożonydiakonów.
3,11.Uczenidyskutowaliczysłowo„kobiety”odnosisiętutajdodiakonis,czyteżdożondiakonów,chociażokoło112r.poChr.nawetrzymskiewładzepaństwowewiedziałyoistnieniu

chrześcijańskichdiakonis.PawełdomagasięwięcalbowłaściwegopostępowaniażonprzełożonychKościoła(wstarożytnymspołeczeństwieczęstoszydzonozmężówzpowoduzachowaniaswoich
żon),alboprzedstawianiecoinnewymaganiawstosunkudokobiet-diakonów.Wstarożytnymświecieplotkowanielub„oczernianie”byłoczęściejkojarzone(przypuszczalnietakżeczęściej
praktykowane)zkobietaminiżmężczyznami(por.1Tm5,13).

Diakoniniechbędąmężamijednejżony,rządzącydobrze

dziećmiiwłasnymidomami.

11-12.

Wzmiankaokobietachwbezpośrednimkontekściesprawdiakońskichstanowichybaaluzjędoniewiast-diakonis.JednąznichzdajesiębyćrównieżwspomnianawRz16,1Febe,

pobożnaniewiasta,posługującawKenchrach.Dokumentypóźniejszeprzypisujądiakonisomobowiązkipouczaniainnychkobietoprawdachwiary,asystowanieprzyobrzędachchrztuśw.oraz
odwiedzanieiposługęchorym.NicniewiemynapodstawiePismaśw.osposobachichrekrutacji,nieznamyteżbliższychszczegółówichapostolskiejdziałalności.

Diakoninieposiadalijednakjurysdykcji,którabyichupodabniaładoautentycznychrządcówposzczególnychKościołówlokalnych.Nigdyteżniejestpowiedzianeodiakonach,żewkładali

nakogośręce.GminabyłazwiązanazosobąApostoła,onbyłjejprawdziwymprzełożonymisprawowałswąwładzęalboosobiście,wizytująccopewienczaspozakładaneprzezsiebieKościoły,albo
listownielubprzezspecjalnychwysłanników.

Cibowiem,skorodobrzespełniliczynnościdiakońskie,

zdobywająsobiezaszczytnystopieńiwielkąpewnośćwwierze,która
jestwChrystusieJezusie.

13.

Zresztąjakikolwiekbyłbyichurząd,zpewnościązasłużąsobienaodpowiedniązapłatęjużtunaziemi—możewpostaciawansudostopniabiskupa—ibędąmogliżyćw

niezachwianejwierze,żeoglądanieChrystusastaniesiękiedyśichwiecznąnagrodą.

3,12-13.Natemat„mężajednejżony”,zob.komentarzdo1Tm3,2-3;natemat„rządzącychdobrzedziećmi”,zob.komentarzdo1Tm3,4-5.
3,8-13.Wymaganiastawianediakonom.Wykazyprzymiotówczęstopojawiałysięwstarożytnychtekstach;zob.komentarzdo1Tm3,1-7.

Uzasadnienienakazów-tajemnicaKościołaiChrystusa

Piszęcitowszystko,spodziewającsięprzybyćdociebie

możliwieszybko.

Gdybymzaśsięopóźniał,[piszę],byświedział,

jaknależypostępowaćwdomuBożym,któryjestKościołemBoga
żywego,filaremipodporąprawdy.

3,15KościółBogażywego(Pwt5,26+;2Kor6,16)toJegodom,tzn.Jegosiedzibairodzina(Lb12,7;Hbr3,6;10,21;1P4,17),gdziesolidniejestzachowywanaEwangelia,którazbawia

(w.16).

14-15.

AczkolwiekpragnąłbybyćPawełwkażdejchwiliobokTymoteuszawEfezie,tojednakwiedobrze,żechwilatakanienadejdzieszybko.Abyjednakżeniewydarzyłosięcośzłegow

gminie,posyłaprzynajmniejnajniezbędniejszewskazówkiTymoteuszowinapiśmie,żebywiedział,jaknależypostępowaćwdomuBożym.Określeniegminymianem„KościołaBożego,filarui
podporyprawdy"zpewnościąniestanowiłoinformacjiprzeznaczonejtylkodlaTymoteusza,leczdlawszystkichwiernych,amożedlanichwpierwszymrzędzie.Każdebowiemztychokreśleńmasens
bardzozobowiązującychrześcijan.ObrazKościołajakodomuBożegonależydoczęściejspotykanychwNT(por.1Kor3,16;2Kor6,16;Ef2,19-22;Hbr3,6;1P4,17).Zaniszczenietegodomu
przezwprowadzeniedońnieporządkówiniezgodyczekaburzycielistraszliwakara(1Kor3,17).Kościółwświeciespełniarównieżfunkcjępotężnejkolumnylubfilarupodtrzymującegogmach
istnieniacałejludzkości,azwłaszczatych,codoniegonależą.KościołowiwreszciepowierzyłBógpieczęnadprawdąoSobie,obdarzającnajwyższychrządcówKościołacharyzmatemnieomylności.

3,14-15.Kościoły,którespotykałysięwdomach,odzwierciedlałyrelacjepanującewstarożytnymrzymskimdomu,zaśpogańscyteoretycypolitykiporównywalidomdospołeczeństwa(1

Tm3,4-5).WcześniejszePawłowenapomnienie(szczególniew1Tm3,1-13)pełnipodobnąrolęco,kodeksydomowe,któreznaleźćmożnawutworachwielustarożytnychpisarzy:wytyczaramy
mądregozarządzaniakomórkąrodzinnąicałymspołeczeństwem.„Filary”podtrzymywałybudowlę,prawdazaśpotrzebowaławsparciazpowoduzagrożeniazestronyfałszywychnauczycieli(1Tm1,3-
7).

Abezwątpieniawielkajesttajemnicapobożności.Ten,który

objawiłsięwciele,usprawiedliwionyzostałwDuchu,ukazałsię
aniołom,ogłoszonyzostałpoganom,znalazłwiaręwświecie,wzięty
zostałwchwale.

3,16Ten.Zaimekrodz.m.odnosisiędoChrystusa.Wlicznychrkpsach(takżewWulgacie)używasięzaimkarodz.n.iwówczaspodmiotemnastępującychponimorzeczeńbyłoby

„misterium”,czylitajemnicapobożności(por.Kol2,3+).—To,cosięznajdujepouroczystymwprowadzeniu,jestfragmentemliturgicznegohymnulubwyznaniawiary,fragmentemskładającymsięz
sześciukrótkichzdań,zgrupowanychpodwa.Por.6,15-16;2Tm2,11-13iEf1,3-14;Flp2,6-11;Kol1,15-20.

—Słowao„usprawiedliwieniuwDuchu”znaczą,żezostałukazanyjakosprawiedliwy(por.Mt11l,19p):sprawiedliwośćiboskośćChrystusaznalazłyszczególnepotwierdzeniewfakcie

Jegochwalebnegozmartwychwstania(por.Rz1,4+).—„Wzięciewchwale”towniebowstąpienie(Dz1,2.11.22).

16.

Tekstten—tonajprawdopodobniejstarochrześcijańskihymnpochwalnynacześćChrystusaintronizowanego.TajemnicąpobożnościchrześcijańskiejjestostateczniesamChrystus,do

zjednoczeniazNimzmierzacałeżyciechrześcijanina.KażdykolejnystychtegowierszawyrażajednązcentralnychprawdozbawczymdzieleJezusa.ObjawieniesięJezusawciele—tooczywiście
aluzjadotajemnicyWcielenia(por.J1,14;1J1,2).ChrystuszostałusprawiedliwionywDuchuwtymsensie,żesprawiedliwośćChrystusa,czyliświętość,zostałapotwierdzonaiudowodnionaJego
życiemiczynamidokonanymimocąDuchaŚwiętego.WreszcieukazałsięChrystusaniołomwmomencieswegowniebowzięcia.TymczasemnaziemidoniesionooNimiJegodzielepoganom,z
którychwiększość„daławiarę"słowomopowiadającychDobrąNowinę.Końcemzbawczegodziełabyło—jużporazdrugiwspomniane—wywyższenieChrystusa.

3,16.Pawełpodajetutajtradycyjnywykładwiary,którejjegoczytelnicypowinnistrzec,nadającmuformęcredolubhymnu(któryTymoteuszprzypuszczalniejużzna).Jeślisłowa„wzięty

zostałwchwale”odnosząsięraczejdopowrotuJezusa(por.Dn7,13-14),niżdoJegowniebowstąpienia,wówczasposzczególnestrofyuporządkowanesąchronologicznie.Jednakniewszyscy
komentatorzyuważajątęhipotezęzaprawdopodobną.Słowa„usprawiedliwiony”lub„uznanyzasprawiedliwego”wDuchuodnosząsiędozmartwychwstania-Bożegouniewinnienia,którenastąpiłopo
wyrokuskazującymnakaręśmiercikrzyżowej,ogłoszonymprzezludzkisąd.

1Tm4

Przestrogaprzedbłędnyminaukami

Duchzaśotwarciemówi,żewczasachostatecznychniektórzy

odstąpiąodwiary,skłaniającsiękuduchomzwodniczymikunaukom
demonów.

4,1wczasachostatecznych.Natemattegookresukryzysu,jakimacechowaćostatniedni,zob.jeszcze2Tes2,3-12;2Tm3,1;4,3-4;2P3,3;Jud18;por.Mt24,6n;Dz20,29-30.—Z

drugiejstrony,skoroeraeschatologicznajużsięzaczęła(2,6;Mk1,15+;Rz3,26+),tenczaspróbymożnauważaćzaaktualnieobecny(por.1Kor7,26;Ef5,16;6,13;Jk5,3;1J2,18;4,1.3;2J7).

4,1.Starożytnyjudaizmłączyłduchazproroctwem(głoszeniempodwpływemBożegonatchnienia);Pawełtutajalboprorokuje,alboprzytaczawcześniejszeproroctwo(„Duchzaśmówi”to

odpowiednikstarotestamentowejformuły„TakmówiPan”).Sambędącprorokiem,Pawełganifałszywychproroków(por.1Kor14,37).

Niektóregrupyżydowskie(wtymwspólnotazQumran)przepowiadałypowszechneodstępstwoodwiarywczasachostatecznych,podwpływemdziałaniaduchówzwodniczych.Określenie

„wczasachostatnich”odnosisięprzypuszczalniedo„ostatnichdni”,które,zgodnieznauczaniemStaregoTestamentu,miałynadejśćwrazznawróceniemiwybawieniemIzraela(np.Iz2,1;por.jednak
Dn2,28;10,14).WNowymTestamenciednitejużnastały,ponieważMesjaszjużprzyszedł.

[Staniesięto]przeztakich,którzyobłudniekłamią,mając

własnesumienienapiętnowane.

4,2mającwłasnesumienienapiętnowane.Porównaniedopiętnowanianacieleniewolnikówpochwyconychnapróbieucieczki.

1-2.

Przekazawszynajważniejszepouczeniacodosposobuzachowywaniasięmężczyznikobietnazebraniachliturgicznych,znówwracaApostołdobłędówpropagowanychnaterenie

Efezu,ukazująctymrazemnoweoblicze.Najprzódjednakprzypomni,żezgubnedziałanieowychfałszywychnauczycielibyłooddawnazapowiedzianeprzezDucha,tzn.przezludziobdarzonych
charyzmatemjasnowidzenia.ZresztąprzepowiedziałtowielerazyChrystus(Mk13,5n.22),atakżePaweł,mającnauwadzewłaśniechrześcijanefeskich(Dz20,29).Wrezultaciewieleludziodeszło
odprawdziwejwiary—okonkretnychprzykładachjużzresztąbyłamowa—ipozwoliłosięuwieśćdemonom.Wszystkozaśtostałosięprzezludzi,którzy,mającjużobciążonesumienie,zdobywają
sięnacoraztonowekłamstwa.OwoobciążeniesumieniazilustrowałPawełobrazempiętna,przypominającegopogańskizwyczajwypalaniaspecjalnegoznakunaczolepewnejkategoriizłoczyńcówlub
zbiegłychzniewolijeńcówwojennych.Pseudonauczycieleciwpełnibyliświadomitego,żegłoszonaprzeznichnaukawcaleniepokrywałasięzprawdą,anadewszystkopozostawaławwyraźnej
sprzecznościzichwłasnympostępowaniem.PrzypominająsięsłowaChrystusaofałszywychprorokach,coto„przychodząwowczejskórze,awewnątrzsądrapieżnymiwilkami"(Mt7,15).

4,2.„Piętnowanie”stosowanowceluoznakowaniabydła;„napiętnowanie”oznaczawięc,żesumienietychodstępcówstałosięwłasnościązłychduchów.

Zabraniająoniwchodzićwzwiązkimałżeńskie,[nakazują]

powstrzymywaćsięodpokarmów,któreBógstworzył,abyje
przyjmowalizdziękczynieniemwierzącyici,którzypoznaliprawdę.

4,3Potępianiemałżeństwabędziejednązcechgnostycyzmu.Przepisyograniczająceprzyjmowaniepokarmównależąbardziejdożydujących(por.Kol2,16-23).
4,3.Wgrecko-rzymskimpogaństwienarastałytendencjeascetyczne,ichociażwiększośćnauczycieli(zarównożydowskich,jakipogańskich)opowiadałasięzamałżeństwem,naukao

bezżeństwiestawałasięcorazbardziepopularna(szczególniewśródpogan,wydajesięjednak,żebezżeństwobyłoteżpraktykowaneprzezniektórychesseńczyków).„Powstrzymywaniesięod
pokarmów”stanowiprzypuszczalnienawiązaniedożydowskichprzepisówpokarmowych(zob.komentarzdoRz14,1-4).

Bowszystko,coBógstworzył,jestdobre,iniczego,cojest

spożywanezdziękczynieniem,nienależyodrzucać.

Stajesię

bowiemuświęconeprzezsłowoBożeiprzezmodlitwę.

3-5.

SpośródbłędówgłoszonychprzezfałszywychprorokówefeskichwymieniaPawełdwa—obydwazdziedzinymoralnościlubdokładniej,ascezychrześcijańskiej.Zabranialioni

wstępowaniawzwiązkimałżeńskieinakazywalipowstrzymywaćsięodspożywanianiektórychpokarmów.Byćmoże,iżprzezgłoszenietakiegoascetyzmupragnęliodsunąćodsiebiepodejrzeniao
oddawaniesięjakiejkolwieknieprawości.Niejestwykluczonejednakże,iżmamytudoczynieniazbłędamipochodzeniajudaistycznegoignostyckiego.Ześrodowiskjudaistycznychpochodziłyowe
teoriedotycząceczystychinieczystychpokarmów,koniecznośćzaśpowstrzymaniasięodmałżeństwagłoszonowniektórychodmianachgnozy(zob.takżeKol2,16-21),domagającejsięcałkowitego
wyzwoleniazwięzówmaterii,uważanejzazłąodsamegopoczątku.

WswejreplicePawełwcaleniezajmujesiębłędnąpropagandąantymałżeńską—byćmożesądzi,żewystarczajużto,copowiedziałprzedtemoobowiązkachniewiasty—natomiast

zatrzymujesiędłużejnadsprawąpokarmówrzekomozakazanych.Otóżniematakichpokarmów,ztejprostejracji,żewszystko,coBógstworzył,jestdobre(por.Rdz1,31)iwszystkomożna
spożywać,bylebyskładaćMuprzytymdziękczynienie.WoląBoga—Stwórcywszechrzeczyorazmodlitwąspożywającychuświęcasięwszystko,cozostałostworzonedospożywania.Zwyczaj
starotestamentalnyodprawianiaspecjalnychmodłówzwłaszczaprzedjedzeniemprzejąłrównieżKościółibardzogosobieceniłodsamegopoczątkuswegosamodzielnegoistnienia(por.Mk6,41;8,6;
14,22;Łk24,30;Rz14,6;1Kor10,30).

4,4-5.ŻydzizawszemodlilisiędoBogaprzedprzystąpieniemdoposiłku;tradycyjnebłogosławieństwozawierałouwielbienieBoga,który„stworzył”owocwinnejlatorośli.Inne

błogosławieństwo,byćmożeujednoliconenapoczątkuIIw.poChr.,byłowypowiadanepospożyciuposiłkuizawierałosłowa:„Bógjestdobryidobrzeczyni”.Tenżydowskizwyczajbyłwłaściwym
sposobemokazaniawdzięcznościBoguzaJegohojność.PokarmstawałsięwpewnymsensiepoświęconysłowemBożym(Rdz1,30-31)imodlitwą;niebyłowięcpotrzeby,abysiępowstrzymywać
przedjegospożywaniem.

Przedkładająctobraciom,będzieszdobrymsługąChrystusa

Jezusa,karmionymsłowamiwiaryidobrejnauki,zaktórąposzedłeś.

ZwalczającskuteczniewspomnianeprzedchwiląbłędyokażesięTymoteuszdobrymsługąBogawspełnianiuobowiązkówzarządcycałejgminy.

Odrzucajnatomiastświatoweibabskiebajki.Samzaśćwiczsię

wpobożności.

4,7Słowo„pobożność”występujewlistachpasterskichdziesięćrazy(2,2;3,16;4,7.8;6,3.5.6.11;2Tm3,5;Tt1,1;por.5,4;2Tm3,12;Tt2,12).Streszczaonowsobiecałąreligijną

postawęchrześcijan,związanązpoznaniemwiary,węzłaichwspólnotowegożyciawChrystusieJezusie.

Ijeszczejedno:musisięTymoteuszwystrzegaćniepoważnychteoriilubwręczpustej,babskiejgadaniny.Niewiadomo,czysięmuzdarzałyjużjakieśuchybieniapodtymwzględem,czy

też—cojestbardziejprawdopodobne—słowaPawłamającharakterprofilaktycznychprzestróg.Wydajesię,żejesttoaluzjadowzmiankowanejjużczczejgadaninyibaśnidotyczącychnie
kończącychsięgenealogii.

Boćwiczeniecielesnenienawielesięprzyda;pobożnośćzaś

przydatnajestdowszystkiego,mającobietnicężyciaobecnegoitego,
któremanadejść.

WszystkiewymaganiastawianeprzedkandydatemnagłosicielaEwangeliiniedadząsięurzeczywistnićbezustawicznegoćwiczeniasięwpobożności.Mimowolirzuconaprzytejokazji

uwagaowartościćwiczeńfizycznychniemożestanowićpodstawydowyrokowaniao—rzekomonegatywnym—stosunkuPawładosportu.Wydajesię,żeodoglądaniapokazówsportowychPaweł
niestronił—świadczyotymobecnośćwjegopismachlicznychmetaforzdziedzinysportu—aniejestwykluczone,żeisam—przynajmniejwmłodości—oddawałsięćwiczeniomsportowym.Nie
ulegajednakwątpliwości,żewartośćtychćwiczeńjestpoprostużadnawporównaniuzwdrażaniemsiędopobożności.Ustawicznećwiczeniesięwpraktykachascetycznychsprawia,żejużtunaziemi
człowiektrwaciąglewChrystusie—czyliżyjepełniążycia,boChrystusjestsamymżyciem—azatakieżycienaziemiczekagowprzyszłościzapłatawpostaciżyciawiecznego,któremanadejść.

Naukatogodnawiaryizasługującanacałkowiteuznanie.

4,9Zob.Mk2,2+.

Właśnieototrudzimysięiwalczymy,ponieważzłożyliśmy

nadziejęwBogużywym,któryjestZbawcąwszystkichludzi,
zwłaszczawierzących.

4,10walczymy.Wariant(Wulgata):„jesteśmyznieważani”.

Tonakazujitegonauczaj!

9-11.

ChybanapodstawiedoświadczeńwłasnychstwierdzaPaweł,żeto,copowiedziałoćwiczeniachwpobożności,zasługujewpełninawiaręiuznanie.Ćwiczeniaowesąrównież

środkiemnajbardziejskutecznymdoosiągnięciażyciawiecznego.Aspraważyciawiecznego—toprzedmiotwszystkichtroskitrudówApostoła.Znówchodzioto,coPawełjużtylerazypodkreślał,
żebyChrystusnieumierałzanikogonadaremno.WtychtrudachiwysiłkachapostolskichpowinienPawłanaśladowaćTymoteusz.

4,6-11.Pawełczynitutajaluzjędofizycznegotreningustosowanegoprzezsportowcówiludzićwiczącychwgreckichgymnasia,gdzierozbieranosięprzedprzystąpieniemdozajęć(w.7).

Obraztenmógłbyćznajomygreckimczytelnikomapostoła,bowiemgymnasionstanowiłogłównyośrodekżyciawmiastachhellenistycznych.Obrazfizycznychćwiczeńbyłpopularnąilustracją
stosowanąprzezgrecko-rzymskichmoralistówifilozofów.Podobniejakoni,Pawełmówiraczejomoralnym,intelektualnymiduchowymćwiczeniu,niezaśfizycznym,chociażtemuostatniemuniejest
przeciwny.Słowo„karmić”,użytewwersecie6,możestanowićantycypacjęobrazu,którypojawisięwwersetach7-8.

Filozofowieczęstoszydzilizbaśniopowiadanychprzezstarekobiety,uważającjezaprzeznaczonewyłączniedladzieci;drwiliteżzirracjonalnychpoglądów,któreprzystojąjedyniestarym

kobietom.Przedstawionetutajujęciezakłada,żewstarożytnościwiększośćstarszychkobietbyłaanalfabetkami(nawette,którewmłodościnauczyłysięczytać,miałypóźniejniewieleokazji,by
doskonalićtęumiejętność).Pawełwykorzystujepowszechniewówczasstosowanąmetaforę(w.7;leczpor.1Tm5,2).

ŻydowscynauczycieleprzedewszystkimcenilistudiowaniePrawa,którejestpożytecznedla„życiaobecnegoitego,któremanadejść”.Pawełodnositozwłaszczadoduchowegoćwiczenia,

czyli„pobożności”(w.8).

Jakzachowaćpowagępasterską?

Niechajniktnielekceważytwegomłodegowieku,leczwzorem

bądźdlawiernychwmowie,wobejściu,wmiłości,wwierze,w
czystości.

12.

PierwszaczęśćtegopouczeniajestskierowanadowiernychEfezu:tooniniepowinnilekceważyćmłodegowiekuTymoteusza.Wiadomojednak,żewielepodtymwzględemzależało

równieżodniegosamego.Jegopostępowaniebędziesamoprzezsięzyskiwaćmurespektuludzilubodwrotnie—pozbawiaćgoichszacunku,doczegojeszczebędziesięprzyczyniałjegostosunkowo
młodywiek.WkażdymraziewmomenciepisaniategolistuTymoteuszprzekroczyłjużchybatrzydziestkęiprawdopodobniestanowiłpodtymwzględemwyjątekwśródinnychprzełożonychgmin
wczesnochrześcijańskich.OtóżjeśliTymoteusz,jakomłodyczłowiek,niechcedoświadczaćtrudnościzestronygminy,powinienbyćwzoremdlawiernychwmowie,wobejściu,wmiłości,wwierze,w
czystości—jednymsłowem,całajegopostawawinnabyćabsolutniebezzarzutu.

4,12.„Starsi"byliotaczaniwielkimszacunkiemwgreckichgymnasiachipiastowalifunkcjeprzywódczewsynagogachiKościołach(podobniejakwewspólnotachzokresuStarego

Testamentu).PonieważTymoteuszprzyłączyłsiędoPawłaprzed50r.poChr.(Dz16,1-3;chłopcywkraczaliwwiekdorosływchwiliosiągnięciadojrzałościpłciowej,Tymoteuszmógłbyćwięc
wówczasnastolatkiem),apostołzaśpiszetenlistnapoczątkulatsześćdziesiątych,Tymoteuszmógłbyćwówczasdwudziesto-lubtrzydziestokilkuletnimmężczyzną.Słowo,któreprzetłumaczonojako
„młodywiek”,możeodnosićsiędoludzidoczterdziestegorokużycia,chociażzwyklestosowanojedoosóbponiżejdwudziestegodziewiątegorokużycia.Ludzie,którzynieukończylipewnegowieku,
byliczęstouważanizaniezdatnychdopiastowaniafunkcjiprzywódczych(por.1Sm17,33);nawetwjudaizmiewieleurzędówmożnabyłoobjąćdopieropoukończeniuczterdziestegorokużycia.
Większośćrelacjiowyznaczeniumłodychmężczyznnaodpowiedzialneurzędypowstaławokresiepóźniejszym,byuczcićszczególnieutalentowanychmłodzieńców(por.powstałewczasach
pobiblijnychopowieścioDanielu,Salomonielubkilkurabinach).WyznaczenieTymoteuszabyłowięcuważanewtamtejkulturzezarzadkiprzywilej.

JednaknawetgdybyTymoteuszbyłmłodszyodstarszych,nadktórymimasprawowaćwładzę,musiprzyjąćnasiebierolędojrzałegoprzywódcyiswympostępowaniemdawaćprzykład

całejwspólnocie.Nauczycielzachęcałzwykleuczniów,bygonaśladowalijakojca.

Doczasu,ażprzyjdę,przykładajsiędoczytania,zachęcania,

nauczania.

4,13.Podobniejakpodczaszgromadzeńwsynagodze(zarównowPalestynie,jakiwdiasporze),publiczneczytaniePismastanowiłogłównyelementchrześcijańskiegonabożeństwa.

CzytaniuPrawatowarzyszyłoprzypuszczalnieczytanieProroków.Tekstybyłynastępniewyjaśniane(wceluudzielenianapomnieńlubnauk)whomilii,którabyłananichoparta.(Tapraktykażydowska
[por.Ne8,8]byłazrozumiaławkontekściegrecko-rzymskim;wgrecko-rzymskichszkołachdziecitłumaczyłytekstyzgrekiklasycznejnajęzykpotoczny,następniewyjaśniałyjezapomocąpytańi
odpowiedzi.)OkołopołowyIIw.poChr.podczaschrześcijańskichnabożeństwpismaapostolskie(późniejuznaneoficjalniezaNowyTestament)byłyodczytywanewrazztekstamizeStarego
Testamentu.Słowa„doczasu,ażprzyjdę”stanowiąuwierzytelnienieTymoteusza-jegowyjaśnianiePismamabyćtraktowanenarównizapostolskąobecnościąPawła.

Niezaniedbujwsobiecharyzmatu,któryzostałcidanyza

sprawąproroctwaiprzeznałożenierąkkolegiumprezbiterów.

4,14przeznałożenierąkkolegiumprezbiterów.Niektórzytłumaczą:„przeznałożenierąkdlaudzieleniaprezbiteratu”.Nałożenierąktorytprzekazaniałaskilubcharyzmatu(Hbr6,2).Może

onobyćgestemzwykłegobłogosławieństwa(Mt19,15),znakiemdokonaniauzdrowienia(Mt9,18p;Mk6,5;7,32;8,23-25;16,18;Łk4,40;13,13;Dz9,12.17;28,8),sposobemudzieleniaochrzczonym
pełniDuchaŚwiętego(Dz1,5+)iwreszcierytem,poprzezktórywyświęcasięczłowiekadoszczególnejfunkcjipublicznej(Dz6,6;13,3).Właśniewtymostatnimznaczeniunależyrozumiećtenwiersz
oraz5,22+;2Tm1,6.Odowegodnia,doktóregoPawełczynialuzję,Tymoteuszmawsobienastałe„charyzmat”(1Kor12,1+),uświęcającygodosprawowaniafunkcji.Codowzmiankiointerwencji
prorockiej—por.1Tm1,18.

4,14.WyrocznieprorockiebyłyjużoddawnatraktowanejakopoświadczenieprzezBogaprawnadanychkrólomlubinnymdostojnikom.Pawełwspominaoproroctwachdotyczącychdaru

udzielonegoTymoteuszowi(przypuszczalniechodziodarnauczania-1Tm4,13),wygłoszonychprzyjegowyświęceniu,byodpowiedziećnaewentualnyzarzutdotyczącyjegomłodegowieku(zob.
komentarzdo1Tm1,18).Aprobata„kolegiumprezbiterów”(„grupystarszych”)mogłatakżemiećznaczenieuwierzytelniająceTymoteusza(1Tm4,12).Doświadczeninauczycieleżydowscyudzielali
święceńinnymnauczycielomprzezwłożenienanichrąk;praktykatapełniłarolęoficjalnegouwierzytelnienia.

Wtychrzeczachsięćwicz,całyimsięoddaj,abytwojepostępy

widocznebyłydlawszystkich.

Uważajnasiebieinanauczanie;w

tych[sprawach]bądźwytrwały!Tobowiemczyniąc,isiebiesamego
zbawisz,itych,którzycięsłuchają.

13-16.

NigdziechybanieprzedstawiłPawełtakwyraźniepotrzebypamiętaniaoożywianiuwłasnegownętrza,jakwtymfragmencie.Każdyztychkilkuelementówparenezy„kapłańskiej"

—zewzględunatreśćtakbowiemmożnająokreślić—zasługujenauwagę.AscetycznezabiegiTymoteuszadotycząprzedewszystkimjegoosobistejświętości,mająjednakzaprzedmiottakże
duchowedobrowiernych.Urobieniuosobistemumasprzyjaćwpierwszymrzędzie„pilneczytanie".Nietrudnosiędomyślić,żechodzioczytaniesłowaBożego,którewedługzapewnieniaApostoła,
„użytecznejestdo...[tego],abyczłowiekBożybyłdoskonały,przysposobionydokażdegodobregoczynu"(2Tm3,16-17;por.2P1,20-21).Dopracynadwłasnymwnętrzemnależyteżustawiczne
ożywianienanowołaskiotrzymanejwchwiliwłożeniarąkkapłańskich.Łaskabowiemżyjąc—jestnarażona,wskutekświadomychzaniedbań,nastopnioweobumieranie.Wewspomnianejtułasce
chodzinietylkoodaryzwiązanezesprawowanymurzędem,aletakżeogorliwośćizapałwłaściwynowoobdarowanymzaszczytnympowołaniemdosłużbyBożej.Czyniącaluzjędotegosamego
obowiązku,nainnymmiejscubędziePawełzachęcałTymoteuszado„nabieraniamocywłasce"(2Tm2,1).Zakładasięwięcwyraźniemożliwośćduchowegopostępu,doczegojestjednakkonieczny
udziałczłowiekawpostaciumacnianiałaski.Zachętydoćwiczeńduchowychkończąsiępozorniedośćogólnikowymnapomnieniem:„Pilnujsamegosiebie!"Wrzeczywistościjestto,byćmoże,nakaz
codziennegorachowaniasięzwłasnymsumieniem.

1Tm4,13-16niejesttekstemjedynym,jeślichodzionakazpozytywnejtroskiopostępduchowy.NajpełniejsząparalelędotegozaleceniaspotykamywDz20,28.WezwawszydoMiletu

starszychEfezu—czytamywsprawozdaniuŁukasza—Pawełpowiedział:„Uważajcienasamychsiebieinacałestado..."Takwięcstaranieowłasnądoskonałośćjesttupostawionenarówniz
potrzebązabieganiaodobrowszystkichwiernych.Wkontekścietejostatniejwypowiedzisąpodanetrzyracje,dlaktórychstarsipowinnimiećwzglądnasiebiesamych:1)sąbowiemustanowieniprzez
samegoDuchaŚwiętego;2)KościółpowierzonyichpieczyjestspołecznościąBożą;3)wierni,nadktórymiczuwają,sąodkupienikrwiąwłasnąSynaBożego.Trudnoobardziejwzniosłąmotywację!
Prawdziwyduszpasterzjestwięcodpowiedzialnyzaswojąpracęnietyleprzedludźmi,ileprzedcałąTrójcąŚwiętą,którawewszystkichtrzechOsobach„jestzajęta"zbawieniemczłowieka.Ówpostęp

duchowyniemożebyćżadnymupozorowaniem.Musibyćtakrzeczywistym,abygowszyscydostrzegali:„...[troszczsięoto],abytwójpostępwidocznybyłdlawszystkich"(1Tm4,15).Jestto
wymaganieduże:ludziepowinnidostrzegaćdojrzewanieapostoławłasce.Bytemużądaniusprostać,trzebasięzmuszaćdopozytywnegowysiłku.Niewystarczystwierdzićzulgą,żeudałosięuniknąć
jakiegośzła,trzebasięciągleniepokoićpytaniem,czywzrastamywdobremiczyludziedostrzegająnaszduchowypostęp.

4,15-16.Słowa„postęp”(w.15)tradycyjnieużywanonaokreśleniepostępuuczniawdziedziniefilozofiimoralnej,byłoteżstosowanewodniesieniudopostępuwnauceżydowskiej(Ga

1,14)ichrześcijańskiej.Jestteżjasne,żetroskaTymoteuszaotęnaukęmakluczoweznaczenie-jegonauczaniebędziebowiemmiałowpływnazbawieniesłuchaczy(por.2Tm3,15).

1Tm5

Zalecenieogólne

Starszegowiekiemniestrofuj,lecznakłaniajprośbąjakojca,

młodszychjakbraci,

starszekobiety–jakmatki,młodsze–jak

siostry,zcałączystością.

1-2.

Następujekilkabardzoszczegółowychwskazań.Widaćztego,jakbardzoleżąPawłowinasercusprawyKościołaefeskiegoijakbardzochciałbyułatwićTymoteuszowitrudnąsztukę

duszpasterzowania.Pouczagodokładnieosposobietraktowaniaposzczególnychkategoriiludzi,oprawachwłaściwychkażdemuokresowiwżyciuczłowieka,otym,jakteprawawinnybyć
respektowane,jakiepowinnobyćduszpasterstwomężczyzn,ajakiekobiet,ludzistarszych,dzieciimłodzieży,żonatychiwolnychjeszczealbojużowdowiałych.

Otóżgdychodziomężczyznstarszych,utrudzonychżyciemipracą—toniepowinnosięichnigdystrofować,leczupominaćiprosićzcałymszacunkiem,jakwłasnegoojca.Młodymnie

należyokazywaćwpouczeniuswojejprzewagiduchowejiwładzy,lecztraktowaćichnarówni,jakbraci.Analogicznąpostawęnależyzachowaćwobeckobiet:starszetraktowaćjakmatki,młodsze—
jaksiostry,zzachowaniemtychsamychzasadczystościmoralnej.Wtedydopierocałaspołecznośćchrześcijańskabędzieprzedstawiaćobrazprawdziwejrodziny.

5,1-2.Szacunekwobecstarszych.Wświetlewcześniejszegokontekstu(1Tm4,14)określenie„starszywiekiem”możesięodnosićdo„prezbitera”(tosamogreckiesłowo).Używanie

terminówokreślającychzwiązkipokrewieństwawodniesieniudoodpowiedzialnychwKościelewspółgrazprzedstawieniemdomuBożegowkategoriachrodziny(rzymskiejfamilii)(1Tm3,4-5.15).W
takimrazie1Tm5,3-16odnosisiędostarszychpłciżeńskiej,dourzęduwdówoddanychmodlitwie,podobniejak1Tm5,17-25-dostarszychpłcimęskiej.Zwróćmyuwagę,żewpływowiczłonkowie
żydowskichsynagogwdiasporzebyliczęstonazywani„ojcami”lub„matkami”synagogi.Jestteżmożliwe,że1Tm5,1-2macharakterbardziejogólny,zaśwdowyistarsi-jakoprzełożeniKościoła-
stanowiąkonkretnyprzypadek.Wkażdymrazie,Tymoteuszzwracasięzapewnedostarszychodsiebie(1Tm4,12).

Szacunekwobecstarszychbyłtradycyjnymrysemstarożytnejmądrościiobyczajów,podobniejakokazywanieczcirodzicom.Traktowaniestarszychtakjakrodziców,rówieśnikówzaśjak

braciisiostrybyłoteżuważanezagodnepochwały.

WoparciuomaksymyzKsięgiPrzysłów,judaizmsilniepodkreślałtroskęobliźniego,którawyrażasięwudzielaniuiprzyjmowaniunapomnień(zob.wypowiedzirabinówiZwojeznad

MorzaMartwego).Akcentowałteżpotrzebęprywatnego,nietylkopublicznego,napominania,chybażewszelkiepróbypolubownegorozwiązaniaproblemuzawiodły.

Sprawawdów

Miejweczcitewdowy,któresąrzeczywiściewdowami.

5,3Możnarozróżnićtutajtrzykategoriewdów:te,którymKościółniemusipomagać,ponieważmająrodziny(w.4);te,którymKościółwinienpomagać,ponieważsą„rzeczywiście

wdowami”,osobamisamyminaświecie(w.3,5i16);wreszciete,które—wspomaganeprzezKościółlubniewspomagane—sąwezwaneprzezeńdopełnieniapewnychoficjalnychfunkcji,pod
warunkiem,żespełniająkoniecznewymagania(w.9-15).

StosunkowonajwięcejmiejscapoświęcaPawełproblemomzwiązanymzduszpasterskątroskąowdowy,wczymzdajesięświadomienawiązywaćdoST,gdziewdowybyłyotoczone

szczególnąopiekąprawną(por.Iz1,17;10,2;Jr7,6;22,3;Ba6,37).ZresztąwKościelepierwotnymrzeczmiałasiępodobnieodsamegopoczątku(por.Dz9,39;Jk1,27).Wiadomo,żewłaśnie
przedewszystkimztroskiowdowyzrodziłasięinstytucjaSiedmiu(por.Dz6,1).LeczjużpierwszezdaniewzbiorzeinstrukcjiPawłakażesiędomyślać,żebyływEfeziewdowy,którenamianowdów
właściwieniezasługiwały.AlenieotechodziPawłowiwjegopouczeniach.Zdalszychjegowypowiedzibędziewynikało,żenamianowdówprawdziwychzasługująniewiasty,któreniechcącpo
śmiercimężówzawieraćponownychzwiązkówmałżeńskich,znalazłysięwtrudnejsytuacjimaterialnej.Zatemgmina,jakospołecznośćżyjącanacodzieńmiłością,winnaimprzyjśćzpomocą.
Właśniematerialnewspieranieowychwdówbędziepierwszyminajważniejszymwyrazemczci,jakąwinnosięjeotaczać.

5,3.Wysokoceniono„cześć”wobecstarszych,którawyrażałasięrównieżwewsparciufinansowym(1Tm5,4.16-18).Przez„wdowy,którerzeczywiściesąwdowami”maPawełnamyśli

niete,którejedyniestraciłymężów,leczrównieżpoświęciłysięmodlitewnejposłudzewKościele(1Tm5,5)idoświadczałyczęstegowStarymTestamencielosuwdów-brakuśrodkówutrzymania(1
Tm5,4).

Jeślizaśjakaśwdowamadziecialbownuki,niechżesięone

ucząnajpierwpieczołowitościwzględemwłasnejrodzinyiodpłacania
rodzicomwdzięcznością.Jesttobowiemrzecząmiłąwoczach
Bożych.

5,4niechżesięoneuczą.Wariant(Wulgata):„niechżesięuczy”.

Okazujesię,żewdowaniejestrównawdowie.Sąnp.takie,któremająlicznedzieciiwnuki.OtóżnamocysamegoprzykazaniaBożegowinnymiećonebytzabezpieczonyprzezswoje

potomstwo.Tymikobietamigminaniemusisięopiekować,gdyżistniejerodzina,powiązanaściślejszymiwięzami—więzamikrwi—zwdową.Troskaoniądzieciiwnukówbędzienietylkozgodnaz
woląBożą,leczstaniesięmiłaBogu.

5,4.Dorosłedziecilubinnibliscykrewnipowinnitroszczyćsięowdowynieposiadająceśrodkówutrzymania,zpowodubrakumożliwościwykonywaniapracyzarobkowejwstarożytnym

społeczeństwie.Uważano,żeczłowiekpowinienopiekowaćsięrodzicamizatroskę,którąotaczaligowdzieciństwie.Pawełzgadzasięztym.Wjudaizmieopiekatawynikałazprzykazaniadotyczącego
czcinależnejrodzicom(zob.komentarzdoMk7,9-13).Wświetlerzymskiegoprawaojciecmógłnieuznaćnowonarodzonegodziecka.Dzieciniebyłyuważanezaosoby,niebyłyteżuznawaneza
członkówdomudopókiojciecniewyraziłzgody,byjewychowywaćitroszczyćsięonie.Tensposóbmyślenianiewątpliwieprzyczyniłsiędotego,żedziecipoczuwałysiędoodpowiedzialnościwobec
rodziców.Wyznawcywczesnegojudaizmuichrześcijaniejednogłośniesprzeciwialisięaborcji,dzieciobójstwuiporzucaniuniemowląt,postrzegająckażdąludzkąosobęjakodarBoga.Opiekanad
posuniętymiwlatachrodzicamibyłanietylkokwestiąobyczaju,leczprawa,podobniejakwświeciezachodnimażdoczasównajnowszych.

Tazaś,którarzeczywiściejestwdową,jakoosamotnionazłożyła

nadziejęwBoguitrwawzanoszeniupróśbimodlitwwednieiw
nocy.

Jednakżesąitakiewdowy,któreniemająpotomstwa.Samotne,pokładającnadziejętylkowBogu,decydująsięzcałąświadomościąnaniezawieranienowegozwiązkumałżeńskiego.Są

toprawdziwewdowy,iwobecnichcałaspołecznośćchrześcijańska,wktórejżyją,marzeczywisteobowiązki.Niemożnabynajmniejpowiedziećonich,żesądlagminybezużytecznymciężąrem.
Zaciągniętyucałejspołecznościdługmaterialnegowsparciaspłacąwytrwałąmodlitwą,zanoszonądoBogawintencjicałegoKościoła(por.Annaprorokini:Łk2,36n).

5,5.Żydowskiideałstarszejwdowy,któraotrzymywaławsparcieodrodzinylubjałmużnę,wzamianzaśzanosiłaprośbydoBoga,ukazywałjąjakoniewiastęoddanąmodlitwie(por,Łk

2,37).(Obraztenniebyłprzypuszczalniezwiązanyzrzymskąinstytucjądziewicwestalek,któremodliłysięzaRzym,chociażwskazujenatoniesprzecznośćideałustarszejwdowyzkulturąpogańską.)

Leczta,którażyjerozpustnie,[zażycia]umarła.

Sąwreszcieitakiewdowy,któreniemogącznieśćosamotnieniaaniniemającsposobnościdozawarcianowegozwiązkumałżeńskiego—amożeizewzględunakorzyśćmaterialnego

wsparciapozostającwdowami—oddająsięzwykłejrozpuście.Oczywiścienamianoprawdziwychwdówniezasługująijużzażyciasąjakbyumarłe.Wobectychkobietgminaniemażadnych
zobowiązań,gdyżonesamedobrowolniewyłączyłysięzorganizmuChrystusa,odcinającwtensposóbdopływdosiebieprawdziwegożycia.

5,6.Pawełmatutajprzypuszczalnienamyślijakiśrodzajnadużyćseksualnych,byćmożezwiązkipozamałżeńskielubuleganieżądzom(gdypowtórniewychodziłyzamąż-1Tm5,11-

kobietyprzestawałybyćwdowami).

Itonakazuj,ażebybyłybezzarzutu.

5,7.Światgrecko-rzymskizupodobaniemszukałwobcychmniejszościachreligijnychpowodówdowywołaniaskandalu,wysuwanozwłaszczapomówienia,któresugerowałybyniemoralne

postępowaniewdziedzinieżyciaseksualnego.Życie„nienaganne”(takżewlTm5,14;zob.komentarzdo1Tm3,2)odgrywałowięckluczowąrolęwgłoszeniuEwangelii(1Tm6,1).Chociażw
starożytnościistniałysprzecznewyobrażenianatematpowtórnegozamęściawdów(zob.komentarzdo1Tm5,9.14),wszyscynegatywniepostrzegalibydopuszczaniesięprzezchrześcijanrozpustylub
łamanieślubuczystości(por.komentarzdo1Tm5,11-12).

Jeślizaśktośniedbaoswoich,azwłaszczaodomowników,ten

wyparłsięwiaryigorszyjestodniewierzącego.

7-8.

PoprzedstawieniuwszystkichrodzajówwdówisprecyzowaniuobowiązkówgminywzględemwdówprawdziwychjeszczerazpodkreślaPaweł,żeciężarutrzymaniawdowyspoczywa

przedewszystkimnajejnajbliższejrodzinie.Wdowyzaśzeswejstronypowinny,jeślilicząnawsparcie—iTymoteuszmaimtoprzypominać—prowadzićżycienienaganne.Natomiastnajbliższa
rodzina,jeśliodmawiaprawdziwejwdowiepomocymaterialnej,tymsamymniezasługujenamianorodzinywierzącej.Wiarabowiembezmiłościjestmartwalub—jakstwierdzaPawełgdzieindziej
—nanicnieprzydatna(1Kor13,2).Cowięcej,tacyludzieokazalibysięgorszymiodzwykłychpogan,którzyprzecieżotaczająnależnątroskąswoichnajbliższych.

5,8.Nawetpoganiebyliprzekonaniosłusznościwspieraniaubogichwdów,którenależałydoichrodzin.Uważanoteż,żeczłowiekwinienwspieraćswoichposuniętychwlatachrodziców

(por.komentarzdo1Tm5,14).

Dospisunależywciągaćtakąwdowę,któramaconajmniejlat

sześćdziesiąt,byłażonąjednegomęża,

5,9.Wyrażenie„dospisunależywciągać”byłoczęstoużywanewoficjalnychrejestrach(np.wspisachżołnierzy).„Sześćdziesiąt”latsymbolizowałouŻydówpoczątekstarości(zob.

komentarzdoŁk1,7).Niektórzyuczenisądzą,żeokreślenie„mążjednejżony”możestanowićaluzjędostarożytnegoideałuwiernościpierwszemumężowi,nawetpojegośmierci,niewstępującw
nowyzwiązekmałżeński.Jednakwtamtychczasachuważanoraczej,żenależyszybkozawrzećkolejnemałżeństwo(por.1Tm5,14).Innysenswyrażeniapokrewnegoterminuwydajesiębardziej
prawdopodobny:wielumężczyznchwaliłożony,którebyły„żonamijednegomęża”,tj.wiernymiidobrymimałżonkami.Wkontekście1Tm3,2.12(wstarożytnościnieuważano,żemężowiepowinni
powstrzymywaćsięodkolejnychzwiązków)i1Tm5,14Pawełmazapewnenamyśli„wierneidobreżony”.

mazasobąświadectwo[otakich]dobrychczynach:żedzieci

wychowała,żebyłagościnna,żeobmywałanogiświętych,że
będącymwuciskuprzychodziłazpomocą,żepilniebrałaudziałwe
wszelkimdobrymdziele.

5,10obmywałanogiświętych.Tostarożytnyrytwyrażającygościnność.

9-10.

Aotoczwartakategoriawdów.TympoświęcaPawełnajwięcejuwagi,cojaksięzachwilęokaże,jestzupełniezrozumiałe.Onetowłaśniemająuczestniczyćwpracach

duszpasterskichobejmującychcałągminę.MożnawięcmówićcspecjalnejinstytucjiwdówwdziejachpierwotnegoKościoła.Naistnienieizewszechmiarowocnądziałalnośćtejinstytucjiwczasach
poapostolskichwskazujątekstypatrystyczne(por.IgnacyAntiocheński,Ep.adPolic.4,1;Polikarp,Ep.adPhilip.4,3itp.).Nictedydziwnego,żerekrutacjaiselekcjatychwdówmusiałysięodbywać
wedługokreślonychzasad,przyczymkandydatki,któremiaływykonywaćposługęduszpasterską,musiałyspełniaćwieleitoróżnorakichwarunków.Międzyinnymipowinnyukończyćsześćdziesiąty
rokżyciagdyżdopracy,którajeczekała,potrzebnebyłyroztropnośćidoświadczenieżyciowe.Zresztąkontekstnastępującykażesiędomyślać,żemiałymiejsce,byćmoże,próbyzatrudnieniawdów
młodszych,alerezultatyokazałysięniezadowalające.Dorejestruwdówposługującychurzędowocałejgminiemogłybyćrównieżwciągniętetylkote,którepośmiercipierwszegomężaniewstępowały
jużwżadeninnyzwiązekmałżeński.Ichdozgonnawiernośćpierwszemumałżonkowipozwalałamiećnadzieję,żebędąrówniewierneobowiązkom,jakieKościółnaniezamierzawłożyć.Nie
wiadomo,czywzmiankaowychowaniudziecisuponujezrodzenieiwychowaniewłasnychdzieci,czyteżmożeczyniłatemuwarunkowizadośćniewiasta,któraniemającwłasnegopotomstwa,dała
dowodyswejmacierzyńskiejtroskiwychowującjakieśsieroty?

Domaganosięnastępnieodowychwdówświadectwa,żebyłygościnne,żepotrzebującymnieodmawiaływsparcia,żebyływrażliwenawszelkąnędzęludzką.Zgościnnościkorzystali—

lubdokładniej,byliskazaninakorzystaniezniej,jakojedynegosposobuutrzymaniasięprzyżyciu—wędrownimisjonarzeorazprześladowanichrześcijanie,którzymusieliciągleprzenosićsięz
jednegomiejscanadrugie.Obmywanienógświętym,wchodzącewzakresświadczeńgościnnościtym,którzyjejpotrzebowali,pozwalałoprzypuszczać,żeniewiastytesągotowedopodejmowania
nawetnajniższychposług,skorotylkozajdzietegopotrzeba.Wreszciewymaganoodowychwdów,abyoddawnajużbrałyudziałwpracachcharytatywnych.

5,10.Starożytnipisarze(szczególnieArystofanes;zob.komentarzdo4,7)szydziliczasamizestarszychkobiet,niekiedyjednakjeszanowali(zob.komentarzdo5,2).Wymagania,które

Pawełtutajstawia,majązagwarantować,bywdowy,które„zostanąwciągniętedospisu”,byłyrzeczywiścienienaganne.Tradycyjnyideałkobietyzawszeobejmowałwychowywaniedzieci(zob.
komentarzdo1Tm5,14).Podaniewodydoobmyciastópbyłowstarożytnościwyrazemgościnności.Umycieczyichśstópwskazywałonapostawęsługilubpodwładnego(por.1Sm25,41ikomentarz
doJ13,3-8).

Młodszychzaśwdówniedopuszczaj[doposługiKościołowi].

SkorobowiemznęcijerozkoszprzeciwnaChrystusowi,chcą
wychodzićzamąż.

Ciąży[wtedy]nadnimiwyrokpotępienia,

ponieważzłamałypierwszezobowiązanie.

5,12pierwszezobowiązanie.MowaopostanowieniupoświęceniasięBogu.
5,11-12.Faryzeuszesurowopiętnowalitych,którzyłamalifaryzejskieślubyiprzyrzeczenia.Esseńczycyjeszczewiększąwrogośćokazywalitym,którzyporzucaliichstylżycia.Znaczenie,

jakiesektyteprzywiązywałydoczłonkostwa,znajdujeodzwierciedleniewpróbach,jakimpoddawanokandydatówprzedpełnymprzyjęciemdowspólnoty.Publicznarezygnacjawdowyzpodjętych
przezniązobowiązańmogławywołaćskandal.„Wyrokpotępienia”wyrażastosunekdonichludzispozaKościoła,podobniejakw1Tm3,6-7.

Zarazemucząsięteżbezczynności,krążącpodomach.Inie

tylkosąbezczynne,leczirozgadane,wścibskie,rozprawiająceo
rzeczachniepotrzebnych.

11-13.

Trójwiersztenukazujeobraz,wcaleniebudujący,wdówmłodych,nienadającychsiędopełnieniaposługduszpasterskichdladobracałejgminy.Jakjużwspomnieliśmy,próby

korzystaniazichpomocywpracachduszpasterskichbyłyzapewnepodejmowane.Okazałosięjednak,żesprzeniewierzałysięwziętymnasiebie—wformieprzyrzeczeniaczyślubu—zobowiązaniom,
zacoApostołprzepowiadaimsurowąkarę.Zresztąposługaduszpasterskawymagałapoświęcenia,pracy,dyskrecji,opanowaniaipowagi,atowszystkoniedałosiępogodzićzestylemżyciamłodych
wdów,bezczynniekrążącychpodomach,rozgadanych,wścibskich,rozprawiającychbezkońcaorzeczachniepotrzebnych.

5,13.SłowaPawłaodzwierciedlająpopularnewyobrażeniadotyczącezachowaniaprostejkobiety(por.też1Tm3,11).Zpowodubrakuwykształceniaoraz(czemuPawełstarasięzaradzićw

1Tm2,11)stereotypówkulturowych,bezmyślneplotkowaniebyłoczęstymrysemżyciacodziennegokobiet.Żydowskieigrecko-rzymskietekstyganiąplotkującelubgadatliwekobiety,wtymtakże
wdowy.Esseńczycytakbardzodbalioswąreputację,żekażdegoczłonka,którynaraziłichnaoszczerczeoskarżenie,wykluczalizewspólnotynaokresroku.

Chcęzatem,żebymłodszewychodziłyzamąż,rodziłydzieci,

byłygospodyniamidomu,żebystronieprzeciwnejniedawały
sposobnościdorzucaniapotwarzy.

5,14żebymłodszewychodziłyzamąż.Paweł,pozdobytychdoświadczeniach,nieuważajużdłużejzaroztropneproponowaniemłodymwdowomideału,jakiprzedstawiłw1Kor7,8.40.
—żebystronieprzeciwnej.Chodzioczłowiekaźleusposobionego,wrogiegochrześcijanomlub—comniejprawdopodobne—oszatana.
5,14.OdczasucesarzaAugusta(ponadpięćdziesiątlatwcześniej)szybkiepowtórnezamążpójściewdówstałosięrzymskimobyczajem;byłtoteżideałpopieranyprzeznauczycieli

żydowskich.

Tradycyjniestarożytnifilozofowieimoraliściwymagaliodmłodychkobietczystości,skromności,cichości,podporządkowaniaiuległościmężowiorazsumiennegowypełnianiadomowych

obowiązków,wtymwychowywaniamałychdzieci.WprzeciwieństwiedoideałużonyzPrz31,wspołeczeństwiegreckimwymagano,bynieuczestniczyłaonawżyciupublicznymiograniczyłasiędo
sferydomowej-jedynegomiejsca,wktórymposiadaławładzę.Greckażonawpewnymsensie„panowała”wswoimdomu,chociażbyłapodporządkowanamężowi.Pawełpodtrzymujetutajpewne
wartościspołecznezewzględunaświadectwoEwangelii.

Jużbowiemniektórezeszłyzdrogiprawej,[idąc]zaszatanem.

14-15.

Tymmłodymjeszcze,wpełnisiłkobietomradziPaweł,żebystarałysięwstąpićwnowyzwiązekmałżeńskiizespokojemspełniałytowszystko,conależydomłodejżonyimatki.Z

pewnościąpamiętaApostoł,oczympisałw1Kor7,8:„Tymzaś,którzyniewstąpiliwzwiązkimałżeńskie,oraztym,którzyjużowdowieli,mówię:dobrzebędzie,jeślipozostanąjakija".Jestto
jednakżetylkorada,idlategoPawełzarazdoda:„Leczjeśliniepotrafilibyzapanowaćnadsobą,niechwstępująwzwiązkimałżeńskie.Lepiejjestbowiemżyćwmałżeństwie,niżpłonąć"(w.9).
ZapewnebyłynaterenieEfezutakiemłodewdowy,któreniepotrafiłynadsobązapanować:zeszłyzuczciwejdrogi,posłuszneszatanowi.DlategopoleceniePawła—boradazmieniasięjużwnakaz—
jesttakiekategoryczneiwyraźne:Chcę,...żebywychodziłyzamąż.

5,15.Wyrażenie„zejśćzdrogiprawej”pojawiasiętakżewZwojachznadMorzaMartwegowznaczeniuodstępstwaodwiary;zob.komentarzdo1Tm1,20.

Jeśliktóraśzwierzącychma[usiebie]wdowy,niechżeim

przychodzizpomocą,aniechnieobciążaKościoła,bymógłprzyjśćz
pomocątym,którerzeczywiściesąwdowami.

16.

Chodzitunajprawdopodobniejowdowy,oteprawdziwewdowy,którespełniającposługęduszpasterską,mieszkająbyćmożewspólnieujakiejśzamożniejszej,wierzącejwdowylub

mężatki.Jeśliowąwłaścicielkędomustaćnato,powinnaprzychodzićzpomocąKościołowiwutrzymaniuwdówpracującychdlacałejgminy.Wówczasśrodkipotrzebnenaichwyżywieniei
przyodzianiemożnabędzierozdzielićpomiędzyinneprawdziwewdowy,niezatrudnionezróżnychwzględówokołopracKościoła.

5,16.Pewnekobietybyłynatylezamożne,żemogłypełnićrolępatronów.Posiadałykrągludziuzależnionychodsiebiespołecznie,doktóregozaliczalisiękrewni,niewolnicy,wyzwoleńcy

lubinneosoby,którepragnęłybyćichklientami.Żądając,byzamożnichrześcijaniewypełnialiswojeobowiązkiwobecrodziny,PawełmanadziejępowiększyćfunduszeKościołaprzeznaczonena
pomocludziom,którzynaprawdęnieposiadająśrodkówutrzymania.

5,3-16.Szacunekwobecwdów.Pawełmożetutajnawiązywaćdowdówwszerokimtegosłowaznaczeniu,przypuszczalniejednakmanamyśliwdowy,którepełniąfunkcjewkościele,

podobniejaktomiałomiejscewchrześcijaństwiezIIw.poChr.(Komentatorzyniesązgodniwtejsprawie.)

Należypamiętać,żePawełwypowiadasięnatematwartości,któreobowiązywaływstarożytnymspołeczeństwie,mającnawzględzieświadectwoskładaneprzezKościół(1Tm5,7.14;6,1);

nietwierdziwięc,żewszystkiespołeczeństwapowinnytewartościpodzielać(np.lekceważyćstarszekobiety,którenigdyniewyszłyzamąż-1Tm5,10).

Prezbiterzy

Prezbiterzy,którzydobrzeprzewodniczą,niechbędąuważaniza

godnychpodwójnejczci,anajbardziejci,którzytrudząsię
głoszeniemsłowainauczaniem.

5,17podwójnejczci.Albo:„podwójnegowynagrodzenia”.

17.

Urządstarszychznanybyłprzedewszystkimnajprzódwgminachpalestyńskich,stanowiącnawiązaniedoinstytucjitzw.starszych,czylikolegium,składającegosięzazwyczajzsiedmiu

powszechnieszanowanych,doświadczonychludzi.Posiadalionipewnąwładzęadministracyjno-sądowniczą,donichteżnależałatroskaosprawyfinansowegminy.Nigdyjednakniesprawowali
żadnychfunkcjikapłańskich.Wspołecznościachniechrześcijańskichstarsi—razemzuczonymiwPiśmie—tworzyliwarstwęprzywódcówludu,wsamejzaśJerozolimiebyliczłonkamisanhedrynu
(JózefFlawiusz,Antiq,IX,3,15;XIV,5,4).OtóżnaśladyanalogicznegoustrojuadministracyjnegowłoniechrześcijaństwawskazująpewnetekstyzDziejówApostolskich.Itaknp.wedługDz11,30
PawełiBarnabawłaśnienaręcestarszychskładajądaryodKościoławAntiochii.Zatemniektóreprzynajmniejobowiązkistarszychprzypominająpewnefunkcjediakonów.ZDz15,6wynika,żestarsi
bralirównieżczynnyudziałwtzw.SoborzeJerozolimskim,gdziemielimożnośćnietylkozabieraniagłosuwdyskusji,lecztakżewydawaniapewnychdecyzji,oczymświadczynastępującawypowiedź:
„WtedyApostołowieistarsiwrazzcałymKościołempostanowiliwybraćludziprzodującychwśródbraci...iwysłaćdoAntiochiirazemzBarnabąiPawłem"(Dz15,22).Pozatymformuła:
„apostołowieistarsi"powtarzasiękilkarazywDziejachApostolskich(15,2.4.22.23),copozwalaprzypuszczać,żestarsiposiadalinietylkopewnąwładzęadministracyjną,lecztakżemożność
wyrokowaniawsprawachwiaryimoralności.Nawzórspołecznościpalestyńskich,wgminachzakładanychprzezPawłaiBarnabęnaterenieAzjiMniejszejiGrecjirównieżistniejąkolegiastarszych.
Starsizwiązanisąpersonalniezdanągminą,pozostająnamiejscu,idlategomówisięonichzwykle:„starsitakiegoatakiegoKościoła".

NiemajednakwNTżadnychwypowiedzi,którebywskazywałynato,żektośspośródstarszychcieszysięprzywilejemszczególnegopierwszeństwa,żejestgłowąlokalnegoKościoła.

Najwyższawładzawdalszymciągunależydosamychapostołów,mimoiżstarszymjestdanatakżemożnośćpewnegoudziałuwrządzeniu(1Tm5,17).Wprzeciwieństwiedoprocedurystosowanejw
społecznościachpalestyńskichniechrześcijańskich,starszychwgminachzakładanychprzezPawłapowołująniewszyscywierni,lecztylkoapostołowieprzypomocywspomnianegojużrytuwłożenia
rąk.

Wkażdymraziecodochronologiitermin„starszy",choćbyzewzględunaczęstszeużyciewDziejachApostolskich,zdajesiębyćwcześniejszy,coskłaniadoprzypuszczeń,żeisama

godnośćstarszegozaistniaławzwyczajachpierwotnegoKościoławcześniejniżurządbiskupa.

5,17.„Cześć”łączyłasięczasamizzapłatą(1Tm5,18).PodwójnazapłatabyłaczasamiwypłacanaszczególniecenionymżołnierzomitakąPawełmatutajprzypuszczalnienamyśli.

Ponieważstarsi,którzynieposiadalidużegomajątku,byliprzynajmniejczęściowozależniodpracującychdzieci,Pawełzachęcadoudzielaniaimwsparcia(wsparcietonieoznaczaoczywiście
nadmiernegoichwzbogacenia).

MówibowiemPismo:Niezawiążeszpyskawołowimłócącemu,

oraz:Godzienjestrobotnikzapłatyswojej.

5,18zapłatyswojej.Wariant:„swojegopożywienia”(por.Mt10,10).DocytatuzPwtzostałododanesłowoChrystusa,znanenamtylkozŁk(10,7),cojednakniezakładawsposób

konieczny,żewowymczasieŁkbyłajużwpełnizredagowanaiuznawanajako„Pismo”(por.2Tm3,14+).

18.

Ponieważprezbiterzytrudząsiędladobragminy,gminamaobowiązekzapewnićimmaterialnąegzystencję,zgodniezresztąztym,cojużprzewidywałoprawostarotestamentalne.

5,18.PawełuzasadniaswojestanowiskozarównonapodstawieStaregoTestamentu(Pwt25,4),jakiwypowiedziJezusa(por.Łk10,7).Cytatyztekstówuznawanychzaautorytatywnelub

klasycznebyływykorzystywanewcelachdowodowychnietylkowliteraturzeżydowskiej,lecztakżegrecko-rzymskiej.

Przeciwkoprezbiterowinieprzyjmujoskarżenia,chybażena

podstawie[zeznań]dwualbotrzechświadków.

5,19.Równieżkulturagreckauznawaławartośćświadectwawprzypadkuwerdyktówprawnych,leczświadectwodwóchlubtrzechświadkówbyłojednymzpodstawowychwymagań

żydowskiegoprawa(woparciuoPwt17,6;19,15).ZdaniemPawła,jesttoniejakodrugastrona„nienagannego”postępowania(1Tm3,2):oskarżeniamuszązostaćnależyciezbadane,niezaś
przyjmowanebezkrytycznie.

Trwającychwgrzechuupominajwobecnościwszystkich,żeby

takżeipozostaliprzejęcibylilękiem.

19-20.

Obawierszemówiąopotrzebiezachowaniasprawiedliwościwwydawaniuwyrokówopostępowaniuinnychludzi.Nakazypowyższemogąuchodzićzapoczątektejksięgikodeksu

PrawaKanonicznego,któranositytułDedelictisetpoenis.Ostrożność,zjakąmająbyćprzyjmowaneskargiprzeciwkoduchownym,jestwyrazemsprawiedliwości,pojmowanejwedługzasadysuum
cuique,swoistazaśkompromitacjagrzesznikówwopiniipozostałychwiernychmanacelupodwójnedobro:samychwiernychtymskuteczniejodwiedzieodzłego,adlainnychbędziestanowićpoważną
przestrogę.

5,20.Wjudaizmiekładziononacisknaupominanieiudzielanienagan.Publiczneupomnieniebyłoostatnimśrodkiem,któregonależałoużyćjedyniewówczas,gdyzawiodłypróby

polubownegozałatwieniasprawy(zob.komentarzdo1Tm5,1-2).

Różnezalecenia

ZaklinamcięnaBogaiChrystusaJezusaorazwybranych

aniołów,abyśtegoprzestrzegałbezuprzedzeń,niepowodującsięw
niczymstronniczością.

21.

Jeszczejedno—tymrazemwyjątkowouroczyste,zprzywołaniemjakoświadków:BogaOjca,JezusaChrystusaiJegoaniołów—upomnienieTymoteusza,abywzarządzaniu

Kościołemkierowałsiębezwzględnąuczciwościąiobiektywizmem.Bógniemawzględunaosobę,(Rz2,11),niemogąmiećgorównieżJegourzędowiwysłannicy.Każdypowinienotrzymywaćto,na
cozasługuje.

5,21.Powołanieświadkówwewłasnejobroniemiałoznaczniebardziejautorytatywnycharakter.Pawełpowołujenajwyższychświadkówwtejsprawie.Aniołowie,októrychjestmowa,byli

„wybrani”,wprzeciwieństwiedoaniołówupadłych.Wstarożytnymświecie-szczególniewStarymTestamencieiwjudaizmie(któryniefaworyzowałzzasadyludzinależącychdowarstwwyższychw
rozsądzaniusporów,jaktoczyniłopraworzymskie)-podkreślano,żesędziowiepowinnibyćbezstronni.

Nanikogorąkpośpiesznienienakładajaniniebierzudziałuw

cudzychgrzechach.

5,22NapoczątkuzdaniamowaonadaniukomuśfunkcjiwKościele(por.4,14+).Inniuważają,żechodzituogestodpuszczeniagrzechów.

22.

WksięgachNTnatrafiasiędośćczęstonawzmiankiowkładaniurąk.Podwzględemtreściryttenjestdośćwieloznaczny.Itaknp.uMk10,13-16oznaczabłogosławieństwo,którego

Chrystusprzeztenwłaśniegestudziela.Dośćczęsto,zwłaszczawopisachcudownychuleczeń,jestmowaotym,żeChrystuswkładaręcenaludzi(Mt9,18;Mk6,5;8,23.25;Łk4,40;13,13).
Niekiedy,równieżwcelachleczniczych,posługująsiętymgestemApostołowie(Dz28,8);Pawełodzyskujewzrokwtedy,kiedywłożynaniegoręceAnaniasz(Dz9,12.17).

ZdarzająsięjednakwNTitakieteksty,wedługktórychwłożenierąkjestzewnętrznąoznakąprzekazaniapewnejwładzyalbourzędu.Itaknp.wybórdiakonówdokonujesięprzezmodlitwę

iwłożenierąkgronaApostołównaprzedstawionychkandydatów(Dz6,6).PrzezwłożenierąktakżePawełiBarnabawybraliiustanowilistarszychwewszystkichKościołach(14,23);wpodobny
sposóbzostalimianowaniprezbiterzyibiskupiwEfezie(20,28),awysłaniePawłaiBarnabynapraceapostolskiewśródpogantakotozostałoopisane:„Wtedypopościeimodlitwieorazpowłożeniu
nanichrąk,wyprawiliich"(13,3).Możnabywięcprzypuszczać,napodstawiechoćbytylkoprzytoczonychdotądtekstów,żewładzę„apostołowania"przekazywanojużwczasachPawłaprzez
wkładanierąkinieokreślonąbliżejmodlitwę.DośćwymownieświadcząotymDz14,23i20,28.

Małoprawdopodobnewydajesięprzypuszczenie,żeryttenbyłustanowiony—gdychodzioprzekazywanieurzęduapostolskiego—przezsamegoChrystusa.Raczejsądzićnależy,iż

zwyczajprzekazywaniapewnejwładzyprzezobrzędwkładaniarąkzostałzaczerpniętyzpraktykiżydowsko-rabinistycznej.ZostałzczasemzarzuconyprzezSynagogęwłaśniedlatego,żewszedłdo
rytuałuchrześcijańskiego.

Mimosugestiiniektórychegzegetów,w1Tm5,22nienależydopatrywaćsięaluzjidojakiegośrytupokutnego.MatobyćraczejpowtórzenieprzezTymoteuszategosamegoobrzędu

wkładaniarąk,któregodokonałkiedyśPawełnaTymoteuszu.Wzmiankawbezpośredniopoprzedzającymkontekścieobrakukapłanównajwyraźniejpodsuwatęwłaśnieinterpretacjęjakonajbardziej
prawdopodobną.Takwięcmamyprawoprzypuszczać,żepierwsze„święceniakapłańskie"byłyudzieloneprzezwłożenierąk,czemutowarzyszyłyspecjalnemodły.

PolecenieniebraniaudziałuwgrzechachcudzychwynikaztroskiodobreimięTymoteuszawśródwiernych,amożetakżeiwśródpogan.PrzełożonyKościoła—ponieważjestosobą

eksponowanąiwpewnymsensiewłasnościącałejgminy—powinienwiedziećto,coonimmówiąludzie.

5,22.Nauczycieleżydowscy„kładliręce”nauczniapodczasjego„wyświęcania”(zob.komentarzdo1Tm4,14)itowłaśniematutajPawełnamyśli.Wyświęcenieprezbitera,którynie

zostałwcześniejpoddanypróbie(zob.komentarzdo1Tm3,10),czyniłoczłowieka,którytegodokonał,odpowiedzialnymzajegopóźniejszeprzewinienia,oiletenokazałsięniegodny.Zachowanie
samegosiebie„czystym”odgrzechubyłozarównostoicką,jakiżydowskącnotą.

Siebiesamegozachowajczystym!Samejwodyjużniepij,

używajnatomiastpotroszewinazewzględunażołądekiczęstetwoje
niedomagania.

23.

PięknydowódmiłościiprzywiązaniaPawładoTymoteusza.JedynytekstświadczącyrównieżonienajlepszymzdrowiufizycznymtegoumiłowanegouczniaApostołaNarodów.

5,23.Większośćludzipiławinodoposiłków(dojednejmiarywinadodawanozwykledwiemiarywody.Niebyłoonopoddawaneprocesowidestylacji,ulegałojedynienaturalnej

fermentacji).Tymoteuszpowstrzymywałsięodpiciawina(oprócz,jakmożnasądzić,WieczerzyPańskiej),byćmoże,byzapobieckrytyceludzi,którzypozostawalipodwpływemfałszywych
nauczycieli(1Tm4,3;niektórzyasceciunikalipiciawina).Pawełzachęca,byniewzbraniałsięprzedpiciem.Winoczęstopomagałochorym,łagodziłodolegliwościżołądkoweizapobiegałoczerwonce
(dezynfekowałowodę).

Grzechyniektórychludzisąwiadomewszystkim,wyprzedzając

wydaniewyroku,zaniektórymizaśidąśladwślad.

24.

Jesttonajprawdopodobniejaluzjadopublicznych,wszystkimznanychgrzeszników,chrześcijanefeskich,irównocześnieprzestrogadlatych,którzypotajemniedopuszczająsię

różnorakichprzestępstw.Przyjdzieczas,iżwszystkostaniesięjasne,możenawetdlaludzi;przedBogiemzaśniczegoniemożnaukryć.

Podobnieteżwiadomesączynydobre;aite,zktórymijest

inaczej,niemogąpozostaćwukryciu.

25.

Senswierszapodnosinaduchutych,którzynikomunieznani,sąjednakniezłomniewierniBogu.Nicniezmarnujesięzichnawetnajbardziejukrytychuczynków.Dobromabowiemtę

własność,żenietrzebago„nasiłę"pokazywać.Objawiasięonosamoiwtedynadalpełniswądodatniąfunkcję.Okazywaneprzemocą,wystawianenapublicznywidok,przestajebyćdobrem.

5,24-25.Grzechyukrytelubgrzechysercabyłytrudnedoosądzenia(1Tm5,22),coprzyznawałowielustarożytnychpisarzy.

1Tm6

Niewolnicyipanowie

Wszyscy,którzysąpodjarzmemjakoniewolnicy,niech

własnychpanówuznajązagodnychwszelkiejczci,ażebynie
bluźnionoimieniuBogainaszejnauce.

Obokwdówisierotnaszczególnątroskę,zracjiichpołożeniaspołecznego,zasługiwaliniewolnicy.Zpewnościąniebrakłoichtakżewgminieefeskiejidlategoichrównieżobejmuje

Pawełswojąapostolskąmiłością.Doskonałezdajesobiesprawęzsytuacji,wjakiejżyją,skoromówionich,że„sąpodjarzmem”.Jeżelizaśznajdująsięwniewoliuludziniewierzących,ichlosjest
jeszczetrudniejszydozniesienia.Zpewnościąmanawzględzieceleapostolsko-misyjne,gdyzobowiązujeniewolnikówdouległościiokazywaniaszacunkunawet—lubwłaśnie—takimpanom.Nie
ulegałobowiemwątpliwości,żewartośćchrześcijaństwaocenialipoganiewedługżyciajegowyznawców.Stylowegożyciamusiałzaniepokoićnawettychludzi,którzynicniesłyszelioChrystusie.
Zresztąwgręwchodziłzpewnościązwykłyrozsądek:wowychczasachniemożnabyłozdobyćsobiewolnościprzemocą,uległościązaśudawałosięniekiedypodbićwniewolędlaChrystusatakże
człowiekawolnego,właścicielaniewolnika.

Cizaś,którzymająwierzącychpanów,niechajichnie

lekceważąztegopowodu,żesąbraćmi,aleniechimlepiejsłużą,
dlategożesąoniwierzącymiiumiłowanymijakouczestnicy
dobrodziejstwa.Tychrzeczynauczajidonichzachęcaj!

6,2iumiłowanymi.AlbojakBJ:„iprzyjaciółmiBoga”.

Należałoczuwaćnadswoimpostępowaniemtakżewtedy,gdybyłosięniewolnikiemchrześcijanina.Wiadomo,żetakipanbyłrównocześniebratemwwierze.Istniałowięcwżyciu

codziennymdużeniebezpieczeństwozbytniegospoufaleniasięznimiwrezultacienieoddawaniamuczci,należnejjakopanu.Otóż—niezajmującsiętuproblememmoralnejgodziwościlub
niegodziwościniewolnictwawśrodowiskachchrześcijańskich—Pawełprzestrzegaprzedprzenoszeniempoczuciarównościzpłaszczyznyreligijnejnapłaszczyznęspołeczną,pozostającązresztą,jak
wiadomo,podkontroląwładzzwierzchnichniechrześcijańskich.Panomchrześcijańskimnależysłużyćzeszczególnągorliwościąwłaśniedlatego,żesąbraćmiiżeobowiązkiwzględemnichwypełnia
sięzprawdziwejmiłości.

NainnymmiejscunieomieszkaPawełprzekazaćsamympanomwielupouczeńcodotego,jakpowinnitraktowaćniewolników(por.Kol3,22-25;Ef6,5-8;1P2,18-25;Tt2,9n;Flm).
6,1-2.Radydlaniewolników.Wkontekścienapomnieńzwiązanychzdomem(1Tm3,15),Pawełwnaturalnysposóbumieszczatutajradydlaniewolników.Radytebyływażne,bowiem

religia,którąRzymianiepodejrzewalibyopodsycanieniezadowolenianiewolników,zostałabynatychmiastuznanazawywrotowąipoddanaprześladowaniu.Pawełpragnie,bywierzącyniewolnicy,jak
równieżwolnichrześcijanie,składaliświadectworoztropnieizgodniezzasadamiówczesnejkulturyGdyPawełpowiada,żepanowiedoznają„dobrodziejstwa”zestronyswychniewolników(w.2),
sięgapoterminużywanyzwłaszczawodniesieniudozamożnychdobroczyńców,którzyudzielalidarówludziomniżejodsiebiepostawionym.Wtensposóbapostoł,podobniejakstarożytnyfilozof
Seneka,ukazujeniewolnikówjakoludziwoczachBoga,którzyobdarowująswychpanówdobrowolnąsłużbą.

Wadybłędnowierców

JeśliktośnauczainaczejinietrzymasięzdrowychnaukPana

naszego,JezusaChrystusa,oraznauczaniazgodnegozpobożnością,

6,3.„Zdrowesłowa”oznaczająsłowamądre.Greccyirzymscypisarzeczęstoposługiwalisięobrazamizaczerpniętymizmedycyny,byopisaćduchowystanludzkiejduszylubludzkie

wierzenia.ByćmożePawełczynitutajaluzjędonaukiJezusa(por.Mt6,19-34).

[to]jestnadęty,niczegoniepojmuje,leczchorujenadociekania

isłowneutarczki.Znichrodząsię:zawiść,kłótliwość,bluźnierstwa,
złośliwepodejrzenia,

6,4nadociekania.Dosł.:„naposzukiwania”.PoszukiwaniuBoga,którewSTstreszczałocałąpostawęczłowiekawiernegoJahwe(Pwt4,29;Ps27,8+;Jr29,13-14;itd.)iktórezachowało

wartośćwNT(Mt6,33;7,7-8;Dz17,27;itd.),apostołprzeciwstawiatu(por.1,4;2Tm2,16.23;Tt3,9)zawiłeniedorzeczneposzukiwania,niekończącesię,ponieważnieumiarkowane,zgubne
„choroby”wobec„zdrowej”nauki(w.3;1,10+),poszukiwaniawynikającezciekawości,któreroszcząsobiepretensjedoprzekraczaniatajemnicywiary(por.2J9).

6,4.Rzekomiintelektualiścilubilisięspieraćodrobneniuanseznaczeniowesłów,zamiastzajmowaćsięsprawamioistotnymznaczeniu;zob.komentarzdo1Tm1,6.

ciągłesporyludziowypaczonymumyśleipozbawionych

prawdy–ludzi,którzyuważają,żepobożnośćjestźródłemzysku.

3-5.

PoraztrzeciwracaPawełdosprawybłędówgłoszonychwEfezie.Ukazujetymrazemowocezrodzoneztakiegoposiewu.Otóżgłosicieletychbłędów,wskutekciągłegopopisywania

sięurojonąmądrością,popadająwpychęiwrezultacieniestarająsięozrozumienieprawdy,jenotrwająwchorobliwejwprostżądzydociekań,przeradzającychsięzczasemwformalneutarczkiz
przeciwnikami.Niemniejsmutnyobrazprzedstawiająsłuchaczetychwywodów:dochodzimiędzynimidozawiści,sprzeczek,bluźnierstwizłośliwychpodejrzeń.Wszystkodlatego,żeniktznichnie
wie,gdzieijakajestprawda,akażdy,nawzórgłoszącychfałszywenauki,chciałbysiępochwalićjejznajomością.Wreszcie—itojestmożenajgorsze—cibiedni,oszukaniludziepatrząc,jakich
nauczycielomnieźlesięwiedziedziękizyskomczerpanymzpseudopobożnegonauczania,doznającprzezto,byćmoże,uszczerbkuwłasnegostanuposiadania,dochodządowniosku,żepobożnośćjest
źródłemdochodów.OtodoczegoprowadziodejścieodnaukiKościoła,któryniegłosiniczegoinnego,jaktylko„zdrowesłowaPananaszegoJezusaChrystusa".

6,5.ŻydziczęstotraktowalibogactwojakoznakBożegobłogosławieństwa,wielunauczycielinauczałoteż,żeludziom,którzysłużąBogu,będziesięwiodłolepiejniżinnym.Zasadatabyła

jednaktraktowanaogólnie,podobniejakmaksymazKsięgiPrzysłów:ktociężejpracuje,więcejzarabia.Nauczycielecitwierdzilijednak,żebogactwomożebyćwykorzystanezarównowdobrym,jaki
złymcelu;wieluostrzegałoteżprzedniebezpieczeństwami,jakiekryjewsobiebogactwo,anawetłączyłopobożnośćzubóstwem.Podobnąniejasnośćznaleźćmożnaugrecko-rzymskichfilozofów:
wielupowiadało,żebogactwomożnazaakceptować,podwarunkiemżeczynisięzniegodobryużytek,leczinni-(najczęściejcynicy)twierdzili,iżnależysięgocałkowiciewyrzecjakozbędnego
ciężaru.Filozofowiestarożytninieuważalijednakzwyklebogactwazanagrodęzadobrepostępowanie.Niejestjasne,czyprzeciwnicyPawłagłosili,żepobożnośćjestśrodkiemprzynoszącymzyski,
czyteżzwyczajnieposługiwalisięreligiąjakoźródłemkorzyścimaterialnych.

Wielkimzaśzyskiemjestpobożnośćwpołączeniuz

poprzestawaniemnatym,cosięma.

6,6.Moraliściużywaliczasamisłowa„zysk”wznaczeniuprzenośnym,niekonieczniematerialnym.Judaizmczęstopostrzegałdoczesnymajątekjakonieistotnywporównaniuz

prawdziwymbogactwemprzyszłegoświata,którenaprawdęsięliczy.Jednaznajbardziejpowszechnychdoktryngłoszonychprzezfilozofówiludzipozostającychpodichwpływamizachęcałado
czerpaniazadowoleniazżycia-ludziepowinnibyćsamowystarczalni,wiedzieć,żeniepotrzebująniczegowięcejodtego,cootrzymaliodnatury.

Nicbowiemnieprzynieśliśmynatenświat;nicteżniemożemy

[zniego]wynieść.

6,7.Pawełcytujetutajznanąwypowiedź,sformułowanąpodobnieprzezCycerona;jestonapoświadczonatakżewStarymTestamencie(Hi1,21),wliteraturzeżydowskiejdiasporyiw

utworachpisarzygrecko-rzymskich.

Mającnatomiastżywnośćiodzienie,idachnadgłową,bądźmy

ztegozadowoleni.

6-8.

Pobożnośćjestrzeczywiścieźródłembogactwa,alejakżeinaczejpojmowanego.Ijakżeinaczejwinnabyćrozumianawtedysamapobożność.Musijejtowarzyszyćgotowość

wyrzeczeniasięwszystkiegodlaBoga.Takąpostawędyktujezresztązdrowyrozsądekopartynawierzewżyciepozagrobowe.Jeżeliczłowiekniczesobąniemożezabraćnadrugiświat,anatym,
widzialnymświecie,takniedługoprzebywa,toczywartowkładaćtyletruduwgromadzeniedóbrtakbardzonietrwałych?Zcałąwięcradościąpowinienczłowiekpoprzestawaćnazapewnieniusobie

pożywienia,ubraniaidachunadgłową.Resztaniejestwartazabiegówimarnowaniakrótkiegoczasużycia.

6,8.Wliteraturzestarożytnej„żywnośćiodzienie”byłyzwykleuważanezapodstawowepotrzeby,którychzaspokojeniadomagalisięnawetcynicyinajbiedniejsichłopi(cynicyiwiększość

wieśniakówmielijedyniejedenpłaszcz).Natemat„zadowolenia”,zob.komentarzdo1Tm6,6iFlp4,11.

Aci,którzychcąsiębogacić,popadająwpokusęiwzasadzkę

diabłaorazwlicznenierozumneiszkodliwepożądania.Oneto
pogrążająludziwzgubieizatraceniu.

6,9wzasadzkę.WWulgaciedodane:„diabła”.
—nierozumne.Wulgata:„bezużyteczne”.
6,9.Ludziewspółcześnirozumieją„bogactwo”inaczejniżpierwsiczytelnicyPawłowi.Wkontekściepowszedniegoubóstwa,jakiepanowałowstarożytnymświecieśródziemnomorskim,

ludzieciuznalibystylżyciawspółczesnychEuropejczykówza„bogaty”.Podobniejakwiększośćówczesnychpisarzy,Pawełzwracasięraczejdoludzispragnionychbogactwa(por.Prz28,20),niżdo
tych,którzyjużsąbogacizpowoduotrzymanegodziedzictwalubprzedsiębiorczości(1Tm6,17).

Albowiemkorzeniemwszelkiegozłajestchciwośćpieniędzy.

Zanimitouganiającsię,niektórzyzbłądzilizdalaodwiaryisobie
samymzadaliwielecierpień.

6,10Pierwszezdanietoobiegoweprzysłowiewświeckiejliteraturzeowegoczasu.

9-10.

Trudnoobardziejdosadneprzedstawienieskutkówzbytniegoprzywiązaniasiędorzeczytegoświata.Zbytecznewydająsięnawetjakiekolwiekkomentarze:korzeniemwszelkiegozła

jestchciwość.Człowiekopanowanytążądzągotówjestponiżaćsiebie,tracićswojąludzkągodność,byzapieniądzesłużyćwszystkimiwszystkiemu.Alemożeteżbyćiodwrotnie:Zdobywszy
pieniądze,człowiekwdrapujesięnanajwyższeszczytyludzkiejwyniosłości:nikogoniewidzi,dlanikogoniemaszacunku,pozatymi,którzysąprzynajmniejrównimustanemmajątkowym.Mówiącto
Pawełopierałsięnaswychbogatychobserwacjachżyciowych,przyczymniemusiałchybanawetszukaćprzykładówzbytdaleko,pozagranicamispołecznościefeskiej.PewnieiTymoteuszowi,i
wiernymEfezubyliznanici,którzy„zabłąkalisięzdalaodwiary".Byćmoże,iżwieluwiernychpatrzyłoteżnacierpieniaodstępcówspowodowanebogactwami,bożądzaposiadania,ponieważnigdy
niedajesięzaspokoićwpełni,jestostatecznieźródłemwieluudręk.

6,10.Pawełcytujetutajznanestarożytneprzysłowieochciwości,którajestźródłemwszelkiegozła.Przekonanietobyłojeszczebardziejrozpowszechnioneodsamegoprzysłowia,które

raczejbyłoznanefilozofomiludziom,którzydarzyliichszacunkiem.

6,3-10.Pułapkimaterializmu.HeretycyposługiwalisięEwangeliąwceluosiągnięciamaterialnychkorzyści.Pawełpowiada,żechrześcijanompowinnawystarczyć„żywnośćiodzienie”

(1Tm6,8),mająwięcdążyćjedyniedozaspokojeniaswoichpodstawowychpotrzeb(por.Mt6,25).Chciwośćbyłajednymzpowodów,dlaktórychPawełzakazałpełnieniaurzędówwKościeleludziom
przywiązanymdodóbrmaterialnych(1Tm3,3.8).Takżeniektórzypogańscyfilozofowiewykorzystywaliswojąfilozofiędoczerpaniazysku,leczrodziłotowobecnichwrogośćiwywoływałokrytykę.

Zachętadowiernejsłużby

Tynatomiast,oczłowieczeBoży,uciekajodtegorodzaju

rzeczy,apodążajzasprawiedliwością,pobożnością,wiarą,miłością,
wytrwałością,łagodnością.

11.

PawełnazywaTymoteuszamężemBożymnietylkodlatego,żejakochrześcijaninjestonrzeczywiściedzieckiemBoga,aległównieztegopowodu,żeprzezswojeposłannictwoi

posiadanąwładzęjestspadkobiercąprzywilejówimianaprorokówstarotestamentalnych,którzysąnazywaninajczęściej„mężamiBożymi"(por.2Krl13,1.4.6n;Pwt33,1;Ps90[89],1;2Kor8,14;
Joz14,6).Jeżeliżadenchrześcijaninniemożedwompanomsłużyć,tocimężowiewszczególnościmusząbyćwierniBogu.DlategoPawełnakazujeTymoteuszowiuciekaćodmamony,októrejbyła
mowawtekściepoprzedzającym,dokładaćwszelkichstarań,bycałejegożyciebyłosamąsprawiedliwością,pobożnością,wiarą,miłością,wytrwałością,łagodnością.Wówczasbędzieonoargumentem
niemniejprzekonującymniżsamanauka.

6,11.Starożytnimoraliściczęstozachęcaliswychczytelników,by„uciekali”przedwystępkami.Hetyciużywaliwyrażenia„człowiekBoży”wodniesieniudoosóbnależącychdosfery

religii,StaryTestamentokreślałnimludzipowołanychprzezBoga,którewypowiadająsięwJegoimieniu.Rzadkiewystępowanietegowyrażeniawpóźniejszejliteraturzeżydowskiejjest
przypuszczalniewynikiempojmowaniagowsensiestarotestamentowym,podobniejaktoczyniPaweł.

Walczwdobrychzawodachowiarę,zdobywajżyciewieczne:

doniegozostałeśpowołanyi[onim]złożyłeśdobrewyznaniewobec
wieluświadków.

6,12Niewiadomodokładnie,dojakiejokolicznościzżyciaTymoteuszaPawełczynialuzjęnakońcuwiersza(dochrztu,dowyświęcenianasprawowanieposługi?).

12.

Swoją—inietylkoswoją—pracęapostolskąprzyrównujePawełkilkarazydozapasówsportowych.Itaknp.Tymoteuszowidajenastępującepolecenie:„Weźudziałwtrudachi

przeciwnościach...Równieżjeżeliktośstajedozapasów,otrzymujewieniectylko[wtedy],jeżeliwalczyłprzepisowo"(2Tm2,3-5).Piszączaśoswoichapostolskichzmaganiachoświadczy
Koryntianom:„Japrzetobiegnęniejakbynaoślep;walczęnietak,jakbymzadawałciosywpróżnię,leczposkramiammojeciałoibioręjewniewolę"(1Kor9,26).CzytająctentekstKoryntianiemieli
przedoczymarównocześniedwuzawodników:biegaczaipięściarza.ObrazbiegnącychzawodnikówuważałPawełzaśrodekszczególnieprzydatnydozilustrowanianaturyiwłaściwościposługi
apostolskiej.Otococzytamywkontekściepoprzedzającymzacytowanyprzedchwiląwiersz:„WszystkozaśczyniędlaEwangelii,bymiećwniejswójudział.Czyżniewiecie,żegdyzawodnicybiegną
nastadionie,wszyscywprawdziebiegną,leczjedentylkootrzymujenagrodę?...Każdy,którystajedozapasów,wszystkiegosobieodmawia;oni,abyzdobyćprzemijającąnagrodę,myzaś
nieprzemijającą"(9,23n).PrzypominającswojąapostolskąprzeszłośćpiszePawełdoGalatów:„Potem,poczternastulatach,udałemsięponowniedoJerozolimywrazzBarnabą,zabierajączesobą
takżeTytusa.Udałemsięzaśwtęstronęnaskutekotrzymanegoobjawienia.IwyłożyłemimEwangelię,którągłoszęwśródpogan,osobnozaśtym,którzyciesząsiępowagą,[bystwierdzili],czynie
biegnęlubniebiegłemnapróżno"(Ga2,1n).

Odkrycieźródełliterackichwymienionychwyżejmetaforsportowychniestanowiproblemu:wiadomo,żejesteśmywkręgupojęćimyśligreckich.Jednakże,jakprzyinnychprzenośniach,

takiturównież,Pawełniezamierzastwarzaćadekwatnychparalelimiędzygreckimizapasamisportowymiawłasnąteologiąposługiapostolskiej.Obrazy—skądkolwiekbyłybyzaczerpnięte—przez
umieszczenieichwodpowiednimkontekściepowodująskojarzeniaocharakterzereligijnym.

Jeszczewtymsamymwierszuzmieniasięmetaforyka.StajemywspólniezTymoteuszemprzedtrybunałemsądowym,gdziewobecurzędowychoskarżycieliskładaonświadectwoożyciu

wiecznym.Tymoteuszzeznajedobrze,Pawełwyrażamuzatopochwałę.Wszystko,corobili,mówili,doczegozachęcaliwysłannicyBogazarównowST,jakiwNTposiadałobezpośrednizwiązekz
życiemwiecznym.Byłoswoistymwyznaniemwiarywistnienietegożycia.

6,12.Starożytnigrecko-rzymscymoraliściczęstoopisywalimoralnezmaganiawkategoriachwalki,podobniejaktekstyżydowskie,pozostającepodichwpływem(np.4Księga

Machabejska,gdzieodnosisięjedomęczeńskiejśmierci).Obraz,którypojawiasięwgreckimoryginalenienawiązujejednakdoterminologiiwojskowej-chodzioinnewyobrażenie,poktóremoraliści
sięgalirównieczęsto,bywykorzystaćjewznaczeniuprzenośnym-walkizapaśniczejlubzawodówsportowych.

NakazujęwobliczuBoga,któryożywiawszystko,iChrystusa

Jezusa–Tego,któryzłożyłdobrewyznaniezaPoncjuszaPiłata–

6,13któryzłożyłdobrewyznaniezaPoncjuszaPiłata.ChodzioobwieszczenieprzezJezusaJegomesjańskiejkrólewskościiroliobjawicielaprawdy(J18,36-37).WzmiankaoPoncjuszu

Piłaciewzmacnia„oficjalny”tontegoświadectwa—wzoruwyznaniawiarychrześcijaninapodczaschrztuczyteżwobliczuprześladowców.

6,13.Wezwaniebogównaświadkówbyłouznawanezaszczególniewiążące.

ażebyśzachowałprzykazanienieskalane,bezzarzutu,ażdo

objawieniasięnaszegoPana,JezusaChrystusa.

6,14doobjawieniasię.Grec:epifaneia.BJ:„pojawieniesię”lub„zjawieniesię”.Raczejtookreślenie(w2Tes2,8odniesionedoNiegodziwca,Bezbożnika),anie„przyjście”(1Kor15,23+

—grec:parousia)i„objawieniesię”(1Kor1,7+—grec:apokalypsis)jeststosowanewlistachpasterskich,abywskazywaćpojawieniesięChrystusa—czytowJegoeschatologicznymtriumfie(tutaji
2Tm4,1.8;Tt2,13;Hbr9,28),czyteżjużwodniesieniudojegoodkupieńczegodzieła(2Tm1,10;por.Tt2,11;3,4).

13-14.

ZtymświadczeniemgłosicieliDobrejNowinykojarzysięPawłowiświadectwozłożoneprzezJezusaChrystusawobecPoncjuszaPiłata.Byłotoświadectwowyjątkowe,idlatego

Chrystuspatronujewszystkim,którzyzJegowolimająświadczyćożyciuwiecznym.OtóżwimiętegonajdoskonalszegoŚwiadkaorazwimięBogasamegowzywaPawełTymoteusza,abysiętroszczył
jaknajusilniejozachowaniedepozytuwiary.WEwangeliiŁukaszaJezuszadajepewnegodnianastępującepytanie:„CzyjednakSynCzłowieczyznajdziewiaręnaziemi,gdyprzyjdzie?"(Łk18,8).
OtóżPawełsamchciałbyuczynićwszystko,idopodobnychwysiłkówzachęcaswoichuczniów,abyodpowiedźnatopytaniewypadłapozytywniewdniuponownegoprzyjścia—przyjścianasąd
ostateczny—JezusaChrystusa.

6,14.Słowo„nieskalane”możenawiązywaćdowymagania,byskładaćBoguczysteofiarypozbawioneskazy(np.Kpł1,3.10;3,1.6;4,3-23-32)lubdo„nieuszkodzonych”towarówitp.-był

tonaturalnyobrazpełnejdoskonałości.Natematokreślenia„bezzarzutu”,zob.komentarzdo1Tm3,2.Słowo„objawieniesię”byłoczasamiużywanewreligiigreckiejnaoznaczeniemanifestacji
bóstwa,leczwjęzykugreckimmożerównieżwyrażaćteofanięwczasachostatecznych,zgodniezżydowskimiwyobrażeniami.

Ukażeje,wewłaściwymczasie,błogosławionyijedyny

Władca,KrólkrólującychiPanpanujących,

6,15.WliteraturzeżydowskiejczęstoprzedstawiasięBogajakokróla.Władcy,którzypodawalisięzanajpotężniejszychkrólów(np.babilońscykrólowielubwładcyPartów),określali

siebiemianem„królakrólówipanapanów".Greccypisarze(np.DioChryzostom)stosowaliczasamitentytułwodniesieniudoZeusa.WjudaizmiebyłonczęstoużywanywstosunkudoBoga,
ChrześcijaniezaśnazywalitakJezusa(por.Ap19,16).

jedynymającynieśmiertelność,któryzamieszkujeświatłość

niedostępną,któregoniktzludziniewidziałaniniemożezobaczyć:
Jemucześćimocwiekuista!Amen.

6,16Taprzepięknadoksologiajestniewątpliwiewzorowananajakimśhymnieliturgicznym(por.1,17),możejestjegofragmentem.Zawierasiedemformułoinspiracjibiblijnej,

przełożonychnajęzykhellenistyczny,przeciwwszelkiemukultowioddawanemuludziomiwszelkimroszczeniomdozrozumieniatajemnicyBoga.

15-16.

Niktniewie,kiedynastąpiówszczególnydzień,leczwwyrokachBożychczastegoprzyjścia,jakonajbardziejwłaściwy,jestjużoddawnawyznaczony.Tejostatniejzapowiedzi

ponownegoprzyjściaChrystusadokonujePawełsłowamizaczerpniętymizjakiegośliturgicznegohymnu.Będzietoprzyjściepełnemajestatuichwały,aChrystuspojawisięjakoJedynyWładca,Król
królującychiPanpanujących.WszystkiebowiempotęgilegnąuJegostóp:„Wreszcienastąpikoniec,gdyprzekażekrólowanieBoguiOjcuigdypokonawszelkąZwierzchność,WładzęiMoc"(1Kor
15,24).Wtedyteżdopierookażesię,jakwielkijestwrzeczywistościTen,któryprzyszedłnaświat,abywszystkimsłużyć,iktórywydałsięsamnaśmierćpełnąnajwiększegoponiżenia.Bezpomocy
Bożejniktzludzinigdyaniniewidział,aniniemożezobaczyćtegomajestatu,wobecktóregoczłowiekpowinienprzyjmowaćjedyniepostawęczciiuwielbienia.

6,16.„Nieśmiertelny”totytułBożyczęstostosowanywhellenistycznymjudaizmie(zapożyczonyodgreckiegosłowa,któregoużywanowstosunkudobóstwpogańskich.Żydzii

chrześcijanieuważali,żeepitettenniepasujedopogańskichbóstw;dlategoPawełdodaje„jedyny”).Wtekstachżydowskichczęstowspominasięochwaleświatłości,któraotaczaBożytron.Władczy
splendorkrólówpowodował,żebylioniniedostępnidlazwyczajnychludzi.WedługStaregoTestamentu,żadenczłowiekniemożeoglądaćpełnichwałyBożejipozostaćprzyżyciu(Wj33,20),
późniejszyjudaizmrozwinąłtęideę(chociażniektórzyżydowscymistycy,woparciuowizjętronuBożegozEz1iIz6,powiadali,żewniknęliwchwałę,któraotaczatronidostrzeglirąbekBoga).

6,11-16.Stronienieodzłegostylużycia.Wprzeciwieństwiedochciwychgroszakaznodziejów(1Tm6,3-10),Tymoteuszpowiniendążyćdosprawiedliwości.

Owłaściwymużyciubogactwa

Bogatymnatymświecienakazuj,byniebyliwyniośli,nie

pokładalinadzieiwniepewnościbogactwa,leczwBogu,którynam
wszystkiegoobficieudzieladoużytkowania;

6,17wBogu.Wariant(Wulgata):„wBogużyjącym”.

17.

Jużdrugirazprzedmiotempouczeństająsiębogactwa.Dostatekrzeczymaterialnychsamwsobieniejestgrzechem,alepokładaniewbogactwienadzieijest—jaktojużPaweł

kilkakrotnieprzestrzegał—dużymnieporozumieniem.

niechczyniądobrze,niechbogacąsięwdobreuczynki,niech

będąhojni,uspołecznieni,

6,17-18.Ludziebardzozamożniczerpalizwykleswojedochodyzposiadanejziemi-dzierżawilijąnajemnymrolnikomlubmieszkańcom,bądźczerpalizyskizezbiorów.Wstarożytności

wykształciłasięteżniższa,mimowszystkojednakbogata,warstwakupców,doktórejnależelizwłaszczawłaścicielestatków.Dobogactwamożnabyłodojśćwielomadrogami,niewszystkiebyły
nieuczciwe.

Pawłowiniechodzioto,czyktośjestbogaty,leczoto,czykorzystazbogactwadlasamegosiebie,czydlainnych.Byłtotradycyjnypoglądprzyjmowanywramachjudaizmu,który

podkreślałznaczeniedobroczynności,podzielałogorównieżwielustarożytnychfilozofów.Pawełnieodrzucaświata,jaktoczynilicynicy(wnajbardziejskrajnejpostaci)ipóźniejsignostycy.Wrazz
głównymnurtemjudaizmupodkreśla,żestworzeniesamowsobiejestdobre(1Tm4,4-5).Uznajeteżjednakmaterialnebogactwozarzeczdoczesną.Człowiekjestważniejszyodmajątku,zaśw
świecie,wktórymludzkiepotrzebysąnieskończone,mająteknatylemawartość,nailezajegopomocąmożnazrealizowaćważniejszecele.

odkładającdoskarbcadlasiebiesamychdobryfundament

przyszłości,abyosiągnąćprawdziweżycie.

18-19.

PozostającprzytemaciebogactwazmieniaPaweł—nieporazpierwszyzresztą—jegotreśćitymrazemzachęcawiernychdogromadzeniawnadprzyrodzonymskarbcu(por.Łk12,

21;Mt6,20)dobrychuczynków,zaktóreotrzymająkiedyśwnagrodężyciepozagrobowe(Mt6,4).

6,19.Tekstyżydowskiemówiączasamiogromadzeniusobieskarbówwniebie;zob.komentarzdoMt6,20-21.
6,17-19.Pouczeniadlazamożnych.W1Tm6,3-30Pawełzganiłludzi,którzydążądobogactwu,leczw1Tm6,17-19zwracasiędotych,którzyjużsąbogaci.Zdaniemapostołabogactwo

niejestzłesamowsobie,oileczłowiekdoniegoniedąży.Bogactwomożezostaćwykorzystanewdobrymlubzłymcelu,zegoistycznychlubaltruistycznychpobudek.Pawełpowiada,żechrześcijanie
winnirobićzniegodobryużytek.

Zakończenie

O,Tymoteuszu,strzeżdepozytu[wiary],unikającświatowej,

czczejgadaninyiprzeciwstawnychtwierdzeńfałszywejwiedzy,

6,20Idea„depozytu”mabardzoważneznaczeniewlistachpasterskich(2Tm1,12.14).Jegotreściąjestwiara(1Tm4,6;2Tm1,13;Tt1,9)lubtradycja(2Tes2,15+;3,6),jednakżesama

myśljestpochodzeniajurydycznegoipodkreślaudepozytariuszaobowiązekzachowania,anastępniezwrócenialubprzekazaniawstanienienaruszonympowierzonegomudepozytu.Por.„strzeżtego,
comasz”,Ap2,25;3,11.

—fałszywejwiedzy.Tę„roszczeniowągnozę”odrzucipóźniejIreneusz.

jakąniektórzyobiecując,odeszliodwiary.Łaska[niechbędzie]

zwami!

6,21zwami!Wariant(Wulgata):„ztobą”.WWulgacienakońcuwierszadodane:„Amen”.

20-21.

Jeszczejednaprzestrogaprzedczczągadaninąiwykluczającymisięwzajemniesofizmatami.Widaćstąd,żepropagandapseudonauczycieliefeskichstanowiładlatamtejszejgminy

dużezagrożenie.JeszczerazwskazujePawełnazgubneskutkiowejfałszywejnauki.WtejsytuacjipierwszyminajważniejszymobowiązkiemTymoteuszajesttroskaozachowaniedepozytuwiaryw
stanienienaruszonym.List—podobniejakwszystkiepozostałepismaPawła—kończysiężyczeniemłaski,czylitego,codlakażdegochrześcijaninastanowiwartośćnajwiększą.

6,20-21.Napomnieniekońcowe.„Strzeżeniedepozytu”toobraznawiązującydoprzechowywaniapowierzonychrzeczy.Ludzie,uktórychzłożonopieniądzewdepozycie,mieliświęty

obowiązekdopilnować,bybyłybezpiecznelubjepowiększyć;zasadataodnosiłasięteżdonauczania(podobnąmetaforęstosowalitakżeinnistarożytnipisarze).Niektórzybadaczeuważali,że
„rzekomawiedza”toaluzjadognostycyzmu(comogłobywskazywać,żelistypasterskiepowstałypośmierciPawła),takainterpretacjaniewydajesięjednakkonieczna.Wielufilozofówprzypisywało
sobie„wiedzę”,którąinniuważalizafałszywą.

Document Outline

Wprowadzenie do listów św. Pawła. 4
Paweł - Apostoł narodów.. 4
Powstanie zbioru listów Pawła Apostoła. 5
Zagadnienia literackie listów Pawła Apostoła. 6
LISTY PASTERSKIE. 7
Wstęp do Pierwszego Listu do Tymoteusza (B.P.) 11
Okoliczności powstania. 11
Treść i teologia. 12
Wstęp do Pierwszego Listu do Tymoteusza (P.K.) 13
1 Tm 1. 14
Adres. 14
Troska o czystość nauki 15
Dziękczynienie za łaskę nawrócenia. 18
Ponowienie nakazu. 21
1 Tm 2. 23
Zalecenie wspólnych modłów za wszystkich. 23
1 Tm 3. 28
Przymioty duchownych. 28
Uzasadnienie nakazów - tajemnica Kościoła i Chrystusa. 33
1 Tm 4. 35
Przestroga przed błędnymi naukami 35
Jak zachować powagę pasterską?. 38
1 Tm 5. 40
Zalecenie ogólne. 40
Sprawa wdów.. 41
Prezbiterzy. 45
Różne zalecenia. 47
1 Tm 6. 49
Niewolnicy i panowie. 49
Wady błędnowierców.. 50
Zachęta do wiernej służby. 53
O właściwym użyciu bogactwa. 56
Zakończenie. 57

15 Pierwszy List do Tymoteusza Biblia Jerozoli

Document Outline