Niespodzianenadejściedniaostatecznego

.32

Zasadyładuspołecznegochrześcijan

.35

Zakończenie

.38

PierwszyListdoTesaloniczan

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

Wprowadzeniedolistówśw.Pawła

Paweł-Apostołnarodów

PonawróceniuPawełcałesweżyciepoświęciłnagorliwąsłużbę

Chrystusowi,dlategobezprzesadymożnagonazwaćnajwiększymmisjonarzem
Kościoła:dlaChrystusazdołałprzemierzyćprawiepołowęterytoriówCesarstwa
Rzymskiego,leżącychnadMorzemŚródziemnym,pokonującpieszo
przynajmniej16000km.Trzebaprzytymprzyznać,żetowłaśniedziękijego
niezłomnejpostawieapostolskiejiumysłowiotwartemunakulturępogańską
zawdzięczamyfakt,żechrześcijaństwoswymzasięgiemobjęłoAzjęMniejsząi
Grecję.Pozałożeniuwspólnotywdanejmiejscowościzazwyczajprzezjakiś
czaspozostawałwniej,nauczająciumacniającwwierze.Jednakżenawetpojej
opuszczeniunieprzestawałtroszczyćsięojejżycieduchoweimoralne.Kiedy
wniektórychwspólnotachpojawiałysięwiększeproblemydogmatyczne,
moralnelubdyscyplinarne,wiernizwracalisiędoniegozprośbąopomoc,
traktującgotymsamymjakoswegonajwyższegoprzełożonegoijakoautorytet.
Pozostajączdala,Pawełprzesyłałwformierozbudowanychlistówswoje
napomnieniaiodpowiedzinapytania.Wjegodzielemisyjnymlistyteodegrały
zatemwielkąrolę,azawartewnichrozstrzygnięciawielukwestiidodzisiaj
stanowiąfundamentnauczaniaKościoła.

PowstaniezbiorulistówPawłaApostoła

ListyPawłowesąodpowiedziąnakonkretneproblemypowstałewdanym

Kościele.Wwiększościniesąlistamiprywatnymi,leczpismamiurzędowymi,
przeznaczonymidopublicznegoodczytaniawdanejwspólnocie.Czasemnawet
samapostołpragnął,bywspólnotywymieniłymiędzysobąlistyizapoznałysię
ztreściąpouczeńskierowanychdoinnejwspólnoty(Kol4,16).ListyPawłowe
sąnajstarszymiznanyminamtekstamipierwotnegochrześcijaństwa(pierwszez
nich-ListydoTesaloniczan-powstałyjuż20latpoZmartwychwstaniu
Chrystusa).WielkiautorytetApostołaNarodówsprawił,żeposzczególne
wspólnotystarałysięsprowadzaćjegopismazinnychwspólnot,przepisywałyje
iprzechowywałyjakowykładwiaryimoralności.Mimotokilkajegolistów
zaginęło.WKol4,16PawełwspominaoUściedobraciwLaodycei,któregonie
znamy.W1Kor5,9powołujesięnajakiśwcześniejszylistdoKoryntian,który
niezachowałsię,a2Kor7,8sugeruje,żepoliścieznanymnamjakoPierwszy
ListdoKoryntiannapisałjeszczejeden.JużDrugiListśw.Piotrawspominao
zbiorzelistównaszegobrataPawła(2P3,15).Tzw.KanonMuratoriego
(powstałok.200r.)wymieniawszystkielistyPawła,wliczbie13,zaliczającje
dozbioruKsiągŚwiętych.WkanonietymniemajednakListudo
Hebrajczyków.Późniejszepapirusyikodeksymająwwiększości14listów,
wśródktórychfigurujetakżeListdoHebrajczyków.Poszczególnepismazostały
umieszczonewkanoniewedługichwielkości:odlistunajdłuższegodo
najkrótszego.

ZagadnienialiterackielistówPawłaApostoła

Listzeswejnaturyjestzawszeskierowanydokonkretnegoadresata,którym

możebyćnp.jednostka,grupa,wspólnotalubmieszkańcyjakiegośmiasta.
Różnisiętymodrozprawyfilozoficznejlubteologicznej,napisanejwformie
listu,którachoćpodajewewstępieadresata(najczęściejfikcyjnego),tojednak
zeswojegozałożeniajestdziełemliterackimprzeznaczonymdoszerszegogrona
czytelników(takicharaktermożemiećListdoEfezjaniListdoHebrajczyków).
Ówczesnelistymiałyściśleokreślonąstrukturę:1)nadawcaiadresatze
wstępnympozdrowieniem;2)treść;3)zakończenieipozdrowieniekońcowe.
Podającnadawcęiadresata,Pawełstosujeformęwschodnią,gdziepierwsze
zdaniejestw3osobie,natomiastdrugiezdaniew1osobie[np.Paweł...do
KościołaBożegowKoryncie...ŁaskawamipokójodBogaOjcanaszego(1Kor
1,1-3)].Zakończenielistuzawierałozazwyczajpozdrowienieikońcowe
życzenia,któreuPawłanieograniczająsiętylkodozdawkowego:
„Pozdrawiam!”,leczprzybierająrozbudowanąformęliturgiczną.

PodwzględemliterackimlistyapostołaPawłasąbardzozróżnicowane.Nie

służątylkoprzekazowiinformacjiiniesątylkoodpowiedziąnapytania
adresatów.Znajdująsięwnichczęścidoktrynalne,parenetyczne(zachęty,
napomnienia,przestrogiirady),wspomnienia,wyznaniaosobiste,apologie
(mowyobrończe),modlitwy,dziękczynienia,hymny,diatryby(ostrekrytyki),
wizjeapokaliptyczne,doksologie(krótkieformułykuchwaleBoga)iinne.
Zawartewnichbogactwogatunkówliterackichsprawia,żewcałejliteraturze
greckiejlistytestanowiąprawdziwyewenement.UżywanyprzezPawłajęzyk
możnaumiejscowićmiędzyliterackimjęzykiemgreckimastosowanymnaco
dzieńjęzykiemkoine.

PrzypisaniulistówPawełkorzystałzpomocysekretarza.WRz16,22

dowiadujemysię,żelisttenpoddyktandoPawłapisałTercjusz,Rzymianinz
Koryntu.PrzyzakończeniulistusamPawełdopisujejedyniekilkasłówalbo
tylkostawiaswójpodpis,któregozadaniembyłouwiarygodnieniepisma(1Kor
16,21;Ga6,11;Kol4,18;2Tes3,17).Ponieważlistybyłydyktowane,dajesięw
nichwyczućszczególnystylmówcy,któryczasempoprawiato,coprzedchwilą
niezbytdokładniepowiedział(1Kor1,16),albonagleurywazdaniewpołowiei
zaczynazupełnienowąmyśl(np.Rz5,12n;1Kor9,15).Pawełczęstoodwołuje
siędoST.NajczęściejnawiązujedoróżnychtekstówSTnazasadziealuzjilub
swobodnegokorzystaniaztekstówbiblijnych.Wszędzieposługujesię
Septuagintą(greckiprzekładST),leczbardzorzadkocytujecałefragmenty
dosłownie.Prawdopodobnieprzytaczatekstyzpamięci,zmieniającjeniekiedyi

dostosowującdowłasnejmyśli.Niekiedyteżspisujemodlitwy,pieśniihymny,
któreutworzylichrześcijanienaużytekliturgiczny(np.Flp2,6-11;Kol1,13-20).
Znamiennymtekstem,któryPawełprzejmujeztradycji,jestustanowienie
Eucharystii(1Kor11,23-25).

WstępdoPierwszegoListudoTesaloniczan(B.P.)

Okolicznościpowstania

PierwszyListdoTesaloniczanpowszechniejestuznawanyzanajstarszepismo

NT.ZostałonnapisanyprzezPawłaniedługopojegopierwszejwizyciew
Tesalonice(obecnie:Saloniki),którabyłastolicąrzymskiejprowincjiw
Macedonii.Pawełodwiedziłtomiejscepodkoniec49r.lubnapoczątku50r.,
podczasswojejdrugiejpodróżymisyjnej.

DziałalnośćewangelizacyjnawTesalonicetrwałakrótko,zaledwiekilka

tygodni(Dz17,1-10).ZewzględunanieprzychylnenastawienieŻydów,Paweł
musiałprzerwaćdziełobudowaniawspólnotychrześcijan.UciekłdoBereii
potemdalejprzezAtenydotarłdoKoryntu.ZatroskanyolosKościoław
TesaloniceposłałtamswojegouczniaTymoteusza,abyosobiściezobaczył,jak
funkcjonujetworzącasięwspólnota.Paweł,pootrzymaniudokładnejrelacjiod
Tymoteusza,zjednejstronycieszysięrozwojemwiarywtamtejszymKościele,
azdrugiejmartwisięwidocznymuwiernychbrakiemzrozumienianiektórych
istotnychkwestii.Piszewięcok.50r.list,wktórymwyrażaradośćzichwiary,
miłościinadziei.TłumaczytakżetrudnyproblempowrotuChrystusanaziemię
orazzachęcadowytrwałościiwiernościnauce,którąimgłosił(1Tes1,3).
AnalizująctreśćPierwszegoListudoTesaloniczan,możnadostrzecwnim
pewienbrakspójności.Niektórzybadaczesugerują,żestanowionpołączenie
dwóchodrębnychpismPawła.Postawionohipotezę,żepierwszylistzostał
napisanywAtenachidostarczonyTesaloniczanomprzezTymoteusza,apojego
powrocie,jużwKoryncie,Paweł,bogatszyowieściprzyniesioneprzezucznia,
piszedrugilist,znacznieszerszy,któryjestbezpośredniąodpowiedziąna
problemytamtejszejwspólnoty.Zczasemobapismamiałybyćpołączonew
jedenlist,znanyjakoPierwszyListdoTesaloniczan.

Treśćiteologia

ZrelacjiTymoteuszaPawełdowiedziałsię,żeniewszystko,czegonauczałw

czasieswojegokrótkiegopobytuwTesalonice,zostałowłaściwiezrozumiane.
GłównymproblemembyłowłaściwerozumienieParuzji,czylipowtórnego
przyjściaChrystusa.Chrześcijaniewywodzącysięzpogaństwawierzyli,że
nastąpionobardzoszybko,dlategozaniedbywalicodzienneobowiązki,oddając
siębiernemuoczekiwaniu(1Tes4,3n).Ponadtobłędnainterpretacjazapowiedzi
nadejściaczasówostatecznychbudziławśródchrześcijanwielkiniepokójolos
zmarłych.Odnoszącsiędotychwątpliwości,Pawełtłumaczy,żekiedyChrystus
powrócinaziemię,umarlizmartwychwstaną,ażywizostanązłączeniz
ChrystuseminawiekibędąprzebywaćwJegochwale(1Tes4,13-18).Moment
Paruzjinastąpiniespodziewanie,przyjdziejakzłodziej,dlategopostawa
czekającychnapowrótPanamabyćnieustannymczuwaniempolegającymna
wiernymwypełnianiunaukiChrystusa(1Tes5,1-11).Pawełdajerównieżwiele
praktycznychwskazańdotyczącychpoprawnegożyciachrześcijańskiego.Pisze
opotrzebieuświęcenia(1Tes4,1-8),obraterskiejmiłościiodpowiedzialności
względemsiebieiinnych(1Tes4,9-12).Apostołwformiekrótkichzachęt
ukazuje,jakwkonkretnejsytuacjichrześcijaniepowinnirealizowaćwezwanie
dojednościimiłości(1Tes5,12-22).

WstępdoPierwszegoListudoTesaloniczan(P.K.)

Corazpowszechniejjestpodtrzymywanaprzezegzegetówopinia,żePierwszy

ListdoTesaloniczanpowstałpodczasdrugiejpodróżymisyjnejPawła,w
Koryncie,okołor.51.Otokilkaracji,potwierdzającychsłusznośćtejopinii:

1)Ztreści1Teswynika,żePawełjestpodwrażeniem–podbardzoświeżym

wrażeniem–wiadomościprzyniesionychprzezTymoteuszazTesaloniki.
Nawiązujebowiemwielerazydoswojejmisjonarskiejdziałalnościwtym
mieście(1,5–9;2,2.8.11n).Mówiotym,jakserdeczniebyłprzezTesaloniczan
traktowany(1,9),odwołujesiędoświeżejpamięciTesaloniczanpodejmujących
usiebieApostoła(1,5;2,1).

2)Wspólnotatesalonickazdajesiębyćjeszczezupełniemłoda.Jednakżenie

zdarzyłosięwniejdotychczasnictakiego,cobyłobygodneponownego
omówieniawliście.PawełiTesaloniczanieżyjąwatmosferzeentuzjastycznego
zakładaniapodwalinpodnowyKościół.

3)Jestrzeczązupełnienaturalną,żePawełpisałswójlistniewczasie

podróży,leczzmiejscadłuższegopostoju.Otóżmiejscemtakiegopostoju
kolejnymchronologiczniepowizyciePawławTesalonice–byłKorynt.W
DziejachApostolskichzaś(18,12–17)znajdujesięwzmianka,pozwalająca
określićrok,wktórymPawełzawitałporazpierwszydoKoryntu.We
wspomnianymfragmencieDziejówopisanejeststawieniePawłaprzed
Gallionem,któryjakoprokonsulAchairezydowałwKoryncie
najprawdopodobniejodczerwca51r.doczerwca52r.,jakwynikazpewnej
inskrypcjiznalezionejwDelfach.WtymczasieprzebywałwięcPawełz
pewnościąwKoryncie,skoroŁukaszpiszeopostawieniuPawławstan
oskarżeniaprzedGallionem.

4)ZDz18,2nwiadomo,żetowłaśniewKorynciespotkałPawełAkwilęi

Pryscyllę,małżeństwożydowskie,skazanedekretemcesarzaKlaudiuszana
wygnanie.Dekretten,wedługwszelkiegoprawdopodobieństwa,byłwydanyw
r.50.Musiałoupłynąćkilkamiesięcyodczasujegowejściawżyciedochwili
ulokowaniasięwygnańcówzRzymuwKoryncie.Niejestwykluczonezatem,
żespotkaniePawłazPryscylląiAkwiląmiałomiejscewr.51.

Małoprawdopodobnewydajesięprzypuszczenie,żelistpowstałwczasie

trzeciejpodróżymisyjnejPawła.Tożsamośćapologetycznychargumentów,
którymiPawełposługiwałsięzarównow1Tes,jakwGai2Korniemusi
prowadzićdowniosku,żewszystkietrzylistypowstaływtymsamymczasie.
Żydzi„żydujący”ignostycyzawszetąsamąbroniąatakowaliPawła,itojest
racja,dlaktórejkontrargumentyApostoła,aczkolwiekzróżnychokresówczasu,

podwzględemtreścisązawszetakiesame.

OpiniaopowstaniulistówdoTesaloniczanpodczastrzeciejpodróżymisyjnej

Pawłajestniedoutrzymaniam.in.ztegowzględu,żeTesaloniczanieposiadali
jeszczebardzoskąpewiadomościcodoprzyszłegożyciachrześcijanina.Paweł
niezdołałjeszczeprzekazaćimcałejteologiiżyciapozagrobowego–musiał
bowiemwcześniejniżzamierzałopuścićTesalonikę.Gdybylistpowstałdopiero
podczastrzeciejpodróżymisyjnej,wiedzateologicznaTesaloniczanbyłaby
pełniejsza,icozatymidzie,wątpliwościcodoprzyszłegolosuzmarłych
najprawdopodobniejniemiałybymiejsca.

JednośćliterackaPierwszegoListudoTesaloniczan,niekwestionowanaprzez

wielestuleci,jestpodawanawwątpliwośćwciąguostatnichdziesięcioleci.

ListskierowanyjestdowiernychmieszkającychwTesalonice(później:

Saloniki),wstolicyrzymskiejprowincjiMacedoniiisiedzibieprokonsula.
MiastoleżałouwybrzeżyMorzaEgejskiego,przysłynnymrzymskimszlaku
komunikacyjnym(ViaEgnatia),łączącymBizancjumzRzymem.Tegorodzaju
położeniezapewniałomurolęważnegoośrodkażyciagospodarczego,
handlowegoikulturalnego.PobitwiepodFilippi(r.31przedChr.)Tesalonika
otrzymujeprawamiastawolnegozwłasnymsamorządem,sprawowanymprzez
pięciulubsześciupolitarchów(por.Dz17,6).

ŚwiętyPawełprzybyłtamokołor.50,rozpoczynającswenauczaniew

synagogach.Naowocepracyapostolskiejniepotrzebabyłodługoczekać,gdyż
nietylkoŻydzi,aleiznacznaliczbapoganprzyjęłagłoszonąprzezniego
Ewangelię.Wywołanezpoduszczeniamiejscowychprzeciwnikówrozruchy
zmuszająjednakPawładoopuszczeniamiasta(Dz17,1–10).

Gdyweźmiemypoduwagętreśćorazrozległątematykęobulistów,przyjąć

należy,żedziałalnośćApostołatrwaćmusiała2–3miesiące.Trudnobowiem
przypuścić,bynazałożeniewspólnoty,rekrutującejsięwwiększościzpogan
(1,9;2,14),orazdoprowadzeniejejdorozkwituiwzględnejstabilizacji(3,8)
wystarczyłotylkokilkatygodni(Dz17,2)jegoowocnejpracy(2,7–12).

JakkolwiekżyciereligijneispołecznewiernychtegoKościołabyłonaogół

zadowalające,tojednakniezabrakłorównieżcieni.Niedociągnięciatebyły
następujące:1)nawróceninachrześcijaństwopoganieprzekonanibylio
rychłymnadejściukońcaświata,wobecczegoogarnęłaichapatiawstosunkudo
wszelkichprzejawówżyciacodziennego,awszczególnościekonomiczno-
etycznego(4,11);2)zniewłaściwąinterpretacjązapowiedzieschatologicznych
łączyliniepokójolosumarłychorazobawyzwiązanezosobistym
uczestnictwemwpowtórnymprzyjściuChrystusanasądostateczny–podczas
paruzji(4,13nn);3)judeochrześcijanieniemoglipojąćfaktuustania
obowiązującejmocyprzepisówobrzędowychST.

Wtymkierunkuidązatemrozwiązaniatrudnościipouczeniaapostolskietego

listu.

1Tes1

Adres

Paweł,SylwaniTymoteuszdoKościołaTesaloniczanwBogu

OjcuiPanuJezusieChrystusie.Łaskawamipokój!

1,1Nakońcuwierszawniektórychrkpsachdodane:„odBoga,naszegoOjca,iPana,JezusaChrystusa”(por.2Tes1,2).

PierwszyListdoTesaloniczanbyłzredagowany–jaksięjużzaznaczyło–podczasdrugiejpodróżymisyjnejśw.Pawła.TowarzyszamiApostoławtejpodróżybyliSylwaniTymoteusz.

OniwłaśniezastąpiliMarkaiBarnabę.PierwszegoPawełnieodważyłsięzabraćzesobąwdrugąpodróż,pamiętającokłopotachpierwszejwspólnejwyprawy,drugichybasamzrezygnowałze
współpracyzPawłem,gdynanicniezdałysięjegozabiegiouczestnictwoMarkawdrugiejpodróży.

OdbiorcamiListu,zaczynającegosięodpozdrowień,któreprzesyłaPawełodsiebieiodswoichnowychtowarzyszyapostolskiegotrudu,byłKościółwTesalonice.JesttoKościół,czyli

zgromadzenieBożewPanuJezusieChrystusie,awięcspołecznośćnawskrośsakralna,nabytanawłasnośćprzezmękęiśmierćJezusa.PrzedmiotemżyczeńrozpoczynającychListyPawłajestprawie
zawszełaskaipokój,czylitedobranadprzyrodzone,którekażdychrześcijaninwiniensobiecenićnajbardziej.

1,1-10.Wprowadzenieidziękczynienie.Niejestpewne,wktórymmiejscukończysię(aniczywogólesiękończy)Pawłowedziękczynienie.Ponieważapostołniestosowałpodziałuna

paragrafy,leczpodążałswobodniezabiegiemmyśliiczyniłdygresje,niezawszemożnaprzedstawićwzarysietreśćjegolistu,jaktoczynimywprzypadkuwspółczesnychtekstów,któreomawiają
określonyproblem.

1,1.Listrozpoczynasięwtradycyjnysposób.SylwantołacińskaformaimieniaSylasa,rzymskiegoobywatela.ŻydzicieszącysięobywatelstwemRzymuczęstonadawaliswoimdzieciom

imiona,którebrzmiałybypodobniewjęzykuhebrajskim(lubaramejskim)orazłacińskim.

Dziękczynieniezałaski

ZawszedziękujemyBoguzawaswszystkich,wspominająco

wasnieustanniewnaszychmodlitwach,

PopozdrowieniuwstępnymwkażdymprawieliściePawłaznajdujesięmodlitwadziękczynnazawszystko,czymzostałyobdarowanepowstałeniedawnoKościoły.Wpierwszymrzędzie

dziękujePawełBoguzaduszeludzkiezdobytedlaEwangelii,zapierwszychchrześcijan.PrzedmiotemmodlitwyPawłasąprawiezawszebliźniiichsprawy,rzadziejmaApostołnamyślisiebiesamego
iswojeosobistetrudności.Przysłóweknieustannieniestanowiwięczbytwielkiejprzesady,zwłaszczażePawełpiszedoTesaloniczan,którzyprzechodziliszczególniegłębokikryzysreligijnyw
związkuzfałszywąinterpretacjąeschatologiczną.

1,2.Dziękczynieniejeststałymelementemstarożytnychlistów.Wersety2-10stanowiąproem-tradycyjnywstępmającyzjednaćprzychylnośćczytelników,wktórymPawełpragnieim

jednocześniedodaćotuchy.Apostołposługujesięepideiktycznąretoryką(tj.językiempochwalnym).Natemat„wspominania”kogośwmodlitwie,zob.komentarzdoFlp1,3-4.

pomniprzedBogiemiOjcemnaszymnawaszedziełowiary,na

trudmiłościinawytrwałąnadziejęwPanunaszym,Jezusie
Chrystusie.

1,3Pawełwidzitrzywymienionetudyspozycjechrześcijańskie(1Kor13,13+)jakoaktywnewżyciuKościołaiwkażdejznichpodkreślakwalifikacjęodpowiadającątrudnym

uwarunkowaniom.

TrzycnotyteologiczneTesaloniczansąprzedmiotemmodlitwydziękczynnejPawła:wiara,miłość,nadzieja.Wedługteologiiśw.PawładziękiwierzezawszetrwamyprzyBoguOjcu

wskutekzasługJezusaChrystusa.Jesttocnotapełnadynamizmu.Onastanowinatchnieniewszystkichdobrychuczynkówchrześcijanina.PrzezniąuczynkioweposiadająwartośćzasługującąuBoga.I
dlategocałeżyciechrześcijaninamożnauważaćzajednowielkiedziełowiary.

Trudmiłościzdajesięzakładać–przynajmniejróżniceterminologicznenatowskazują–więcejwysiłkówzestronyczłowiekaniżdzieławiary.PochwalonatuprzezPawłamiłość

TesaloniczanmazaprzedmiotnietylkoApostoła,nietylko–jakchcąniektórzyegzegeci–innychludzi.Wiadomoprzecież,żekażdamiłośćprawdziwapochodziodBoga,jakoJegodaridoBoga
wraca.Jesttocnota,dziękiktórejpotrafimykochaćwszystkowBoguiBogawewszystkim.Okazywanabliźnimmiłośćprzestajebyćmiłością,skorotylkoprzyłączysiędoniejchęćuzyskaniaczegoś
zacenęwyświadczonegodobra.Miłośćprawdziwaniedajesięanisprzedać,anikupić.Przymiotemzaśitreściąwytrwałegooczekiwania–JezusChrystuswchwaledrugiegoprzyjścia.Dziękicnocie
nadzieicałeżyciechrześcijaninamożnaprzyrównaćdopełnegotęsknotyadwentu.

Wiemy,braciaprzezBogaumiłowani,owybraniuwaszym,

Wiadomojuż,żeterminbracia,użytynaokreśleniechrześcijan,ukazujesięporazpierwszywmowiemisyjnejśw.PiotrazarazpoZesłaniuDuchaŚwiętego.Posługujesięnimtakżeśw.

SzczepaniszczególnieczęstoPaweł.TytułprzezBogaumiłowaniprzysługujenamdziękimiłości,którąBógOjciecokazałludziomwChrystusienakrzyżu.Odchwiliśmierciizmartwychwstania
JezusawidniejenanasznamięBożejmiłości.Słusznietedymożemytaksięnazywać.

1,3-4.„Wybranie”(w.4)byłoterminem,któryŻydzistosowaliwyłączniedosiebie.Pawełużywagotutajwodniesieniudo‘Kościoła,doktóregonależałowielunawróconychpogan.

bonaszegłoszenieEwangeliiwśródwasniedokonałosię

samymtylkosłowem,leczmocąi[działaniem]DuchaŚwiętegooraz
wielkąsiłąprzekonania.Wieciebowiem,jacydlawasbyliśmy,
przebywającwśródwas.

1,5naszegłoszenieEwangelii.Warianty:„EwangeliiBoga”albo„EwangeliinaszegoBoga”.—„Ewangelia”tonietylkoprzepowiadanie,leczcałanowaekonomiazbawienia(Ga1,7+),

którejskutecznośćzapewniaDuch.

Dziękitemu,żeBógupodobałsobiewTesaloniczanachiżewybrałichtakże,misjaapostolskaPawławśródtychludziniebyłazwykłymnauczaniem,nieograniczałasiędosamego

słowa,leczobfitowaławmoc,byławspieranaprzezsamegoDuchaŚwiętego,awsłuchaczachPawłowychnauksprawiałapewnośćprzekonania.Moc,októrejPawełtuwzmiankuje,tozapewnealuzja
docudówiznakówdokonywanychprzezBogazapośrednictwemApostołów.DuchŚwiętyjestwspomnianyjakowłaściwypodmiotwszystkiego,cosięzasprawąPawładziałowTesalonice.Apostoł
byłświadomtego,żeniemożesobieprzypisywaćnawróceniaTesaloniczan.NiezwykłośćpowagijegonauczaniazapewniałbowiemsamDuchŚwięty.Wskutektakwielkiejpomocyzgórysłuchacze
naukPawłaposiedlipełnięprzekonaniacodoprawdziwościEwangelii.PodobniejakwkażdejinnejwspólnocietakteżiwTesalonicenauczałPawełosobiście.Dotegonauczaniaodwołujesięczęstoi
jestprzekonany,żenauczaniutemu–podobniejakjegodziałalnościpisarskiej–towarzyszyłamocDuchaŚwiętego.NaukiPawłamusiałynaTesaloniczanachwywieraćwrażenie,równieżApostoł
odczułwsobiebardzożywoprzypływsiłBożych.ToodwołaniesiędodoznańzczasówopowiadaniaEwangeliibędziePawłowipotrzebnedowywodów,stanowiącychtreśćnajbliższychrozdziałów
PierwszegoListudoTesaloniczan.

1,5.Listyparenetyczneczęstonawiązywałydokwestiiznanychadresatom.Odwoływaniesiędonaocznejwiedzyczytelnikówbyłometodąargumentacji,którejniesposóbbyłosię

przeciwstawić.

Uznaniedlapostawyadresatów

Awy,przyjmującsłowopośródwielkiegoucisku,zradością

DuchaŚwiętego,staliściesięnaśladowcaminaszymiiPana,

ChrystusPanpowiedział:Ktoniebierzeswegokrzyża,aidziezaMną,niejestMniegodzien(Mt10,38),awinnymmiejscu:JeśliktochcepójśćzaMną,niechsięzaprzesamegosiebie,

niechweźmiekrzyżswójiniechMnienaśladuje(Mt16,24).TesaloniczaniestalisięnaśladowcamiiPawła,iChrystusa,dlategożeprzyjęliEwangeliępośródwielkiegoucisku.Pawełtylerazyjeszcze
będzietłumaczył,żecierpienia,troskiiuciskstwarzająatmosferęnajwłaściwsządorozwijaniasięcnótchrześcijańskich.Miaradoczesnegocierpieniajestmiarąprzyszłejnagrody.Tasamamyślbędzie
kiedyśprzekazanaRzymianomwnastępującejformie:JeżeliumarliśmyrazemzChrystusem,wierzymy,żezNimrównieżżyćbędziemy,wiedząc,żeChrystuspowstawszyzmartwychjużwięcejnie
umiera,śmierćnadNimniemajużwładzy(Rz6,8n).AczkolwieksiebieiChrystusastawiaPawełnajednejpłaszczyźniejakodwamodeledonaśladowania,tojednaknieulegawątpliwości,żeon,
Apostoł,otyletylkomożebyćczasemgodnynaśladowania,oilesamjestnaśladowcąChrystusa.Oto,coczytamyw1Kor11,1:Bądźcienaśladowcamimoimi,takjakjajestemnaśladowcąChrystusa.

1,6.Starożytnifilozofowieczęstozachęcaliuczniów,byichnaśladowali.Wezwanietopojawiałosięteżniejednokrotniewlistachparenetycznych,Pawełpowiadajednak,żeTesaloniczanie

jużzaczęlitoczynić.PowszechnewkulturzeżydowskiejkojarzenieDuchaŚwiętegozBożymnatchnieniemmożesugerowaćnatchnionąlubnawetekstatycznąradość(byćmożeradosnewielbienie),
aczkolwiekDuchbyłrównieżkojarzonyzinnymiczynnościami.WiększośćkulturpogańskichniechętnieodnosiłasiędoŻydów,którzynawracalipoganzreligiiwyznawanejprzezprzodków.Ponieważ
większośćchrześcijanstanowilinawróceniz‘pogaństwa,przetospotykalisięoniztymwiększąwrogością.

takżeokazaliściesięwzoremdlawszystkichwierzącychw

MacedoniiiAchai.

1,7.DoAchai,leżącejnapołudnieodMacedonii,docieraliwieściowydarzeniachrozgrywającychsięwsąsiedniejprowincji.

DziękiwamnaukaPańskastałasięgłośnanietylkow

MacedoniiiAchai,alewaszawiarawBogawszędziedałasiępoznać,
takżenawetniepotrzebujemyotymmówić.

1,8Nawetjeślitujestniejakaprzesada,tozrozumiałe,iżsamożyciechrześcijanzgodnezEwangeliązapewniarozpowszechnieniesięichwiary—jestonopewnąformąsłowaBożego.—

Zob.Mk2,2+.

7–8.

JakPawełdziękiswymcierpieniomiuciskomstałsięnaśladowcąChrystusaiwzoremdonaśladowaniadlaTesaloniczan,takteżciostatnidziękicnotom,októrychwspomniałPaweł

nasamymwstępietegoListu,stalisięzaczynemwiarydlamieszkańcówokolicznychprowincji.Tesalonika,leżącnaskrzyżowaniuważnychszlakówhandlowych,stałasięzczasemwszędziesławnąze
swegoprzywiązaniadoChrystusa.Wszędziestanowipewnąprzesadę,leczmożechybaoznaczaćtyle,co„wcałejGrecji”.Inne,formującesiędopieroKościołynaśladowaływżyciureligijno-
kultycznymorazwurządzeniachspołecznychwiernychTesaloniki.ApostołczujesięwięcjużzwolnionyodjakiegokolwiekwskazywaniainnymprzykładuTesaloniki.WieśćotymKościelerozeszłasię
szeroko.

1,8.Wieścirozchodziłysięzwykledziękipodróżnym.InneKościołymogłysiędowiedziećoTesaloniczanachodposłańcówzFilippi(takżewMacedonii),którzyprzywieźliPawłowi

wsparcie(2Kor11,9,Flp4,15-16)lubzapośrednictweminnychpodróżnych,żydowskichbądźchrześcijańskich.Por.Ps19,4.

Albowiemonisamiopowiadająonas,jakiegotoprzyjęcia

doznaliśmyodwasijaknawróciliściesięodbożkówdoBoga,by
służyćBogużywemuiprawdziwemu

1,9Ww.9-10—jaksięzdaje—sązebranewbardzowielkimskróciesłowapowtarzanewprzepowiadaniu.EwangeliagłoszonaprzezPawłajestorganizowanawokółdwugłównych

danych:silnegostwierdzeniamonoteizmu(Mk12,29+;1Kor8,4-6;10,7.14;Ga4,8-9;itp.)orazchrystologii,wktórejkładziesięnacisknaprzyjściezmartwychwstałegoPana(por.1Kor1,7;15,23+).
—Należyzwrócićuwagęnatytuł:„JegoSyn”,tytułodnoszonydoJezusaodtegonajwcześniejszegolistuPawła.

Ludzie,którzysiębudowaliwiarą,miłościąinadziejąTesaloniczan,opowiadaliteżmiędzysobą,zjakątożyczliwościąchrześcijanietesaloniccyprzyjęliśw.Pawła.ByćmożeApostoł

sam,nierozpoznanyjeszcze,słyszałniejednotakieopowiadanie.Największewrażenienamieszkańcachokolicznychprowincjizrobiłojednakszczere,entuzjastycznenawróceniesięTesaloniczanod
bożkówdoBoga.Bóg,któregogłosiłPawełTesaloniczanom,jestnazywanyżywymiprawdziwym.Ztegowynika,żebożki,którymTesaloniczaniedotądsłużyli–toprzedmiotyniemającenic
wspólnegozBogiemdającymżycie.

1,9.Tekstyżydowskieczęstowpodobnychkategoriachopisująradykalnąprzemianę,jakiejwymaganoodpogan,którzynawracalisięnajudaizm.Rzymskipisarz,Tacyt,krytykujejudaizm

zato,żeskłaniaprozelitówdopogardywobecbogowidowyrzekaniasięwłasnegokrajuirodziny.ObcereligiebyłyjednakakceptowaniewTesalonikach.MożnadonichzaliczyćegipskikultSerapisai
Izydy,atakżetradycyjnykultgreckichbogów(np.Dionizosa).NiektórzyczłonkowiewarstwywyższejwyznawalikultmisteryjnyWielkichBogów(Kabirów)zegejskiejwyspySamotraki.

ioczekiwaćzniebiosJegoSyna,któregowskrzesiłzmartwych,

Jezusa,naszegowybawcęodnadchodzącegogniewu.

10.

WkrótkimurywkukomentowanegolistujużporazdrugiwracaApostołdotematuparuzji.TymrazemsprawaponownegoprzyjściaJezusazostałapowiązanawyraźniezideą

nadchodzącegogniewu,czylizesprawąsąduostatecznego.WtedybowiemniebędziejużmiejscanamiłosierdzieBoże.Dzieńsądu–todlaniepoprawnegogrzesznikadzieńgniewuBożego.

1,10.ZmartwychwstanieJezusabyłoniejakozapowiedziązmartwychwstaniawszystkichsprawiedliwychwczasachostatecznych(któreodczasupowstaniaDn12,1-2zajmowałoistotne

miejscewżydowskiejdoktrynie).JezuswybawiwięcTesaloniczanodgniewuwchwiliichzmartwychwstania.WStarymTestamencieczęstostosowanosłowo„gniew”naoznaczenieBożegosądu,

którydokonujesięwhistorii.Jegozakresznaczeniowybyłjednakczęstoposzerzany(prawiezawszeuPawłaiwNowymTestamencie),takiżobejmowałgniewuBogawostatecznymdniuPańskim
(dniusądu),kiedy(zgodnieznaukąNowegoTestamentu)Chrystuspowróci,byukaraćgrzeszników(np.Iz13,9.13;26,20;30,27;Za1,18;Rz2,5).

1Tes2

OdziałalnościApostoławTesalonice

Samibowiemwiecie,bracia,żenaszeprzyjściedowasnie

okazałosiędaremne.

Chociażucierpieliśmyi–jakwiecie

doznaliśmyzniewagiwFilippi,odważyliśmysięwBogunaszym
głosićwamEwangelięBożąpośródwielkiegoutrapienia.

1–2.

Pamiętaćnależy,żeswojądziałalnośćwTesalonicerozpocząłPawełpo–jednodniowymtylkocoprawda,leczuciążliwym–pobyciewwięzieniuFilippi,pobiczowaniugorazemz

Sylwanemiwyrzuceniupozamiasto.CierpienianiezałamałyPawłaaninieosłabiłybynajmniejjegoapostolskiegoducha.Przypominasięto,coPawełnapiszeniecopóźnijzcałąświadomością
Koryntianom:Ten,którynaspocieszawkażdymnaszymucisku,byśmysamimoglipocieszaćtych,cosąwjakimkolwiekuciskutąpociechą,którejdoznajemyodBoga.Jakbowiemobfitująwnas
cierpieniaChrystusa,takteżwielkiejdoznajemyprzezChrystusapociechy(2Kor1,4n).

2,1-12.ApostołwspominaswójpobytwTesalonikach.Starożytnemowyilistyczęstozawierałyelementnarracyjny,umieszczanyzwyklewczęścipoczątkowejirelacjonujący

wydarzenia,któredoprowadziłydojejwygłoszenialubnapisania.Podobniejakwwieluinnychutworachparenetycznych(tj.zawierającychmoralnenapomnienie),Pawełprzeciwstawiawłaściwyi
niewłaściwystylżycia,posługującsięantytetycznymparalelizmem(„nie...lecz”).

Pawełniemusiwtejczęściodpowiadaćnazarzutyfaktycznychprzeciwników,jaksądziliniektórzywcześniejsibadacze(chociażzważywszynaprześladowania‘KościoławTesalonikach,

niejestwykluczone,żepodjegonieobecnośćwysuniętoprzeciwkoniemutypoweoskarżenia).Wędrownifilozofowiebyliczęstoprzedmiotemkrytyki,podejmowaliwięcpewnetradycyjnetematy
(niezależnieodtegoczyfaktyczniemusielisiębronić),poktórePawełtakżetutajsięga.Malherbezwracauwagę,żeDioChryzostom,publicznymówca,któryżyłwnastępnympokoleniupoPawle,
oskarżałwiększośćcyników(wędrownychfilozofówżebrzących)oszerzeniebłędu,nieczystepobudkiipodstęp(1Tes2,3),pochlebstwo(1Tes2,5),szukanieludzkiejchwały(1Tes2,6)imiłośćdo
pieniędzyichciwość(1Tes2,5).Wprzeciwieństwiedotego,powiadaDioChryzostom,prawdziwyfilozofjestdelikatnyjak„matka”(1Tes2,7).

2,1-2.DioChryzostomkrytykowałfałszywychfilozofów,którzylękalisię,żezostanąznieważeniprzezmasy,zaśichmowęokreślałjakodaremną”.Powiadał,żeprawdziwifilozofowie

przemawiająśmiało,nawetwobliczusprzeciwów.Pawełijegotowarzysze„doznalizniewagi”wFilippinakrótkoprzedprzybyciemdoTesalonik.Termintenoznacza,żezostalipotraktowani
skandalicznieiwsposóbupokarzający,zostalipublicznieobnażeniiwychłostanibezprzesłuchania(Dz16,22-23).

Upominaniezaśnaszeniepochodzizbłęduaniznieczystej

pobudki,anizpodstępu,

2,3.Fałszywifilozofowiebylioskarżanioto,żegłosząnaukęopartąnabłędzie,nieczystychpobudkachipodstępie.(Słowo„nieczysta”stanowitutajprzypuszczalniealuzjędopoglądu

filozoficznego,żeczłowiekwinienprzypomocyrozumuoczyścićumysłznamiętności.W1Tes4,7odnosisięonodorozwiązłościseksualnej,wydajesięjednak,żenieototutajchodzi.Zważywszyna
skargiwysuwanepodadresemjudaizmuiinnychreligiiWschodu,jakobypodstępemodwodziłyżonyodreligiiwyznawanejprzezmężów,możliwe,iżoskarżeniaonieczystośćseksualnąmogłybyć
wysuwaneprzeciwkoopiekunomegipskich,żydowskichichrześcijańskichwspólnotreligijnychwTesalonikach[por.Dz17,4].Bardziejprawdopodobnewydajesięjednaktradycyjnefilozoficzne
użycietegoterminu,wymagateżmniejszychspekulacji.)Religijniifilozoficzniszarlataniczęstopojawialisięwstarożytnymświecieśródziemnomorskim.Prawdziwifilozofowiemusielisięwięc
starannieodróżniaćodfałszywychizaprzeczaćpowyższymzarzutom.

leczjakprzezBogazostaliśmyuznanizagodnychpowierzenia

namEwangelii,takgłosimyją,abysiępodobaćnieludziom,ale
Bogu,którybadanaszeserca.

2,4.Podkreśleniekontrastu(„nie...lecz”)byłosposobempowszechniestosowanymwceluuwypukleniamyśliprzewodniej,niezależnieodtego,czyoskarżeniatebyłyfaktyczniewysuwanie

podadresemPawłaijegotowarzyszy,czyteżnie.PodobaniesięraczejBogu,niżludziombyłoważnymelementemetykiŻydówzdiaspory.UznanieprzezBogaiudzielenienatchnieniabyły
przyjmowanezaznak,żedanyczłowiekniebyłoszustem,niemniejjednaknieobdarzanowiarąwszystkich,którzyprzypisywalisobieboskienatchnienie.

Nigdyprzecieżnieposługiwaliśmysiępochlebstwemwmowie

–jakwiecie–aniteżniekierowaliśmysięukrytąchciwością,czego
Bógjestświadkiem,

2,5.Mimopełnegopochwałwstępudolistu(1Tes1,2-10),Pawełpotępianieuzasadnionepochlebstwa.Fałszywifilozofowieczęstoschlebialiludziom,dziękiczemumoglizarobićwięcej

pieniędzy,gdyprosiliojałmużnę.Masomschlebialitakżedemagogicznipolitycy,stającsię„wszystkimdlawszystkich”(por.komentarzdo1Kor9,19-23)Jednakwiększośćfilozofówimoralistów
uważała,żepochlebstwatewcaleniewychodziłynadobresłuchaczom,Chociażnależyprzemawiaćwsposóbdelikatny,prawdziwynauczycielpowinienśmiałopiętnowaćbłędy.Pogardaokazywana
pochlebcomjestcharakterystycznymrysemantycznejliteraturymoralnej(por.teżPrz28,23;29,5).

inieszukaliśmyludzkiejchwałyanipośródwas,anipośród

innych.

2,6.Mędrcyuważalisięzawszechwładnychdziękiswejmądrości.Dążeniedowłasnejchwałybyłopostrzeganejakocośniewłaściwego.

AjakoapostołowieChrystusamogliśmybyćdlawasciężarem,

myjednakstanęliśmypośródwaspełniskromności,jakmatka
troskliwieopiekującasięswoimidziećmi.

2,7mogliśmybyćdlawasciężarem.Sformułowanietomapodwójneznaczenie:moralne(daćsięwampoznaćjakoosobyważne,wzmocnićswójprestiż)imaterialne(byćnawaszym

utrzymaniu;por.2,9;2Tes3,8;2Kor11,9).

—pełniskromności.Wariant:„maluczcy”.

3–7.

Jednakżedziałalnośćtesalonicka,choćwspominająPawełztakąradościąidumą,równieżniebyławolnaodtrudności.OpróczkłopotówwFilippiopisanychwDz16,20–24;17,1–10

turównieżPawełzdajesięczynićaluzjedoatakównajegowłasnąosobęiapostolskiurząd:dopomówieńoto,żegłoszącEwangeliętroszczysięozdobycieosobistegouznania,żeuciekasiędo
pochlebstw,żeniejestmuobcachciwość,żepragnieludzkiejchwały,że„cośjestwtym”,iżzaswojąapostolskąposługęniechceprzyjmowaćżadnegowynagrodzenia.Otóżwszystkieteposądzenia
byłyabsolutniebezpodstawne.Pawełwcaleniejestuzurpatorem,leczpełnoprawnymwysłannikiemChrystusa.JegogłoszeniuEwangeliinietowarzyszążadneintencjeuboczne;troszczysięjedynieo
przypodobaniesięBogu,anieludziom,czegosamBógjestświadkiem.Miałprawodotego,byTesaloniczaniezapewnilimubytmaterialny,lecznieskorzystałzichofiarności,byniebyćciężaremdla
wspólnoty.Niewalczącoswojeprawo,bezjakiejkolwiekpewnościsiebieskromnieicichopracowałwśródTesaloniczan,starającsiębyćdlanichniczymmatka:zabiegałoto,żebywiernymKościoła
tesalonickiegoniczegoniezabrakło.JeżeliobrazBogatroszczącegosiępoojcowskuoswójludnależywBibliidoczęstych,toideauczućmacierzyńskichwzwiązkuzdziałalnościąBogajestjednąz
rzadszych.

2,7.Chociażnależałounikaćschlebiania(1Tes2,5),DioChryzostomiinnigardziliwulgarnymiCynikami,którzynawetprzeklinalitych,doktórychzwracalisięzprośbąojałmużnę.

Pochwałęnależałołączyćzupomnieniem,dziękiczemuprzesłaniestawałosięnatylełagodne,żesłuchaczebyliwstaniejeprzyjąć.(WśródlistówPawłaniemażadnegopismabędącegowcałości
listemganiącym-najsurowsząformąnagany,jakaistniaławstarożytnejretoryce.)

Termintłumaczonyczęstojako„matka”oznaczadosłowniemamkęlubopiekunkę,ZamożniRzymianieczęstomieliniewolnikalubniańkędoopiekinadmałymidziećmi.Rzadziejmogli

sobienatopozwolićRzymianiezklasniższych.WykształceniRzymianiewymagali,byniańkirównieżbyływykształconeimogłyuczyćdzieci.Najważniejszącechąbyłaumiejętność„troskliwej
opieki”.Kobietyprzywiązywałysiędomałychdzieci,ate,gdydorosły,częstowyzwalałyniańki,którebyłyichniewolnicami.Najsurowsizcynikówkrytykowaliludziłagodnychjakniańkilubstarcy.
Inni,jakDioChryzostom,podkreślali,żenależypielęgnowaćwsobieduchałagodności.

Wielumoralistów,np.Plutarch,zalecało,bymatkiopiekowałysięwłasnymidziećmi,zamiastpowierzaćtozadanieniańkom-byłototeżbezwątpieniapowszedniąpraktykąwśródludzi,

którychitakniestaćbyłonausługiopiekunki.Obraztenmógłwięcnawiązywaćrównieżdomatkiopiekującejsiędzieckiem,chociażwszyscyPawłowiczytelnicyznaliteżzwyczajzatrudnianianiańki.

Szczegółydotycząceużytegoobrazu-czychodzioniańkę,czyomatkęniańczącądziecko-niewpływająjednaknagłównymotywPawłowegoprzesłania:łagodność.Mieszkańcy

wschodniejczęścibasenuMorzaŚródziemnego,gdzierzadziejkorzystanozusługniańki,uważalimatkizabardziejczułeodojców(zob.4KsięgaMachabejska15,4),chociażwkulturzerzymskiej
częstopodkreślanorównieżsurowośćmatki.

Będąctakpełniżyczliwościdlawas,chcieliśmywamdaćnie

tylkoBożąEwangelię,lecznadtoduszenasze,takbowiemstaliście
sięnamdrodzy.

ZdalszychwynurzeńPawławynika,żezupełnieniezwykłebyłyjegouczuciamacierzyńskiewzględemTesaloniczan.PowodowanynimiApostołnieograniczasiędoobdarzaniawiernych

tymtylko,cobyłoniezbędne,cowypływałozjegoapostolskiegoposłannictwa.JestniewątpliwietrochęliterackiejprzesadywzapewnieniuogotowościoddaniaprzezapostołówTesaloniczanomnawet
własnychdusz,choćniemapowodów,bywątpić,żePawełgotówbyłoddaćwłasneżyciedlauratowaniaduszpowierzonychjegoapostolskiejpieczy.

2,8.DioChryzostomutrzymywał,żeprawdziwyfilozof(takijakonsam-dodawał)niezważanagrożącemuosobiścieniebezpieczeństwoimówiprawdępowodowanytroskąoswych

słuchaczy.Namiętnikochankowietakżemówili:„Kochamcię...jakwłasnąduszę”(Apulejusz,Metamorfozy5.6).Wprzeciwieństwiedowiększościpisarzy,którzyczynilitakiewyznania,Paweł
udowodniłprawdziwośćswegotwierdzenia,gdydlaTesaloniczannaraziłwłasneżyciepodczaspobytuwśródnich.

Pamiętacieprzecież,bracia,nasząpracęitrud.Pracowaliśmy

dnieminocą,abynikomuzwasniebyćciężarem.Taktowśródwas
głosiliśmyEwangelięBożą.

Ponownenawiązaniedopracyzarobkowej,zktórejApostołsięutrzymywał,wskazujenato,żesytuacjamaterialnawspólnotytesalonickiejprzedstawiałasięnienajlepiej.Tabyłrównież

powód–choćniejedynymoże–dlaktóregoPawełzarabiałnażyciepracąrąkwłasnych,jużwtedyzapewneprodukującnamioty.Tęumiejętnośćwyniósłjeszczezrodzinnegodomu.

2,9.ChrześcijaniewTesalonikachbylibiedni(por.2Kor8,1-2),niepodzielaliteżzastrzeżeńniektórychKoryntianwstosunkudopracyfizycznej(zob.komentarzdo1Kor9,6).

ChrześcijaniezFilippiprzesłaliapostołowifundusze,gdyprzebywałwTesalonikach(Flp4,15-16),Pawełmimotomusiałjednakpodjąćpracęfizyczną.PonieważPawełmógłotworzyćwarsztatna
rynku,pracowałizyskiwałklientów,nawetjeśliprzebywałwTesalonikachtylkokrótkiczas(Dz17,2).Wielużydowskichnauczycieliztegookresuczęstowykonywałozawód,któregonauczylisięod
swychojców.

Zwrot„dnieminocą”(dosł.„nocąidniem”)byłczęstostosowany-mógłoznaczaćczęśćnocyiczęśćdnia.Robotnikfizycznyrozpoczynałpracęowschodziesłońcaimógłrozmawiaćz

odwiedzającymigopodczaswykonywaniaroboty.JednakodwczesnegopopołudniaPawełzapewnepoświęcałswójczasewangelizacji.

Samijesteścieświadkami,iBógtakże,jakbogobojnie,

sprawiedliwieinienaganniezachowaliśmysiępośródwas,

wierzących.

10.

PozatymżyciePawłaupływałowTesaloniceświęcie,sprawiedliwieinienagannie.Znaczyto,żetroszczyłsięonnadewszystkoochwałęBożą,żestarałsięoddawaćludziomto,co

ludzkie,aBoguto,coBoże,żewreszcieżyłtak,iżdlanikogonigdyniebyłpowodemdozgorszenia–dlanikogożyciejegoniemogłobyćpowodemdojakiejkolwieknagany.

Przecieżwiecie,żeśmykażdegozwas–jakojciecswedzieci

prosili,zachęcaliizaklinali,

2,10-11.ChociażRzymianieceniligodnośćsurowegoojca,większośćantycznychwizerunkówojców(takżeojcówrzymskich)podkreślaichmiłość,wyrozumiałośćitroskęodzieci.

Prawdziwifilozofowieporównywaliswojątroskęosłuchaczyztroskąojcówinianiek(1Tes2,7),uczniowiezaśczęstotraktowaliswegonauczycielajakojca.

abyściepostępowaliwsposóbgodnyBoga,którywaswzywa

doswegokrólestwaichwały.

2,12waswzywa.Wariant:„waswezwał”.
—KrólestwoBoga(2Tes1,5;Dz19,8;Ef5,5;itd.;Mt4,17+)orazJegochwałasądobramiwłaściwieBoskimi,doudziałuwktórychBógwzywa(4,7;5,24)idoprowadzaswoich

wybranych(1,4).

11–12.

Tendwuwierszparenetycznyzasługujenauwagęnietylkozewzględunasiłęnapomnień–każdegozwas–jakojciecswedzieciprosilizachęcaliizaklinali(douczuć

macierzyńskichodwołujesięw2,7n)–aletakżezewzględunamotywacjętowarzyszącątymnapominaniom.Jesttomotywacjaprzezodwołaniesiędogodnościchrześcijaninajakoistotypowołanejdo
królestwaichwały.Motywówjestwłaściwiekilka:ito,żejesteśmypowołaniprzezBoga,coprzecieżzobowiązuje,copowinnodeterminowaćnaszepostępowanieito,żeczekanasprzyszłanagrodaw
postaciwejściadokrólestwaichwały,iwreszcieto,żetakajestprzecieżwolaBoża,oczymmówiApostołniecodalejcałkiemwyraźnie.Wartozauważyćprzysposobności,żetematkrólestwaBożego
niezajmujeuPawłamiejscatakcentralnego,jakwnauczaniuChrystusa.NajczęściejwlistachPawłajesttokrólestwoprzyszłe,eschatologiczne–choćmówiPawełtakże,żeBógnasjużprzeniósłdo
królestwaswegoumiłowanegoSyna(Kol1,13);cowywołujeprawiezawszemyśloprzyjściuChrystusanasądostateczny.Niemawowymkrólestwiemiejscadlagrzeszników,aPawełprzezswoje
apostolskietrudyusiłujewłaśnieumocnićkrólestwoBożenaziemi.

2,12.„Godny”możeoznaczaćodpowiednidlagodnościlubwymagańosoby,którejoddajesięcześć(zob.komentarzdoKol1,10-11).Żydowskietekstymądrościowemówiączasamio

sprawiedliwym,żejest„godnyBoga”.Dlanowychchrześcijan,którzyniemogliuczestniczyćwpaństwowymboskimkulciecesarzawTesalonikach(1Tes1,9),określenie/królestwo”Bożemogłomieć
politycznepodteksty.WyznaniewyłącznejlojalnościwobeckrólestwaBożegomogłoichsporokosztować(zob.komentarzdoDz17,7).

DlategonieustanniedziękujemyBogu,bogdyprzejęliście

słowoBoże,usłyszaneodnas,przyjęliściejeniejakosłowoludzkie,
alejakoto,czymjestnaprawdę–jakosłowoBoga,którydziaław
was,wierzących.

2,13Tujestzawartyskoncentrowanyopistradycjiapostolskiej.Słowojestnajpierw„przejęte”(41-2Tes3,6;1Kor11,23;15,1.3;Ga1,9;Flp4,9;Kol2,6),toznaczyusłyszane(Rz10,17+;

Ef1,13;Dz15,7;itd.),anastępnie,przenikającażdoserca(por.Rz10,8-10),zostaje„przyjęte”(1,6;2Tes2,10;2Kor11,4;Dz8,14;itd.;Mk4,20),tzn.słuchającyuznaje,iżBógprzemawiaprzez
swegowysłannika(4,ln;2Kor3,5;13,3).

—którydziaławwas,wierzących.Możnateżrozumieć:tosłowodziaławwas”.Albo:„stajesięaktywne”.ToBógdziaławwierzącychprzezswojesłowo(por.1,8;2Tes3,1;Hbr4,12).

13.

Trudnieposzedłnamarne.TesaloniczanieprzyjęlinaukęPawłatak,jakprzyjmujesięprawdziwesłowoBoże.PoddalisiędziałaniuDuchaŚwiętego,otworzylisięwewnętrznie,

zachowywalisiętak,jakmieszkańcyJerozolimypopierwszejwielkiejmowiePiotra(Dz2,37–41).OtóżtaichchłonnośćsłowaBożego,tauległośćwobecgłoszonejimEwangeliistajesięprzedmiotem
niekończącejsięmodlitwyPawła.ApostołnieustanniedziękujeBoguzato,żejegosłuchaczewłaściwieprzyjęlisłowoBoże.

2.13.Niebrakstarożytnychopowieścioludziach,którzyodrzuciliBożychposłańców,sądząc,żemajądoczynieniazoszustami.Pawełjestwdzięczny,żeTesaloniczaniewewłaściwy

sposóbprzyjęligosamegoijegotowarzyszy.

Bracia,wysięstaliścienaśladowcamiKościołówBoga,któresą

wJudei,wChrystusieJezusie,ponieważtosamo,cooneodŻydów,
wyściewycierpieliodrodaków.

14.

IstotaprzynależnościdoKościołapolega–jakwynikaztychsłówPawła–naznoszeniuuciskuicierpień.WiernymTesalonikidanabyłałaskaupodobnieniasiędoKościołów

palestyńskichprzezto,żemoglicierpiećtak(por.Dz17,5–9)jakchrześcijaniepalestyńscy,oczymŁukaszwspominakilkakrotniewksiędzeDziejówApostolskich(por.np.8,1;12,1–4).

2,14.Cnótczęstonauczanoprzezzachęcaniedonaśladowaniadobrychprzykładów.ChrześcijaniewTesalonikachbyliprześladowaniprzezinnychmieszkańcówtegomiasta,podobniejak

chrześcijaniewJudeibyliprześladowaniprzeztych,którzynieuwierzyliwJezusa(coPawełiwszyscyinniludziemoglipotwierdzić-Ga1,13).ZapewneczytelnicyPawłamielipewneproblemyz
miejscowągminążydowską(Dz17,5-7).ChociażŻydziniestanowiliwiększościprzeciwnikówKościołanatymobszarze(Dz17,8),tłumaczytorozwinięcietematusprzeciwuŻydówwww.15i16.

ŻydzizabiliPanaJezusaiproroków,inastakżeprześladowali.

AniepodobająsięoniBoguisąwrodzywszystkimludziom.

2,15Surowośćww.15-16(którełącząJezusahistoriizJezusemwiary)odzwierciedlapierwotnepolemikiwJerozolimie(Mt5,12;21,33-46;23,29-37;Dz2,23+),ajestspowodowana

zacietrzewieniemSynagogiwtym,abyprzeszkadzaćprzepowiadaniuPawławśródpogan(w.16;por.Flp3,2-3;Dz13,5+),tenjednakżeskładawinęnabezpośrednichprzeciwnikówswejmisji.Będzie
onczęstoprzywoływałwielkośćnaroduwybranegoiwinnychmiejscachuzupełnikreślonytuobraz(por.Rz9-11;Ga4,21-31).Niebędzieszczędziłwysiłkówwcelutworzeniaiumacnianiajedności
chrześcijanpochodzącychzpogaństwaorazzrodzonychzIzraela(por1Kor16,1+;Ef2,11-22).

15.

PawełosobiścienajbardziejmusiałcierpiećodŻydów,oczymłatwosięprzekonaćczytającdziejejegowyprawmisyjnych,opisaneprzezŁukaszaorazListy.WzakończeniuKazaniana

GórzewszyscywyznawcyChrystusasąuważanizaspadkobiercówikontynuatorówmęczeńskiegolosuprorokówstarotestamentalnych.Wiadomo,żeJezusbyłnajwiększymzprorokówlub
ponadprorokiem.WrzędziewysłannikówBoga–prorocyST,Jezus,apostołowieJezusa–umieszczasiebietakżePaweł.Spotkagotakisamlosjakjegopoprzedników,nacosięjużżaliłnietylko
Chrystus(Łk11,49),lecztakżeSzczepan,pierwszymęczennikChrystusa(Dz7,52).Otym,żecałyświatnienawidziłŻydów,mawianopowszechniewstarożytności.Sprawiałatomonoteistyczna,
absolutnieniezrozumiaładlapoganwiaraIzraelaorazjegoniechęćdokontaktówzpoganami.Pawełnawiązujedotejgeneralnejniechęciwyznaniowej,ale,rzeczjasna,pojmujejąinaczej.Wszyscy
ludzie,toci,którymzwoliBogamiałabyćgłoszonaDobraNowina,czemuŻydziciąglestawalinaprzeszkodzie.

2,15.IstniaławśródŻydówtradycja,jakobyichprzodkowiezabijaliproroków,cowzmacniałojeszczedodatkowowymowęStaregoTestamentu.Wtymokresienarastałkonfliktmiędzy

greckojęzycznymichrześcijanamiżydowskiegopochodzenia,którychcechowałzapałmisyjny,aŻydamizPalestyny.ByłtojedenzelementównasilającegosięogólnegonapięciapomiędzyŻydamia
poganami(zob.komentarzdoDz21,20-22,gdzieopisanosytuację,któraistniałapookołodziesięciulatachodpowstaniategolistu).ZwyczajezmuszałyŻydówdowspółdziałania,częstowobliczu
wrogonastawionegośrodowiska,tozaśskłaniałowielupogandooskarżaniaichowrogienastawieniewobecspołeczeństwa.Pawłowichodzijednakocośzupełnieinnego,nawiązujeonwyłączniedo
ichsprzeciwuwobecdziałańmisyjnychpodjętychprzezżydowskichchrześcijanwobecpogan.

Zabraniająnamprzemawiaćdopogan,abycizostalizbawieni;

takdopełniająciąglemiaryswychgrzechów.Aleprzyszedłnanichna
koniecgniewBoży.

2,16Boży.Pominiętewniektórychrkpsach.

16.

IstotagrzechuŻydówpolegałanatym,żeutrudniającapostołomichdziałalnośćtymsamymniejakostawialitamymiłosierdziuBożemu.WtensposóbsamiodrzuciwszyChrystusabiorą

nasiebieodpowiedzialnośćtakżezazbawieniepogan.Niemożnabyćbowiemzbawionym,jeżelisięniewierzy;niemożnauwierzyć,jeśliniktniegłosiprawdwiary,aprawdywiaryniemogąbyć
głoszonebezapostolskiegoposłannictwa(Rz10,14nn).ZasprzeniewierzeniesięewangelizacjipoganspadnienaŻydówzasłużonakara,oczymwielokrotniemówiłsamJezus(por.Mt23,27;Mk13,1n;
Łk11,50n;19,41–44;23,27–30).Niewykluczonerównieżjestto,żepisząc:przyszedłnanichnakoniecgniewBoży,myślałPawełowydarzeniach,którychbyłświadkiemwczasieredagowania1Tes.
PawełprzebywałwtedywKoryncie,przypatrywałsięzbliskawygnańczejdoliPryscylliiAkwili,małżonkówżydowskich,wypędzonychzichwłasnegodomuwRzymie.Byćmożewswymproroczym
widzeniuujrzałobrazmającegojużwkrótcenastąpićzburzeniaświątyniicałegoŚwiętegoMiasta.

2,13-16.PrzyjęcieEwangeliiprzezTesaloniczanijegocena.UtrzymanywstyluPawłowym(przeciwnieuważaliniektórzykomentatorzy),teksttenodzwierciedlaapokaliptyczne

oczekiwaniaapostoładotyczącesądunadIzraelem.Wbrewinterpretacjiniektórychbadaczy,Pawełnietwierdzitutaj,jakoby„Reszta”niezostałazbawionalubIzraelnienawróciłsięwczasach
ostatecznych(Rz11).JegosłowapasująjednakdoapokaliptycznejtradycjiobejmującejwypowiedziJezusaoczasachostatecznych,doktórejPawełnawiążepóźniejwtymsamymliście(1Tes4,13-
5,11).Dygresjesącharakterystycznącechąstarożytnychlistów.

2,16.„Dopełnieniemiarygrzechów”toideawywodzącasięzeStaregoTestamentu(np.Rdz15,16),podejmowanatakżeprzezJezusa(Mt23,32).ZgodnieznauczaniemPawławinnych

listach(Rz11)zwrot„przyszedłnanichostatecznygniew”oznacza„dosięgnąłichgniew,którybędzietrwałażdonadejściakońca”(por.Łk21,923).ProrocyStaregoTestamentupowiadali,żepo
licznychudrękachzesłanychjakokary,„Reszta”IzraelazwrócisięcałymsercemdoBoga,wówczaszaśodnowiO11swójludirozpocznienowyczasswegopanowania(np.Jr29,11-14;Ez34,11-31;
Oz14,4-7;Am9,11-15).

ZamiaryitroskiApostoła

Myzaś,bracia,rozłączenizwaminakrótkiczas,niesercem,ale

tylkoniemożnościąoglądaniawas,bardzogorącopragnęliśmyujrzeć
wasosobiście.

17.

Rozpoczynasięfragment,któryukazujedosadniewielkodusznośćPawłaijegoserca.ApostołmusiałopuścićTesalonikęprzedzaplanowanymczasem.Wiedział,żetamłodawspólnota

chrześcijańskawymagajeszczewieleibardzoserdecznejtroski.PowracającaciąglemyślokoniecznościponownegoprzybyciadoTesalonikibyłanietylkowynikiempoczuciaodpowiedzialności
apostolskiejzatenKościół,lecztakżepotrzebąsercaPawła.Jakpełentroskliwościojciec(2,11)lubtak,jakkochającamatka(2,7)zostałsiłązabranyoddzieci.

2,17-3,10.Tęsknotazaprzyjaciółmi.Nawetwmowachperswazyjnychbyłomiejscenawyrażanieemocji,tymbardziejwlistachprzyjacielskich.ListyPawłasąbardzouczuciowe,czego

tenfragmentjestnajlepszymprzykładem.

2,17.Listyprzyjacielskieczęstowyrażałypragnienieujrzeniadrugiejosoby,niejednokrotnieteżpodkreślano,żeprzyjacielesąodsiebieoddzielenijedynieciałem,niezaśduchem.(Dzisiaj

powiedzielibyśmy:„sercemjestemztobą”.)Pawełidziejeszczedalej,gdypisze„jesteśmymrozłączenizwami”(dosłownie;„bezwasjesteśmyosieroceni”).Chociażwielustarożytnychfilozofów
podkreślałouprzejmość,większośćuznałabytakijęzykzazbytegzaltowany.

Dlategochcieliśmyprzybyćdowas,zwłaszczaja,Paweł,jeden

razidrugi,leczprzeszkodziłnamszatan.

18.

ZamiarudaniasiędoTesaloniki,dwukrotniejużskonkretyzowanyibliskirealizacji,udaremniałApostołowi–wedługjegowłasnegorozpoznania–szatan.Stanowitoalboaluzjędo

prześladowańitrudnościzestrony„żydujących”,albooznaczachorobę,naktórącierpiałszczególniepodczasdrugiejpodróży(Ga4,13),lubwreszciechodzitumożeojeszczejakiśczynnik
niewątpliwiepowiązanyzszatanem.

2,18.Starożytnimawiali,żeFatumimwczymśprzeszkodziło.Zważywszy,żePawełznajdowałsięniedalekoMacedonii,słowa„przeszkodziłnamszatan”musząsiętutajodnosićdo

konkretnejprzyczyny,którauniemożliwiłapowrótapostoładoTesalonik.JestniąalbosprzeciwŻydów,októrymwspominaw1Tes2,14-16,albowładzmiejskichijegokonsekwencjedlatamtejszych
przyjaciółPawła(Dz17,8-9).

Alejakażjestnaszanadziejaalboradość,albowieniecchwały–

czyżniewyrównieżprzedPanemnaszym,JezusemChrystusem,w
chwiliJegoprzyjścia?

Wybowiemjesteścienasząchwałąiradością.

19–20.

Wyrażeniewieniecchwałykażesiędomyślać,żePawełprowadziprawdziwybójzszatanemiżemaniezachwianąnadziejęzakończeniategobojuswoimzwycięstwem.Choćby

bowiemwypadłocierpiećmuniewiemjakdużo,tojednakostatecznie,wchwilispotkaniasięzPanemwdzieńsądu,źródłemchlubnejradościinajwyższąnagrodąbędziedlaniegoświadomość,że
dziękijegoposłudzeTesaloniczanieosiągnęlizbawienie.WtensposóbmisjaPawładopoganzostanieuwieńczonapożądanymrezultatem.

2,19-20.Wliteraturzegrecko-rzymskiejztegookresukoronyiwieńceoznaczałyczasaminagrodę.Niechodzitutajokoronękrólewską,leczwienieczwycięzcyWStarymTestamenciei

starożytnymjudaizmiekorony(por.Iz28,5;62,3)iwieńce(por.Iz61,3)pełniączasamirolęsymboliprzyszłejnagrodyNagrodąPawłajestjednaksamowytrwanieTesaloniczan(por.podobieństwodo3
J4).

1Tes3

PosłannictwoTymoteusza

Niemogącprzetodłużejtegoznosić,postanowiliśmysami

pozostaćwAtenach,

aTymoteusza,bratanaszegoisługęBożegow

głoszeniuEwangeliiChrystusa,wysłaliśmy,ażebywasutwierdziłi
umocniłwwaszejwierze,

3,2sługęBożego.Brakwniektórychrkpsach.Warianty:„współpracownikaBożego”,„sługęBożegoinaszegowspółpracownika”.
3,1-2.Listyprzyjacielskieczęstowyrażałypragnienieujrzeniadrugiejosoby.Nawetjeśliużytesformułowaniamiałycharakterstereotypowy,byłymimowszystkoautentyczne(por.

współczesnekartkizżyczeniaminaróżneokazje),TymoteusziprzypuszczalnieSylastowarzyszyliPawłowidoAten,skądapostołodesłałichzpowrotemdoMacedonii,samzaśdalejprowadziłwtym
mieściedziełoewangelizacji.ŁukaszpomijaniektóreszczegóływDziejachApostolskich(Dz17,14-16;18,5),czegomożnabyłosięspodziewać.Każdy,ktozajmowałsiępisaniemutworów
narracyjnychwie,żeniemożnaopowiadaćowszystkichszczegółach,leczpłynnieukazaćprzebiegwydarzeń.Jednakpodobieństwałączącetesprawozdaniasąuderzające,zaśrozbieżnościwskazująna
to,żeŁukaszniemógłpoprostuzaczerpnąćswojejrelacjiztegolistu.

takabyniktsięniechwiałpośródtychucisków.Potobowiem,

jakwiecie,zostaliśmyustanowieni.

1–3.

PonieważPawełsamniemógłudaćsiędoTesaloniki,arównocześniebyłomubardzociężkopozostawaćdłużejbezdokładniejszychwieściomłodejwspólnocie,posłałtam

Tymoteusza,októrymtakchlubniebędziesięwyrażałwjednymzlistówwięziennych(Flp2,19–22),atuokreślagozaszczytnymmianembratanaszegoisługiBożegowgłoszeniuEwangelii.

Albowiemgdyśmypośródwasprzebywali,zapowiadaliśmy

wam,żebędziemycierpiećucisk,coteż,jakwiecie,sięstało.

RzeczywistympowodemmisjiTymoteuszabyłanietylemiłośćdoTesaloniczaniczystoludzkatęsknotazanimi,ileraczejobawy,żebyowinowonawróceni,wskutektrudności,które

poczęłysiępiętrzyćwśródnich,nieodpadliodChrystusa.Tymoteusz,choćmłodyjeszcze,alepełenzapałuipoświęcenia,miałichsłowemiwłasnąpostawąpodnieśćnaduchu,arównocześniejeszcze
razprzekonać,żecierpieniaiuciskimusząstanowićzupełnienaturalną,przewidzianąprzezsamegoChrystusaatmosferęchrześcijańskiegożycia.

3,3-4.Jezus,StaryTestamentiniektórzyżydowscypisarzeapokaliptycznizapowiadalinastanieokresuwielkiegouciskuprzednadejściemkońcaświata.Udrękitemiałytowarzyszyć

głoszeniu-Ewangelii(wedługJezusa;por.Mk13,9-11)idoprowadzićdonawróceniaIzraela(wedługStaregoTestamentu,np.Jr30,7;Dn12,1;por.Pwt12,1;Iz26,20-21).Jeśliotenwłaśnieokrestutaj
chodzi,chrześcijaniemusząprzetrzymaćcierpienia,mająjednakuniknąćBożegogniewupodczasdrugiegoprzyjściaJezusa(1Tes1,10;5,9;por.Dz14,22).

Dlategoija,niemogąctegodłużejznosić,posłałem[go],aby

zbadałwiaręwaszą,czyprzypadkiemniezwiódłwaskusiciel,bo
wtedynasztrudokazałbysiędaremny.

3,5kusiciel.Jestnimszatanz2,18(por.Mk1,13).Odnośniedoterminów„kusiciel”,„szatan”,„diabeł”por.Hi1,6+;Ap12,9+.

RównocześniestosujetuPawełswoistąprofilaktykęapostolską:niechTymoteuszzbadastanwiaryTesaloniczan,niechichzabezpieczyprzedewentualnyminieszczęściamizestrony

kusiciela.Takwięcszatan,jużrazwspomnianywsposóbaluzyjny,nieschodzizuwagiPawła,któryjestświadomjegoniezmordowanychzakusów.Wkrótce–w2Tes–będziePawełpisałdokładnieo
wielkimdzieleowegosynazatracenia,będziezapowiadałwielkąapostazję,przypadającąnaczasymesjańskie.DlategoteżbędziesięmodliłsłowamiChrystusazModlitwyPańskiej–żebydobryBóg
chroniłludziprzedzłem,niedopuścił,byuleglipokusie(Mt6,13;por.2Tes3,2n).Oczywiście,zależyPawłowirównieżnatym,żebyjegoapostolskitrudnieposzedłnamarne.

Teraz–kiedyTymoteuszodwaswróciłdonasikiedyprzyniósł

namradosnąwieśćowierzeimiłościwaszej,aiotym,żezawsze
zachowujecieonasdobrąpamięćiżebardzopragniecienas
zobaczyć,podobniejakmywas–

doznaliśmydziękiwam,bracia,

pociechy:przezwiaręwasząwewszelkiejpotrzebieiwnaszym
ucisku.

6–7.

PrzewidywaniaiobawyPawłaokazałysięnaszczęścieniesłuszne.ZrelacjiTymoteuszawynikało,żewspólnotażyjeprawdziwąwiarąimiłością.Nadziejazostałapominiętawtej

pochwaleTesaloniczanbyćmożedlatego,żewpraktykowaniutejcnotydochodziłowśródnichdopewnychwypaczeń.Apostołbędziemusiałjeszczedokładniejokreślićprzedmiottejcnoty,couczyni
przedewszystkimw2Tes.Nietrzebadodawać,jakwielkąradośćsprawiłamurównieżwiadomość,żeTesaloniczaniemyśląipamiętająonimiże,conajważniejsze,równieżjakonich,takonijego
pragnązobaczyć.Pewienproblemnietylkointrodukcyjny,lecztakżeegzegetycznystwarzawzajemnystosunektekstów1Tes3,1–6iDz18,1–5.Wobydwufragmentachchodziohistoriępoczątków
wspólnotytesalonickiej.NastępstwowydarzeńtowarzyszącychpowstaniuKościoławTesalonicebyło–jaksięzdaje–takie:PawełprzybyłdoTesalonikiwr.50,tzn.podczasswejdrugiejpodróży
misyjnej.PrzeztrzyszabatydyskutowałzmiejscowymiŻydamiwsynagodze(Dz17,2).Niewiadomo,jakdługopozostałwTesalonice,wkażdymrazieowocemjegodziałalnościapostolskiejwtym
mieściebyłonawróceniewielupogan.TesalonikęopuściłPaweł–wskutekwrogiejpostawymiejscowychŻydów–wcześniejniżtosobieukładałwswychapostolskichplanachiudałsiędoBerei,gdzie
przebywałbardzoniedługo.NastępnymetapemjegopodróżybyłyAteny.Tamzabawiłniecodłużej.

WdrugiejpodróżymisyjnejtowarzyszyłPawłowim.in.Tymoteusz.TesalonikęopuszczałPawełwspólniezTymoteuszem,razemprzybyliteżdoBerei.DoAtendotarłPawełw

towarzystwielicznychbracizBerei,alebezTymoteusza(Dz17,14–15).OdtegomomentuzaczynająsięrozbieżnościmiędzyopowiadaniemŁukaszawDziejachApostolskicharelacjąPawław1Tes.

WedługDzmieszkańcyBerei,odprowadziwszyPawładoAten,wrócilidoswegomiasta,gdziezastalijeszczeTymoteuszaiSylasa.WypełniającpolecenieApostołaoznajmiliim,byczym

prędzejprzybylidoPawła.ZDz17,16wynika,żePawełoczekiwałnanichwAtenach.JednakżejegospotkaniezTymoteuszemiSylasemmiałomiejsceniewAtenach,leczwKoryncie(Dz18,1–5),
dokądPawełudałsięponieudanymwystąpieniunaAreopagu.

Rzeczmiałasięniecoinaczejwedługrelacji1Tes.Ztreści3,1nwynika,żeTymoteusziSylas,posłuszniwezwaniuPawła,opuścilinatychmiastBereęiudalisiędoAten,gdziezastali

jeszczeApostołów.ZAtenwysyłaPawełTymoteuszadoTesaloniki,abyumocniłmieszkańcówtegomiastawwierze.ZmisjitesalonickiejwróciłTymoteuszdopierowtedy,kiedyPawełredagowałswój
PierwszyListdoTesaloniczan,czyligdyznajdowałsięjużniewAtenach,leczwKoryncie(1Tes3,6).TakwięcDzniewspominająwcaleomisjitesalonickiejTymoteusza,oczymmówi1Tes,anio
spotkaniuPawłazTymoteuszemiSylasemwAtenach,corównieżstwierdza1Tes.

Gdychodziopróbęzharmonizowaniadwurelacji,towpierwszymrzędzienależyzauważyć,żeŁukaszniemówiwyraźnieopodróżyTymoteuszadoTesaloniki,leczpodaje,żeTymoteusz

przybyłdoKoryntuzMacedonii.Takwięcjegoobecnośćm.in.wTesaloniceŁukaszzdajesięrównieżsuponować.NajprawdopodobniejbyłTymoteuszprzytejokazjitakżewFilippi,skądprzywiózł
Pawłowijakiśmaterialnyzasiłek.WskutektegoApostołmógłzrezygnowaćzzarobkowejpracy,byoddaćsięcałkowiciegłoszeniuEwangelii.

Terazbowiemożyliśmy,gdywytrwaciewPanu.

3,5-8.Starożytniautorzylistówczęstowyrażaliubolewanie,gdynieotrzymalirychłejodpowiedzi.Skargatabyłarozumianajakodowódichuczuć.Ponieważlistybyłydostarczaneza

pośrednictwempodróżnych,Pawełniemógłspodziewaćsięodnichodpowiedzi,zwłaszczażeniewiedzieli,gdziemogągoznaleźć.Łatwiejmubyłoposłaćdonichkogośniżnaodwrót.Mimotoskarga
apostoła,żeniewie,wjakiejznajdująsięsytuacji,wyrażajegouczucia,podobneuczuciomzmartwionegorodzica.Natemat„ożyliśmy”ww.8,zob.komentarzdo1Tes2,8.

JakieżbowiempodziękowaniemożemyzawaszłożyćBoguza

radość,którąodczuwamyzwaszegopowoduprzedBogiemnaszym?

Gorącomodlimysięwednieiwnocy,abyśmymogliosobiściewas

zobaczyćidopełnićtego,czegobrakwaszejwierze.

3,10Brakiwiary(koniecwiersza)dotyczązarównopouczenia,którewinnobyćuzupełnione,jakteżsamego„dzieła”(1,3)całegożycia,któremusibyćstałeicorazbardziejkorygowane

(porRz14,1;2Kor10,15;Flp1,25).

8–10.

TetrzywierszejeszczerazukazująpełnąradośćPawła–jesttoradośćwDuchuŚwiętym(Rz14,17),owocDucha(Ga5,22)–iwdzięcznośćwzględemBogazaopiekęnadmłodą

wspólnotą,któratakbardzoleżałamunasercu.OżyłownimnanowoszczerepragnieniezobaczeniajaknajrychlejTesaloniczan,jużnietylkopoto,bysięnacieszyćichwidokiem,lecztakże,by
dopełnićtego,czegobrakowałoichwierze.PawełniechcezatrzymywaćsiędłużejprzypewnychbrakachreligijnegożyciaTesaloniczan,leczwzmiankaopotrzebieuzupełnieniaichwiarykażesię
domyślać,żetakieniedociągnięciarzeczywiściemiałymiejsce.

3,9-10.Pawełpodejmujeirozwijadalejtematdziękczynienia(zob.komentarzdo1Tes1,2);por.Ps116,12.Zasadniczonocbyłaczasemprzeznaczonymnasen.WStarymTestamenciei

literaturzeżydowskiej(wStarymTestamencienp.Ps22,2;42,8;63,6;77,2.6;119,55.148)nocnamodlitwabyłaznakiemszczególnegopoświęcenia.Tym„czegobrak”ichwierzemożebyćwłaściwa
nadzieja(1Tes3,6;por.1,3;5,8),Pawełstarasięteżtenbrakuzupełnićw1Tes4,13-5,11.

Modlitwaowzajemnąmiłość

DrogęnasządowasniechutorujesamBóg,Ojciecnasz,iPan

nasz,Jezus!

3,11.Prośbywyrażająceżyczenie(„NiechBóg...”skierowanedotycia,wintencjiktórychsązanoszone)byływjudaizmieuważanezaprawdziwemodlitwyizanoszonojewnadziei,żeBóg

ichwysłucha.Pawełkontynuujemotywtęsknotyzw.11.

3,11-13.ModlitwaPawła.Wwiększościlistówmodlitwanastępujebezpośredniopodziękczynieniu.Ponieważw1LiściedoTesaloniczanrozpoczynasięonadopierow3,11,niektórzy

komentatorzysugerowali,żePawełkończydziękczynieniedopierow1Tes3,9-10.Apostołmógłjednakzastosowaćwtymliścieinnyschematniżwpismachpóźniejszych.

APanniechpomnożywasliczebnieiniechspotęgujemiłość

wasząnawzajemdosiebieidowszystkich,jakąimymamydlawas;

3,12miłośćwasząnawzajemdosiebieidowszystkich.Miłośćpowinnasięspełniaćnajpierwwewnątrzwspólnoty,anastępnierozciągaćsięnawszystkichludzi(Ga6,10+).
3,12.Dziękczynienieimodlitwamogłysłużyćjakowprowadzeniedotematów,którezostanąpodjętewdalszejczęścilistu(szczególniewlistachPawła;apostołpowrócidotematu„miłości”

w1Tes4,9oraznawiążedo„tych,którzypozostająnazewnątrz”w1Tes4,12).

abysercawaszeutwierdzonezostaływnienagannejświętości

wobecBoga,Ojcanaszego,naprzyjściePananaszego,Jezusa,wraz
zewszystkimiJegoświętymi.

3,13Nakońcuwierszawniektórychrkpsachdodane:„Amen”.—Świętość(4,3+),owocmiłościbraterskiej,objawisięprzyparuzji.„Świętymi”,októrychtumowa,mogąbyćzarówno

wybrani,zbawieni,jakteżaniołowie(por.Dz9,13+).

11–13.

JesttojedenznajpiękniejszychtekstówmodlitewnychPawła.NawiązujewnimApostołdokontekstubezpośredniopoprzedzającego,gdziejużrozpocząłswojąmodlitwębłagalną,

proszącBogaołaskęodpowiednichokolicznościsprzyjającychodwiedzeniuTesaloniczan.ObecniezdajesięwtejsprawiecałkowicienaBogaOjcainaPananaszegoJezusaChrystusa.Jestbowiem
przekonany,żetylkowtensposóbzostanąusunięteprzeszkody,któreustawiłszatanjużkilkakrotnienadrodzeApostoładoTesaloniki.

PotemprzedmiotemmodlitwyPawłasąjużwprostTesaloniczanie.WprawdzienigdyniemożnaprzesadzićwmiłościBogaczybliźniego,alemodlitwaPawłaospotęgowaniewzajemnej

miłościchrześcijantesalonickichkażesiędomyślać,żepodtymwzględemżyciemłodejwspólnotyteżpozostawiałoniecodożyczenia.Zdobywającsięnacorazwiększąmiłość,tymsamymbędąsię
Tesaloniczaniestawaćcorazdoskonalsipodwzględemświętości,atozkoleisprawi,żeichspotkaniezJezusemwdzieńJegoprzyjściabędziepełneradościichwały.Mówiącotymprzyjściuabstrahuje
Pawełodideiprzyszłegogniewu,anawetsąduBoga,ukazujenatomiastwcałejpełnimajestat,chwałęChrystusaprzychodzącegowotoczeniuswoichaniołówiświętych(por.2Tes1,7).

3,13.WStarymTestamencie,judaizmieinauczaniuJezusatakżespoglądanowprzyszłośćkunadziei,dziękiktórejbyłobymożliwewytrwaniewobecnymczasie.„Święci”mogątutaj

oznaczaćludBoży(1Tes4,14)lubodnosićsiędoświętychaniołów(Za14,5)Jedniidrudzybyliwliteraturzeżydowskiejczęstookreślanitymmianem.Pawełposługujesięzwykletymokreśleniem
raczejwodniesieniudoluduBożego.

1Tes4

Zasadyświętościżycia

Nakoniecwięc,bracia,prosimywasinapominamywPanu

Jezusie:zgodnieztym,coodnasprzejęliścieosposobie
postępowaniaipodobaniasięBogu–jakjużzresztąpostępujecie–
stawajciesięcorazdoskonalszymi!

4,1wPanuJezusie.Pawełmówi:„w”Chrystusie(w.1)lub„przez”(w.2)ChrystusaalbotakżewimięChrystusa(por.4,15;2Tes3,6.12).MoralnenauczaniePawła,identycznezpierwotną

katecheząchrześcijańską,nadajeświeckiejmoralnościnowąwartość,umieszczającjąpodznakiemChrystusa(Kol3,18+;por.Flp4,8-9).

—jakjużzresztąpostępujecie.Brakwniektórychrkpsach.

ChoćPawełprzebywałwTesalonicestosunkowokrótko,tojednakzdołałprzekazaćmieszkańcomtegomiastawielezasadniczychprawdchrześcijaństwa.Musiałtoczynićwsposób,

któryutkwiłgłębokowumysłachisercachTesaloniczan.InaczejnieodwoływałbysięwlistachtakbardzoczęstodoowychdniswegoosobistegogłoszeniaEwangeliiwTesalonice.Dopierwotnego
entuzjazmuTesaloniczannawiązujePawełrównież,podajączwięzłezasadyświętościnacodzień.IlekroćuczuciebierzegóręwnaucegłoszonejprzezApostoła,wówczasprawiezzasadynazywaon
wiernychbraćmi.Jesttoterminprzed-Pawłowy,szczególniedobrzewyrażającyideęmiłości,którądarzyćsięwinniwszyscychrześcijanie.ProśbaPawłajestwtymwypadkuwyjątkowonatarczywa.
Apostołnietylkoprosi,aleizaklina,nietylkoliczynawłasnyautorytet,leczodwołujesiędopowagisamegoChrystusa.

PrzedmiotemtejniezwykłejprośbyjestsprawaduchowegopostępuTesaloniczan.Doskonałośćwujęciuchrześcijańskimniemawsobieniczespokojnegobłogostanu.Doskonałość

chrześcijańskajestwspinaniemsięwyżejiwyżej,jestciągłymmarszemnaprzód.Gdyczłowiekzaniedbachoćnachwilętroskęoówpostęp,cofasięwsposóbbardzowidoczny,tracinawetto,cobyło
jegoudziałemwmomenciepierwszegoreligijnegouniesienia.TakchybamusiałobyćiwżyciuTesaloniczan.Zdarzyłysiępewnezaniedbaniazwiązanezniebezpiecznąpsychoząnadchodzącegojuż
rzekomokońcaświata.PawełprzypominapierwszyentuzjazmTesaloniczaniichpiękną,pełnąufnościuległośćwszystkimjegopoleceniom.PodobaniesięBogujestostatecznymcelemwszystkich
wysiłkówascetycznychchrześcijanina.Człowieksam,jegowewnętrznezadowolenie,nawetjegodoskonałość,choćbybyłanajbardziejwzniosłasamawsobie,bezchęciprzypodobaniasięBogunie
możebyćgłównymprzedmiotemtroskiopostępduchowy.

4,1-8Czystośćseksualna.Głównytematemtegofragmentujestcudzołóstwo(1Tes4,6).PawełmógłusłyszećojakimśkonkretnymprzypadkutegogrzechuwKościelewTesalonikach,

powodemtroskimogłateżbyćpowszechnieznanaswobodaobyczajówpogan(przeświadczenietozostałododatkowowzmocnionepodczaspobytuapostoławKoryncie,znanymzeswejnie-
moralności).NieżonaciGrecy(tj.przeważniemężczyźniponiżejtrzydziestegorokużycia)częstoodbywalistosunkiseksualnezprostytutkami,niewolnicamiiinnymimężczyznami.Greckareligiai
kulturaniedostarczałyżadnychargumentów,którezniechęcałybydotakiegopostępowania.

Wiecieprzecież,jakienakazydaliśmywamwimięPanaJezusa.

Pawełcoprawdasamwydawałnakazy,aleczyniłtozawszemocąpowagiJezusa,jakoJezusowyapostoł.Cowięcej!TreśćcałejEwangeliiPawłaniebyłaniczyminnymjaktylko

rozwijaniemnaukiJezusaChrystusaidawaniemświadectwaChrystusowemukrzyżowi.ToniefilozofiawymyślonaprzezPawła.ZresztąposłuchajmysamegoApostoła:MygłosimyChrystusa
ukrzyżowanego,któryjestzgorszeniemdlaŻydów,agłupstwemdlapogan(1Kor1,23),lubniecodalej:Postanowiłembowiem,będącwśródwas,nieznaćniczegowięcej,jaktylkoJezusaChrystusa,ito
ukrzyżowanego(2,2).

4,1-2.Mamytutajdoczynieniazestarożytnążydowskąichrześcijańskąformąliteracką,którąbadaczeokreślająmianemprzekazutradycji:zachowywaniesłówwcześniejszychnauczycieli.

PawełijegotowarzyszespędzilidużoczasuwTesalonikach,nauczającnowychchrześcijansłówJezusa,doktórychapostołwyraźnienawiązujew1Tes4,13-5,11.

AlbowiemwoląBożąjestwaszeuświęcenie:powstrzymywanie

sięodrozpusty,

4,3WolaBoga(por.Mt6,10)jestsprawcąświętości(w.3i7;2Tes2,13;Ef1,4).ToBóguświęca(5,23;1Kor6,11;por.J17,17;Dz20,32),Chrystusstałsięnaszymuświęceniem(1Kor

1,30),awspółudziałwtymmaDuchŚwięty(w.8;2Tes2,13;1Kor6,11).Zadaniemchrześcijanjestwydaniesiebiedlaspełnieniategodzieła(Rz6,19+).Sąonizwyklenazywani„świętymi”(Dz
9,13+).

Wszystko,czegopragnieBógdlaczłowieka,sprowadzasiędojednego:jegouświęcenia.ZnówPawełniemówitunicinnego,tylkopowtarzasłowawypowiedzianeprzezChrystusa:

Bądźciewięcwydoskonali,jakdoskonałyjestOjciecwaszniebieski(Mt5,48),lubgdzieindziej:Bądźciemiłosierni,jakOjciecwaszjestmiłosierny(Łk6,36).Bardziejskonkretyzowaneowopragnienie
Bożeuświęceniaczłowiekajestniczyminnym,jaktylkożądaniem,abyludzieunikaligrzechów.OwyrzeczeniusięjednegoznichmówiPawełwyraźnie.

Niemapowoduprzypuszczać,żeTesaloniczanieprowadziliżyciewyjątkoworozwiązłeiżedlategowłaśnieprzypominaimPawełobowiązekpowstrzymywaniasięodrozpusty.Chodziłotu

raczejoto,żeniebezpieczeństworozluźnieniaobyczajówbyłoszczególniegroźnedlaludziżyjącychwśrodowiskupogan,aciwsprawachpożyciaseksualnegokierowalisię–jaktoPawełsam
niejedenrazjeszczepowie–bardzowielkąswobodą.Szczególnezłomoralnegrzechównieczystych(1Kor6,18;7,2)tkwiwtym,żeznieważająoneciałochrześcijanina,którejestprzecieżprzybytkiem
DuchaŚwiętego(1Kor6,19n).

4,3.Greckieirzymskieobyczajedopuszczałykontaktyzprostytutkamiiniewolnicami.Współżycieprzedmałżeńskiemężczyznbyłozakazaneprzezrzymskieprawojedyniewprzypadku,

gdybyarystokrataobcowałseksualniezkobietąnależącądoklasywyższej(określanotomianemstuprum).Judaizmbyłznaczniebardziejsurowy,ograniczającpożyciepłciowejedyniedomałżeństw
(chociażliteraturażydowskawspominaoIzraelitach,którzyulegliprzedmałżeńskimlubpozamałżeńskimpokusom).Pawełpotępiawszelkąniemoralnośćseksualną,chociażw1Tes4,6omawia
konkretnyprzypadek.Apostołpodzielałstarotestamentowypogląd,żewspółżycieprzedmałżeńskiezinnąosobąjestgrzechemcudzołóstwawobecprzyszłegowspółmałżonka,awięcczynemrównie
nagannymjakinneformycudzołóstwa(Pwt22,13-29).(Nieoznaczato,żewjudaizmiewspółżyciepłciowezprzyszłymmałżonkiembyłodozwoloneprzedzawarciemmałżeństwa-wświetle
starotestamentowegoujęciamałżeństwawkategoriachprzymierza-chodzijedynieopodkreślenie,żeprzedmałżeńskiewspółżycieseksualnezinnąosobąbyłotraktowanejakopoważnygrzech
przeciwkoprzyszłemumałżonkowi).

abykażdyumiałutrzymywaćwłasneciałowświętościiweczci,

4,4Chodziociałowłasne(5,23;por.Rz12,1;1Kor6,19)bądźteżociałożony,jaktojestwlicznychtekstachrabinackichiw1P3,7.
4,4.Tekstgreckimówidosłownie:„utrzymywaćwłasnenaczyniewświętości”gdyżwliteraturzegreckiejiwliteraturzeżydowskiejdiasporysłowo„naczynie”byłopowszechnieużywane

jakometafora„ciała”.Czasamistosowanojenaoznaczenieczyjejśżony(wniektórychtekstachżydowskichiwjednejzinterpretacji1P3,7).Termintenoznaczatutajprzypuszczalnie„ciało”,chociaż

niejesttorzeczbezdyskusyjna.

aniewpożądliwejnamiętności,jaktoczyniąnieznającyBoga

poganie.

4–5.

Każdyprzekładnowożytnypowyższegotekstujestzkoniecznościjużjegoegzegetycznąinterpretacją.Wmiejscupolskiegowyrażeniaciałowłasnewtekściegreckimznajdujesię

termin,którytrzebabyprzetłumaczyć:„własnenaczynie”.Paralela,jakąstanowi1P3,7,upoważniałabydotłumaczeniategozwrotu:„własnażona”,coteżczyniwieluegzegetówtakkatolickich
(Lemmonnyer,Toussaint,Vosté),jakiprotestanckich(Bisping,Wohlenberg,Bornemann),przytaczającnapoparcieswegostanowiska–próczparalelido1P3,7–następująceracje:1)zwrot„posiąść
żonę”jestzupełnienormalnywśrodowiskuhellenistycznym;2)istniałpowszechnyzwyczajnabywaniażonzapieniądze;3)odpowiednikhebrajskigreckiegosłowaĂşµĹoÂ(naczynie),jestczęsto
używanynaokreślenieniewiasty.

Jednakżeracjęzdająsięmiećci,którzyrozumiejąomawianytekstwsensie„utrzymaniewłasnegociaławświętościiweczci”.Interpretacjatacieszysięniemniejsząpowagązarówno

starożytnych(JanChryzostom,Teodoret,Ambrozjaster,Teofilakt),jakiwspółczesnychegzegetów(Lightfoot,Milligan,Buzy,Rigaux).Pozatymzajejprzyjęciemprzemawiająracjenastępujące:1)w
użyciuautorówgreckichterminĂşµĹoÂwystępujebardzoczęstojakookreślenieciała,będącegonaczyniem,pomieszczeniemduszyitakiewyrażenie–przynajmniejjedenraz–występujerównieżu
św.Pawła.Oto,coczytamyw2Kor4,7:Przechowujemyzaśtenskarbwnaczyniachglinianych,abyzBogabyłaowaprzeogromnamoc,anieznas;2)zwrot„posiąść”,„miećwewładaniuwłasne
ciało”występujekilkarazywtekstachpapirusowych;3)zwrot„nabyć,posiąśćniewiastę,poto,byczyjąśzostała”jesttutrochęsztucznyiniemażadnychparaleliwcałejteologiiśw.Pawła;4)
zwracającsiędowiernych,zwłaszczanowonawróconych,jakocałejwspólnoty,Pawełnigdyniedawałradanitymbardziejpolecenia,bywszyscywstępowaliwzwiązkimałżeńskie,natomiasttroskao
czystośćwłasnegociała,jakoprzybytkuDuchaŚwiętego,powtarzasięwlistachPawładośćczęsto.Tymwłaśniem.in.mająsięróżnićchrześcijanieodnieznającychBogapogan.Gdzieindziejwyłoży
PawełswójpoglądnaowąpogańskąnieznajomośćBoga(por.Rz1,18–32).TakwięcodczasuśmierciizmartwychwstaniaChrystusaludzkośćdzielisięnienapoganiŻydów,lecznachrześcijani
niechrześcijan.

4,5.Hołdującideałomascetycznym,którerównieżbyłyobecnewświeciegrecko-rzymskim,niektórzypisarzeżydowskiejdiasporyuważali,żewspółżycieseksualnejestdopuszczalne

jedyniezuwaginapro-kreację,zaśnamiętność,nawetwobecwłasnejżony,jestniedopuszczalna.PonieważwinnychpismachPawełtraktujemałżeństwojakojedynewłaściwemiejsce,gdziemożnadać
wyrazpożądaniu(1Kor7,2-9),wydajesiębardziejprawdopodobne,żesprzeciwiasiętutajjedynienamiętnościprowadzącejdocudzołóstwa(1Tes4,6),niezaśprzyjemnościseksualnejwmałżeństwie.
Żydziuważaliprawiewszystkichpoganzaludziniemoralnychseksualnie(późniejsirabinitwierdzili,żepogania,któramawięcejniżtrzylataijedendzień,niemożnauważaćzadziewicę).Większość
mężczyznwświeciepogańskimrzeczywiściepostępowałaniemoralnie.ChociażwieluczytelnikówPawłowychwywodziłosięspośródpogan,apostołwymaga,bynawróciwszysięnabiblijnawiarę,
podwzględemdachowymprzestalibyćpoganami(por.Rz2,29).

Niechniktwtejsprawieniewykraczainieoszukujebrata

swego,bojakwamtoprzedtempowiedzieliśmy,zapewniając
uroczyście:Panjestmścicielemtegowszystkiego.

Kontekst,wktórymmowaoczystościseksualnej,czynimałoprawdopodobnąopiniętych,którzysądzą,żePawełzalecatuogólnąuczciwośćwpostępowaniuzludźmi,jakbychciał

powiedzieć:„Nieoszukujciesięwzajemnie,bądźcieuczciwi”.Wedługwszelkiegoprawdopodobieństwa–taksądząrównieżśw.Hieronim,JanChryzostom,Estius,Milligan,Vosté–Pawełtrwanadal
przytemacieczystościciała,aleposługujesięjeszczebardziejogólnąimniejżenującąterminologią.Ponawiązaniudokonkretnegoprzykładupodajeznówzasadęogólną:Niepozwalaćsobiepodtym
względemnażadneustępstwa,nieoszukiwaćnikogo!Byćmoże,iżoszukiwanieowopolegałonapróbachtłumaczeniasobielubkomuś,żeczłowiekmapełnąwładzęnadwłasnymciałemimożeznim
robićwszystko,kuczemuskłaniajągojegoinstynkty.Otóżniemasięcołudzić:Bógjestmścicielemtychwszystkichwykroczeń.Przypominająsiętusłowanapisaneprzezśw.PawławLiściedo
Galatów:Niełudźciesię:Bógniepozwolizsiebieszydzić.Acoczłowieksieje,toiżąćbędzie:ktosiejewcieleswoim,jakoplonciałazbierzezagładę;ktosiejewduchu,jakoplonduchazbierzeżycie
wieczne(6,7n).

4,6.Cudzołóstwolub„kradzieżżony”,jakjeczęstookreślano,byłowprawierzymskimkaranebanicją.Wpewnychokolicznościachkochankowieprzyłapaninagorącymuczynkumogli

zostaćzabici.Wpraktycejednalicudzołóstwonienależałodorzadkościizwykleuchodziłobezkarnie;Mimotomąż,którydowiedziałsięopopełnieniuprzezżonęcudzołóstwa,byłprawnie
zobowiązanydoodprawieniajej.Wprzeciwnymraziesammógłzostałoskarżonyolenocinium-„stręczycielstwo”.PalestyńscyŻydziniemoglijednakwymierzaćprzepisanejwStarymTestamencie
karyśmiercizacudzołóstwo.Wierzylijednak,żechociażsaminiemogąwymierzyćkary,uczynitoBóg(szczególniewdniusądu).

AlbowiemniepowołałnasBógdonieczystości,aledo

świętości.

MotywemmającymskłonićTesaloniczandounikaniagrzechównieczystychjestnietylkowzglądnaprzyszłygniewBoży.Inną,bardziejwzniosłąracjąjestto,żezostaliśmypowołanido

świętości.WoliBożejniemożnasobielekceważyć.NaszymzadaniemżyciowymjesturzeczywistnienieBożychzamiarów.

4,7.Zpunktuwidzeniaświątynnychrytuałówwcałymkręgukulturystarożytnejwierzono,żewspółżycieczyniłoczłowiekanapewienczasnieczystym.Wprzypadkugrzechuocharakterze

seksualnym,nieczystośćtamogłazostaćmetaforycznierozciągniętanacałąsferęduchową.„Świętość”oznacza„oddzielenie”dlaBoga;wStarymTestamencieIzraelicizostali„oddzieleni"iztego
powoduwezwanidotakiegożyda,któreodpowiadałobytemustanowi(abybyliświęci,takjakBógbyłświęty;np.Kpł20,24-26).

Awięckto[tesłowa]odrzuca,nieczłowiekaodrzuca,lecz

Boga,któryprzecieżdajewamswegoDuchaŚwiętego.

4,8dajewamswegoDuchaŚwiętego.Ezechiel(36,27;37,14)zapowiadałdarDuchadlanarodumesjańskiego.AluzjęwzmacniaciągłośćmiędzyKościołemwTesalonikachapierwotną

wspólnotą,któraotrzymałatendar(Dz2,16n.33.38;itd.).NatematwewnętrznegodaruDuchadlawszystkichchrześcijanpor.Rz5,5+.

OtotrzecimotywmającyskłonićTesaloniczandożyciawczystości.OddawaniesięgrzechomnieczystymbyłobyokazywaniemwzgardyBogu,któryzciałaludzkiegopostanowiłuczynić

przybytekDuchaŚwiętego.TakwięcbezczeszczącwłasneciałoczłowiekdokonujebolesnejprofanacjiprzybytkusamegoDuchaŚwiętego.

4,8.WtekstachżydowskichjednymzgłównychzadańDuchaŚwiętegobyłoudzielanienatchnieniaprorokomioczyszczeniasprawiedliwym.Drugizwymienionychelementówzajmował

szczególnemiejscewliteraturzeesseńczykówiopierałsięszczególnienaEz36,25-27.Jednaknawetludzie,którzynieznalitejroliDucha,zrozumielibymyślPawłanapodstawietytułu,jakiegoużył
(DuchŚwięty).ChociażpisarzeStaregoTestamentutylkodwarazynazywająDuchaBożego„DuchemŚwiętym”,określenietostałosiępowszedniewczasachPawłaimogłobyćdosłownietłumaczone
jako„Duchświętości”.PawełmanamyśliDucha,któryoczyszczaludBożyioddzielaodinnych(1Tes4,7).

Niejestrzecząkonieczną,abyśmywampisaliomiłości

braterskiej,albowiemBógwassamychnaucza,byściesięwzajemnie
miłowali.

Czynicietoprzecieżwstosunkudowszystkichbraciw

całejMacedonii.

9–10.

Otym,żeBógsampouczałludzi,jakmająsięwzajemniemiłować,mówiązarównoST(Jr31,34),jakiNT.JeżeliPawełczynitospostrzeżenie,jeżelinawetnastępniezauważa,że

TesaloniczanieogarniająswojąmiłościąwszystkichbraciwcałejMacedonii,tonieoznacza,żenicjużpodtymwzględemniemajądozrobienia.Przeciwnie,zarazwnastępnymwierszuznajdujemy
zachętędodalszegodoskonaleniasięwpraktycetejcnoty.

4,9-10.Moraliściczęstopisalio„miłościdorodziny”ipodobnychtematach.ZdaniemPawławszyscychrześcijaniestanowilijednąrodzinę,doktórejstosowałasięetykarodzinnejmiłości,

TesalonikibyływażnymmiastemMacedonii.

Zachęcamwasjedynie,bracia,abyściecorazbardziejsię

doskonaliliistaralizachowaćspokój,spełniaćwłasneobowiązkii
pracowaćswoimirękami,jaktowamprzykazaliśmy,

11.

Kolejnepouczeniawiążąsięjużwprostznajwiększymproblememreligijnymwspólnotytesalonickiej:zoczekiwaniemnaparuzję.Wzwiązkuztymoczekiwaniemzakradłsięprzede

wszystkimniepokójdotesalonickiejwspólnoty;ludzieniebylipewniprzysłowiowegojutra.Wtakiejsytuacjiwieluporzucałoswojedotychczasowezajęcianiewidzącdalszegosensuwzajmowaniusię
pracą.Wskutektegomusieliwyciągaćręcedodrugich,żebrzącośrodkipotrzebnedocodziennegożycia.Możnasobiewyobrazić,jakwszystkotoniepokoiłoPawła,takbardzozatroskanegoolosy
tesalonickiegoKościoła.

4,11.Kwietyzm-troskatylkoowłasnesprawy-isolidaryzowaniesięwyłączniezewspólnotąwyznawcówtejsamejfilozofiistanowiłyistotneelementyepikureizmu,zczasemjednak

zaczęłycharakteryzowaćpostawęwieluludziwIw.poChr.3którzytrzymalisięzdalaodpublicznegolubpolitycznegożycia.Skrajnapostaćkwietyzmutegorodzajuściągałasłowakrytykizestrony
resztyspołeczeństwa,podobniejakżydowskieprzywiązaniedoobyczajówitożsamościnarodowej.

Jednakwszerszymsensie,wcesarstwierzymskimwIw.poChr.,unikaniepublicznychsporówitroskao„zachowaniespokoju”byłomądrąradądlaprześladowanejmniejszości.Niektórzy

pisarze,jakPlutarch,zalecali,bymędrcyzajmowalisięsprawamipaństwa,lecznawetoniradzilipewnymludziom(np.tym,którzyprzeszlijużwszystkieszczeblepolitycznejkariery),bywycofalisięz
czynnegożycia.Pawełzachęcaswychczytelników,bywiedliskromnytrybżycia,niezaś,bystalisięabnegatami.

żebyściewobectych,którzypozostająnazewnątrz,postępowali

szlachetnie,aniebędzieciepotrzebowaćnikogo.

12.

Wiersztenstanowizakończeniedłuższegofragmentu,wktórymApostołpodajezasadyświętegożycia.Pouczeniadotycząstosunkówwewnętrznychwspólnotychrześcijańskiej,ale

Pawełniezapominaowskazaniachcodopostawychrześcijanwobecniechrześcijan,określonychtumianempozostającychnazewnątrz.Otóżwobectychostatnichchrześcijaniepowinnisięzdobywać
napełnąszlachetność.Inaczejmówiąc,winnibyćdlanichmiłosierni,wyrozumiali,wielkoduszni,ludzcy.ZalecającTesaloniczanomzajęcietakiejpostawywobecpoganśw.Pawełżywiłzpewnością
jakieśnadziejezdobyciadlaChrystusanowychwyznawców.Jesttoparaleladoinnego,bardzoekumenicznegotekstu:NiebądźciezgorszeniemanidlaŻydów,anidlaGreków,anidlaKościołaBożego,
podobniejakja,którysięstaramprzypodobaćwszystkim,podkażdymwzględem,szukającniewłasnejkorzyści,leczdobrawielu,abybylizbawieni(1Kor10,32n).Słowaaniebędzieciepotrzebować
nikogo(w.12)zdająsiępodsuwaćmyśl,żeTesaloniczanieporzucającpracęiniemajączczegożyćwyciągaliręcepomaterialnedatkinawetdopogan,czymwoczachpozostającychnazewnątrzna
pewnosiękompromitowali.

4,12.Arystokraci,którzyposiadaliziemię,gardzilipracąfizyczną,leczdlawiększościstarożytnychpracawłasnychrąkbyłajedynymźródłemutrzymania.ChociażKościółwTesalonikach

mógłmiećkilkuzamożnychpatronów(Dz17,4.9),wydajesię,żePawełnienapotkałtamtakiegosprzeciwuwobecswychpoglądównapracęfizyczną,jakwKoryncie.Właściwetraktowanie„tych,
którzypozostająnazewnątrz”obejmujeprzypuszczalnieskładanieświadectwaprzezjałmużnęoraz-byćmoże-unikaniapróśbojałmużnę,jeśliPawełsądzi,żeniektórzymogliprosićowsparcie
bardziejzamożnychdobroczyńców.Żebraniemnaulicachtrudnilisięzwyklejedynienajubożsi,częstoludziepozbawieniwszelkiegomajątku.Niektórychmogliskłonićdotakiegostylużycia
filozofowiezeszkołycynickiej(por.komentarzdo2Tes3,11-12).

OpowtórnymprzyjściuChrystusa

Niechcemy,bracia,byścietrwaliwniewiedzycodotych,

którzyumierają,abyściesięniesmucilijakwszyscyci,którzynie
mająnadziei.

4,13-18Odpowiadającnaniepokojealbonawątpliwościniektórychspośródnawróconych,którzyuważaliumarłychzaposzkodowanych,bosądzili,jakobyniemielionibyćobecnipodczas

przyjściaPana,Paweł,dlaumocnieniawiaryinadzieiwszystkich,przywołujeorazpotwierdzapodstawowenauczaniedotyczącezmartwychwstaniaumarłych.

4,13codotych,którzyumierają.Dosł.:„codotych,którzyzasnęli”.EufemizmbardzonaturalnyiczęstowystępującywSTiwNT,podobniezresztąjakiuGreków.Odpowiednioteż

zmartwychwstaniejestnazywane„zbudzeniem”(por.5,10).—Tłumaczeniekońcaw.14możebyćnastępujące:„tych,którzyzasnęli,Bóg,przezJezusaChrystusa,poprowadzizesobą”.

13.

Owipozostającynazewnątrzsąteżnazwaniludźmi,którzyniemająnadziei.Wrzeczywistościbowiempoganienieżyliżadnąnadziejąprzyszłegoszczęścia.Wszystkokończyłosiędla

nichtunaziemi.WtensposóbprzedstawiapoganjużautorKsięgiMądrości.Życieichbyłopełnesmutku,zewnętrznazaśradość,niekiedygraniczącazwyuzdaniem,byłatylkopróbązabicia
wewnętrznegorozdarciaipustki.

4,13-18.PowtórneprzyjścieChrystusa.Jednązform,któreczęstopojawiająsięwstarożytnychpismachocharakterzeprywatnymbyłlistpocieszający.Częśćlistuutrzymanąwtym

charakterzePawełwypełniażydowskimimotywamiapokaliptycznymi,zaczerpniętymibezpośrednioznauczaniaJezusa.(Zważywszynadużąliczbęapokaliptycznychmotywów,którePawełpomija,i
fakt,żewiększośćelementów,októrychwspomina,pokrywasięzustnątradycjąonauczaniuJezusa,utrwalonąpóźniejwEwangeliach,możnamiećniewielewątpliwościcodojegoźródła-zob.1Tes
4,15.WkontekściewieluprorokówdziałającychwewczesnymKościeleorazichwypowiedzi,wydajesięmałoprawdopodobne,byPawełiautorzyEwangeliiczerpaliztychsamychproroctw
przypisanychkomuśinnemuniżJezus.Jestteżmałoprawdopodobne,byautorzyEwangeliiznali1ListdoTesaloniczanlub,jeślionimwiedzieli,wzorowalinanimswojerelacjeonauczaniuJezusa.)
Chcącudzielićpociechy,częstoodwoływanosiędoprzyszłejnadzieiIzraela,copoświadczajążydowskieinskrypcjenagrobne.

Wświetlelokalnychprześladowań,ojakichwspominaPawełwswymliście(1Tes1,6;2,14-16;3,3-6),niektórzybadaczesugerowali,żeciktórzyumarliodczasuwyjazduapostoła,zginęli

śmierciąmęczenników.Około50r.poChr.męczeńskaśmierćbyłaraczejwyjątkiem,niżregułą.Nietrzebabyłojednakwielutakichwyjątków,bywśródchrześcijanzTesalonikzrodziłysiępytania.

4,13.Filozofowiestarożytniczęsto„pocieszali”odbiorcówlistówsłowami:„Niesmućciesię”lub„Niesmućciesięzbytwiele”,gdyż„nieprzynositożadnejkorzyści”.Nieotojednaktutaj

Pawłowichodzi.Apostołpodkreślaraczej,żechrześcijanieniepowinnisięsmucićzpowoduśmierciwspółbraci,takjaktoczyniąpoganie,jakowierzącymająbowiemnadzieję.Większośćpogan
wierzyławpośmiertneżyciecieniwpodziemnymświecie,niepodzielałajednakoptymizmulubobojętnejpostawyfilozofówwobecśmierci.Większośćpogansmuciłasięiobchodziłażałobę;Żydzii
inneludyzobszaruBliskiegoWschoduodprawialirytuałyżałobne,któremiałynaceluodreagowaniesmutkuzwiązanegozodejściemkogośbliskiego.„Ci,którzyumarli”(dosł.:„zasnęli”):senbył
częstostosowanąmetaforąśmierci.

Jeślibowiemwierzymy,żeJezusistotnieumarłi

zmartwychwstał,torównieżtych,którzyumarliwJezusie,Bóg
wyprowadziwrazzNim.

14.

Otóżchrześcijanieniemajążadnegopowodu,bypopadaćwtegorodzajusmutek.Wiedząprzecieżdobrze,żeśmierćfizycznaniejestkońcemichistnienia.Nawetpozłożeniudogrobu

zmartwychwstanądożycia,któresięjużnigdynieskończy.Podstawą,źródłemtejwiaryjestczęstospotykanawpismachPawłaideanaszejsolidarności,czyliszczególnychzwiązkówzChrystusem:
byliśmyjednozChrystusemwciąguJegożycia,uczestniczyliśmywJegoradościachismutkach,anawetwsamejśmierci.ZNim,jakwyjaśniaPawełwRz6,4,zostaliśmywspółzłożenidogrobu.
Wiadomojednak,żeChrystusniepozostałwgrobie:zmartwychwstał,byjużnigdynieumierać.Otóżmamyrównieżwszelkieprawo,byprzypuszczać,żezmartwychwstanątakżeci,którzybyli
pogrzebanizChrystusem.DokonategoBógswojąmocą.Widaćztegojednak,żePawłainteresujeśmierćiprzyszłezmartwychwstanietylkotych,którzytrwająwjednościzChrystusem.Losinnych
rzadkostanowiprzedmioteschatologiiApostoła,zczegojednakniewynika,żewręczodrzucaonmożliwośćzmartwychwstaniagrzeszników.Poprostuniezajmujesięsprawątegozmartwychwstania.

4,14.PodobniejakwieluŻydów,Pawełwierzył,żeduszaludzkaprzebywawniebiedoczasuzmartwychwstaniaciała,pozmartwychwstaniuzaśponowniesięzesobązjednoczą(2Kor5,1-

10).Wielustarożytnychpisarzyodróżniałowyższąwarstwęatmosfery(„eter”),wktórejzamieszkiwałyczystedusze,odwarstwyniższej-sfery„powietrza”.PawełmówioPanu,któryzstępujez
„nieba”-mającprzeztonamyślinajwyższeniebiosa(1Tes4,16)-ispotykaswójlud„wpowietrzu”,czyliniższejwarstwieatmosfery(1Tes4,17).

TobowiemgłosimywamjakosłowoPańskie,żemy,żywi,

pozostawieninaprzyjściePana,niewyprzedzimytych,którzy
pomarli.

4,15jakosłowoPańskie.Tosłowojesttutrudnedosprecyzowania(chociażmożnaporównaćMt24zw.15-17).ByćmożechodzipoprostuoodniesieniedoautorytetuPana(por.Dn

7,1.13.16).

—my,żywi.Mowaobędącychprzyżyciuwdniuparuzji,doktórychhipotetyczniezaliczasiętakżesamPaweł,wyrażającyjednaktylkonadzieję,aniepewność(por.5,1+).

15.

DodatkowychpowodówdosmutkudostarczałaTesaloniczanomtroskaonajbliższych.Odczuwalimianowicieprzykrośćiubolewalinadtym,żeci,coodeszli,niebędąjużprzeżywali

niedającegosięopisaćszczęściaspotkaniazJezusem,mającymsiępojawićrzekomojużniebawemwparuzji.Byliprzekonani,żeprzywilejoglądaniaponownieprzychodzącegoChrystusabędzie
zarezerwowanytylkodlatych,którzypozostanąprzyżyciu.OtóżPawełbardzoprzekonującowyprowadzaichztegobłędu.Żywi–dokładniej,pozostawieniprzyżyciunaprzyjściePana–wcalenie
będąstanowićgronauprzywilejowanychwśródoglądającychJezusa.Cowięcej,nawetniebędąpierwszymiwśródtych,którymbędziedanezobaczyćprzychodzącegoChrystusa.

4,15.„SłowoPańskie”oznaczawtymprzypadkusłowaJezusa(por.Łk22,61;Dz20,35;1Kor7,10).Jezusmówiłoswoim„przyjściu”(lip.Mt24,27)używającterminu,któryoznaczał

odwiedzinykrólalubkrólewskichdygnitarzy-wydarzenieobchodzonezwielkąpompąiokazałością.

SambowiemPanzstąpizniebanahasłoinagłosarchanioła,i

nadźwięktrąbyBożej,azmarliwChrystusiepowstanąpierwsi.

4,16Głos,trąba,obłoki(cechycharakterystyczneteofanii—por.Wj13,22+;19,16+)należądoznamionliteraturyapokaliptycznej(por.Mt24,30n+;2Tes1,8+).

16.

Następstwowydarzeńbędziemniejwięcejtakie:zabrzmitrąbaBoża,rozlegniesięgłosarchaniołaipojawisię–dokładniej,zstąpiznieba–Pan.Wtedyzmartwychwstanąjakopierwsi

wszyscy,którzyjużpomarliwChrystusie.

Potemmy,żywi,[tak]pozostawieni,wrazznimibędziemy

porwaniwpowietrze,naobłokinaprzeciwPana,iwtensposóbna
zawszebędziemyzPanem.

4,17my,żywi,[tak]pozostawieni.Wniektórychrkpsachpominiętetoostatniesłowo.
—Jakopierwsiodpowiedząnawezwanieumarliprzezpowstaniezmartwych.Donichdołącząci,którzybędąprzyżyciu,iwszyscyrazemzostanądoprowadzeninaspotkaniePana—będą

Muwówczastowarzyszyćprzysądzeniu,którestaniesiępoczątkiemJegowiecznegopanowania.Istotnetujesttoostateczneznamię:życienazawszezNim(por.4,14;5,10;2Tes2,1).Natympolega
zbawienie,chwałaipanowanie,jakieJezusobiecujetym,którychwybrał(2,12).

4,16-17.WStarymTestamencietrąby(rogibaranie)byłyużywanedozwoływanialudzinazgromadzenielubdodawaniasygnałówpodczasbitwy.Wtymkontekścienależymiećna

względzieobydwaznaczenia.Takżelegionyrzymskieposługiwałysiętrąbamipodczasprowadzeniadziałańwojennych.Jednymzelementówżydowskiegoobrazuczasówostatecznychbyło
zgromadzenieIzraelanagłostrąbyorazjejdźwiękpodczasostatecznejbitwy,któramiałasięrozegraćtegosamegodnia(zob.codziennemodlitwyżydowskie,ZwójWojnyzQumran).Michał,główny
archaniołwliteraturzeżydowskiej,byłuważanyzaopiekuńczegoaniołaIzraela,pojawiasięwięcwtekstachżydowskichopisującychostatecznąbitwę.Wydajesię,żeJezusprzejmujetutajrolęMichała
wodniesieniudochrześcijan-Bożegoludu.

„Obłoki”,„trąba”ibyćmoże„archanioł”nawiązujądowypowiedziJezusaoczasachostatecznych(Mt24,30-31).Spotkaniewpowietrzumogłozostaćwywnioskowanezewzmiankio

zgromadzeniuchrześcijan,którzymająsięzNimprzyłączyć(Mt24,31).WtradycjijudaizmułączonozmartwychwstanieumarłychzkońcemobecnegoświataiinauguracjąkrólestwaBożego-
czytelnicyzapewnekojarzylitefaktywobecbrakubezpośredniegozaprzeczenia.Wzwiązkuzkrólewskim„przybyciem”(zob.komentarzdo1Tes4,15)słowo,któregoużytonaoznaczeniespotkaniaw
powietrzu(„naprzeciw”),byłozwyklestosowanewodniesieniudowysłanników,którzywyszlinaspotkaniedostojnikaitowarzyszylimuwdrodzedomiasta.Teksttenewidentniekontrastujez
honorami,jakienależałysię„Panu”,cezarowi,ijegoemisariuszom,comogłowywołaćwrogośćzestronymiejscowymwładz(por.1Tes2,12;5,3;Dz17,7).

„Hasło”oznaczaniewątpliwiewojennyokrzykwodza(Am2,2)-obrazodnoszonywStarymTestamenciedoBogajakowojownika(Iz42,13;por.okrzykzwycięstwawrazzdźwiękiemtrąb

wPs47,5.8-9)orazJegozstąpienia(Iz31,4;porZa14,34).Jużwnajwcześniejszychźródłach,zktórychczerpaliautorzyNowegoTestamentuobrazowośćStaregoTestamentuzwiązanazprzyjściem
BogawdniuPańskimbyłaodnoszonabezpośredniodoJezusa.WjudaizmiebyłatorolaBoga,niezaśMesjasza.„Obłoki”byłyużywanezarównojakoobraznadejściadniasąduBożego(np.Ez30,3;
32,7;J12,2;częstoobłokibyłydymemunoszącymsięzpolabitwyiłupów),jakrównieżprzyjściaSynaCzłowieczego(Dn7,13).

Przetowzajemniesiępocieszajcietymisłowami.

17–18.

Potemdopieroci,którychparuzjazastałaprzyżyciu.RazemzdopierocozmartwychwstałymibędąporwaniwpowietrzeirazemwyjdąnaspotkaniePanu–zNimteżpozostanąna

zawsze.Niktjednakniewie,kiedytowszystkonastąpi:Odniuowymlubgodzinieniktniewie,anianiołowiewniebie,aniSyn,tylkoOjciec(Mk13,32).Pawełzaznaczajednakzaraznapoczątku,żeto,
copowiedział,niejestjegoprywatnymprzeświadczeniem,leczprawdziwymsłowemBożym.

KilkasprawwtympouczeniuBożymwymaganiecodokładniejszegowyjaśnienia.Przedewszystkimkwestianaszegoporwanialubinaczejmówiąc,uniesieniadoPana.Jesttoobraz,za

pomocąktóregoApostołpragnieukazaćwyraźniejszczęścietych,którzyżyjąiumierająwPanu.Niebędąnawetświadkamikary,jakaspadnienaniesprawiedliwych,zostanąprzeniesienidozupełnie
innegoświata–powietrzejestwyobrażeniemtegoświata–otrzymawszyuprzednioinne,chwalebneciało,bowiemciałoikrewniemogąposiąśćkrólestwaBożegoiżeto,cozniszczalne,niemożemieć
dziedzictwawtym,coniezniszczalne(1Kor15,50).Sprawadruga,toproblemwiaryPawławbliskośćparuzji.ChoćPawełzaliczasiebiedotych,którzy,pozostawieniprzyżyciu,będąporwaniw
powietrzenaspotkaniezPanem,tojednakwbrewtwierdzeniomniektórychegzegetówwcaleztegoniewynika,iżjestprzekonany,żeprzyjściePanabędziemiałomiejscejeszczezajegożycia.Apostoł
stawiapoprostusiebiewsytuacjitychludzi,którzydożyjąparuzji,iwichimieniu–azatemwpierwszejosobie–przemawia.Posługujesiętąsamąfigurąretoryczną–enallage–którątakczęsto
spotykamynietylkowprzemówieniachuroczystych,lecztakżewmowiepotocznej,wtakimnp.zdaniu:Zastolatwszyscybędziemylatalinaksiężyc.

4,18.Autorzylistówpocieszającychwzywaliczasamiczytelników,bypodnosilinaduchusamychsiebieiinnychichsłowami.PodobniewpismachżydowskichautentycznisłudzyBoży

zachęcalisięwzajemniedowytrwałościwobliczucierpieniaimęczeńskiejśmierci(2Mch7,5).Nawetstarotestamentowiprorocy,którzywsurowychsłowachzapowiadalikarę,dodawalisłowa

pocieszeniainadzieidlasprawiedliwej„Reszty5'.NadziejajestteżgłównymPawłowymprzesłaniemdotyczącymprzyszłości,którekierujedoswychczytelników,którzystanowią„Resztę”Izraela.

1Tes5

Niespodzianenadejściedniaostatecznego

Niepotrzebawam,bracia,pisaćoczasachichwilach,

5,1-11Paweł,podejmującwypowiedziPanaodnośniedonieokreślnościdatyJegoostatecznegoprzyjścia(Mt24,36p;Dz1,7),któregonależyoczekiwaćczuwając(Mt24,42p.50;25,13),

wzbraniasięprzedpoznaniemtegoterminu.DzieńPana(1Kor1,8+)przyjdziejakzłodziej(por.Mt24,43p),trzebawięcczuwać(w.6;por.Rz13,11;1Kor16,13;Kol4,2;1P1,13;5,8;Ap3,2n;
16,15),czasbowiemjestkrótki(2Kor6,2+).Paweł,choćsamhipotetyczniezaliczasięnajpierwdotych,którzyzobaczątendzień(1Tes4,17;por.1Kor15,51),dopuszczatakżemyśl,żemożeumrzeć
wcześniej(2Kor5,3;Flp1,23),iostrzegawszystkich,którzyspodziewająsiętegodniajakojużbliskiego(2Tes2,ln).Takżeperspektywyodnośniedonawróceniapogan(Rz11,25)zmuszająraczejdo
myślenia,żeoczekiwaniemożebyćdługotrwałe(por.Mt25,19;Łk20,9;2P3,4.8-10).

5,1oczasachichwilach.Utartesformułowanie(por.Dz1,7+),wyrażającepanowanieBoganadczasemorazsuwerennośćJegokolejnychinicjatyw,któreokreślająpodziałtegoczasu(por.

Dz17,26).

5,1-11.Bądźcieczujni.PawełkontynuujeswojerozważanianatematprzyjściaPana(1Tes4,13-18),kończącpodobnymwezwaniemdowzajemnejzachętyipociechy(1Tes4,18oraz

5,11).

5,1.ApostołcytujeinnąwypowiedźJezusa(późniejzapisanąwDz1,7;pisarzeparafrazowalizwykleprzytaczanewypowiedziinnych).Ogólnamyśl,którąPawełprzedstawia-żeczas

nadejściadniaostatecznegojestnieznany-byłaznanawinnychkręgachżydowskich.Nauczycieledyskutowalinadtym,czysprawiedliwimogąprzyspieszyćczasnadejściakońca,czyteżnadejdzieon
wczasiewyznaczonymprzezBoga.Większośćzgadzałasięjednak,żeludzieniemogąpoznaćczasunadejściadniaostatecznego.Niektórzyopracowywalijednakskomplikowaneteorie,by
przepowiedzieć,jakobymiałotonastąpićjużwkrótce.Pawełniepodpisujesiępodtakimiteoriami.

samibowiemdokładniewiecie,żedzieńPańskiprzyjdzietakjak

złodziejwnocy.

5,2.WersettenteżnawiązujedowypowiedziJezusa(Mt24,43;wykorzystanatakżew2P3,10;Ap3,3;16,15).WStarymTestamencie„dzieńPański”oznaczałsąd,któryodbędziesięprzy

końcaświata(czasamizapowiadanywdoraźnychwyrokachBożych,jednakkatastroficznywswejostatecznejformie).Apokaliptykażydowskaczęstowspominałaonieoczekiwanymkońcu,który
jednakpoprzedząznaki.Pawłowiniechodzioto,żeżadneznakiniemogązapowiadaćdniaPańskiego(2Tes2,2-4)-podkreślajedynie,żeniewskażąonewyraźnienaczasjegonadejściainieostrzegą
grzesznikówwsposóbprzekonujący(1Tes5,3-4).

Kiedybowiembędąmówić:Pokójibezpieczeństwo–tak

niespodzianieprzyjdzienanichzagłada,jakbólenabrzemienną,inie
umkną.

1–3.

Usunąwszyjedenniepotrzebnypowódsmutku,tzn.zbytecznątroskęoloszmarłychwchwiliparuzji,zkoleiprzechodziPawełdodrugiego:nienależysiępoddawaćzniechęceniuczy

apatii,gdyżniewiadomo,kiedynadejdziedzieńPański.Zarównosamookreślenie:„dzieńPański”,jakimetaforęobrazującąniepewnośćdniajegoprzyjściazaczerpnąłPawełzkatechezysynoptycznej
(Mt24,36–44;Mk13,32n;Łk12,39n),którazapożyczyłaje–przynajmniejwyrażenie„dzieńPański”jakomodyfikacjęzwrotu„dzieńJahwe”–zeST(por.Am5,18–20;Ez30,2–3;Ml3,19–3).ZeST
równieżpochodziprzenośniadotyczącaniewiastyrodzącej(Jr4,31).Odsamegopoczątkuideaowejniepewnościdniaparuzjijesttakprzedstawiana,żebywiernistalemielisięnabacznościiżebysię
niedalizaskoczyć.

5,3.Cierpienia,któreprzyjdą„jakbólenabrzemienną”niemajądługotrwałegocharakterujakwMt24,8,leczoznaczająostatecznezniszczeniewdniuPańskim(jakwIz13,8).Bóle

porodoweniejednokrotnieobrazowałyagonięizniszczenie(Ps48,6;Iz21,3;26,17-18;42,14;Jr4,31;6,24;13,21;22,23;49,22-24;50,43;Oz13,13).Takżenagłazagładabyłaczęstymmotywem
biblijnym(Iz47,11;Jr4,31;6,26),zaśnieoczekiwanysądnadgrzesznikiemstałsiętradycyjnymtematemżydowskiejapokaliptyki.Pawełwydajesięnawiązywaćtutajprzedewszystkimdonauczania
Jezusa(Mt24,36-44).

Żydzidobrzewiedzieli,czymjestfałszywepoczuciebezpieczeństwa:fałszywiprorocy,którzyprzepowiadalipokój,sprowadzilikaręnaJudęwStarymTestamencie(np.Jr6,14).WIw.po

Chr.rzymskiwódzPompejuszwkroczyłdoJerozolimywpozorniepokojowychzamiarach,zaśwdwadzieścialatponapisaniuprzezPawła1ListudoTesaloniczan,fałszywiprorocy,którzyzapowiadali
zwycięstwo,doprowadzilidorzezimieszkańcówJerozolimyzrąkrzymskiejarmiiTytusa.CzytelnicyPawławTesalonikachmoglijednakpotraktowaćwypowiedźapostołajakopodważeniesłów
rzymskichcesarzy,którzygłosili,żezaprowadzili„pokójibezpieczeństwo”(paxetsecuritas)wcałymcesarstwie.Takienaukibrzmiaływywrotowoimogływywołaćprześladowaniachrześcijan(Dz
17,7).

Alewy,bracia,niejesteściewciemnościach,abyówdzieńmiał

waszaskoczyćjakzłodziej.

5,4jakzłodziej.Wspomnieniednia(krótko:1Kor1,8+)ułatwianagłeprzejściedoinnegoznaczenia.Światłoidzień,stanczuwaniasąprzeciwstawneciemnościominocy,stanowisnu

(którymniejestjużśmierćjakw4,13n).Podobnie„synowieświatłości”,chrześcijanie,przeciwstawiająsię„synomciemności”.Por.J8,12+;Flp2,15.

Wszyscywybowiemjesteściesynamiświatłościisynamidnia.

Niejesteśmysynaminocyaniciemności.

4–5.

LeczwtrakcieudzielaniaowychnapomnieńPawełzorientowałsię,żetakiemocneakcentowaniedniaparuzjirównieżmożenapełnićTesaloniczansmutkiemipogrążyćichwapatii.I

dlategoprzypomina,żewprzypadkuchrześcijan,którzynieżyjąwciemności,leczsąrównieżsynamiświatła(por.Ef5,8;Kol1,13),zaskoczenieowonigdyniemożebyćcałkowite,gdyżżyćw
światłości,topoprostutrwaćwustawicznejczujnościiprzytomnościumysłu.

5,4-5.Tłotychwersetówjestcałkiemnaturalne:PawełukazujewszerszejperspektywieobrazdniaPańskiego,któryprzychodzijakzłodziejwnocy(zob.komentarzdo1Tes5,2).Złodzieje

włamywalisięzwyklewnocy,leczwierzącywJezusabyliprzecieżludźmi,którychdzieńPańskiniepowiniennapawaćlękiem.Pawełzestawiadzieńzeświatłościąinoczciemnością,którebyły
powszechniewówczasstosowanymiobrazamidobraizła.„Synowie(np.światłości)”lub„dzieci”tozwrotoznaczający„ludzi,którychcharakteryzuje(np.światłość).

Nieśpijmyprzetojakinni,aleczuwajmyibądźmytrzeźwi.

Zachętapowyższajestkonkluzjądłuższegouzasadnieniawezwańdoczujności.Uzasadnienieowopoleganaodwołaniusiędotejrzeczywistości,którąkażdychrześcijaninwybierajako

atmosferęnowegożycia.Jesttowięcwpewnymsensieodwołaniesiędozdrowegorozsądkuidopoczuciapewnejkonsekwencjiżyciowej.

Ci,którzyśpią,wnocyśpią,aktórzysięupijają,wnocysą

pijani.

5,6-7.Nocbyłaporązarównosnu,jakipijackichlibacji.PawełmożenawiązywaćdowypowiedziJezusazapisanychwMt24,42.49i26,45.Innimoraliścitakżeposługiwalisięsłowem

„trzeźwość”wznaczeniumetaforycznym.

Myzaś,którzydodnianależymy,bądźmytrzeźwi,przyodziani

wpancerzwiaryimiłościorazwhełmnadzieizbawienia.

7–8.

Przedewszystkimjesttojednakodniesieniesiędorzeczywistościnowegożycia.DlategoprzeciwstawiającnoweżyciepraktykomżyciapogańskiegowspomniPawełoinnych–otych,

którzyśpiąlubktórzysąnieprzytomniwskutekzamroczeniawinem.Chrześcijanindysponujezresztącałymuzbrojeniemduchowym,dziękiktóremumożeodeprzećnawetnajgroźniejszeataki
nieprzyjacielskie(por.zwł.Ef6,11).Uzbrojenietostanowiągłównietrzycnotyteologalne:onewłaśniemająosłaniaćchrześcijaninaodstópażdogłowy.

5,8.RzymskiestrażeiinninocniStróże(np.pilnującytrzodypasterze)bylijedynymiludźmi,którzyczuwaliwnocy(opróczludziuczestniczącychwpijackichucztach).Pawłowyobraz

zbroimożenawiązywaćdotradycyjnejżydowskiejideiostatecznejwojny,którapoprzedzinadejściekońcaorazdostosowanejprzezmoralistówmetaforyki,zapomocąktórejopisywaliswojezmagania
znamiętnościami(zob.komentarzdoRz13,12;por,teżkomentarzdoEf6,10-20).

PonieważnieprzeznaczyłnasBóg[nato,abyśmyzasłużyli]na

gniew,alenaosiągnięciezbawieniaprzezPananaszego,Jezusa
Chrystusa,

5,9.Chociażsłowo„zbawienie”możeoznaczać„wybawieniezniewoli”,wkontekścieostatecznegowybawieniamogłobyćrównieżłączonezcielesnymzmartwychwstaniem

sprawiedliwych.Wedługtradycjiżydowskiej,zmartwychwstaniemadokonaćsięwówczas,gdygniewBożyzostaniewylanynapoganinieposłusznychŻydów.Będzietodzień,wktórymPanprzyjdzie,
byosądzićziemię.

któryzanasumarł,abyśmy–żywiczyumarli–razemzNim

żyli.

5,10Nowe,bardzozwięzłeprzywołaniePawłowegoprzepowiadania:BógzbawianasprzezJezusaChrystusa,któryumarłzanas.
—żywiczyumarli.Dosł.:„czyczuwamy,czyśpimy”,jakw4,14-17:wszyscywiernibędąmiećudziałwostatecznymzbawieniu.

9–10.

Pojawiasięnowamotywacja,polegającanaodwołaniusiędofaktuprzeznaczenianasprzedwiekamidozbawienia.Samoprzeznaczenieniejestaktem,którymiałmiejscetylkow

umyśleiwoliBoga,leczdokonałosięwprzeszłościhistorycznejiswymzasięgiemobjęłowszystkichludzi,mimoiżtylkoczęśćludzkościpoddałasiętemudziałaniuBożemu.PodobniejakwJezusie
ChrystusieobjawiłasięwolaBoga,takteżnaszeprzeznaczeniedokonałosięwChrystusieJezusie,któryprzezswojąśmierćzdobyłnassobie–czytożywych,czytoumarłych–naswojąwyłączną
własność.DotegoargumentuPawełwracastosunkowoczęsto:wieleludziżyjebowiemtak,jakbyśmierćChrystusabyłaimniepotrzebna.OtóżPawełznacznączęśćswojejapostolskiejenergiipoświęca
właśniewykazywaniuzwiązków,jakiepowinnyistniećmiędzyśmierciąChrystusaacodziennymżyciemkażdegochrześcijanina.Napomnieniatakmotywowanesąwyrazem,chciałobysiępowiedzieć–
„soteriologicznejlogiki”Pawła.

5,10.Natematobrazu„snu”,zob.komentarzdo1Tes4,13(niejesttobyćaluzjadoobrazuużytegow1Tes5,5-7,któryodnosisiędosynówciemności).

Dlategozachęcajciesięwzajemnieibudujciejednidrugich,jak

tozresztączynicie.

11.

Wewłaściwymrozumieniuprawdyoparuzji,wzajęciuwobectejprawdypraktyczniepoprawnejpostawy,chrześcijanietesaloniccypowinnisobiepomagaćnawzajem.Obowiązkiem

każdegozaśjestbudowanieotoczenia.

5,11.Zob.komentarzdo1Tes4,18.

Zasadyładuspołecznegochrześcijan

Prosimywas,bracia,abyścieuznawali[władzę]tych,którzy

wśródwaspracują,którzyprzewodząwamiwPanuwasnapominają.

5,12Niewielewiemynatemattychprzełożonych:ichpoświęceniesię,dokonywanewimięChrystusa,zasługujenacześćimiłość(sprecyzowaniedodanedo3,12).
5,12-22.Zasadyładuspołecznegochrześcijan.Ww.12-15mówiąotym,jakwierzącypowinnisięwzajemnietraktować;ww.16-22omawiajątematpublicznego(iczęściowotakże

prywatnego)kultu(por.podobneuwagidotyczącekultupublicznegoEf5,18-21,poktórychnastępujekodekszawierającyzasadyżyciadomowego).

Zewzględunaichpracęotaczajcieichszczególnąmiłością.

Międzysobązachowujciepokój.

12–13.

TrzykrótkiecharakterystykiludzipolecanychłaskawościTesaloniczan–pracują,przewodzą,napominają–nieodnosząsiędotrzechjakbyodrębnychstopnihierarchiikościelnejw

Tesalonice.Sątoróżne,wzależnościodpotrzeb,rodzajesprawowaniawładzyprzełożonychlokalnegoKościołatesalonickiego.Ludziecispełniająniekiedyciężkie,wyczerpująceprace,kiedyindziej
przewodząbyćmożenazebraniach,zwłaszczaliturgicznych,jeszczeinnymrazemnapominają,pouczają.Zakażdyztychwysiłkównależysięimuznanie,wdzięcznośćimiłość.

5,12-13.Terminużytynaoznaczenietych,którzy„przewodzą”wśródchrześcijanwTesalonikachbyłwgrecko-rzymskimświeciestosowanywodniesieniudopatronówbędących

sponsoramiklientówireligijnychstowarzyszeń.Jeślimamytutajtowłaśnieznaczenie,wówczaschodziłobyochrześcijan,którzyotworzylidrzwiswoichdomówdlakościołów,bywierzącymoglisięw
nichgromadzić,orazwspieralijefinansowoipolityczniewmiaręswoichmożliwości(dogronapatronówwTesalonikachnależałprzypuszczalnieJazon-Dz17,5-9).

Ludziecimogliteż„upominać”innych(niezaśjedynienauczać).Niejesttoczymśniezwykłym,bowiemjakozamożniejsiczłonkowiewspólnotybyliteżlepiejwykształceni.(Większość

mieszkańcówstarożytnegoświatabyławpraktyceanalfabetami;łatwiejmogliudzielaćnapomnieńludzie,którzyposiadaliwiedzęiwolnyczas,byczytaćPisma,bowiemznichczerpałanaukęzarówno
synagoga,jakKościół.)Jeśliżadenzchrześcijanniewyróżniałsięzamożnością,ludzie,którympowodziłosięlepiejodinnychwinnibylispełniaćrolępatronawmiaręswoichmożliwości.Wówczas
Kościołydomowemogłygromadzićsięwniewielkichizatłoczonychpomieszczeniach.PrzypuszczalniejednakwspólnotawTesalonikachmiaławśródswychczłonkówludzistosunkowozamożnych
(Dz17,4).

Prosimywas,bracia,upominajcieniekarnych,pocieszajcie

małodusznych,przygarniajciesłabych,adlawszystkichbądźcie
cierpliwi.

14.

Dwuwiersztenzawierawykazważniejszychobowiązkówwzględembraciwwierze.Sąwśródnichróżnilubwszyscyróżniesięzachowują:razbrakujekomuśkarności,toznów–w

każdejspołecznościtacysięzdarzaliinadalsięzdarzają–niektórzylubiąchodzićwłasnymidrogamiitroszczyćsiętylkoowłasnedobro.Jesttoniedopogodzeniaznaturątakiejspołecznościjak
Kościół,uważanyzajedenorganizmChrystusa.Kiedyindziejktośinnybywamałoduszny,zbylepowoduprzygnębiony,coniewpływałorównieżdodatnionaatmosferęreligijnącałegoKościoła,który
żyłwnadzieiiprostocieserca(Dz2,46).

Problememprawiekażdejpierwotnejwspólnotybylitzw.„słabi”,ludzieowrażliwychsumieniachirównocześnieniepełnymjeszczeuświadomieniureligijnym.Bylinarażeninabrak

tolerancjiiniezrozumieniezestrony„mocnych”idlategonp.wLiściedoRzymiantychostatnichtakApostołnapominał:Amy,którzyjesteśmymocni[wwierze],powinniśmyznosićsłabościtych,
którzysąsłabi,anieszukaćtylkotego,codlanasdogodne(15,1).Takwięckażdegonależytraktowaćinaczej,aledlanikogoniemożezabraknąćcierpliwości.Jesttobowiemcnota,bezktórejnie
możnasobiewogólewyobrazićwspólnegożycia.

5,14.„Niekarni”toludzieleniwi,którzymogąpracować,leczniechcątegoczynić(por.1Tes4,11;2Tes3,7-8).Słowo„bojaźliwi”lub„małoduszni”oznaczaludzi,którzysamisiebie

poniżają,mającosobieniskiemniemanie.Por.Iz35,3-4.

Baczcie,abyniktnieodpłacałzłemzazło,leczzawszeusiłujcie

czynićdobrzesobienawzajemiwszystkim.

15.

Wpostępowaniuchrześcijannicchybaniejesttakbardzonieewangeliczne,jakodpłacaniezłemzazłe.WskazaniaChrystusasąbowiemcałkiemjednoznaczne:Jeślicięktouderzyw

prawypoliczek,nadstawmuidrugi…Miłujciewaszychnieprzyjaciółimódlciesięzatych,którzywasprześladują(Mt5,39.44).Pawełteżsformułujeniecopóźniejzasadę:Niedajsięzwyciężyćzłu,ale
złodobremzwyciężaj(Rz12,21).Miłośćbliźniegonieograniczasięzresztąjedyniedotego,żebyzłemzazłenieodpłacać.Jejwyrazemjestpozytywnatroskaoprzysporzeniedobrainnym.Takajest
bowiempraktykamiłości,amiłośćnieprzedstawiawielkiejwartościtakdługo,jakdługojesttylkosamąteorią.

5,15.PorównajtesłowaznauczaniemJezusa(Mt5,39).Niektórzynauczycieleżydowscytakżezalecalinieodpłacaniezłemzazłe(zob.komentarzdoRz12,17).

Zawszesięradujcie,

5,16.Greckiesystemyetyczneczęstoposługiwałysięzwięzłymimaksymami,którewymienianojednapodrugiej,podobniejakwliściePawła.WielePsalmówłączyradośćzcelebracjąi

uwielbieniemBoga(np.Ps9,14;33,1;47,1;95,2;149,1-5).Tutajjestonawsposóbnaturalnyzwiązanazmodlitwąidziękczynieniem.

nieustanniesięmódlcie.

5,17Tabardzokrótkarada,bysięmodlić„nieprzerwanie”,wywarłaolbrzymiwpływnaduchowośćchrześcijańską.Por.1,2;2,13;Łk18,1+;Rz1,10;12,12;Ef6,18;Flp1,3-4;4,6;Kol1,3;

4,2;2Tes1,11;1Tm2,8;5,5;2Tm1,3;itd.

5,17.Wjudaizmienawetludzienajbardziejpobożniniemodlilisięprzezcałydzień,czynilitojednakczęstoiregularnie;byliteżwierniwmodlitwie.„Nieustanniesięmódlcie”możewięc

oznaczaćtakiwłaśnierodzajmodlitwylubprzeżywaniecodziennościwduchumodlitwy,anieograniczaniejejjedyniedowspólnychnabożeństwlubpórprzeznaczonychnaprywatnejejodmawianie.

Wkażdympołożeniudziękujcie,takajestbowiemwolaBożaw

JezusieChrystusiewzględemwas.

16–18.

Ustawicznaradośćitrwanienamodlitwie,zwłaszczadziękczynnej–toprzedmiotkolejnychnapomnień.Postawategorodzajuwinnabyćnaturalnymnastępstwemobecnościwnas

DuchaBożego.Duchtegoświata,zagubieniesięwjegosprawach,niesprzyjaradości–przynajmniejradościprawdziwej–nieułatwiaoddawaniasięmodlitwie,niebardzouznajepojęciewdzięczności.
NawdzięcznośćludzkąbyłbardzowrażliwyChrystus.JejbrakwytknąłówczesnymIzraelitomwkilkuprzypowieściach(np.przypowieśćodziesięciutrędowatych,oniemiłosiernymdłużnikuitp.).
PawełzaśpisałwEf5,20n:DziękujciezawszezawszystkoBoguOjcuwimięPananaszegoJezusaChrystusa.MotywemtegonakazupotrójnegodziękczynieniajestwolaBożawJezusieChrystusie.
Myślgłównamotywutaksformułowanegozdajesiębyćnastępująca:PanBógjestodwiekówsamąmiłością,szczęściemiźródłemdobrociudzielającejsięludziom.Wszystkotojednakniebyłoby
człowiekowiznane,gdybysięniedokonałoWcielenieSynaBożego.WJezusieChrystusieobjawiłBógświatuswojeprzymioty.WosobieinauczaniuJezusaujawniłasięteżnajdoskonalejwolaBoga
Ojca,zgodnieztym,coczytamywHbr1,1n:WielokrotnieinaróżnesposobyprzemawiałniegdyśBógdoojców[naszych]przezproroków,awtychostatecznychdniachprzemówiłdonasprzezSyna.
Jegotoustanowiłdziedzicemwszystkichrzeczy…TenakcentchrystologicznywsformułowaniumotywuwoliBożejodegrabardzoważnarolęwpóźniejszychpolemikachPawłaz„żydującymi”.Tym,
którzyumniejszaliwkładChrystusawdziełozbawieniaczłowieka,wykładałApostołprawdęowspółdziałaniuwoliOjcazwoląSyna,owspólnociedwuzbawczychmiłościitp.Wartozapamiętać,że
prawdaoukazaniuwoliBogawżyciuiczynachJezusaChrystusapojawiasięjużwnajwcześniejszychchronologiczniepismachśw.Pawła.

5,18.Poganie,którzywierzyli,żeFatumlubjakiśinnybógsprawowałsuwerennąwładzęnadwszystkim,uznawali,żeczłowiekpowinienprzyjmowaćto,cogospotykaitoz

dziękczynieniem.WedługPawła,ludzie,którzyufająwsuwerennedziałanieimiłośćBogamogąMudziękowaćwkażdympołożeniu.

Duchaniegaście,

5,19DarDucha(4,8)jestznamieniemczasówmesjańskich,jednakżerozróżnianietego,coOninspiruje,jestjednymzJegodarów(1Kor12,10;14,29;1J4,1;por.2Tes2,2).Zob.też1Kor

12,1+.

proroctwanielekceważcie.

19–20.

Zpolecenia,byniegasićducha,wynika,żewmłodejwspólnocietesalonickiejnietylkożenieprzeceniano,lecznawetniedocenianowartościróżnychcharyzmatów.Zawsze–o

czymwiadomozinstrukcjiudzielonychKoryntianom–darzyłPawełwielkimuznaniemdarprorokowania,gdyżkorzystaniezniegoprzyczyniałosiędomoralnegozbudowaniacałejwspólnoty(1Kor
14,4)idoumacnianiawewnętrznegojejposzczególnychczłonków(1Kor14,3).DlategomówiPawełgdzieindziej,żeKościółjestzbudowanynafundamencienietylkoapostołów,lecztakżeproroków
(Ef2,20).

5,19-20.WiększośćnurtówwczesnegojudaizmułączyłaDuchazproroctwem.Pawełniechce,byktokolwiekgasiłnatchnionąmowę.Słowo,któreprzetłumaczonojako„gasić”byłoczęsto

stosowanewodniesieniudoognia,copasujedostarotestamentowegoobrazuproroków,którzyniesąwstanieoprzećsięBożemunatchnieniu(Jr20,9).

Wszystkobadajcie,acoszlachetne–zachowujcie.

Unikajcie

wszelkiegorodzajuzła.

21–22.

Nietylkoto,comówilitzw.charyzmatycy,leczwszystko,codocieradowspólnotyzzewnątrz,winnobyćbadane.Rzeczydobre,bezwzględunato,skądpochodzą,powinnybyć

zatrzymywane.DuchBoży,posiadanyprzezkażdegochrześcijaninaodczasuchrztuśw.,umożliwiarozróżnieniezłaoddobraoraztego,colepsze,odtego,cojedyniedobre(Flp1,9n).Wreszcie
powiniensięwystrzegaćkażdychrześcijaninwszelkiegominimalizmu.Zcałąświadomością,dobrowolniepodejmowanadecyzjadopuszczeniasięwykroczenia,którejestniewielkiesamowsobie,czyni
jeznaczniecięższym.

5,21-22.Wświetlekontekstusłowa„wszystkobadajcie”mogąoznaczaćrozeznaniewypowiedziprorockich(1Tes5,19-20),odrzucaniezłychizachowywaniedobrych.Byćmożew

niektórychreligiachgreckichwystępowałoekstatycznenatchnienie,PawełostrzegajednakTesaloniczan,byniemyliliswegonatchnieniaznatchnieniempogańskim.Badanieproroctwstanowiłoważny
problemjużwStarymTestamencie.Adepcinaizraelskichprorokówszkolilisiępoddoświadczonymokiemtych,którzyuczyliichwrażliwościnanatchnienieDucha(1Sm19,20).Ponieważniebyło
starszychprorokówwwiększościwczesnochrześcijańskichwspólnot,wzajemnerozeznawanieproroctwprzezludzi,którzyposiadalidarprorokowaniabyłokonieczne(zob.komentarzdo1Kor14,29).

Zakończenie

SamzaśBógpokojuniechuświęcawascałych,abynietknięty

duchwasz,duszaiciałobezzarzutuzachowałysięnaprzyjściePana
naszego,JezusaChrystusa.

5,23duchwasz,duszaiciało.TentrójpodziałczłowiekajestjedynyuPawła,któryzresztąnigdynieprzedstawiażadnejsystematycznejidoskonaleujednoliconej„antropologii”.Poza

ciałem(Rz7,24)iduszą(1Kor15,44+)pojawiasiętu—jakwidać—takżeduch,którymożebyćpostrzeganyjakoBożazasadanowegożyciawChrystusie(Rz5,5+)lubraczejjakonajwyższasfera
człowieka,właśnietaotwartanadziałanieDucha(Rz1,9+).AkcentspoczywanaobejmującejwszystkopełniskutkówuświęcającegodziałaniaBoga(3,13;4,3+),działania,będącegokonsekwencjąJego
wierności.

23.

Wswychpóźniejszychlistach–zwłaszczaw1Kor–będziePawełrozwijałdokładniejpojęcieBogapokoju.DoNiegobędzieteżczęstonawiązywałwzywającwiernychswoich

Kościołówdomiłościspołecznejiharmoniinacodzień.TylkotenBógmożesprowadzićdownętrzakażdegoczłowiekapokój,dartakcennyzwłaszczawprzekonaniuPawła,którywyjątkowoboleśnie
przeżywałdramatrozdarciaspowodowanegowduszyczłowiekaskutkamipierwszegogrzechu.Trzyrzeczowniki–duch,duszaiciałowcalenieupoważniajądotwierdzenia,żePawełnawiązujetudo
pogańskiej–m.in.arystotelesowskiej–trychotomiiczłowieka,pomijającjużto,żewowychfilozoficznychsystemachtrychotomicznychnigdyniewystępujetermin„duch”(Ŕ˝µĹĽ±),jenozazwyczaj
„umysł”(˝oĹÂ).Przypuszczeniepowyższejestmałoprawdopodobneidlatego,żenowotestamentalnepojęcieDucha,udokumentowanewielomatekstami,posiadasweźródłowtreściwyrazu
hebrajskiegoruah,tłumaczonegowSeptuaginciezawszegreckimŔ˝µĹĽ±.Tenduch–toźródłołaskidarówDuchaŚwiętegoatakżetastronaludzkiejnatury,któratedaryprzyjmujeijestprzeznie
przemieniana.Duszazaś–toczystonaturalnawładzaduchowa,zwłaszczapoznawcza,człowieka,aciało–toprzybytekDuchaŚwiętego,niezaśjedyniezestawmięśni,ścięgienikości.Takwięc
uświęcającemudziałaniuBogapoddajePawełcałejestestwoTesaloniczan.Tylkoludzie,którzyskorzystalizezbawiennychskutkówoddziaływaniaBożego,mogąliczyćnato,żeniespotkająsięz
zagniewaniem,leczzchwalebnymuznaniemzestronyPanawdzieńJegoprzyjścia.

WiernyjestTen,którywaswzywa:Onteżtegodokona.

24.

Nawierność,prawdomównośćBogaliczyłnietylkoIzraelitaStaregoPrawa,choćmożerzadkoktotak,jakonskrupulatnieodwoływałsiędowiernościBoga,przypominającMu

obietnicedanepoprzednimpokoleniom.TreśćNTdajerównieżdozrozumienia,żeprawdomównośćiwiernośćBoganależądoJegoistoty.JeżeliwięcBógpowołałnasdowiecznegoszczęścia,jeżeli
jużrozpocząłdziełoobdarzanianastymszczęściem,toniemożetegodziełaniedoprowadzićdokońca,niedopuścićnasdopełnegozjednoczeniazsobą(por.takżeFlp1,6).

Bracia,módlciesiętakżeizanas.

25.

SamzasiebiewlistachApostołniemodlisięprawienigdy(takimwyjątkiemjest2Kor12,8),aleprosiczęstoswoichwiernychomodlitwęwjegowłasnychintencjach.Myśliwtedynie

tylemożeouzyskaniuczegośdlasiebie,ileojeszcześciślejszejwięziduchowejmiędzynimsamymacałąspołecznościąchrześcijantesalonickich.

5,23-25.Natemat„modlitw-życzeń”,zob.komentarzdo1Tes3,11.ChociażPawełpodkreślatutajcałościowycharakterludzkiejosoby,wymieniającjejelementyskładowewdobrym

żydowskimstylu(por.np.Pwt6,5;Łk10,27),posługujesięsłownictwemtypowymdlaswejkultury,byopisaćposzczególneaspektyczłowieczeństwa(inaczejjeujmuje,np.w1Kor7,34;14,14-15).
Postępujeprzytymnietakjakfilozofowie,którzyprzeprowadzalidrobiazgoweanalizy,dzielącludzkąduszęnadwa(Cyceron),trzy(Platon,Filon)lubosiem(stoicy)elementówskładowych.Podobnie
jakwiększośćpisarzyżydowskichiStaryTestament,Pawełpostrzegałczłowiekajakocałość,zciałemiduszą,któraoddzielałasięwchwiliśmierci;inneelementywyróżniałjedyniewcelu
przedstawieniaswejmyśli.(gnostycy,uczniowieWalentyna,naktórychwywarławpływśredniaszkołaplatońska,dopatrywalisięznaczniewiększejliczbyróżnicmiędzydusząiduchem,aw

konsekwencjimiędzyżyjącymiwedług„duszy”iwedług„ducha”,niżPawełtutajwymienia.RadykalnycharaktertychrozróżnieńdoprowadziłichdozaprzeczeniapełnemuwcieleniuSłowa-Jezusa.
Posidionius,MarekAureliusziinni,jakrównieżpóźniejsiSamarytanie,przyjmowalitrójdzielnypodziałczłowieka,chociażciostatninieposługiwalisięzwyklesłowami,którychPawełtutajużywa.
Znaczniepóźniejsiżydowscymistycy,zwanikabalistami,dzieliliduszęnadziesięćczęści,któretworzyłytrójcętriad.Wydajesię,żetakżestarożytnamyślegipskaodróżniałaludzkieciałoodinnych
elementówskładowychczłowieka-ba,kaiakh).

Pozdrówciewszystkichbracipocałunkiemświętym.

26.

Zewnętrznymwyrazemmiłościspołecznejwśródpierwszychchrześcijanbyłpocałunekpokoju,któregoudzielaniesobienawzajemPawełczęstozalecał(por.także1P5,14).Nazywał

sięonpocałunkiemświętym,bouzewnętrzniałprawdziwieBożydarmiłości.

5,26.Pocałunekbyłpowszechniestosowanymgestempozdrowienia,udzielanymludziombliskimlubtym,którymnależałsięszacunek;zob.komentarzdoRz16,16.

ZaklinamwasnaPana,abylisttenzostałodczytanywszystkim

braciom.

5,27NakońcuwierszawWulgaciedodane:„świętym”.Pierwszawzmiankaopublicznymczytaniulistuapostoła,najprawdopodobniejpodczaszgromadzenialiturgicznego.W2Kor1,1i

Kol4,16mamypolecenie,bylistyzostałyprzekazanedoinnychKościołów.StopniowoKościołyumieszcząpismaapostolskieobokEwangeliiiPism(2P3,15-16+;por.1Mch12,9+;1Tm5,18-19+).

27.

Listniejestprywatnympismemdojednostkilubgrupychrześcijantesalonickich.Mabyćodczytanypublicznie,prawdopodobnienazebraniuliturgicznym,bojestwyrazemapostolskiej

troskiPawłaocałyKościół.

ŁaskaPananaszego,JezusaChrystusa,[niechbędzie]zwami!

5,28WWulgacienakońcuwierszadodane:„Amen”.

28.

NazakończenieApostołżyczyTesaloniczanomłaskiPananaszegoJezusaChrystusa.Możnachybaprzypuszczać,żetopozdrowienie,jakowyrazdziałaniapodwpływemnatchnienia

DuchaŚwiętego,byłorównieżrzeczywistymudzieleniemłaskiDuchaŚwiętegowszystkim–jakzauważaH.Schürmann–nietylkoówczesnymczytelnikomListuPawła.

5,27-28.Wielustarożytnychbyłoanalfabetami,więcodczytanielistunagłosbyłojedynymsposobem,bywszyscyczłonkowiewspólnotymoglizapoznaćsięzjegotreścią.

TableofContents

Wprowadzeniedolistówśw.Pawła.3
Paweł-Apostołnarodów..3
PowstaniezbiorulistówPawłaApostoła.4
ZagadnienialiterackielistówPawłaApostoła.5
WstępdoPierwszegoListudoTesaloniczan(B.P.)6
Okolicznościpowstania.6
Treśćiteologia.7
WstępdoPierwszegoListudoTesaloniczan(P.K.)8
1Tes1.10
Adres.10
Dziękczynieniezałaski11
Uznaniedlapostawyadresatów..13
1Tes2.15
OdziałalnościApostoławTesalonice.15
ZamiaryitroskiApostoła.20
1Tes3.21
PosłannictwoTymoteusza.21
Modlitwaowzajemnąmiłość.24
1Tes4.25
Zasadyświętościżycia.25
OpowtórnymprzyjściuChrystusa.29
1Tes5.32
Niespodzianenadejściedniaostatecznego.32
Zasadyładuspołecznegochrześcijan.35
Zakończenie.38

Document Outline

Wprowadzenie do listów św. Pawła. 3
Paweł - Apostoł narodów.. 3
Powstanie zbioru listów Pawła Apostoła. 4
Zagadnienia literackie listów Pawła Apostoła. 5
Wstęp do Pierwszego Listu do Tesaloniczan (B.P.) 6
Okoliczności powstania. 6
Treść i teologia. 7
Wstęp do Pierwszego Listu do Tesaloniczan (P.K.) 8
1 Tes 1. 10
Adres. 10
Dziękczynienie za łaski 11
Uznanie dla postawy adresatów.. 13
1 Tes 2. 15
O działalności Apostoła w Tesalonice. 15
Zamiary i troski Apostoła. 20
1 Tes 3. 21
Posłannictwo Tymoteusza. 21
Modlitwa o wzajemną miłość. 24
1 Tes 4. 25
Zasady świętości życia. 25
O powtórnym przyjściu Chrystusa. 29
1 Tes 5. 32
Niespodziane nadejście dnia ostatecznego. 32
Zasady ładu społecznego chrześcijan. 35
Zakończenie. 38

13 Pierwszy List do Tesaloniczan Biblia Jerozo

Document Outline