biuletyn zdrowia numer 27 lipiec 2016

PRZECIWZAPALNY

TRYB ŻYCIA

czyli jak NIE umrzeć na

zawał serca, udar mózgu

inne choroby przewlekłe

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

ZASADY

BEZPIECZNEGO

SEKSU

Numer 27 • lipiec 2016

Łukasz D. King

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-2-

Przedstawiane treści mają charakter

informacyjno-edukacyjny

Wszelkie informacje na tematy przedstawiane w niniejszym biule-
tynie odzwierciedlają wiedzę i poglądy autora, a więc NIE stano-
wią fachowej porady lekarskiej lub innego stosownego specjalisty.

Mimo dołożenia wszelkich starań, aby informacje były wiary-

godne i sprawdzalne, nie ma gwarancji, że zadziałają tak samo u
każdej osoby. Efekty mogą się różnić.

Autor publikacji nie bierze odpowiedzialności, pośredniej ani

bezpośredniej, za sposób wykorzystania i interpretowania zawar-
tych tu informacji.

Za podjęcie jakichkolwiek działań i skutków z tego wynikają-

cych odpowiedzialna jest wyłącznie osoba je podejmująca.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-3-

BIULETYN
ZDROWIA

Lekcje o tym

jak być zdrowym

i wieść lepsze życie

pod redakcją

Łukasza D. Kinga

« lukasz.king@mapazdrowia.pl »

Drogi przyjacielu i subskrybencie!

eks i antykoncepcja ciągle stanowią tabu. Ale nie na łamach
tego pisma, ponieważ warto mówić o tym, co ludzkie.
Otwarcie, zwyczajnie. Tym bardziej, jeśli jest ku temu po-

trzeba. Od ponad dwóch lat piszę ten biuletyn. Od ponad trzech
— internetowy dziennik o zdrowiu. Przez ten czas wpadło na moją
skrzynkę dużo pytań. Między innymi o seks właśnie i tematy po-
boczne. Ponieważ kilka pytań się powtarza, postanowiłem na nie-
które odpowiedzieć.

Przedtem muszę napisać, że cieszę się, że moi czytelnicy trak-

tują mnie profesjonalnie, w tym znaczeniu, że jeśli mają pytanie o
te sprawy — pytają wprost. Dobrze, bo taka moja praca, tym się
zajmuję. Pomagam poznać odpowiedzi na problemy, na które od-
powiedzi trudno znaleźć, chociaż wydaje się, że dzięki Internetowi

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-4-

nie powinno być z tym kłopotu. Internet to miejsce, gdzie rzeczy-
wiście o wszystkim można przeczytać, ale zwykle są to teksty nie-
kompletne — nie wyczerpują tematu, ponadto brakuje im źródeł
naukowych, co czyni je niewiarygodnymi. Moje podejście jest inne,
staram się wnikać w temat głęboko, wyczerpać go i podać odnie-
sienia do najlepszych badań.

Ale zanim o tym, najpierw o tytułowym przeciwzapalnym try-

bie życia, czyli mało znanym sposobie zapobiegania większości
chorób przewlekłych: chorób układu krążenia, nowotworów, cho-
rób układu oddechowego, cukrzycy, chorób neurodegeneracyj-
nych i wielu innych.

Przeciwzapalny tryb życia, czyli

jak nie umrzeć na zawał serca, udar

mózgu i inne choroby przewlekłe

Z postępem nauk medycznych doskonali się wiedza o pierwot-
nych przyczynach chorób. I dziś nie ma cienia wątpliwości, że
kiedy zapalenie staje się przewlekłe, działa jako zasadniczy czyn-
nik powodujący liczne choroby, głównie choroby układu krążenia,
otyłość, raka, astmę, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzycę i
chorobę Alzheimera

. Dlatego miano „cichego zabójcy” nosi już

nie tylko nadciśnienie, ale też przewlekłe zapalenie. Podstępnie

L. Sherwood, Introduction to Human Physiology, wyd. 8, China 2013, s. 444.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-5-

narusza mechanizm homeostatyczny wszystkich narządów i po-
woduje uszkodzenia tkanek, między innymi naczyń krwiono-
śnych, co prowadzi do chorób sercowo-naczyniowych.

Dlatego większość kroków niżej omówionych opiera się na

tym, by przeciwdziałać przewlekłemu zapaleniu — usunąć je,
gdyż jest przyczyną złego stanu zdrowia większości ludzi na świe-
cie.

Tu przypomina mi się zdanie, które przeczytałem w którejś

książce, nie pamiętam której. „Przewlekłe choroby spowodowane
przewlekłym zapaleniem wymagają przewlekłego leczenia”. W
punkt trafione! ‘Przewlekły’ oznacza «mający długotrwały prze-
bieg». Więc ‘przewlekłe zapalenie’ oznacza «zapalenie trwające
długo». W związku z tym leczenie też musi trwać długo — stąd
‘przewlekłe leczenie’. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że trzeba
wprowadzić coś, co ja nazywam przeciwzapalnym trybem życia.
A więc zapobieganie zawałowi serca, udarowi mózgu i innym cho-
robom polega na usunięciu czynników, które powodują przewle-
kłe zapalenie. Mam nadzieję, że to jasne. Jeśli mamy przewlekły
stan zapalny, mamy dużo komórek zapalnych i markerów zapale-
nia — i to są te „rzeczy”, które wywołują choroby, a potem przy-
czyniają się do ich dalszego rozwoju, upraszczając.

Krótko mówiąc, na dzień dzisiejszy jest dostępny duży mate-

riał naukowy, który potwierdza, że przewlekłe zapalenie — miej-
scowe lub ogólnoustrojowe — prowadzi do licznych chorób
przewlekłych. I chociaż strona tytułowa mówi o zawale serca i

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-6-

udarze mózgu, w istocie realizując niżej opisane kroki zabezpie-
czamy się też przed innymi chorobami — lub łagodzimy ich prze-
bieg, jeśli już istnieją, a w niektórych przypadkach całkowicie je
cofamy. Badania nad tym powiązaniem mają taką wagę, że wnio-
ski zapisano w licznych podręcznikach różnych gałęzi medy-
cyny

2,3,4

Ponownie, realizując poniższe kroki, przechodzimy na prze-

ciwzapalny tryb życia. Dla bardziej dociekliwych ujmę to inaczej.
Realizacja każdego poniższego kroku to inaczej usunięcie czyn-
nika wyzwalającego zapalenie lub niepotrzebnie przyczyniającego
się do jego utrzymania. Tak to należy rozumieć.

Przewlekłe zapalenie to coś, o czym się rzadko słyszy, chociaż

wiadomo o tym zjawisku fizjologicznym od tysięcy lat. Najstarszy
opis zapalenia zrobił rzymski uczony Cornelius Celsus w I wieku
naszej ery. Rudolf Virchow z Würzburgu (Niemcy) w XIX wieku
jako pierwszy powiązał przewlekłe choroby z przewlekłym zapa-
leniem. Do tego czasu jednak wiele twierdzeń było raczej hipotezą,
niż czymś udowodnionym. Dopiero ostatnie dwie dekady przy-
niosły lawinę szerokich badań, zarówno obserwacyjnych, jak eks-
perymentalnych, które nie pozostawiają wątpliwości, że

M. Fry, Essential Biochemistry for Medicine, 2010 UK, s. 196-207.

M. Jacob i in., Cancer: An Overview [w:] Harper’s Illustrated Biochemistry, red. nauk. V.W.

Rodwell i in., wyd. 30, USA 2015, s. 742.

T.H. McConnell, The Nature of Disease. Pathology for the Health Professions, USA 2007, s. 44-

46.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-7-

przewlekłe choroby zaczynają się od przewlekłego zapalenia,
zwykle niepoprzedzonego ostrym. Jest to zapalenie małego stop-
nia, ale długotrwające — i to je czyni zgubnym dla człowieka.

W związku z przewlekłym zapaleniem ustalono wiele cieka-

wych faktów. Na przykład wiadomo, że u większości ludzi może
trwać aż 20-30 lat, zanim zacznie manifestować się pod postacią
chorób. A ponieważ większość przewlekłych chorób manifestuje
się około 50. roku życia, przewlekłe zapalenie musi się zaczynać w
wieku 20-30 lat

. Dlatego już mając 20 lat należy rozpocząć eduka-

cję w zakresie zdrowego trybu życia i między innymi — a raczej
zwłaszcza — wprowadzić przeciwzapalny tryb życia, czyli podjąć
kroki opisane poniżej.

Wiem, że wiele osób, które przeczytały 25 numer BIULETYNU

ZDROWIA

robiło sobie oznaczenie hs CRP, czyli biomarkeru za-

palenia powiązanego z chorobami układu krążenia. I osoby, które
hs CRP mają w normie, mogą zastanawiać się, czy wobec tego po-
dejmowanie poniższych kroków ma sens? Krótko mówiąc: tak, po-
nieważ hs CRP to tylko jeden biomarker z wielu. Dotyczy chorób
układu krążenia, a każda choroba ma lub może mieć inny biomar-
ker.

G.A. Stix, A malignant flame. Understanding chronic inflammation (…) may be a key to unlock-

ing the mysteries of cancer

, „Scientific American” 2007, nr 297, s. 60-67.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-8-

PODSTAWOWY KROK NR 1: unikać posiłków zarazem boga-

tych w węglowodany i tłuszcz. Takie połączenie makroskładni-
ków powoduje znaczny wzrost trójglicerydów w osoczu krwi. Ich
nadmiar zaś ma niekorzystne następstwa

. Przede wszystkim ob-

niża się wrażliwość komórek na insulinę, co prowadzi do oporno-
ści na nią, co zaś ostatecznie może się zakończyć cukrzycą —
jednym z głównych czynników chorób układu krążenia i innych.
Drugim poważnym następstwem jest to, że duża ilość węglowo-
danów w połączeniu z dużą ilością tłuszczów w jednym posiłku
przeważnie kończy się nadwagą i otyłością — kolejnymi głów-
nymi czynnikami chorób. Na ten temat wiele już napisałem we
wcześniejszych numerach BIULETYNU ZDROWIA.

Ale istotny wzrost trójglicerydów po takim posiłku to nie

wszystko. Większy problem stanowi nadmierne wytwarzanie re-
aktywnych form tlenu

w wyniku dużego stresu oksydacyjnego i

zapalnego. Taki stres powiązany jest z indukcją supresora sygna-
lizacji cytokin 3 i kilku innych prozapalnych kinaz. Więcej na temat
mediatorów reakcji zapalnej wydzielanych po zjedzeniu posiłku
bogatego w tłuszcz i węglowodany można przeczytać w pracy na-
ukowej zawartej w stopce pod odnośnikiem nr 4.

J.W. Baynes, M.H. Dominiczak, Medical Biochemistry, wyd. 4, China 2014, s. 219.

A. Aljada i in., Increase in intranuclear nuclear factor kappaB and decrease in inhibitor kappaB

in mononuclear cells after a mixed meal: evidence for a proinflammatory effect

, „The American

Journal of Clinical Nutrition” 2014, nr 79 (4), s.682-690.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-9-

Co więcej, z najnowszych odkryć wynika, że powtarzające się

takie posiłki naruszają reaktywność naczyniową i predysponują
do nadciśnienia. Powtarzające, czyli na przykład codziennie rano
jemy jajecznicę z ryżem — a więc dużo tłuszczu i dużo węglowo-
danów naraz. Trenuję na siłowni i jadłem tak dosłownie jeszcze do
niedawna. Ale siła dowodów przemawiających za szkodliwym
wpływem takiego połączenia makroskładników sprawiła, że
zmieniłem sposób jedzenia. Teraz jedno takie śniadanie dzielę na
dwa. Najpierw jem jajka, a po około trzech godzinach ryż.

A więc staramy się rozdzielać te dwa makroskładniki. Napisa-

łem „staramy się”, ponieważ jeśli od czasu do czasu zjemy taki po-
siłek, nic się nie stanie, zwłaszcza jeśli jesteśmy głodni i jemy do
zaspokojenia głodu, czyli bez przejedzenia.

PODSTAWOWY KROK NR 2: okresowo robić deficyt kalo-

ryczny. To znaczy: dwa-trzy dni w tygodniu zrobić tak, że jemy
znacznie mniej niż normalnie, aby powstał deficyt kaloryczny —
500, a najlepiej 1000 kcal. To znaczy, na przykład w sobotę i nie-
dzielę pomijamy jeden posiłek, załóżmy kolację lub śniadanie.
Wiele badań potwierdza, że taki okresowy deficyt kaloryczny
znacznie obniża stres oksydacyjny i zapalny u ludzi bez nadwagi i
otyłości

. A tym bardziej, rzecz jasna, u ludzi z nadwagą i otyłością.

P. Dandona i in., Inhibitory effect of a two day fast on reactive oxygen species (ROS) generation

by leucocytes and plasma ortho-tyrosine and meta-tyrosine concentrations

, „The Journal of Clini-

cal Endocrinology & Metabolism” 2001, nr 86 (6), s. 2899-2902.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-10-

Zmniejsza się stężenie reaktywnych form tlenu, stężenie karbony-
lowanych białek, zmniejszają się wartości dla wskaźników perok-
sydacji lipidów (dzięki czemu mniej frakcji LDL się utlenia — na
tym nam zależy), wartości dla substancji reagujących z kwasem 2-
tiobarbiturowym, nie wspominając o redukcji wielu innych cyto-
kin i mediatorów zapalnych, na przykład hs CRP. Wszystko to ma
ogromne znaczenie dla zdrowia naczyń krwionośnych, ba, dla ca-
łego układu sercowo-naczyniowego.

W numerze 21 podałem najlepszy istniejący wzór na obliczenie

dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Czyli obliczamy je so-
bie i od tego odejmujemy 500, a najlepiej 1000 kcal. I dwa razy w
tygodniu jemy o tyle mniej. Polecam właśnie sobotę i niedzielę.

Ten krok, podobnie jak pierwszy, jest naprawdę ważny i za-

chęcam się zmusić, nawet jeśli jest to dla nas trudne. Uczyńmy z
tego nowy nawyk. Z czasem wejdzie w krew. Będzie czymś tak
naturalnym i potrzebnym jak oddychanie tylko przez nos dla osób,
które poznały i praktykują metodę Butejki. Ja, chociaż ćwiczę na
siłowni i nie jest to wskazane, i tak robię dwa dni w tygodniu z
deficytem 1500 kcal. Pewnie przez to trochę wolniej rosną mi mię-
śnie. Ale nie żałuję, ponieważ nie tylko wygląd się liczy, ale zdro-
wie w ujęciu długoterminowym. Na pewno czytają mnie osoby,
które też podnoszą ciężary. Jak wiadomo, taki trening, którego ce-
lem jest budowa masy mięśniowej, wymaga od człowieka, aby
miał on nadwyżkę kaloryczną — czyli jadł przynajmniej 500 kcal

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-11-

więcej, niż wynosi jego zapotrzebowanie energetyczne. To podsta-
wowa zasada budowania masy mięśniowej. I nie ma na to rady —
jeśli mają być mięśnie, trzeba się, krótko mówiąc, trochę obżerać.
Oczywiście prawdziwym, czyli nieprzetworzonym jedzeniem. I
czy tego chcemy czy nie, owa nadwyżka kaloryczna powoduje
lekki stres oksydacyjny i zapalny. Dlatego tym bardziej, uważam,
siłacze powinni robić sobie przynajmniej dwa dni w tygodniu z
deficytem kalorycznym, podobnie jak wszyscy inni ludzie.

PODSTAWOWY KROK NR 3: wyleczyć zęby. Wszystkie. Cho-

roby zębów i przyzębia psują nie tylko uśmiech. W książkach o
mikrobiologii możemy przeczytać, że powiązane są z licznymi
chorobami przewlekłymi

. Głównie wtedy, gdy zostawiamy chore

zęby w złym stanie na dłuższy czas. Zgodnie z obecną wiedzą, ta-
kie zęby — z ubytkami, odłamane z pozostawionym korzeniem
itd. — stanowią niezależny czynnik przedwczesnego porodu u ko-
biet w ciąży, chorób układu krążenia (!), chorób układu oddecho-
wego, cukrzycy i otyłości

10,11

— informuje książka Principles and

Practice of Infectious Diseases

, którą można kupić za 1700 zł.

M.K. Cowan, Microbiology. A Systems Approach, wyd. 3, USA 2012, s. 587.

M.A. Curtis i in., The relationship of the oral microbiota to periodontal health and disease, „Cell

Host & Microbe” 2011, nr 10 (4), s. 302-306.

H.H. Birdsall, Adaptive Immunity: Antibodies and Immunodeficiencies [w:] Mandell, Douglas,

and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases

, red. nauk. J.E. Bennet, R. Dolin i

M.J. Blaser, wyd. 8, Canada 2015, s. 45.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-12-

Dobrze, a jak to się dzieje, że stan zębów wpływa na inne na-

rządy, nawet na duże tętnice, nie wspominając o skrzętnie „pocho-
wanych” naczyniach krwionośnych? Chodzi, jak się można
domyślić, o zapalenie.

Początkowo osoba (nawet z jednym chorym zębem) ma miej-

scowy stan zapalny. Ale jeśli zęba nie wyleczy, zapalenie miej-
scowe przechodzi w zapalenie ogólnoustrojowe, które następnie
przyczynia się do rozwoju chorób w miejscach w organizmie od-
dalonych od jamy ustnej.

Chory ząb rozsiewa ogólnoustrojowo („po całym organizmie”)

mediatory zapalne, które obficie powstają w tkance jamy ustnej w
szlakach komórkowej odporności nabytej i wrodzonej. W związku
z tym cytokiny prozapalne, razem z bakteriami i „odpadkami”
tych bakterii, mogą przeniknąć do układu krwionośnego i dotrzeć
do odległych narządów. Główny ich wpływ w kontekście chorób
układu krążenia jest taki, że pobudzają (w znaczeniu: podrażniają)
śródbłonek naczyniowy i dostarczają bodźca dla patobiologicznej
kaskady zdarzeń, która może prowadzić do miażdżycy i wynika-
jących z niej następstw

. Nie bójmy się dentysty. Wystarczy po-

prosić o silne znieczulenie!

P.N. Papapanou, Periodontal Diseases: General Concepts [w:] Oral Microbiology and Immu-

nology

, red. nauk. R.J. Lamont, G.N. Hajishengallis i H.F. Jenkinson, wyd. 2, USA 2014, s.

267-270.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-13-

PODSTAWOWY KROK NR 4: codziennie dostarczać dwóch

głównych kwasów tłuszczowych: kwasu linolowego (LA) i alfa-

linolenowego (ALA). Istnieje coraz więcej dowodów, że sztywność
dużych tętnic jest niezależnym czynnikiem umieralności całkowi-
tej i z przyczyn sercowo-naczyniowych, chorobowości i umieral-
ności z powodu choroby niedokrwiennej serca, częstości
śmiertelnych udarów mózgu u osób z nadciśnieniem tętniczym,
przewlekłą chorobą nerek oraz cukrzycą.

I to, co udało się w ostatnich latach udowodnić, to fakt, że kwas

linolowy i alfa-linolenowy znacznie wpływają na wskaźnik sztyw-
ności tętnic, oczywiście w sensie pozytywnym, czyli zmniejszają
sztywność, zwiększając elastyczność. Poprawa elastyczności, czyli
zmniejszenie sztywności dużych tętnic, można również określić
jako odmłodzenie organizmu, czyli zmniejszenie „wieku biolo-
gicznego”, jak to się czasami definiuje w tekstach nienaukowych. I
w przeciwieństwie do tranu, kwas linolowy i alfa-linolenowy dzia-
łają przeciwzapalnie, gdyż maksymalizują biosyntezę (produkcję)
prostaglandyny E

, w skrócie PGE

, naturalnego hormonu o sil-

nym działaniu przeciwzapalnym

Osobom, którym brakuje w diecie kwasu linolowego i alfa-li-

nolenowego i które cierpią przez to na zakrzepowo-zarostowe za-
palenie naczyń, podaje się PGE

w postaci leku o nazwie

K.M. Botham I P.A. Mayes, Biosynthesis of Fatty Acids & Eicosanoids [w:] Harper’s Illus-

trated Biochemistry

, red. nauk. V.W. Rodwell i in., wyd. 30, USA 2015, s. 232.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-14-

Alprostadyl i leczenie takie przynosi skutki. Tylko… czy nie mą-
drzej uzupełnić kwas linolowy i alfa-linolenowy i pozwolić orga-
nizmowi na maksymalne wytwarzanie dobroczynnego PGE

Oczywiście, że tak jest mądrzej.

Na temat tych dwóch kwasów tłuszczowych napisałem już w

6 numerze BIULETYNU ZDROWIA. Tu podam, skąd ja biorę te
kwasy. Otóż omega-3, czyli alfa-linolenowy, biorę z oleju lnianego.
Najlepszy olej lniany na całym świecie wytłacza Polak :) Nazywa
się Aleksander Nowak. Jego oleje lniane można dostać na stronie
www.omegakwasy.pl.

Z kolei dobrej jakości omega-6, czyli równie ważny kwas lino-

lowy, dostać jest trudniej w postaci oleju. Podam, skąd ja biorę
kwas linolowy, ale przedtem podam, w jakich olejach się on znaj-
duje.

Oto tabela…

OLEJ

Omega-6

(kwas linolowy)

Omega-3

(kwas alfa-linole-

nowy)

Słonecznikowy

65%

Z krokosza bawarskiego

75%

Sezamowy

45%

Z pestek dyni

43%

Konopny

45-60%

22%

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-15-

Z wiesiołka

74%

Z ogórecznika

38%

Z pestek winogron

75%

Oliwa z oliwek

Pytanie teraz, gdzie najpewniej kupić poszczególne oleje. Dla

mnie najbardziej zaufana polska firma to Złoto Polskie pana Marka
Wolniaka. Sklep dostępny pod adresem www.zlotopolskie.pl. Nie
wszystkie wymienione w tabeli oleje można tam kupić, ale więk-
szość. Niestety nie mam stuprocentowej pewności co do jakości
olejów od Złoto Polskie, ale żadnej innej firmy, której mógłbym
bardziej zaufać — nie znam.

Kto ma jednak wątpliwości co do pozyskiwania kwasu linolo-

wego z olejów, ma opcję drugą. Jeść orzechy, najlepiej z certyfika-
tem ekologicznym, nieprzetwarzane (nieprażone). Oto najlepsze
źródła: orzechy włoskie (6,1 g kwasu linolowego w 4 orzechach),
orzeszki piniowe (1 g kwasu linolowego w 20 orzeszkach), orzechy
pekan (6 g kwasu linolowego w 10 orzechach), orzechy brazylijskie
(1 g kwasu linolowego w 1 orzechu). Skąd biorę te wartości? Ko-
rzystam z amerykańskiej strony: www.nutritiondata.self.com.
Moja ulubiona strona! Tylko że po angielsku. Ale warto z niej ko-
rzystać, ponieważ mamy tam wszystkie informacje o każdym pro-
dukcie spożywczym.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-16-

Obecnie już mi się skończył olej z omega-6, czyli kwasem lino-

lowym, i postanowiłem brać go z orzechów. A omega-3, czyli kwas
alfa-linolenowy, niezmiennie biorę z oleju lnianego od firmy Vis
Natura pana Nowaka. Jeśli chodzi o proporcje i dzienne ilości, te-
mat omówiłem w 6 numerze, do którego odsyłam.

Jest ważne, aby wiedzieć, że kwasy tłuszczowe LA i ALA są

absolutnie niezbędne dla zdrowia. stanowią naturalne „nawilże-
nie” wszystkich układów narządowych organizmu i są częścią
błon wszystkich komórek. Nawet jeśli zrealizujemy wszystkie
omówione tu kroki, a nie zrealizujemy tego, nadal daleko nam do
prowadzenia zdrowego trybu życia! Aż tak ważne są te kwasy.
Liczne badania wskazują, że pierwotne omega-3 i omega-6 zmniej-
szają stres oksydacyjny i zmniejszają nadmierny stan zapalny w
mózgu, układzie krążenia i wszystkich innych układach, zmniej-
szając w ten sposób ryzyko poważnych chorób przewlekłych.

PODSTAWOWY KROK NR 5: wprowadzić codzienną aktyw-

ność fizyczną. Dużo energii kosztowało mnie napisanie tego nu-
meru. Zrobiłem przegląd abstraktów kilkudziesięciu, jak nie setki
badań naukowych pod względem redukowania przewlekłych sta-
nów zapalnych, zwłaszcza ogólnoustrojowych. I co się okazało:
najprawdopodobniej codzienna aktywność fizyczna o małej lub
umiarkowanej intensywności jest istotniejsza w zmniejszaniu sta-
nów zapalnych… niż dieta. A dokładniej, ćwiczenia aerobowe naj-
lepiej poprawiają równowagę między markerami prozapalnymi a

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-17-

przeciwzapalnymi. To dobra wiadomość, ponieważ takie ćwicze-
nia, w skrócie aeroby, mogą wykonywać osoby w każdym wieku,
jeśli lekarz nie widzi żadnych przeciwwskazań. Wybór konkret-
nych ćwiczeń nie jest ważny, wszystkie są skuteczne. Plany i ćwi-
czenia łatwo znaleźć w Google, do czego zachęcam.

PODSTAWOWY KROK NR 6: suplementować dietę solami mi-

neralnymi (minerałami). Według mnie, a opieram swoje zdanie
na podstawie książek naukowych, w dzisiejszym świecie człowiek
nie potrzebuje suplementowania diety witaminy z wyjątkiem wi-
taminy D, K

w izoformie MK-7 i witaminy C. Są odstępstwa, jak

na przykład osoby z polimorfizmami w genie MTHFR, wtedy
wskazana jest suplementacja niektórymi witaminami z grupy B, o
czym pisałem w 17 numerze BIULETYNU ZDROWIA. Resztę wi-
tamin i innych składników odżywczych można dostarczyć po-
przez dobre żywienie.

Natomiast z solami mineralnymi, potocznie mówiąc minera-

łami, jest inaczej. Tych składników odżywczych brakuje w diecie,
a dlaczego — wytłumaczyłem już dokładnie w 7 numerze. W
związku z tym uważam, że suplementacja diety solami mineral-
nymi jest niezbędna do zachowania zdrowia na lata. A co ważniej-
sze — jest uzasadniona w kontekście omawianego tematu, czyli
stanów zapalnych. Głównie cynk jest pod tym względem sku-
teczny. Pomaga organizmowi kontrolować zakażenia poprzez, ob-
razowo mówiąc, delikatne wduszenie na hamulec układu

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-18-

odpornościowego — w taki sposób, który chroni przed zbyt du-
żym rozprzestrzenieniem się zapalenia. Wykazano, że istnieją
białka, które wprowadzają cynk (jeśli go nie brakuje w diecie) do
komórek, które wywołują specyficzną odpowiedź układu odpor-
nościowego, pozwalającą organizmowi na zapanowanie nad czyn-
nikiem drażniącym (zakażeniem). Nie wdając się w szczegóły z
biochemii, można powiedzieć, że cynk równoważy pracę naszej
odporności poprzez niedopuszczenie do niepotrzebnego nadmier-
nego zapalenia. Podobnie korzystnie działają inne sole mineralne.

Pytanie, jakie zawsze się nasuwa: który suplement jest najlep-

szy? Temat oczywiście już omawiałem w 6 numerze. Sole mine-
ralne muszą być w postaci chelatów aminokwasowych, czyli
najbliższej tym, które występują w jedzeniu. Takie postacie soli mi-
neralnych znajdują się w suplemencie „CHELA-MIN Sport For-
mula” firmy Olimp Labs. Produkt jest tani, ma pełne spektrum
minerałów. Przeznaczony jest przede wszystkim dla osób, które
uprawiają jakiś sport, ponieważ dawki niektórych soli są zwięk-
szone. Dla osób prowadzących siedzący tryb życia wystarczające
będą mniejsze dawki. Osoby takie powinny przejrzeć sobie ofertę
firmy Olimp i poszukać suplementu mineralnego z mniejszymi
dawkami.

PODSTAWOWY KROK NR 7: pić i jeść probiotyczne napoje i

produkty spożywcze — czyli napoje i produkty fermentowane.
Są bogate w bakterie probiotyczne, czyli bakterie, które stwarzają
w układzie pokarmowym zdrowy ekosystem przeciwdziałający

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-19-

chorobom przewlekłym. Taki ekosystem — zdrowa flora bakte-
ryjna jelit — to jeden z ważniejszych elementów przeciwzapalnego
trybu życia. Probiotyki są niezbędne do tego, by układ pokar-
mowy mógł skutecznie przeprowadzać trawienie enzymatyczne
jedzenia i powodować dużą biodostępność zawartych w nim
składników odżywczych, a to znaczy, że probiotyki pomagają
zmniejszać obciążenie organizmu, na jakie skazuje człowieka
współczesny przemysł spożywczy, który to w dużej mierze odpo-
wiedzialny jest za wzmożone stany zapalne.

Do dostępnych produktów probiotycznych należą: herbata

kombucha, kefir, maślanka, naturalny jogurt (niesłodzony, nie-
wzbogacany smakami — taki nadaje się jako dodatek do koktajli
owocowych i warzywnych czy sałatek), probiotyczne sery żółte,
nattō, zupa miso, kapusta kwaszona i wszelkie inne fermentowane
warzywa, sok z kapusty kwaszonej. Warto wiedzieć, że w każdej
kulturze — azjatyckiej, japońskiej, hinduskiej, afrykańskiej, pol-
skiej itd. — popularne są inne fermentowane produkty i napoje.
Podróżując warto je próbować.

PODSTAWOWY KROK NR 8: tak podzielić makroskładniki,

aby przeważały naturalne tłuszcze i białka. A więc dieta uboż-
sza w węglowodany. Na ten temat wiele napisałem w poprzednich
numerach — myślę, że każdy je czytał i dobrze już zna wartość
zmniejszonego spożycia węglowodanów, między 70 a 120 gra-
mów na dobę dla osób nieuprawiających sportów. Będąc na takiej

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-20-

diecie, unikamy coraz mniej popularnych (na szczęście!) diet ubo-
gich w tłuszcz. Takie diety poleca wielu „guru” od zdrowia, mię-
dzy innymi Dean Ornish, John McDougall, T. Colin Campbell,
Caldwell Esselstyn, Joel Fuhrman i inni, a u nas w Polsce głównie
Ewa Dąbrowska. Niestety na dłuższą metę takie diety są szko-
dliwe, ponieważ… i o tym mało kto wie… nasilają ogólnoustro-
jowe zapalenie. Przyczyna jest prosta: organizm potrzebuje
regularnej dostawy zdrowych, naturalnych tłuszczów, aby utrzy-
mać zwłaszcza układ krwionośny (!) w dobrym zdrowiu — aby
utrzymać zdrowy przepływ krwi. To znaczy, że spożywanie więk-
szej ilości prawdziwych tłuszczów, między innymi masło 82%, olej
kokosowy, oliwa z oliwek, różnego typu smalce itd., jest korzystne
dla zdrowia. Nie tylko dlatego, że tłuszcze te redukują lub prze-
ciwdziałają przewlekłemu zapaleniu, ale też dlatego, że pomagają
wzmocnić kości, poprawić funkcjonowanie płuc i, co bardzo
ważne, mózgu, ponieważ modulują funkcję układu nerwowego.
Jak wynika z 22 numeru, jednym z najlepszych wyborów jest dieta
śródziemnomorska, którą ulepszamy poprzez usunięcie nadmiaru
węglowodanów w postaci produktów na bazie zbóż. Taka zmie-
niona dieta śródziemnomorska jest uzasadniona naukowo, o czym
było w 22 numerze.

Tu jednak nie mogę nie napisać o metaanalizie aż 50 badań kli-

nicznych, w których udział wzięło razem prawie 535 tysięcy osób.
Wnioski z metaanalizy: dieta śródziemnomorska jest znakomitym
sposobem poprawy czynników, stanowiących ryzyko do rozwoju
chorób przewlekłych, to znaczy: poprawę odnotowano w zespole

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-21-

metabolicznym, wzrosło stężenie korzystnego HDL, obniżyło się
stężenie trójglicerydów, obniżyło się ciśnienie krwi przy nadci-
śnieniu oraz podwyższony cukier

. Co ciekawe, dieta śródziem-

nomorska położyła na łopatki diety niskotłuszczowe, jeśli chodzi
o markery zapalenia

. Ponownie, dokładne informacje, jak taką

dosłownie leczniczą dietę wprowadzić w życie i jak ją jeszcze ulep-
szyć, opisałem w 22 numerze, do którego odsyłam.

PODSTAWOWY KROK NR 9: do maksimum ograniczyć prze-

tworzone jedzenie. Wybór produktów spożywczych wpływa na
stopień zapalenia w organizmie. Jedzenie prawdziwych, nieprze-
tworzonych produktów — prowadzi do redukcji przewlekłego za-
palenia. Natomiast każdy produkt przetworzony i z kategorii
„jedzenia śmieciowego” zawiera jakieś prozapalne składniki.
Kwasy tłuszczowe trans (w wyrobach cukierniczych, zupkach in-
stant, margarynie, miksach do smarowania itd.), duże dawki cu-
kru (w napojach słodzonych, wyrobach cukierniczych…), a także
sztuczne słodziki i produkty na bazie białej mąki — wszystko to
jest prozapalne. Dlatego do podstawowych kroków należy ograni-
czenie takich produktów. Jedzenie ich zalicza się do złych nawy-
ków żywieniowych, i pisząc o takich nie sposób nie wspomnieć o

C.M. Kastorini i in., The effect of Mediterranean diet on metabolic syndrome and its compo-

nents: a meta-analysis of 50 studies and 534,906 individuals

, „Journal of the American College

of Cardiology” 2011, nr 57 (11), s. 1299-1313.

R. Estruch i in., Effects of a Mediterranean-style diet on cardiovascular risk factors: a random-

ized trial

, „Annals of Internal Medicine” 2006, nr 145 (1), s. 1-11.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-22-

przejadaniu się — ono również jest prozapalne. Oczywiście nie
muszę pisać, że podstawą w diecie powinny być warzywa i owoce,
a także że nie powinno zabraknąć roślin strączkowych i orzechów.
Produkty te to główne źródło potasu, którego niedobór jest nie-
prawdopodobnie powszechny. Jest kilka randomizowanych ba-
dań, z których wynika, że zwiększenie spożycia potasu (głównie z
warzyw i owoców) obniża ciśnienie tętnicze przy nadciśnieniu,
nadciśnienie zaś jest niezależnym czynnikiem ryzyka wielu chorób
przewlekłych z powodu, między innymi, nasilonego zapalenia.

PODSTAWOWY KROK NR 10: za cel życia postawić sobie rzu-

cenie palenia, jeśli ulegamy temu nałogowi. Z dymem papiero-
sowym wpuszczamy do organizmu 55 lub więcej substancji
chemicznych, które są czynnikiem do rozwoju raka

— czy choćby

ten jeden fakt nie jest wystarczający, żeby wziąć się w garść i spró-
bować rzucić? Toksyny z dymu uszkadzają śródbłonek tętnic. Jeśli
ciągle palimy, ciągle dochodzi do podrażnienia śródbłonka i jego
uszkodzeń, organizm po prostu nie zdąża z naprawą poprzez in-
dukowanie przejściowego ostrego zapalenia… w związku z czym
zapalenie utrzymuje się i mamy zapalenie przewlekłe

17 , 18

. Nie

C. Starr, C.A. Evers, L. Starr, Biology. Concepts and Applications, wyd. 9, USA 2015, s. 141.

R. Riss, Atherosclerosis – an inflammatory disease, „The New England Journal of Medicine”

1999, nr 340 (2), s. 115-126.

D. Bernhard i in., Disruption of vascular endothelial homeostasis by tobacco smoke: impact on

atherosclerosis

, „The FASEB Journal” 2003, nr 17 (15), s. 2302-2304.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-23-

wspominając, że przez palenie dochodzi do zapalenia oskrzeli i za-
palenia trzustki, skąd jest krótka droga do raka płuc i trzustki

19,20

PODSTAWOWY KROK NR 11: utrzymać stężenie witaminy D

we krwi na poziomie ≥ 30 ng/mL. Nawet medycyna konwencjo-
nalna zaleca, by pacjenci z zapalną chorobą jelit podnieśli stężenie
witaminy D ≥ 30 ng/mL. Istotność takiego stężenia jest dobrze zna-
nym czynnikiem i akceptowanym przez ekspertów klinicz-
nych

21,22

. O tajnikach witaminy D napisałem w 26 numerze.

PODSTAWOWY KROK NR 12: maksymalnie urozmaicać

dietę. Zważywszy że istnieje przynajmniej 95 różnych warzyw,
215 różnych owoców, 108 różnych przypraw, 30 różnych warzyw
strączkowych i 11 różnych orzechów, i że wszystkie te produkty
zawierają kilka tysięcy różnych składników odżywczych, to bar-
dzo urozmaicona dieta daje możliwość regulacji licznych genów w
sposób bezpieczny, tani i całkowicie naturalny, przeciwdziałając
tym samym przewlekłemu zapaleniu. Z kolei ciągłe jedzenie zbyt

C.A. Martey i in., Cigarette smoke induces cyclooxygenase-2 and microsomal prosta-

glandin E2 synthase in human lung fibroblasts: Implications for lung inflammation and
cancer, „American Journal of Physiology - Lung Cellular and Molecular Physiology” 2004,
nr 287, s. L981-991.

G. Garcea i in., Role of inflammation in pancreatic carcinogenesis and the implications for fu-

ture therapy

, „Pancreatology” 2005, nr 5, s. 514-529.

M.F. Holick, Vitamin D deficiency, „The New England Journal of Medicine” 2007, nr 357

(3), s. 266-281.

C.J. Rosen, Clinical practice. Vitamin D insufficiency, „The New England Journal of Medi-

cine” 2011, nr 364 (3), s. 248-254.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-24-

dużej ilości jednego i tego samego, na przykład kanapki z serem i
szynką na śniadanie, może w końcu prowadzić do pewnych pro-
blemów, nie wspominając o możliwych niedoborach. A zatem
trzeba starać się uciec od „żywieniowej monotonii” i często jadać
coś innego.

DODATKOWY KROK NR 13: uprawiać jogę. W dzisiejszym ro-

zumieniu joga to już nie tylko łagodna forma rozciągania dla sta-
rzejących się hipisów. Trwające wciąż badania dowodzą, że
praktykowanie starożytnych rytuałów, czy też po prostu asan,
przeciwdziała ogólnoustrojowemu zapaleniu. Ściśle biorąc joga re-
dukuje liczbę cytokiny o nazwie interleukina-6 we krwi.

Oprócz korzystnego wpływu na stan zapalny, joga jest świet-

nym narzędziem do natlenienia organizmu, a co za tym idzie – do
przeciwdziałania nowotworom. Dlatego każdy, kto szuka w życiu
czegoś nowego, jakiegoś wyzwania, zajęcia, któremu zechce się
poświęcić, powinien rozważyć jogę. I dla osób takich muszę wska-
zać na główny problem dzisiejszych szkół i książek. Otóż współ-
cześni nauczyciele przeinaczyli to, co jest istotą tradycyjnej jogi. Po
pierwsze uczy się, że asany są ważniejsze niż oddychanie. To nie-
prawda. Po drugie — nauczyciele uczą ćwiczeń oddychania, zapo-
minając o nauczaniu tego, że dużo ważniejsze jest to, jak
oddychamy 24 godziny na dobę. Nie jest ważne, jak oddychamy
przez godzinę czy dwie podczas ćwiczeń, ale jak oddychamy
przez resztę dnia, która stanowi znakomitą większość. I po trzecie
współcześni nauczyciele zachęcają do głębokiego oddychania.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-25-

Rozpowszechniają w ten sposób mit, że głębokie oddychanie jest
dobre dla zdrowia, bo dotlenia organizm, a dwutlenek węgla jest
szkodliwy, dlatego należy go jak najwięcej usuwać. Tymczasem
tradycyjna joga, ta prawdziwa joga, przez wieki polegała na redu-
kowaniu oddechu, na „kasacji” pogłębionego oddychania.

Omawiałem ten temat w numerach poświęconych metodzie

doktora Butejki. Proszę wrócić, kto nie czytał

. Najlepszym połą-

czeniem wydaje się połączenie praktyki jogi z wiedzą o metodzie
Butejki. Tak ja bym podszedł do tematu, gdybym zdecydował się
uprawiać jogę

. I pod żadnym pozorem nie dajmy się przekonać

nauczycielom, poprzez kursy lub książki, że pogłębienie oddechu
jest celem pranajamy — bo nie jest. Choćby nie wiem co nam mó-
wili, jakich argumentów używali, nie dajmy się przekonać do głę-
bokiego oddychania, nigdy, przenigdy. Trzeba się stosować do
wszystkich wskazówek, jakie nauczyciele jogi dają, ale poza wska-
zówkami na temat oddychania. Jeśli chodzi o temat oddychania,
po prostu zaufajmy, już na resztę życia, doktorowi Butejce — i re-
dukujmy oddech, czyli oddychajmy płytko, podczas praktykowa-
nia asan.

Aby dowiedzieć się więcej o prawdziwej jodze, zachęcam do

poszukania w Google następujących tytułów. Hatha Yoga Pradipika
autorstwa Swatmaramy z XIV wieku, Gheranda Samhita z XV-XVII

www.BiuletynZdrowia.pl/spis

Nie uprawiam jogi tylko dlatego, że wybrałem trening siłowy i pracę nad sylwetką.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-26-

wieku, Jogasutry autorstwa Patańdźalego z IV-II wieku p.n.e., Shiva
Samhita

z XVII-XVIII wieku. Niektóre z tych sanskrytów są po pol-

sku dostępne na Allegro, inne są dostępne w sieci za darmo po an-
gielsku. Są to najważniejsze dzieła w historii jogi, stworzone przez
mistrzów. We wszystkich znajdziemy wspólny mianownik, jeśli
chodzi o oddychanie. Mianowicie starożytni mistrzowie jogi wy-
bierali asany, które najbardziej pomagają osiągnąć główny, naj-
ważniejszy cel jogi: zresetować ośrodek oddechowy, tak by
automatycznie, nieświadomie zacząć stopniowo oddychać coraz
mniej i mniej, czyli po prostu płytko. Tak osiąga się triumf nad cho-
robami, tak osiąga się zdrowie idealne poprzez jogę.

DODATKOWY KROK NR 14: pić zieloną herbatę. Nie jestem

zwolennikiem picia herbat, ale wyjątkiem jest herbata zielona dla
osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów (dalej: RZS). Fibrobla-
sty błony maziowej pobrane od pacjentów z RZS naukowcy wy-
stawili na działanie galusan epigallokatechin, związków
naturalnie występujących w zielonej herbacie. Ustalono, że blokują
one dwie potężne cząsteczki, które powodują rozkład tkanki kost-
nej w stawach dotkniętych zapaleniem reumatoidalnym. Ściśle
biorąc, związki z zielonej herbaty blokuję prostaglandynę E

, która

jest przyczyną stanu zapalnego stawów

S. Ahmed, Green tea polyphenol epigallocatechin 3-gallate in arthritis: progress and promise,

„Arthritis Research & Therapy” 2010, nr 12 (2), s. 208.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-27-

DODATKOWY KROK NR 15: zacząć używać DMSO. Na temat

DMSO piszę tu, w dodatkowym kroku nr 15, ale zastanawiam się,
czy nie powinien to być jeden z podstawowych kroków. DMSO to
skrót od organicznego związku chemicznego o nazwie dimetylo-
sulfotlenek — jednego z najbardziej niezwykłych środków, jaki
kiedykolwiek powstał ze świata medycyny konwencjonalnej i
przeszedł do świata medycyny komplementarnej. Fakt, że DMSO
ma zastosowanie w przypadku roślin, zwierząt i ludzi, doprowa-
dził do ponad 20 000 artykułów opublikowanych w pismach nau-
kowych na całym świecie, licząc od r. 1964, kiedy to doktor Stanley
W. Jacob i chemik Robert J. Hershler odkryli jego medyczne zasto-
sowanie

. Badacze ci pierwsi udowodnili kliniczne zastosowanie

DMSO. Pierwszą odkrytą właściwością była zdolność DMSO do
penetracji skóry bez jej uszkadzania. Kilka kropel wsmarowanych
w skórę w ciągu kilku minut powodowało czosnkowy posmak na
języku, wskazując na natychmiastowe przezskórne przenikanie do
krążenia. Później razem ze współpracownikami Jacob opisał inne
działania DMSO: przeciwzapalne, przeciwbólowe, rozszerzające
naczynia krwionośne, przyspieszające gojenie ran i stłuczeń, prze-
ciwdrobnoustrojowe i wiele innych.

DMSO kupuje się w postaci bezbarwnego płynu, pozyskiwa-

nego z miazgi drzewnej. Jego medyczne zastosowanie było i nadal

S.W. Jacob, M. Bischel i R.J. Hershler, Dimethyl sulfoxide (DMSO): A new concept in phar-

macotherapy

, „Current Therapeutic Research, Clinical and Experimental” 1964, nr 6, s. 134-

135.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-28-

jest ukrywane, a przez to na ogół po prostu nieznane, tak leka-
rzom, jak pacjentom. Dla osób, które odkryły istnienie DMSO i jego
możliwości, jest to uniwersalny środek leczniczy. Wśród jego użyt-
kowników są zarówno przedstawiciele medycyny komplementar-
nej, jak konwencjonalnej, ci drudzy jednak się do tego nie
przyznają, z uzasadnionych zresztą powodów.

Co robi DMSO? Przede wszystkim jest znakomitym środkiem,

który przeciwdziała przewlekłemu zapaleniu. Ta właściwość oraz
pozostałe sprawiają, że w bardzo krótkim czasie uśmierza ból mię-
śni czy stawów spowodowany ich przewlekłym zapaleniem. Po-
nadto oficjalnie uznano DMSO w leczeniu zapalenia pęcherza
moczowego. Do tego chroni zdrowe komórki przed rakiem, rów-
nież u osób chorych już na raka, którzy stosują chemię. Ba, DMSO
było na dobrej drodze, by stać się jednym z podstawowych środ-
ków do leczenia raka, ale w Stanach FDA skutecznie tę drogę
utrudniło. Historię DMSO i postępowanie FDA w jego sprawie zo-
stawię jednak na kiedy indziej. Dam tu wzmiankę, że jednym z
problemów, jakie pracownicy FDA mieli, było to, że trudno ten
środek jakkolwiek zakwalifikować… bo ma zbyt dużo korzyst-
nych biologicznie i farmakologicznie właściwości :) I pomimo ist-
nienia ogromnej liczby dowodów, problem stanowi również
pytanie: „Ale jak jedna mała, prosta cząsteczka wpływa korzystnie
na tak wiele stanów chorobowych?”. Innymi słowo, brakowało do-
kładnego wytłumaczenia mechanizmów działania.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-29-

Powiedzieć, że moje doświadczenia z DMSO są pozytywne, to

powiedzieć zbyt mało. Bardziej pasuje słowo „niezwykłe”, zwłasz-
cza jeśli pomyślę o tacie. Mój tata od prawie 20 lat żyje z bólem w
stawie barkowym. Bez wdawania się w szczegóły tej dolegliwości,
tata dostawał różne leki w postaci tabletek i zastrzyków bezpo-
średnio do barku. Nic nie pomagało. Z każdym podniesieniem ręki
do góry tata odczuwał ból. Im większy wysiłek, tym większy ból.
Tata pracuje fizycznie, więc można sobie wyobrazić, jak bardzo to
musiało utrudniać życie. Pewnego dnia, po moim odkryciu
DMSO, zrobiłem tacie roztwór siedemdziesięcioprocentowy, czyli
połączyłem DMSO z wodą destylowaną. Gazikami do dezynfekcji
skóry oczyściłem tacie cały bark, bo tak trzeba zrobić, i przy po-
mocy suchych wacików wtarłem trochę roztworu. Robiłem tak w
piątek, sobotę i niedzielę. W poniedziałek tata szedł do pracy. Po
raz pierwszy od 20 lat tata pracował prawie bez bólu w stawie bar-
kowym, co było dla niego czymś nie do pomyślenia. Jak tyle czasu
żyje się z bólem, to kiedy ból nagle odchodzi, człowiek czuje się
jakby zamienił się z kimś na ciało, i to o połowę młodsze. Można
sobie wyobrazić jego radość z powodu odzyskanej swobody ruchu
i znacznego zmniejszenia bólu.

Ale doświadczenie mojego taty z DMSO nie jest niczym nie-

zwykłym, tak prawdę mówiąc. W świecie sportowców, nie wyklu-
czając kadry olimpijskiej, bez DMSO wielu trenerów i ich
zawodników nie wyobraża sobie życia. Urazy w sporcie — czyli
uszkodzenia tkanek wskutek uderzenia, nacięcia, upadku itd. —

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-30-

leczy się przy pomocy DMSO już od 50 lat. Na przykład maratoń-
czycy wsmarowują DMSO w nogi przed i po zawodach.

Ale pełny opis farmakoterapeutycznego działania DMSO,

czyli tego, na co działa — na co pomaga, zostawiam na osobny nu-
mer. Postaram się go napisać jak najprędzej. Tymczasem dla osób
już głodnych tej wiedzy jako wstępniak do tematu polecam
książkę pt. DMSO. Naturalny środek przeciwzapalny i przeciwbólowy
autorstwa doktora Hartmuta P.A. Fischera. To chyba jedyna
książka w języku polskim. Brakuje w niej jednak odnośnika do Pol-
skich realiów. W Polsce bowiem nie można kupić dokładnie takich
samych produktów DMSO jak w Stanach czy Niemczech, a tym
bardziej nie można kupić roztworu DMSO siedemdziesięciopro-
centowego, tylko stuprocentowy. A więc potrzebna jest wiedza za-
kładająca polskie realia. Trzeba na przykład wiedzieć, co kupić
poza DMSO i jak zrobić sobie odpowiedni roztwór, skoro nie
można takiego kupić. Chodzi o tanie rzeczy, takie jak szklane bu-
teleczki o pojemności 50 ml, pipety czy strzykawki sterylne do od-
mierzania. I wszystkie te informacje podam w osobnym numerze
BIULETYNU ZDROWIA

. Numer będzie poświęcony prawdopo-

dobnie w całości DMSO, ponieważ jest to środek tego warty. Jeśli
o mnie chodzi, to używanie DMSO jest krokiem dodatkowym do
przeciwdziałania przewlekłemu zapaleniu (i nie tylko zapaleniu).
Ale w przypadku wielu osób, na przykład mojego taty, po DMSO
sięga się codziennie. Wszystko zależy od potrzeb i tego, czy w da-
nej dolegliwości DMSO potrafi pomóc. Wrócę do tematu w przy-
szłości, a osoby już teraz głodne wiedzy — zachęcam do

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-31-

przeczytania wcześniej wymienionej książki, jako taki wstępniak
do tematu.

DODATKOWY KROK NR 16: spróbować medytacji. Nie napi-

sałem „zacząć medytować”, tylko „spróbować medytacji”, ponie-
waż… medytacji trzeba po prostu spróbować :) I albo za
pierwszym razem, że tak się wyrażę, zaskoczy, albo nie zaskoczy.
U mnie zaskoczyło i nie wyobrażam sobie początku dnia bez 20
minut poświęconych na medytację. Medytacja nie wpływa bezpo-
średnio na stany zapalne, ale redukuje objawy chorób wywodzą-
cych się z przewlekłego zapalenia, między innymi objawy
reumatoidalnego zapalenia stawów, astmy czy nieswoistego zapa-
lenia jelit. Medytacja redukuje też stres

27,28

, zmniejsza przewlekłe

bóle

, normuje spoczynkowe ciśnienie krwi poprzez uregulowa-

nie wydzielania adrenaliny i noradrenaliny przez rdzeń nadner-
czy

30,31

. Rozumiem, jeśli pojawiają się wątpliwości odnośnie do jogi

czy medytacji. Ale niepotrzebnie. Znaczenie związku ciało-umysł
już w konwencjonalnej medycynie jest coraz bardziej doceniane

P. Tate, Seeley’s Principles of Anatomy & Physiology, wyd. 2, USA 2012, s. 421.

B.J. Cohen i K. Hull, Memmler’s The Human Body in Health and Disease, wyd. 13, China

2013, s. 284.

M.A. Papadakis i S.J. McPhee, CURRENT Medical Diagnosis & Treatment, wyd. 55, USA

2016, s. 85.

G.J. Tortora i B. Derrickson, Principles of Anatomy & Physiology, wyd. 13, USA 2012, s.

868.

K. Park, Park’s Textbook of Preventive and Social Medicine, wyd. 23, USA 2015, s. 376.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-32-

ostatnimi laty. Narodowe Centrum Medycyny Komplementarnej i
Alternatywnej popiera dobre badania naukowe nad skutecznością
terapii komplementarnych, takich właśnie jak joga, medytacja, a
nawet hipnoza, wizualizacja i terapia śmiechem. Dziś wiadomo, że
oglądanie rozweselających filmów wpływa korzystnie na układ
odpornościowy

. W badaniach naukowcy zmierzyli aktywność

komórek odpornościowych przed i po obejrzeniu śmiesznego
filmu lub nagrania. Okazało się, że filmy takie pobudzają komórki
do aktywności. Więcej o terapii śmiechem można się dowiedzieć
od Stowarzyszenia Stosowanego i Terapeutycznego Humoru:
www.aath.org.

DODATKOWY KROK NR 17: używać oliwy z oliwek. Często!

Wykazano, że polifenole w oliwie z oliwek extra virgin (dalej:
OOEV) znacząco zmniejszają ekspresję genów, które wywołują
ogólnoustrojowy stan zapalny organizmu

, a co za tym idzie —

ich włączenie do diety może być i jest wykorzystywane do obniże-
nia ryzyka chorób przewlekłych, głównie układu krążenia. Po-
nadto OOEV zawiera wiele potężnych przeciwutleniaczy, które
neutralizują wolne rodniki, zanim pogorszą normalne funkcje me-
taboliczne. Mało kto wie, że w OOEV jest też skwalen, który regu-
luje geny powodujące nadmierne zapalenie. Z badań wynika, że
OOEV zmniejsza szkodliwy wpływ zapalenia spowodowanego

D.U. Silverthorn, Human Physiology. An Integrated Approach, wyd. 6, USA 2013, s. 830.

A. Camargo i in., Gene expression changes in mononuclear cells in patients with metabolic syn-

drome after acute intake of phenol-rich virgin olive oil

, „BMC Genomics” 2010, nr 11, s. 253.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-33-

nadmiernym stresem, otyłością, podwyższonym ciśnieniem krwi i
cukru. OOEV „wyłącza” liczne geny zapalne, które aktywują się
wskutek zespołu metabolicznego, a tym samym zapewnia sku-
teczną „tarczę ochronną” przeciw chorobom układu krążenia i in-
nym chorobom napędzanym przez zbyt długie zapalenie. Tu
warto dodać, że ogólnoustrojowe zapalenie najbardziej szkodliwe
jest dla osób w średnim i podeszłym wieku, więc one przede
wszystkim powinny włączyć do diety OOEV. Krótko mówiąc, ist-
niejące dowody pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że OOEV po-
winna być w diecie każdego człowieka na porządku dziennym,
aby stopniowo zmniejszać powikłania wynikające z nadmiernego
stanu zapalnego organizmu

. W połączeniu z dużą ilością ziele-

niny, OOEV może zmniejszyć ryzyko chorób układu krążenia na-
wet o 40%.

DODATKOWY KROK NR 18: dostarczać astaksantynę. Ma na-

turalne, naukowo udowodnione działanie przeciwzapalne. A fakt,
że występuje w przyrodzie (nie jest sztucznym wytworem czło-
wieka) i nie ma ujemnych skutków ubocznych powoduje, że jest
ciekawym suplementem do rozważenia. Jest zwłaszcza dobra dla
osób, które przez swoją pracę mają mocno obciążone oczy. Oprócz
tego wpływa korzystnie na ośrodkowy układ nerwowy, mózg,
skórę, układ odpornościowy oraz pomaga poprawić wyniki w

B. Bendinelli i in., Fruit, vegetables, and olive oil and risk of coronary heart disease in Italian

women: the EPICOR Study

, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2011, nr 93 (2), s.

275-283.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-34-

sporcie i wrócić do normy po ciężkim treningu czy zawodach spor-
towych. PS. — nie mylić astaksantyny z zeaksantyną!

DODATKOWY KROK NR 19: jadać produkty bogate w luteo-

linę. Luteolina jest substancją chemiczną należącą do grona dużej
grupy związków określanych mianem flawonoidów. Z badań wy-
nika, że jest wysoce skuteczna w przeciwdziałaniu zapaleniu i no-
wotworom. Hamuje produkcję interleukiny 6 indukowanej przez
lipopolisacharydy. Niedawne badanie wskazało, że tylko luteolina
z kwercetyną tłumi nadmierną odpowiedź na alergeny. Ponadto
hamuje nadmierną produkcję TNF-α — czynnika martwicy nowo-
tworu, bezpośrednią przyczynę zapalenia.

Luteolina występuje w kilku produktach spożywczych, przede

wszystkim w selerze naciowym. Oprócz luteoliny, seler zawiera
też spore ilości innego wysoce aktywnego flawonoidu, mianowicie
apigeninę, która za swe właściwości znalazła drogę do wielu su-
plementów diety. Apigenina powstrzymuje zapalenie tak skutecz-
nie jak leki przeciwzapalne… tylko bez efektów ubocznych.
Pozostałe źródła luteoliny: brokuły, zielona papryka, pietruszka,
tymianek, mniszek lekarski, pachnotka zwyczajna, rumianek (w
formie herbaty), marchew, oliwa z oliwek, mięta pieprzowa, roz-
maryn i oregano

M. López-Lázaro M, Distribution and biological activities of the flavonoid luteolin, „Mini Re-

views in Medicinal Chemistry” 2009, nr 9 (1), s. 31-59.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-35-

DODATKOWY KROK NR 20: jadać orzechy i nie odmawiać

sobie gorzkiej czekolady. Jeśli chodzi o czekoladę, im większa
zawartość kakao, tym więcej ma wartości odżywczych. Minimum,
które ja od czasu do czasu jadam, to czekolada 70%. W połączeniu
ze spożyciem orzechów, zwłaszcza migdałów i orzechów wło-
skich, obniża stężenie CRP — białkowego markera, który jest
wczesnym znakiem chorób układu krążenia.

DODATKOWY KROK NR 21: stosować kolendrę jako przy-

prawę. Kolendra to lecznicza roślina. Zawiera cyneol, organiczny
związek chemiczny z grupy terpenów, który ma przeciwartre-
tyczne i przeciwreumatyczne działanie, ponieważ skutecznie gasi
nadmierne zapalenie.

DODATKOWY KROK NR 22: dostarczać resweratrol. Jest

prozdrowotny, ponieważ działa przeciwzapalnie i przeciwutlenia-
jąco, a zatem równoważy obciążenie wolnymi rodnikami, na jakie
jesteśmy narażeni w obecnym świecie, i to z wielu stron, nie tylko
strony żywnościowej. Resweratrol oddziałuje z sekwencjami DNA
na poziomie genetycznym i w ten sposób wpływa korzystnie na
nadmierne zapalenie ogólnoustrojowe. W dodatku poprawia
wrażliwość na insulinę, co oznacza, że zmniejsza ryzyko cukrzycy;
podnosi stężenie frakcji HDL, dzięki czemu poprawia stosunek tej
frakcji do frakcji LDL, a to jest ważne; i wreszcie aktywuje gen dłu-
gowieczności. Najlepszy sposób na dostarczenie tego związku?
Nie, nie suplementy… tylko czerwone wino. Zwykłe, wytrawne

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-36-

czerwone wino. Jedna lampka do kolacji raz na jakiś czas. Na przy-
kład trzy-cztery razy w tygodniu. Tylko dlaczego wino? Przyczyna
jest prosta: resweratrol w winie, z powodu obecności etanolu, ma
dużo lepszą biodostępność niż z owoców lub suplementów. Bio-
dostępność, czyli to, jak dobrze się wchłania. Z badań wynika, że
nawet z soku z winogron resweratrol przyswaja się gorzej niż z
wina czerwonego. A więc od czasu do czasu warto sobie nie od-
mawiać czerwonego wina do kolacji w postaci jednej lampki. O
wpływie alkoholu z różnych napojów alkoholowych pisałem już
we wcześniejszych numerach, one stanowią dopełnienie tego
punktu. Fakt, że z wina resweratrol najlepiej się wchłania, nie zna-
czy, że nie warto go dostarczać z innych źródeł. Owszem, warto.
Oto skąd. Jednym z bogatszych źródeł są czarne odmiany wino-
grona, zwłaszcza ich skórki. W świeżych skórkach tych winogron
występuje 50-100 mg resweratrolu na 1 gram. Najwięcej reswera-
trolu zawierają czerwone winogrona odmiany Pinot noir. Reswera-
trol występuje także, ale już w mniejszych ilościach, w: owocach
jagodowych (morwa, żurawina, borówka czernica, czyli jagody,
borówka brusznica, borówka amerykańska, czarna porzeczka, tru-
skawki, maliny); jabłkach; owocach chlebowca; skórkach pomido-
rów.

DODATKOWY KROK NR 23: jeść często jajka. Jajka to źródło

najwyższej jakości białka odpowiedniego dla każdej grupy wieko-
wej, z bioaktywnymi właściwościami, które chronią przed osłabie-
niem i zanikiem mięśni, patogenami i chorobami przewlekłymi,

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-37-

między innymi nadciśnieniem i rakiem. Są źródłem choliny, nie-
zbędnego związku mającego udział w funkcjach poznawczych,
który chroni między innymi przed Alzheimerem. W dodatku, jajka
są źródłem wysoce przyswajalnej luteiny i zeaksantyny, związków
o udowodnionym działaniu przeciwutleniającym i… przeciwza-
palnym. Jedynym przeciwwskazaniem do jedzenia jajek jest uczu-
lenie na nie. Na temat jajek również pisałem już dużo w
poprzednich numerach.

Co się rzuca w oczy, jak patrzymy na te wszystkie kroki? To,

że większość chorób przewlekłych… to choroby złego trybu życia.
Objadanie się, jedzenie przetworzonych produktów, stres, papie-
rosy, nadużywanie alkoholu, zanieczyszczenie środowiska, pro-
mieniowanie

. Co ważne, nie jest to przypuszczenie, tylko

udowodniona naukowo informacja. Na przykład stres — fizyczny,
chemiczny czy psychologiczny — może zmieniać funkcje immu-
nologiczne, neurologiczne i endokrynologiczne w sposób, który
sprzyja progresji raka

. Na przykład papierosy — powiązano je z

występowaniem 1/3 wszystkich zachorowań na raka. Według
WHO tytoń zabija 5 milionów ludzkich istnień rocznie. Na przy-
kład nadużywanie alkoholu — prowadzi do zapalenia trzustki, za-
palenia wątroby i zapalenia jelita grubego, drastycznie

P. Anand i in., Cancer is a preventable disease that requires major lifestyle changes, „Pharma-

ceutical Research” 2008, nr 25, s. 2097-2116.

P.H. Thaker i in., The neuroendocrine impact of chronic stress on cancer, „Cell Cycle” 2007,

nr 6, s. 430-433.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-38-

zwiększając ryzyko raka tych narządów, nie wspominając o cho-
robach neurologicznych, otyłości i cukrzycy. Albo na przykład za-
nieczyszczenie środowiska w postaci spalin samochodowych czy
metali ciężkich — to również główne czynniki ryzyka w rozwoju
licznych chorób przewlekłych. Udowodniono, że te i inne ele-
menty złego trybu życia aktywują szlaki zapalne.

W każdym razie, wprowadzenie powyższych kroków do życia

jest praktycznie gwarantem dobrego zdrowia, ale wprowadzenie
ich naraz może być przytłaczające, a nawet niemożliwe. Dlatego
zachęcam do zrobienia każdego kroku po kolei, a nie wszystkich
od razu. Dzięki temu zwiększą się szansę, że nowe nawyki w po-
staci tych kroków „wejdą w krew” i staną się stałą częścią nowego,
zdrowszego trybu życia.

Należy pamiętać, że zapalenie to normalna odpowiedź układu

odpornościowego. Kłopot stanowi dopiero przewlekły stan za-
palny organizmu, także miejscowy, ponieważ przekształca się on
do ogólnoustrojowego.

Uwaga: dopełnieniem tego numeru, tych kroków, które prze-

ciwdziałają przewlekłemu zapaleniu, są poprzednie numery BIU-
LETYNU ZDROWIA

! Na przykład w 21 numerze napisałem, jak

unikać nadmiernej ekspozycji na zaawansowane produkty glika-
cji, które prowadzą do nadmiernego zapalenia. W 20 numerze na-
pisałem, na podstawie książek naukowych, na przykład o
„czołowym graczu odpowiedzialnym za stany zapalne” — i jak go
unikać. W numerze 17 napisałem, jak radzić sobie z podwyższoną

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-39-

homocysteiną poprzez usprawnienie pracy enzymu MTHFR. Pod-
wyższona homocysteina to także czynnik indukujący niepotrzeb-
nie stan zapalny. W numerze 3 napisałem o uziemieniu, które
znakomicie redukuje nadmierne zapalenie, zwłaszcza podczas
snu. Ponieważ wiele tematów się z sobą łączy, najlepszym rozwią-
zaniem jest czytanie wszystkich numerów tego biuletynu, tak jak
wychodzą — co miesiąc. To zagwarantuje najlepszą ochronę zdro-
wia. Tu przypomnę, że można wykupić subskrypcję na 6 lub 12
miesięcy. Wykupując na 6, jeden numer gratis. Wykupując na 12,
dwa numery gratis:

www.BiuletynZdrowia.pl/subskrypcja/

To wszystko na temat przeciwzapalnego trybu życia.

Przejdźmy do drugiego tematu tego numeru.

Zasady bezpiecznego seksu

Czytelnik Robert zapytał, czy aktywne życie seksualne z różnymi
partnerkami ma szkodliwe następstwa. Krótka odpowiedź brzmi
„tak”. Ale niezależnie od liczby partnerek lub partnerów, są za-
sady, które zwiększają bezpieczeństwo, minimalizując ryzyko. I o
tym teraz opowiem.

Na początku lat 60., w okresie „rewolucji seksualnej”, wyda-

wało się, że choroby przenoszone drogą płciową nie stanowią nie-
bezpieczeństwa. Było już bowiem dostępne skuteczne leczenie

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-40-

antybiotyczne, co tylko pogłębiło beztroskę wśród ludzi oddają-
cych się przygodnym kontaktom seksualnym. Następstwa chorób
przenoszonych tą drogą przestały być ceną za „grzech” seksu po-
zamałżeńskiego. Stopniowo jednak opryszczka narządów płcio-
wych i wirusowe zapalenie wątroby typu B stały się chorobami
problematycznymi, ponieważ są nieuleczalne. Później, w latach
80., pojawiło się AIDS jako choroba dotychczas nieznana, ale
śmiertelna, wywoływana zakażeniem wirusem HIV, który stał się
postrachem dla wielu ludzi. Minęło kilka lat i odkryto drogę prze-
noszenia: kontakty seksualne. Od tego czasu przestrzeganie zasad
bezpieczeństwa podczas seksu stało się koniecznością. Zaczęto
używać prezerwatyw, nie tylko w celu zapobiegania ciąży, ale i
ochrony zdrowia i życia.

Większość zakażeń HIV jest nabywana przez aktywność sek-

sualną bez ochrony właśnie. Przeniesienie, czy też złapanie wirusa
następuje, kiedy wydzielina płciowa jednego partnera wejdzie w
kontakt z błoną śluzową jamy ustnej, genitaliów lub odbytu dru-
giego partnera. Ponieważ nie ma szczepionki ochronnej lub leku
na HIV czy AIDS, jedyną formą ochrony jest unikanie narażenia na
wirus. Jak wiemy, u osoby chorej HIV znajduje się w małym stęże-
niu w ślinie, łzach i moczu, ale dotychczas nie było przypadku za-
każenia tą drogą, a więc ryzyko istnieje tylko podczas kontaktów
seksualnych. Dlatego właściwe i ciągłe używanie prezerwatyw jest
obecnie najlepszym sposobem uniknięcia zakażenia. Ściśle biorąc,
prezerwatywy zmniejszają ryzyko przeniesienia wirusa o około
85%.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-41-

W związku z powyższym, promocja bezpiecznego seksu jest

od pewnego czasu głównym celem edukacji seksualnej wśród mło-
dzieży. Cel, poza oczywistym uniemożliwieniem zapłodnienia, to
redukcja zakażenia chorobami. Niektóre, między innymi kiła, rze-
żączka, rzęsistkowica, można wyleczyć. Inne, takie jak AIDS, za-
palenie wątroby i opryszczka, są wywołane przez wirusy i albo
trudno je wyleczyć, albo są nieuleczalne. Prezerwatywy są obecnie
najlepszym sposobem zapobiegania zakażeniu.

Niebezpieczeństwa seksu analnego. Seks analny bez zabez-

pieczenia uznaje się za aktywność seksualną o wysokim stopniu
ryzyka, niezależnie od orientacji. Głównie dlatego, że tkanka od-
bytu i odbytnicy jest bardzo podatna na uszkodzenia podczas sto-
sunku lub korzystania z zabawek dla dorosłych. Nawet
najmniejsze uszkodzenie może stanowić „otwartą bramę” dla licz-
nych bakterii i wirusów, również HIV. Oznacza to, że seks analny
wymaga ostrożności po stronie obu partnerów. Należy go odra-
dzić.

Słowo o prezerwatywach. Przede wszystkim partnerzy po-

winni mieć świadomość konieczności używania prezerwatywy
podczas seksu analnego, jeśli się na niego decydują. Najważniej-
sze, o czym należy pamiętać, to że nie wolno dopuszczać do kon-
taktu prezerwatywy z środkami zwilżającymi na bazie oleju, czyli
na przykład wazeliną lub oliwkami. Niszczą one lateks każdej gru-
bości, z którego zrobiona jest większość prezerwatyw. Zachęcam

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-42-

zrobić eksperyment, który wzbogaci o nowe doświadczenie. Wy-
jąć prezerwatywę z opakowania, posmarować ją na przykład wa-
zeliną lub polać oliwką do masażu i zacząć rozciągać. Najpierw
gumka stanie się mniej elastyczna, a po chwili pęknie. To samo
może się stać podczas stosunku. Gumka pęknie i będzie niefajnie.
Część prezerwatyw wykonuje się z poliuretanu. Od lateksowych
różnią się tym, że można je nawilżać środkami na bazie substancji
oleistych. Jeśli używamy lateksowych i nadal konieczne jest użycie
środka nawilżającego, należy kupić środek na bazie wody, nie
oleju. A czy prezerwatywy z poliuretanu są równie bezpieczne co
z lateksu? Ocenia się, że tak, ponieważ to materiał szczelny i wi-
rusy nie mogą się przez niego przedostać. Jedyną wadą, według
mnie istotną, jest fakt, że jest dużo mniej badań nad skutecznością
prezerwatyw z poliuretanu w porównaniu do lateksu. Dlatego mój
wybór to tylko lateks, jest najlepiej sprawdzony. Więcej na ten te-
mat w artykule, do którego adres podaję w stopce

— są to rze-

telne, sprawdzone przeze mnie informacje.

Inne środki ostrożności. Monogamia, czyli forma małżeństwa

polegająca na związku jednego mężczyzny z jedną kobietą, jest
najlepszym zabezpieczeniem przed chorobami przenoszonymi
drogą płciową, zakładając oczywiście, że obaj partnerzy nie są za-
każeni żadną chorobą, a w związku nie ma zdrad.

http://wirtuozseksu.pl/blog/seks-wskazowki/trzynascie-zasad-uzywania-

prezerwatywy/

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-43-

Otwarta komunikacja powinna być podstawą u partnerów

seksualnych. To znaczy, przed stosunkiem należy porozmawiać
na temat zakażeń — przed rzuceniem się w ogień namiętności na-
leży po prostu zadać pytanie partnerowi, czy jest zdrowy, czy ba-
dał się pod kątem chorób przenoszonych drogą płciową.

Kolejna sprawa to powstrzymywanie się od wszelkich uży-

wek, również od alkoholu, przed i podczas aktywności seksualnej.
Dlaczego? Z wielu przyczyn, ale głównie dlatego, że wszystkie
używki osłabiają czasowo odpowiedź układu odpornościowego,
który w tym czasie powinien być w pełnej gotowości, aby przeciw-
działać ewentualnym drobnoustrojom chorobotwórczym, które
można „złapać”.

Dalej: regularne badania. Każdy, kto jest aktywny seksualnie z

różnymi partnerami powinien regularnie sprawdzać swoje „sek-
sualne zdrowie” u lekarza, ponieważ wiele chorób może być — i
jest — w początkowym stadium bezobjawowe, na przykład zaka-
żenie HIV. Objawy mogą mieć też niespecyficzny charakter, co
znaczy, że „na oko” nie da się ich zaklasyfikować, potrzebne jest
badanie. Ponadto osoby aktywne seksualnie z różnymi partnerami
natychmiast powinny udać się na badanie, jeśli zauważą dziwne
objawy, dotąd niewystępujące, które rodzą podejrzenie, że coś się
„złapało”. Dobrze, zmieniając trochę temat…

Czy masturbacja jest szkodliwa? To pytanie zadano mi dużo

razy, więc odpowiem na nie. Będę używać przystępniejszego

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-44-

słowa: onanizm. Onanizm nie jest zachowaniem biologicznie dys-
funkcyjnym, dlatego w żadnym wypadku nie może być szkodliwy
— ani u kobiet, ani u mężczyzn. Wbrew fałszywym przekonaniom,
nie powoduje otępienia umysłowego, problemów emocjonalnych,
impotencji, bezpłodności lub innej fizycznej oraz psychicznej dole-
gliwości — pod warunkiem jednak, że zachowanie nie jest nad-
miernie częste (kilka razy dziennie) oraz nie jest jedynym
sposobem zaspokajania popędu płciowego, kompletnie zastępują-
cym normalną aktywność seksualną. Jeśli onanizm praktykowany
jest nadmiernie, to znaczy kilka razy dziennie, może (choć nie musi
— zależy!) powodować zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Jeśli
ten problem nie istnieje, czyli osoba onanizuje się okazjonalnie, na
przykład kilka razy w tygodniu, absolutnie nie ma się o co mar-
twić, ani tym bardziej mieć poczucie winy z tego powodu.

Co więcej, jeśli nie partnera lub partnerki nie ma przy nas dłuż-

szy czas, na przykład z powodu wyjazdu służbowego, albo jeśli
seks z przyczyn zdrowotnych nie jest chwilowo możliwy, a odczu-
wamy silny popęd płciowy, według seksuologów nie jest wska-
zane powstrzymywanie się „na siłę”. Udowodniono, że kobiety,
które nie onanizują się w ogóle lub bardzo rzadko, częściej mie-
wają zaburzenia orgazmu

. Zresztą nie jest tajemnicą, że anorga-

zmię — zaburzenie seksualne u kobiet polegające na braku

E.O. Laumann, The social organization of sexuality: sexual practices in the United States, Chi-

cago 1994.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-45-

orgazmu — leczy się (tak, to właściwe słowo) poprzez ćwiczenia
onanistyczne przy użyciu lub bez użycia wibratora. Metodę taką
uznaje się za najskuteczniejszy sposób leczenia anorgazmii

40,41,42

—

odnośniki naukowe na potwierdzenie w stopce. W przypadku
mężczyzn onanizm również znajduje zastosowanie korzystne, na
przykład w likwidowaniu przedwczesnego wytrysku, ale o tym
napiszę kiedy indziej. Z tych i wielu innych przyczyn książki nau-
kowe, również książki dla pielęgniarek, informują, że:

„Onanizm jest powszechnym i zdrowym zachowaniem. […] Onanizm
jest normalnym zachowaniem dla większości ludzi i służy eksplora-
cji i poznawaniu własnej seksualności”. [A. Berman, S. Snyder i G.
Frandsen, Kozier & Erb’s Fundamentals of Nursing. Concepts, Pro-
cess, and Practice, wyd. 10, USA 2016, s. 936, 1394]

Według badań

43 ,44

onanizm jest częścią normatywnego pro-

cesu rozwojowego, kiedy chodzi o seksualność u młodzieży. Daje
możliwość zrozumienia swojego ciała i pomaga przygotować się

R.C. Rosen i S.R. Leiblum, Treatment of sexual disorders in the 1990s: an integrated approach,

„Journal of Consulting and Clinical Psychology” 1995, nr 63, s. 877-890.

J.R. Heiman i V. Grafton-Becker, Orgasmic disorders in women, New York 1989.

J. LoPiccolo i in., The role of masturbation in the treatment of orgasmic dysfunction, „Archives

of Sexual Behavior” 1972, nr 2 (2), s. 163-171.

D.W. Haffner, Facing facts: Sexual health for American adolescents, „Journal of Adolescent

Health” 1998, nr 22, s. 453-459.

S. Horne i M.J. Zimmer-Gembeck, Female sexual subjectivity and well-being: Comparing late

adolescents with different sexual experiences

, „Sexuality Research & Social Policy” 2005, nr 2,

s. 25-40.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-46-

do późniejszych doświadczeń seksualnych z drugim partnerem.
To wszystko w tym miesiącu, dziękuję za uwagę!

Numer 28 można zamówić już teraz. W przypadku edycji dru-

kowanej, numer wyślę na adres domowy w pierwszym tygodniu
sierpnia 2016. W przypadku edycji elektronicznej (do czytania na
komputerze), numer wyślę także w pierwszym tygodniu sierpnia,
lecz na skrzynkę pocztową e-mail.

Aby zamówić, wykręć poniższy numer. Odbierze któraś z mo-

ich koleżanek z obsługi klienta, która akurat urzęduje w biurze.

Zamawianie przez telefon pod numerem:

(22) 123 99 55

Jeśli wszystkie telefony w biurze będą zajęte, odczekaj chwilę

i zadzwoń ponownie. Dzwoni już tyle osób, że czasem trzeba wy-
kręcić numer kilka razy. Jeśli nie chcesz dzwonić i wolisz zamówić
przez Internet, nie ma sprawy. Po prostu wejdź na poniższą stronę,
wypełnij formularz i gotowe:

Zamawianie przez Internet na:

www.BiuletynZdrowia.pl/nowy

Ze względu na to, że co miesiąc drukuję ograniczoną ilość nu-

merów, to następny numer zachęcam zamówić jak najprędzej.
Tym sposobem rezerwujesz swoją kopię, którą wyślę Ci w pierw-
szym tygodniu następnego miesiąca.

www.BiuletynZdrowia.pl

• Wszystkie prawa zastrzeżone

______________________________________________________________________________

-47-

Jeśli nie czytasz systematycznie wszystkich numerów BIULE-

TYNU ZDROWIA

, zajrzyj do archiwum i uzupełnij kolekcję o

braki:

www.BiuletynZdrowia.pl/spis

To wszystko na teraz. Jak zawsze, czekam na telefon od Ciebie

lub na zamówienie złożone przez Internet (patrz powyższy adres).

Dla Ciebie i Twojej rodziny — dużo ciepła i radości!

Łukasz D. King,

redaktor biuletynu