FRID INGULSLAD

DZIEWCZYNA NA MOŚCIE

Saga Wiatr Nadziei

część 10

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Kristiania, luty 1906 roku

Elise odwróciła się do pieca plecami do chłopców, by ukryć targające nią uczucia.

Kim była kobieta, która przyszła po Emanuela? Co miał na myśli, gdy oparty czołem o

ścianę, mamrotał pod nosem: „Boże drogi, stało się to, czego się obawiałem”? Chyba chodzi

o coś poważnego, skoro „wyglądał bardzo dziwnie”, jak to określił Peder, a potem wyszedł.

Elise wzięła się w garść i nakazała chłopcom:

- Poskładajcie podręczniki i do spania!

- Już? - Kristian posłał jej zdumione spojrzenie. - Dopiero co zacząłem rachunki.

- Trudno. Wstaniesz jutro wcześniej, gdy tylko cię obudzę, i dokończysz. Późno już.

Jesteście zmęczeni, wszyscy trzej.

Wstali niechętnie, ale posłuchali polecenia Elise.

Ona tymczasem wyjęła z kołyski Hugo, który się właśnie obudził, a ponieważ nie

musiał się dopominać o uwagę głośnym krzykiem, gaworzył sobie wesoło. Pośpiesznie

weszła do sypialni i zamknęła za sobą drzwi. Usiadła na brzegu łóżka i przyłożywszy Hugo

do piersi, popatrzyła w okno zamyślona. Co się stało? Gdzie jest Emanuel i co go tak

wytrąciło z równowagi?

Zrobiło jej się niedobrze, bo nagle nabrała pewności, że ma to jakiś związek z Signe.

Czyżby pojawili się jej rodzice i dowiedzieli się, że ojcem dziecka, którego oczekuje, jest

Emanuel? Może zażądali, by poczuł się do odpowiedzialności? Serce zabiło jej mocniej. Jak

Emanuel temu podoła? Póki ona nie zacznie dorabiać szyciem, musi ze swej marnej pensji

utrzymać ich sześcioro. Niepojęte, by dodatkowo łożył jeszcze na Signe i jej dziecko.

Rozległo się pukanie i Peder wsunął głowę przez uchylone drzwi.

- Coś się stało, Elise? - zapytał i popatrzył na nią zatroskany swoimi ufnymi

niebieskimi oczami.

Zaprzeczyła, zmuszając się do uśmiechu.

- Jestem po prostu zmęczona, Peder. Chyba też się położę, chociaż właściwie

powinnam usiąść do szycia.

Tak bardzo pragnęłaby opowiedzieć mu o cudzie, jaki spotkał Annę, ale przecież nie

mogła przekazać takiej radosnej nowiny, gdy zbierało jej się na płacz. Lepiej już udawać

zmęczenie.

- Od jutra zacznę ci więcej pomagać, Elise. Słowo honoru. Jeśli tylko obudzisz mnie

trochę wcześniej, przyniosę wody i drewna.

- Bardzo ci dziękuję, Peder. Jesteś dobrym chłopcem. Idź już do łóżka, a ja za chwilę,

jak tylko nakarmię i przewinę Hugo, przyjdę odmówić z wami pacierz.

Hugo wydawał się zadowolony i śpiący, kiedy go ułożyła z powrotem w kołysce.

Pewnie szybko zaśnie. Starając się ukryć zdenerwowanie, uklęknęła przy łóżku chłopców.

Ciasno im spać tu we trójkę, pomyślała. Lepiej by było ich przenieść do sypialni. A ja z

Emanuelem moglibyśmy spać w salonie, tak jak wtedy, gdy jeszcze mieszkała z nami mama.

Złożywszy dłonie, modliła się głośno: „Zamykam już oczy, mój Ojcze w niebiosach.

Chroń mnie od grzechu, trosk i niebezpieczeństw. I niech mnie nocą strzeże Anioł Stróż,

który szedł za mną krok w krok za dnia. Amen”.

Peder i Kristian odmówili modlitwę wraz z nią, ale Evert leżał milczący. Nie był

przyzwyczajony do wieczornego pacierza.

- Po co to właściwie mówisz, Elise? - zapytał zdziwiony.

- Żeby Bóg nas pilnował - wyprzedził ją z odpowiedzią Peder. Elise potwierdziła

skinięciem, pocałowała każdego z nich na dobranoc i zgasiła lampę.

W sypialni jednak zostawiła zapaloną świecę i leżąc w łóżku, wpatrywała się

nieruchomo w sufit. Tak się martwiła o Emanuela, że całkiem przygasła w niej radość z tego,

co przydarzyło się Annie.

Godziny wlokły się niemiłosiernie, a on nie wracał. Dlaczego?

A może powinna wyjść go poszukać? Ale przecież skoro ktoś po niego przyszedł, to

znaczy, że nie był sam. Zapewne zasiedział się u Carlsenów. Może razem z rodzicami Signe?

Ojciec dziewczyny pewnie nie szczędził mu pretensji.

Że też coś takiego przydarzyło się Emanuelowi, który tak się starał postępować jak

należy, pomagać ludziom w potrzebie i żyć jak przystało na chrześcijanina! Na pewno

odczuwał palący wstyd. Gdyby tylko wierzyła, że zdradził ją jeden jedyny raz, szczerze by

mu współczuła. Wyobraziła sobie kłopotliwą sytuację, w jakiej się znalazł, gdy musiał stanąć

twarzą w twarz z ojcem Signe i przyznać się do swego występku.

Ale jeśli to prawda, że ich romans trwał przez dłuższy czas...

Pokręciła głową, nic z tego nie rozumiejąc. To wszystko zupełnie nie pasowało do

tego Emanuela, którego znała i pokochała. On nie mógłby wielokrotnie sypiać z inną kobietą,

nie odczuwając z tego powodu wyrzutów sumienia.

Wydawało jej się, że minęła wieczność. Przewracała się niespokojnie z boku na bok,

gdy wreszcie usłyszała, że Emanuel wchodzi do domu. Po chwili wśliznął się cicho do

sypialni.

Usiadła i popatrzyła na niego w milczeniu.

Podszedł do niej, osunął się na krawędź łóżka i przytulił się do niej jak dziecko

szukające pociechy.

- Coś się stało, Elise - odezwał się nieszczęśliwym głosem. Kiwnęła i pogłaskała go

po głowie.

- Wiem - rzekła. - Chłopcy mi mówili, że przyszła po ciebie jakaś pani. Słyszeli, jak

wymamrotałeś, że stało się to, czego tak się obawiałeś.

Pokiwał głową, wciąż przytulony do niej.

- Przyjechali rodzice Signe?

- Nie - zaprzeczył. - Moi rodzice, mama i ojciec.

- Twoi rodzice? - powtórzyła Elise i jęknęła z niedowierzaniem.

- Karolinę wygadała wszystko Carlsenom, a ci posłali natychmiast telegram do

Ringstad i poprosili rodziców, by przyjechali. Signe dała Karolinę do zrozumienia, że

wziąłem ją gwałtem, co dla Karolinę było ciosem. Nie mogła znieść, że tak skutecznie

opierałem się jej wdziękom, a uległem urokowi innej. Zraniło ją to bardziej niż moje

małżeństwo z tobą, bo wciąż jest przekonana, że poślubiłem cię wyłącznie z powodu

szlachetnych ideałów, jakie we mnie zasiała Armia Zbawienia. Nie sądzę, by Karolinę

współczuła Signe, na to jest zbyt wielką egoistką. Gdy tylko się dowiedziała prawdy, miała w

głowie tylko jedno: zemstę. Czekała na stosowny moment, by opowiedzieć rodzicom, jaki ze

mnie potwór i jak bardzo się pomylili co do mojej osoby. Carlsenowie są wściekli i nie chcą

mnie widzieć na oczy, a mama i ojciec oświadczyli, że mnie wydziedziczą. Twierdzą, że

przyniosłem wstyd całej rodzinie, skalałem jej dobre imię i zbrukałem szanowane nazwisko

Ringstad.

Elise pogłaskała go po włosach.

- Biedaku, to musiało być straszne. Jestem jednak pewna, że zmienią zdanie, gdy

tylko otrząsną się z szoku.

- Jeszcze nie słyszałaś najgorszego - wydobył z siebie z wyraźnym z trudem.

- A jest coś jeszcze?

- Karolinę oznajmiła, że odnosi wrażenie, iż Hugo nie jest moim synem.

Elise wydała z siebie przeciągły jęk.

- A skąd ona może to wiedzieć?

- Powiedziała, że z wiarygodnego źródła. Podobno zaszłaś w ciążę z pijanym

bezrobotnym, gdy twój narzeczony siedział w więzieniu, a ja, żeby wybawić cię z kłopotów,

zaproponowałem ci małżeństwo. Ojciec, patrząc mi prosto w oczy, zażądał szczerej od-

powiedzi. Nie byłem w stanie mu skłamać, Elise. Bardzo mi przykro z tego powodu.

Zapadła cisza.

- A więc teraz już wiedzą, że Hugo nie jest ich wnukiem - odezwała się bezbarwnym

głosem. Ogarnęła ją rezygnacja. Nie była ani zła, ani smutna, czuła jedynie pustkę. Wszystkie

ich zabiegi, by dać Hugo dobry dom, chłopcom poczucie bezpieczeństwa, a mamie

oszczędzić wstydu, okazały się daremne. Wszystko to na nic.

To kara za to, że wszystkich oszukaliśmy, pomyślała nagle. Minęły zaledwie dwa dni

od chrzcin, które nigdy nie powinny się odbyć.

- Dlaczego tak bardzo się upierałeś, by pośpiesznie ochrzcić Hugo? - odezwała się z

wyrzutem, bo w głębi serca miała do niego o to żal.

- Właśnie dlatego. Obawiałem się, że dojdzie do takiej sytuacji. Próbowałem cię

uspokoić, udając, że ufam Karolinę, ale tak naprawdę byłem bardzo niespokojny, bo dobrze

ją znam i wiem, że nie jest ani wyrozumiała, ani miła. To zwyczajna egoistka, która nie liczy

się z nikim i myśli wyłącznie o sobie. Postanowiłem dopilnować tego, by Hugo otrzymał

moje imię i nazwisko rodowe, zanim mama i ojciec dowiedzą się o Signe. Pomyślałem też, że

z czasem o niej zapomną. Nie miałem jednak pojęcia, że Karolinę uknuła taki szatański plan.

Do głowy też mi nie wpadło, że zwęszyła naszą tajemnicę. W tej sytuacji tylko pogorszyłem

sprawę, nadając dziecku imię mojego ojca. Ojciec uznał to bowiem za kpinę z jego osoby, a

mama oświadczyła, że wolałaby umrzeć niż żyć z takim wstydem.

Elise nie była w stanie się odezwać. Ogarnęła ją dziwna niemoc. Myślała tylko, że

teraz mama i Hvalstad dowiedzą się o jej hańbie, a z czasem pewnie Anna, Torkild i pani

Thoresen. A potem już się rozejdzie to na całe Sagene, zwłaszcza gdy plotki zwietrzą pani

Evertsen, pani Albertsen i Magda ze sklepu kolonialnego na rogu. Usłyszą o tym koledzy z

klasy Kristiana i z klasy Pedera. Bracia popatrzą na nią wpierw z wyrzutem, a potem

posmutnieją. Wstyd przytłoczy ich wszystkich, ugną się pod nim jak pod nosidłami na wodę.

Tu, nad Aker, nie piętnowano dziewczyny, która urodziła dziecko, nie będąc mężatką. Nie

miano jednak litości nad kimś, kto kłamie i usiłuje udawać lepszego, niż jest w

rzeczywistości. Tego tu nie wybaczano.

- Powiedz coś, Elise - odezwał się zdruzgotany.

- A cóż mam powiedzieć? Można było przewidzieć, że tak się stanie, zwłaszcza gdy

Signe zamieszkała u Carlsenów. - Poczuła znów, jak ogarnia ją rozgoryczenie. Wszystko to

wina Emanuela, pomyślała. Dlaczego pozwolił na to, by Signe została tu, w pobliżu?

Powinien ją odesłać gdzieś na wieś. Tyle lat służył w Armii Zbawienia, więc na pewno miał

odpowiednie kontakty. Gdyby pozbył się jej od razu, nigdy by do tego nie doszło.

- Nie wiedziałem, co mam z nią zrobić.

- Nie ma sensu teraz tego roztrząsać - westchnęła ciężko. - Co się stało, to się nie

odstanie. Nie ma co rozpaczać nad rozlanym mlekiem. Skoro przyznałeś się swojemu ojcu,

że nie jesteś ojcem Hugo, runęło wszystko, co tak misternie budowaliśmy. Przyśpieszyłeś

chrzest, by zapewnić Hugo nazwisko rodowe, którego nie będzie się musiał wstydzić.

Zapewne myślałeś też o dworze. Wątpię jednak, by Hugo miał jakiekolwiek prawa do

dziedziczenia teraz, gdy twoi rodzice wiedzą, że nie jest on potomkiem Ringstadów.

- Póki nie podpiszę odpowiednich dokumentów stwierdzających, że Hugo nie jest

moim synem, nikt nie może tego udowodnić. Hugo wpisany jest w księgach kościelnych jako

wnuk mojego ojca. Ja jestem dziedzicem, a Hugo moim następcą. Właśnie to chciałem

zabezpieczyć, przyśpieszając termin chrztu. Czy pod względem prawnym to wystarczy, nie

wiem, ale gdybyśmy go nie ochrzcili minionej niedzieli, uroczystość ta wyglądałaby całkiem

inaczej, a moi rodzice na pewno nie wzięliby w niej udziału. Zresztą rozmawiałem z ojcem

bez świadków, więc nikt poza nim nie słyszał, co powiedziałem. Jeśli zechcę, wszystkiemu

zaprzeczę.

- Zdaje się, że powiedziałeś, iż rodzice chcą cię wydziedziczyć.

- Teraz tak mówią, ale wątpię, czy ojciec się na to zdobędzie i zdoła to przeprowadzić.

Na pewno nie zrobi tego, gdy usłyszy całą prawdę. Gdy dowie się, że wcale nie zgwałciłem

Signe, lecz ona sama była bardziej niż chętna, a ty nie zdradziłaś swojego narzeczonego,

tylko padłaś ofiarą gwałtu.

Zapadła między nimi cisza.

Odetchnął głęboko i drżącym głosem dodał:

- Wszystko psuję. Przysparzam kłopotów wszystkim, których kocham, nawet tobie.

Pogardzam sobą, Elise. Sądziłem, że mam silny charakter i jestem wierny zasadom,

tymczasem nagle okazało się, że to nieprawda. Bardzo boli, gdy człowiek traci szacunek dla

samego siebie.

- Domyślam się. Też się tego po tobie nie spodziewałam. Powtarzam jednak sobie, że

wszyscy jesteśmy grzesznikami, w ten czy inny sposób. Masz tyle wspaniałych cech,

Emanuelu. Zaoferowałeś mi małżeństwo, żeby ratować mnie, dziecko, mamę i chłopców

przed życiem w hańbie i ubóstwie. Mało kogo stać by było na taki gest. Zwłaszcza że

pochodzisz z zupełnie innego środowiska i stoisz o wiele wyżej w hierarchii społecznej. Z

naszego powodu porzuciłeś Armię Zbawienia i tym samym przestałeś na co dzień odczuwać

respekt, jakim darzono cię jako oficera Armii. Dla nas zamieszkałeś tu, w domku nad rzeką

wśród biedaków.

Znów zapadła między nimi cisza. Elise zmagała się z przykrymi myślami, pewną, że

Emanuel przeżywa podobne katusze. W końcu uznała, że musi uzyskać od niego odpowiedź

na to, co męczyło ją od początku, gdy tylko dowiedziała się o zdradzie męża.

- Nie poprzestaliście na tym jednym razie, prawda? Wzdrygnął się, a potem powoli

pokręcił głową.

Zabolało ją to bardziej, niż zrazu sądziła. W tej sytuacji Emanuel nie może się

tłumaczyć tym, że nie był całkiem trzeźwy, a potem żałował bardzo tego, co się stało.

Nagle ogarnęła ją wściekłość. Najchętniej cisnęłaby mu w twarz najgorsze

przekleństwa, wyrzuciła z siebie rozczarowanie i zazdrość. Ugryzła się jednak w język. Taka

już jest dola kobiet, pomyślała z goryczą. Zawsze muszą zrozumieć, znieść w pokorze i

cierpieć w milczeniu. Emanuel zaproponował jej małżeństwo, by ją ratować, więc niejeden

uzna, że jest usprawiedliwiony.

- Z pewnością i ty mną gardzisz - odezwał się nieszczęśliwym głosem.

- Nie wiem, czy to właściwe słowo. Nazwałabym to raczej rozczarowaniem.

Emanuel nie tylko mnie zawiódł, ale i okłamał, pomyślała, czując, że nie jest w stanie

się z tym pogodzić.

- Jak myślisz, czy jeszcze kiedyś może być między nami tak, jak było?

- Mam nadzieję.

- Ale nie jesteś pewna?

- Można kierować swoją wolą w wielu sprawach, ale nie uczuciami. Nadal jesteśmy

jednak małżeństwem i wiąże nas przysięga aż po kres naszych dni. Musimy się więc

postarać. Czy twoi rodzice pojechali już z powrotem do domu?

- Wydaje mi się, że wracają jutro wczesnym rankiem. Mieli przenocować w tym

znienawidzonym przez mamę hotelu.

- A Signe? Co z nią?

- Zamierzam udać się do tej Islandki jutro w czasie przerwy obiadowej i poprosić ją o

pomoc.

- Zdejmij ubranie i spróbuj zasnąć choć trochę. Za parę godzin rozlegną się fabryczne

syreny.

Posłusznie przebrał się w piżamę, żadne z nich jednak nie mogło zasnąć. Emanuel

przewracał się z boku na bok, a ona też nie zmrużyła oka. Równie dobrze mogliby snuć na

głos rozważania, zamiast samotnie bić się ze swymi myślami.

- Opowiemy o tym chłopcom, zanim dowiedzą się tego od obcych? - zapytała w

końcu.

- Nie, bardzo cię proszę, Elise, nic im na razie nie mów! Musimy sobie wszystko

dokładnie przemyśleć! Karoline nie utrzymuje przecież kontaktów z nikim, kto mieszka w

pobliżu nas, więc może plotka się nie rozejdzie.

Elise co prawda miała na ten temat swoje zdanie, ale nie wypowiedziała go na glos.

Nawet jeśli Karolinę nie wspomni o Hugo nikomu z mieszkańców dzielnicy nad rzeką, to

rozpowie o tym przyjaciołom i znajomym. Służba zazwyczaj słucha, o czym rozmawiają

chlebodawcy. Jest tylko kwestią czasu, kiedy nowina dojdzie do uszu kogoś, kto nas zna,

pomyślała. A ten z pewnością powtórzy ją dalej. Najlepiej byłoby siąść z chłopcami i

porozmawiać z nimi na poważnie. Wyjaśnić im wszystko od początku do końca. O Signe nie

wspomni, ale powie im całą prawdę o Hugo. Na pewno poczują się urażeni, z pewnością

będą się wściekać i pałać nienawiścią do gwałciciela, za to jeszcze większy szacunek w ich

oczach zyska Emanuel.

Pozostaje tylko pytanie, czy prawda o Signe także dojdzie z czasem do ich uszu. Jeśli

tak, to trudno będzie zachować miłą atmosferę, jaką udało im się z Emanuelem stworzyć w

domu nad rzeką. Chłopcy znienawidzą Emanuela i będą nim gardzić, tak jak i on sobą gardzi.

Może upłynąć wiele czasu, nim zdołają się z tego otrząsnąć. Wszystko zależy od tego, gdzie

ostatecznie trafi Signe i czy całkiem zniknie z ich życia.

Żadne z nich nie zmrużyło nawet oka, gdy rozległo się denerwujące wycie

fabrycznych syren. Dopiero wówczas Elise obróciła się do Emanuela i rzekła:

- Mam dla ciebie wspaniałą wiadomość: Anna potrafi stać o własnych siłach, a nawet

nauczyła się chodzić.

- Tak, to niezwykłe.

- Wiedziałeś o tym? - zdziwiła się, marszcząc czoło.

- Tak, w drodze do domu spotkałem Torkilda, ale taki byłem zdenerwowany, że nie

byłem w stanie cieszyć się razem z nim.

- W takim razie na pewno poznał, że coś jest nie tak.

- Tak. Nie odzywałem się wiele, ale domyślił się, że mam poważne kłopoty.

Elise westchnęła i pomyślała: Tu, nad rzeką, ludzie mieszkają zbyt blisko siebie. Nie

ma sensu niczego ukrywać. Równie dobrze można od razu opowiedzieć chłopcom o

wszystkim. Najbardziej się obawiała reakcji Pedera. A co wymyślą jego koledzy z klasy, gdy

się okaże, że mają jeszcze jeden powód do drwin?

ROZDZIAŁ DRUGI

Następnego dnia Emanuel nie wrócił do domu w porze przerwy obiadowej, ale Elise

wiedziała dlaczego. Modliła się w duchu, żeby Islándica z Vaterlandu przyjęła Signe, tak by

przenieść dziewczynę jak najdalej od Sagene albo najlepiej gdzieś poza Kristianię.

Akurat dziś Elise najchętniej zaszyłaby się w piwnicy i zrobiła pranie. Wolałaby

szorować brudne rzeczy na tarze niż siedzieć spokojnie przy maszynie i szyć. W głowie

wciąż kotłowały jej się te same myśli. Teraz na pewno już Carlsenowie nie zechcą, by dla

nich szyła, i nie polecą jej też innym znajomym. Uznali ją za kobietę upadłą. Nie dość, że

uległa jakiemuś nędznikowi, gdy jej narzeczony siedział w więzieniu, to na domiar złego

oszukała wszystkich, udając, że urodziła dziecko Emanuela. Chyba gorszej nieprawości nie

można się dopuścić. Żeby okryć rodzinę Ringstadów taką hańbą! Kto wie, czy Karolinę w

ogóle zechce odebrać suknię? Może zażąda od Elise, by zapłaciła za materiał i zatrzymała

suknię? W lombardzie pewnie dostanie za nią parę koron, chociaż nie wiadomo, czy w ogóle

przyjmą od niej taki fason, który tu, w okolicy, trudno będzie sprzedać.

Hugo marudził i popłakiwał od śniadania, zupełnie jakby wyczuwał napiętą atmosferę

w domu. Kręciła korbką maszyny tak szybko, jak się dało, w nadziei, że zagłuszy płacz

dziecka, który przenikał ją do szpiku kości.

Ledwie co usłyszała pukanie do drzwi. Czyżby już jakieś plotkary zwietrzyły

sensację? Podniosła się ciężko z krzesła i poszła otworzyć.

Ku swemu przerażeniu w drzwiach ujrzała pana Ringstada, swojego teścia. Zrobiło jej

się słabo, czuła, że nie zdoła stawić czoła ostrej reprymendzie. Nie dziś. Musi zebrać w sobie

siły.

- Emanuela nie ma w domu - wykrztusiła jedynie.

- Sądziłem, że zazwyczaj przychodzi do domu w przerwie obiadowej - odezwał się

teść z rezerwą. Zachowywał się w ogóle jakoś dziwnie, obco. Wczorajsza wiadomość

musiała być dla niego strasznym szokiem.

- Zamierzał odprowadzić Signe do Olafii Johannesdottir.

- A kto to jest?

- Islandka, bardzo religijna. Pomaga stanąć na nogi młodym dziewczętom, które

popadły w kłopoty.

Ringstad zmarszczył czoło, jakby ten temat wywoływał w nim niechęć.

- Mogę wejść do środka? - zapytał.

Poprowadziła go do salonu. Hugo na szczęście wreszcie usnął.

- Widzę, że szyjesz? - stwierdził zmęczonym głosem.

- Karolinę Carlsen prosiła, bym uszyła jej suknię. Nie wiadomo jednak, czy w tej

sytuacji w ogóle ją odbierze.

- Dlaczego tak uważasz? - posłał jej zdziwione spojrzenie.

- Na pewno nie będzie chciała mieć do czynienia z kimś takim jak ja.

Westchnął ciężko i wyjawił cel swojej wizyty.

- Przyszedłem dowiedzieć się prawdy. Miałem nadzieję, że zastanę Emanuela i

usłyszę obie wersje zdarzeń. Jak się zapewne domyślasz, ani moja żona, ani ja nie

zmrużyliśmy oka tej nocy. Oboje jesteśmy głęboko wstrząśnięci, czując na przemian

przerażenie i niedowierzanie. Marie nie chce w ogóle widzieć na oczy ani ciebie, ani

Emanuela. Uważa, że nie można wybaczyć takiego oszustwa, i obawiam się, że nie zmieni

zdania. Po trzydziestu latach małżeństwa wiem, że nie zapomina żadnej niegodziwości, jakiej

się ktoś wobec niej dopuścił. Ubolewam nad tym, ale tak już jest.

- Biedny Emanuel - jęknęła Elise ze ściśniętym sercem. Popatrzył na nią z

niedowierzaniem.

- I ty to mówisz? Przecież on się zachował jak ostatni łajdak zarówno wobec ciebie,

jak i wobec tego dziewczęcia!

- Nikt z nas nie jest bez grzechu, panie Ringstad. Każdy ma na swym sumieniu jakieś

przewinienia. Przyznaję, że jestem głęboko zawiedziona, bo nigdy bym nie sądziła, że

Emanuel ulegnie takiej pokusie, i to tuż po ślubie, gdy było nam ze sobą tak dobrze. Ale woj-

na zmienia ludzi. My, którzy nie żyliśmy w atmosferze ciągłego strachu przed atakiem

wroga, nie umiemy być może wczuć się w taką sytuację. Niewykluczone jednak, że właśnie

wtedy znikają w człowieku bariery i dopuszcza się rzeczy, których by nigdy nie zrobił w

normalnych warunkach.

Ringstad stał w milczeniu i przyglądał jej się badawczo, jakby sprawdzał, czy z niego

nie drwi.

- Usprawiedliwiasz go? - zapytał z niedowierzaniem. Pokręciła powoli głową.

- Nie, próbuję jedynie zrozumieć. Siedzieli tam wszyscy wieczorami wokół ogniska,

popijając alkohol z butelki, którą podawali sobie ukradkiem z rąk do rąk. Odwiedzały ich tam

wciąż dziewczęta z okolicznych dworów i miasteczek, zafascynowane dzielnymi męż-

czyznami w mundurach. Emanuel nie przywykł do picia, bo przez wiele lat spędzonych w

Armii Zbawienia powstrzymywał się od alkoholu. Zaprzyjaźnił się z Signe, polubił ją,

pisywał nawet o niej w listach. A równocześnie żył w nieustannym strachu, że nagle Szwedzi

przypuszczą szturm przez granicę i stanie przed wyborem: zabić czy samemu zginąć. On,

który poświęcił ostatnie osiem lat, ratując ludzi. '

Ringstad chwiejnym krokiem podszedł do najbliższego krzesła i usiadł ciężko.

- Doprawdy nie mogę uwierzyć, że ty go usprawiedliwiasz! - Pokręcił głową z

niedowierzaniem. - On ją wziął gwałtem, Elise! Biedna dziewczyna nie miała żadnej

możliwości ucieczki.

- Nie sądzę.

- Nie wierzysz w to? - Posłał jej zdziwiony wzrok. Pokręciła głową.

- Rozmawiałam o tym z Emanuelem. Jestem przekonana, że Signe zakochała się w

nim i użyła wszelkich sztuczek, by go zdobyć. Pojawiła się u nas w samą Wigilię.

Pozwoliliśmy jej przenocować. Czy przyszłaby tu, gdyby Emanuel ją zgwałcił? Poza tym

zauważyłam, jak ona na niego patrzy. Nie było to bynajmniej spojrzenie skrzywdzonej

kobiety. Przeciwnie.

Ringstad otworzył usta ze zdumienia i słuchał jej uważnie.

- Mówisz, że przyszła tutaj?

- Tak, wiele osób to może potwierdzić. Wtedy jeszcze mieszkała z nami mama i

Hvalstad. Poza tym była też Hilda. Zresztą ona jako jedyna domyśliła się, dlaczego Signe tu

przyszła.

Ukrył twarz w dłoniach. Wydawał się bezradny i udręczony. On, który zawsze

sprawiał wrażenie silnego i władczego mężczyzny.

- Może nastawię kawy?

- Tak, dziękuję.

Pośpiesznie udała się do kuchni i pomyślała, że ojcu Emanuela dobrze zrobi chwila

samotności, by mógł przetrawić w spokoju to wszystko, co mu powiedziała.

Wydawało się, że jej wierzy. Chyba najgorsze dla niego było oskarżenie, że jego syn

dopuścił się gwałtu. Równocześnie zdziwiło ją, że przyszedł tu do nich. Po tym wszystkim,

czego się wczoraj o niej dowiedział, nie sądziła, że go jeszcze zobaczy.

Jedną ręką chwyciła dzbanek z kawą, a drugą dzbanuszek z mlekiem. Dla takiego

gościa postanowiła wyjąć porcelanowe filiżanki.

Ojciec Emanuela nadal siedział w płaszczu. Zresztą w saloniku nie było zbyt ciepło,

mimo że od rana trzymała otwarte drzwi do kuchni.

- Zdumiewasz mnie, Elise - rzekł, gdy postawiła na stole filiżanki. - Nigdy jeszcze nie

spotkałem kobiety takiej jak ty. Nie chce mi się wierzyć, byś mogła mi kłamać prosto w

oczy, a równocześnie wiele wskazuje na to, że oboje z Emanuelem nas oszukaliście.

Elise usiadła przy stole naprzeciwko teścia i popatrzyła mu w oczy z powagą.

- To prawda, okłamaliśmy was. Bardzo mnie to boli. Kiedy Emanuel wrócił w nocy

do domu i opowiedział, co się stało, pomyślałam, że spotkała nas kara za te kłamstwa. -

Zamilkła na moment, po czym podjęła na nowo: - Zostałam napadnięta i zgwałcona, kiedy

wracałam z miasta do domu pewnego wiosennego dnia. Gwałt miał swoje następstwa.

Zastanawiałam się, czy usunąć płód, ale wiedziałam, że związane jest z tym duże ryzyko.

Mój ojciec właśnie umarł, mama chorowała na suchoty, Hilda, moja młodsza siostra, spo-

dziewała się dziecka z majstrem z przędzalni, więc na mnie spadło utrzymanie mamy i braci.

Mimo że pragnęłam umrzeć, nie mogłam ryzykować, że to się stanie, bo w ten sposób

odebrałabym najbliższym szansę na przeżycie. W tym samym czasie zarządca czynszówki

Andersengarden zagroził nam eksmisją, bo nie miałam pieniędzy na komorne. Kompletnie

zrozpaczona wybiegłam z domu nad rzekę, nie widząc wyjścia z tych kłopotów. Wtedy

pojawił się Emanuel. Przyjaźniliśmy się od dawna. Dowiedział się o moim nieszczęściu i

zaproponował mi małżeństwo, by dziecko, które miałam urodzić, miało ojca i by nas

wszystkich uchronić od wstydu. W moich oczach był to niemal bohaterski czyn. Uznałam

jednak, że to zbyt wielkie poświęcenie z jego strony, bym mogła je przyjąć. Emanuel zdołał

mnie jednak przekonać.

Ringstad siedział nieruchomo i słuchał jej z zapartym tchem. A kiedy umilkła,

odezwał się chrapliwym głosem wyraźnie poruszony:

- Dlaczego nie powiedzieliście o tym?

- Emanuel chciał, by wszyscy uważali, że to jego dziecko. Baliśmy się zarówno

waszej reakcji, jak i reakcji mojej mamy i chłopców. Zatrzymaliśmy prawdę dla siebie, bo

pragnęliśmy, by dziecko stało się normalnym członkiem rodziny.

- Mimo to jednak prawda wyszła na jaw.

- O tym, co mi się przydarzyło tamtego strasznego dnia wiosną ubiegłego roku,

wiedziała tylko moja siostra i jedna z przyjaciółek. Kiedy wzięliśmy pośpiesznie ślub z

Emanuelem, domyśliły się chyba dlaczego. Nie wiem, czy któraś z nich się wygadała, czy

może ktoś inny domyślił się prawdy.

- To znaczy, że pobraliście się z Emanuelem bez miłości? Pokręciła głową.

- Emanuel był we mnie zakochany, a ja go bardzo lubiłam. Wzbraniałam się przed

uczuciem, ponieważ byłam zaręczona z innym i miałam nadzieję, że wszystko się między

nami jeszcze ułoży. Mój narzeczony popełnił straszne głupstwo i został osadzony w wię-

zieniu. Jego siostra jest sparaliżowana po polio. Skończyły jej się niezbędne do życia leki, a

on nie miał pieniędzy, by kupić jej kolejne, i dał się namówić, by stać na czatach, gdy inni

okradali sklep. Z więzienia w Akershus napisał do mnie, że zrywa zaręczyny.

Teść wpatrywał się w nią zaintrygowany. Historia ta musiała zrobić na nim duże

wrażenie.

- Jak rozumiem, Emanuel nie zaofiarował ci małżeństwa jedynie ze szlachetnych

pobudek! - Rozchylił usta w lekkim uśmiechu, zaraz jednak znów spoważniał i westchnął

głęboko. - Bardzo się cieszę, że opowiedziałaś mi wszystko. Poznaję po twojej twarzy, że

mówisz prawdę. To okropna historia. Gdybym przeczytał coś takiego w książce, posądziłbym

autora o nadmiernie wybujałą wyobraźnię. Może powinnaś to wszystko spisać, Elise?

Przyszłe pokolenia mogłyby się z tego wiele nauczyć. Ukryj swoje zapiski głęboko w szu-

fladzie, a potem dasz do przeczytania dzieciom, kiedy już dorosną. Że nie wspomnę o

wnukach! Kiedyś przecież musi wreszcie zapanować większa sprawiedliwość w naszym

społeczeństwie, a wówczas twoja historia przypomni wszystkim losy robotników z nad Aker.

Wypił kawę, którą go poczęstowała, i wstał ciężko z krzesła. Wydawało się, jakby

przez parę dni postarzał się o kilka lat.

- Nie wiem, czy moja żona da się przekonać, czy to, co mi powiedziałaś, zmieni jej

nastawienie do ciebie i dziecka, mogę ci jednak obiecać, że zrobię wszystko, co w mojej

mocy, by tak się stało.

Elise odprowadziła go do wyjścia.

Na ganku tuż przed odejściem odwrócił się do niej ze słowami:

- Jesteś bardzo silna, Elise. Nie pojmuję, jak zdołałaś to wszystko wytrzymać.

- Nie miałam wyboru. Ani wtedy, ani teraz.

- Mogłaś przynajmniej wyrzucić tę Signe za drzwi tego dnia, gdy się tu zjawiła.

- Gdybym tak zrobiła, wywołałoby to zdumienie wśród moich najbliższych.

Zamierzałam im tego oszczędzić.

Pokiwał głową z namysłem, uniósł lekko kapelusz i skierował się do czekającego na

niego powozu.

Z niecierpliwością oczekiwała popołudnia i powrotu Emanuela. Chłopcy byli w pracy,

a Hugo spał.

- Jak poszło? - zapytała.

- Dobrze. Ta Olafia to bardzo pobożna kobieta o wielkim sercu. Jest córką pastora i

jako pierwsza kobieta podjęła studia w Islandii. Po wielu latach spędzonych za granicą trafiła

do Kristianii. - Usiadł przy stole w kuchni i sięgnął po kanapki, jakie dla niego przygotowała.

- Mieszka w małym drewnianym domu, trochę podobnym do naszego, lecz mniejszym, w

dość nieprzyjemnej okolicy w Vaterlandzie. Signe ledwie co miała odwagę wejść ze mną do

środka. Ale wewnątrz było czysto i schludnie. W oknach kwiaty, dywanik na podłodze i

ładne meble. Olafia przyjęła Signe serdecznie i oddała jej jedyny pokoik na poddaszu.

Obiecała już jutro porozmawiać ze znajomymi i spróbować znaleźć dla niej jakieś miejsce na

wsi. Powiedziała, że miasto nie jest dla takiej dziewczyny jak Signe. Z tego, co zrozumiałem,

ona przede wszystkim pomaga prostytutkom.

Elise popiła łyk kawy i czekała, aż Emanuel skończy opowiadać. Dopiero wówczas

miała okazję zaskoczyć go, mówiąc o tym, co się zdarzyło przed południem.

- Był tu twój ojciec.

Emanuel zamarł i popatrzył na nią z niedowierzaniem.

- Ojciec? Pokiwała głową.

- Opowiedziałam mu wszystko, jak było. Wysłuchał mnie uważnie i myślę, że

uwierzył, iż mówię prawdę.

- A co mu właściwie opowiedziałaś?

- Nie ukrywałam niczego, ani tego, że ojciec był pijakiem, ani że Hilda urodziła

dziecko majstrowi. Wspomniałam też o Johanie, że trafił do więzienia za kradzież i że

zostałam zgwałcona. Powiedziałam, że z czasem pokochaliśmy się, ale że oświadczyłeś mi

się przede wszystkim dlatego, by dać dziecku nazwisko i uchronić mnie i moją rodzinę przed

wstydem.

Emanuel pokręcił głową zrezygnowany.

- Musiałaś mówić o wszystkim?

Elise domyśliła się, o co mu chodzi. Nie był zadowolony, że jego ojciec dowiedział

się o Johanie.

- Tak - odparła. - Uznałam, że nie należy dłużej nic ukrywać. Wystarczy już kłamstw i

przemilczeń. Twój ojciec musi znać całą prawdę, by móc się wczuć w naszą sytuację.

- Jak on to przyjął? - zapytał na pozór spokojnie, ale po jego minie poznała, że jest

zdenerwowany. Uśmiechnęła się więc i wyjaśniła:

- Uwierzył mi. Do tego stopnia, że nawet stwierdził, iż powinnam spisać historię

mojego życia i ukryć gdzieś, by w przyszłości moje dzieci i wnuki dowiedziały się, jak się

kiedyś żyło robotnikom nad rzeką Aker.

Emanuel wpatrywał się w nią zdumiony.

- Kiedyś przecież w społeczeństwie musi zapanować większa sprawiedliwość,

powiedział. Uznał, że dla następnych pokoleń taka historia byłaby bardzo pouczająca.

Emanuel pokręcił głową zdumiony.

- Zawsze czułem, że ojciec darzy cię wielkim szacunkiem, nigdy jednak bym nie

przypuszczał, że zdołasz go tak przekonać. Wspomniał coś o mamie?

Spuściła wzrok.

- Obawia się, że z nią będzie trudniej.

- Zdaję sobie z tego sprawę - pokiwał głową Emanuel. - Ale ona też kiedyś da za

wygraną.

Elise nic nie powiedziała. Z tego, co wspomniał pan Ringstad, nie należało się

spodziewać, by jego żona tak łatwo się poddała. Zresztą ona od początku sprzeciwiała się ich

małżeństwu. Nie podobało jej się, że jej jedyny syn popełnia taki mezalians. Z pewnością

więc wykorzysta ten pretekst, by trzymać się od nich z daleka. Skoro Hugo nie jest jej

prawdziwym wnukiem, nie będzie się czuła w obowiązku kontaktować się z nimi. Trudno

pojąć, że można być tak twardym i bezwzględnym wobec własnego syna, ale tacy ludzie się

trafiają.

- Wspomniałeś kiedyś, że nie zawsze ci było lekko w dzieciństwie - zaczęła ostrożnie.

- Czy twoja mama miewa bardzo zmienne nastroje?

- Owszem, mówiąc delikatnie - przyznał Emanuel niechętnie. - Lekarze nazywają to

histerią. Nie lubię o tym mówić, ale skoro pytasz, odpowiem tylko, że potrafi być bardzo

trudna. Kiedyś ojciec wysłał ją nawet do sanatorium na jakiś czas. Wtedy opiekowała się mną

okropna niania. Żeby mnie odzwyczaić od pieluch i nauczyć wołać, sadzała mnie na nocniku

w ciemnej komórce i zamykała drzwi. Pamiętam, że byłem śmiertelnie przerażony.

- Biedaku, to okropne! - Elise popatrzyła na niego zdruzgotana. Machnął ręką,

najwyraźniej nie chcąc więcej na ten temat rozmawiać, i zmienił temat:

- Może rzeczywiście powinnaś posłuchać rady ojca i wszystko spisać? Wszystko,

odkąd sięgasz pamięcią. Kiedy Peder i Kristian dorosną, dasz im to do przeczytania i może

lepiej cię zrozumieją. Teraz są za mali, by pojąć, dlaczego dokonałaś takich a nie innych

wyborów.

- A kiedy miałabym znaleźć na to czas? Ledwie mam kiedy odwiedzić starych

przyjaciół.

- Hugo rośnie, z dnia na dzień jest większy i wkrótce nie będzie wymagał od ciebie

tyle opieki. Z czasem wprawisz się też w szyciu i praca posuwać się będzie szybciej.

- Jesteś pewien, że ktoś zechce korzystać z moich usług? Teraz, kiedy Karolinę tak

otwarcie wystąpiła przeciwko nam, może nawet nie zechce odebrać tej aksamitnej sukni,

którą dla niej kończę.

- Przecież ona nie jest zła na ciebie. Nie ma już sera? - dodał nagle. - Mam wrażenie,

że wciąż tylko jadamy chleb polany syropem.

- Nie mam śmiałości kupować więcej na zeszyt u Magdy. Jestem u niej już strasznie

zadłużona.

Emanuel zacisnął usta, nic nie mówiąc.

- Nie zapominaj, że właśnie mieliśmy chrzciny - próbowała się usprawiedliwiać.

Nagle uświadomiła sobie, że teraz, gdy Carlsenowie nie zechcą u siebie przyjmować

Emanuela, może być im jeszcze trudniej. Elise podejrzewała, że Emanuel częściej korzystał z

ich gościnności, niż się do tego przyznawał. Teraz będzie musiał zadowolić się tym samym,

co jadali pozostali członkowie rodziny.

- Mówiłaś chłopcom o Annie?

Pokiwała głową i opowiedziała z uśmiechem:

- Peder zerwał się ze stołka i tańczył z radości. Wszyscy trzej dociekali, jak

Torkildowi udało się tego dokonać. Tak samo jak ze wszystkim w życiu, wyjaśniłam im:

trzeba ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć. Mam nadzieję, że Peder zrozumiał, o co mi

chodzi. Jeśli będzie więcej ćwiczyć się w czytaniu, to w końcu się nauczy.

Emanuel zmarszczył czoło i obrzucił ją surowym spojrzeniem.

- Nie możesz mu pozwolić, żeby sam decydował, ile ma ćwiczyć! Musisz mu

nakazać, by więcej czasu poświęcił lekcjom, a jeśli nie zechce, to go ukarz! W Piśmie jest

przecież napisane, że „Tego, którego się kocha, karze się”, a ty go kochasz, dobrze o tym

wiem.

Elise nie odezwała się, Emanuel więc pośpiesznie zmienił temat.

- Ile czasu pozostało Hildzie do rozwiązania?

- Spodziewa się dziecka mniej więcej za miesiąc.

- Mówiła coś bliżej o tym, co zamierza?

- Jest całkowicie zdecydowana zatrzymać dziecko, niezależnie od trudności, jakie

będzie jej stwarzał Paulsen.

- Mam nadzieję, że nie zamierza przenieść się tu do nas.

- Oczywiście, że nie.

- Ale jeśli nie będzie miała ani pracy, ani dachu nad głową, to co wówczas zrobi?

- Nie mam pojęcia. Wiem tylko, że Hilda jest silna i na pewno sobie poradzi.

- Przecież ona ma dopiero siedemnaście lat.

- My tu szybko dorastamy.

Popatrzył na nią jakoś dziwnie i wstał od stołu, mówiąc:

- Dziękuję. Pójdę się przejść.

Obserwowała go, gdy wkłada płaszcz i futrzaną czapkę i wychodzi. Zastanawiała się,

czy wybiera się tylko na przechadzkę, czy może w jakieś konkretne miejsce. Carlsenowie nie

chcą go widzieć na oczy, a innych znajomych, z tego, co wiedziała, tu w okolicy nie miał.

ROZDZIAŁ TRZECI

Emanuel wrócił dopiero, gdy chłopcy już się położyli spać. Elise postanowiła

poczekać na niego, ale po bezsennej nocy była tak zmęczona, że oczy jej się same zamykały.

Nie miała siły szyć, więc spróbowała przeczytać gazetę. Gdy jednak stwierdziła, że to na nic,

poszła się położyć, z silnym postanowieniem, że będzie czuwać, póki Emanuel nie wróci.

Mimo to musiała jednak zasnąć, bo nagle obudziła się przestraszona. Z początku

słyszała tylko szum wodospadu, ale po chwili dotarły do niej męskie głosy. Dwóch mężczyzn

rozmawiało ze sobą tuż za ścianą domu. Wytężyła słuch, zastanawiając się, czy to jacyś obcy,

czy też Emanuel. Zdarzało się bowiem nieraz, że nocną porą zataczali się tędy pijacy,

wracając do domu po popijawie u kompanów po wschodniej stronie rzeki. Za każdym razem

Elise czuła strach, że któryś poślizgnie się na moście i wpadnie na poluzowaną barierkę.

Rozpoznała jednak głos Emanuela. Ściana była cienka, a oni rozmawiali głośno,

starając się przekrzyczeć huk spadającej wody. Tym drugim był albo Carl Wilhelm Wang -

Olafsen, albo Torkild. Chociaż nie, Torkild raczej nie. Po tonie rozmowy poznała, że

mężczyźni wracali z miasta w rozbawionych nastrojach.

Teraz już rozróżniała pojedyncze słowa. Mówił ten drugi:

- Powinieneś częściej nas odwiedzać, Emanuelu. Jeśli masz wytrzymać takie życie, to

musisz znaleźć sobie przestrzeń wolności. Nie pojmuję, jak mogłeś zdecydować się na to

małżeństwo, mimo że przyznaję, iż dziewczę jest słodkie.

Emanuel coś mu odpowiedział, ale nie dosłyszała wyraźnie i właściwie cieszyła się z

tego.

Wpatrywała się bezmyślnie w mrok, gdy Emanuel wszedł do kuchni, robiąc więcej

hałasu niż zwykle. Zdjął buty i co chwila się o coś potykając, mamrotał pod nosem

poirytowany. A kiedy wreszcie otworzył drzwi do sypialni i wszedł do środka, zacisnęła

powieki, udając, że śpi.

Ale w środku wszystko się w niej gotowało ze złości. Wyzywała go w myślach od

najgorszych. Prosto w twarz wygarnęła mu to wszystko, na co zasługiwał, a czego tak

naprawdę nie mogła mu powiedzieć. Ona, biedna robotnica, której zaproponował

małżeństwo, by ją uchronić od wstydu. Która ma dziecko z innym mężczyzną i uczyniła

życie Emanuela tak beznadziejne, że potrzebna mu przestrzeń wolności, by to wytrzymać. W

uszach wciąż dźwięczały jej słowa wypowiedziane przez Carla Wilhelma: „Nie pojmuję, jak

mogłeś się zdecydować na to małżeństwo...” Poczuła, że płacz dławi ją w gardle, zaraz

jednak górę w niej wzięła złość. Nic go nie usprawiedliwia, ani to, że ma matkę histeryczkę,

ani to, że przyzwyczajony do dobrobytu źle znosi biedę! Decyzję o małżeństwie podjął

świadomie. Nie prosiła go o pomoc, nigdy nie próbowała się mu przypodobać. To on stawał

na głowie, by się do niej zbliżyć.

A ja szanowałam go za dobroć, gotowość do ponoszenia ofiar i siłę charakteru,

szydziła w duchu. Wydawał się taki „porządny”. Sądziłam, że można na nim polegać. A

tymczasem pomyliłam się co do niego. To człowiek bez charakteru. Rozpustnik, który schle-

bia swoim żądzom, nie myśląc o innych. Wychodzi sobie do miasta i wydaje pieniądze na

wódkę, mimo że jego rodzinie nie starcza na masło. Nie jest ani trochę lepszy od innych, ani

od mojego ojca, ani Ansgara Mathiesena!

Przez wiele dni nie mogła się pozbyć rozgoryczenia. Zauważyła, że sytuacja między

nimi stała się napięta, choć żadne z nich nie odezwało się słowem na ten temat.

Kiedy któregoś dnia wyszła do komórki po drewno, zauważyła śpieszącą przez most

robotnicę. Zdziwiła się, bo do przerwy obiadowej było jeszcze daleko. Wtedy poznała, że to

Mathilde, siostra Oline. Musiało stać się coś niedobrego, bo Mathilde płakała. Wyglądała na

całkiem zdesperowaną, szła, potykając się niemal o własne nogi.

- Mathilde?

Dziewczyna odwróciła się do niej i nie zatrzymując się, zawołała zrozpaczonym

głosem:

- Wyrzucili mnie!

Twarz miała spuchniętą od płaczu, a oczy przestraszone. Elise jeszcze nie widziała

człowieka tak zdruzgotanego.

- Dlaczego? - zapytała.

Ale Mathilde tylko pokręciła głową i poszła dalej. Chyba wcale nie zauważyła

turkoczącego wozu, który nadjeżdżał z naprzeciwka, bo odskoczyła na bok w ostatniej

chwili, gdy konie przemknęły pędem.

Elise stała nieruchomo, odprowadzając wzrokiem dziewczynę, póki nie zniknęła jej z

pola widzenia. Żałowała, że jej nie zatrzymała i nie namówiła, by weszła z nią do domu.

Może rozmowa przyniosłaby jej ulgę?

Ale co pomoże rozmowa? Nie przywróci jej miejsca pracy ani nie rozwiąże

problemów. W pamięci mignął jej tamten styczniowy dzień, kiedy nadzorca napadł na Oline,

ponieważ spóźniła się do fabryki dwa razy z rzędu, i zwolnił ją z pracy. Najmłodszy synek

Oline był wtedy ciężko chory i majaczył w gorączce, a ona bała się go zostawić, obawiając

się, że umiera.

Oline była wdową i sama wychowywała czworo dzieci. Nie miała wyjścia, żeby je

utrzymać, poszła zarabiać pieniądze na ulicy. Mathilde była w pełni świadoma, jaki los

spotkał jej siostrę. Sama miała wprawdzie męża, ale ten tylko włóczył się z pijakami po

Vaterlandzie. Elise dobrze rozumiała, dlaczego Mathilde wyglądała na tak przerażoną. Na

pewno obawiała się, że podzieli los siostry. No bo jaką miała inną możliwość?

Pogrążona w rozmyślaniach, weszła do domu z naręczem drewna. Czy mam prawo

narzekać? - łajała siebie w myślach. Przecież mój mąż ani nie pije, ani mnie nie katuje.

Mieszkam w domu starego majstra z dala od śmierdzących podwórzy ze szczurami, od

cuchnących wychodków, hałasów i awantur na klatce schodowej. Nie muszę dzielić izby z

sześcioma osobami, a kuchni z inną rodziną.

Postanowiła, że przestanie robić Emanuelowi wyrzuty i wypytywać, gdzie znika

wieczorami. Młody Wang - Olafsen ma rację, że Emanuel potrzebuje odskoczni od takiej

codzienności. Kiedyś miał Carlsenów, a teraz pewnie odwiedza Carla Wilhelma. Może się

tam także posila? Jeśli ma wytrzymać ciasnotę i ubóstwo, musi mieć też jakieś inne

przeżycia, do których przywykł we dworze Ringstad i w eleganckiej willi na wzgórzu Aker.

Elise zasiadła z powrotem do maszyny i zaciskając zęby, pilnie zajęła się szyciem. Ja

to dopiero mam szczęście, pomyślała. Dostałam na własność maszynę do szycia!

Ale jakoś ta myśl nie przyniosła jej ulgi. Nadal czuła w sobie dziwną pustkę.

W nocy z piątku na sobotę Elise w ogóle nie spała, bo wczesnym rankiem następnego

dnia miała dostarczyć gotową suknię. O ile Karolinę zechce ją odebrać. Czuła się niepewnie,

mimo iż Emanuel twierdził, że jej obawy są nieuzasadnione. Jeszcze przed dwoma dniami w

ogóle nie wierzyła, że uda jej się dokończyć suknię, ale nieszczęście, które spadło na

Mathilde, otrzeźwiło ją i dodało sił.

Z Emanuelem nie rozmawiali więcej o Signe. Nie wiedziała nawet, czy był w mieście

i rozmawiał z nią po tym, jak przeniosła się do Olafii Johannesdottir. Nie miała ochoty pytać.

Jeszcze nie opowiedzieli chłopcom o tym, co się stało. Zachowywali się tak, jakby

oboje chcieli zapomnieć na jakiś czas, zostawić to za sobą jak zbędny bagaż i pójść do

przodu.

W głębi serca miała cichą nadzieję, że zaoszczędzi wstydu Pederowi i Kristianowi.

Karolinę nie utrzymywała żadnych kontaktów z mieszkańcami robotniczego osiedla nad

rzeką, tak samo zresztą jak jej rodzice. Agnes ani Hilda nie zdradzą sekretu, tego była pewna.

Ale skąd Karolinę dowiedziała się prawdy o Hugo? - nie przestawała się zastanawiać.

Nie chciało jej się wierzyć, by Hilda się wygadała. Nawet gdyby się zaprzyjaźniła z innymi

służącymi od Carlsenów, nigdy by nie wyjawiła takiej poważnej tajemnicy.

Emanuel wrócił do domu w przerwie obiadowej, żeby przypilnować małego, a ona w

tym czasie miała pójść do Carlsenów. Hugo spał, więc Emanuel był zadowolony.

Nagotowała ziemniaków i usmażyła śledzia, nakryła do stołu, posprzątała i zatroszczyła się,

by w kuchni było ciepło.

Na szczęście nie padało. Zapakowała suknię w szary papier, ale bała się, że się

pogniecie. Niosła ją przewieszoną przez ramię, ostrożnie, jakby to była porcelana. Dobry

Boże, modliła się w duchu. Spraw, by Karolinę odebrała suknię. Spraw, by była zadowolona

i łaskawie poleciła mnie innym.

W nocy był mróz, a za dnia ociepliło się, więc Elise brnęła w rozmiękłej brei i

uważała, by się nie poślizgnąć. Roztopiony śnieg spływał strużkami w dół wzgórza Aker.

Jakieś dzieci zjeżdżały na sankach, a na samym szczycie wzgórza dostrzegła konny zaprzęg,

kierujący się w dół. Wozacy nie zamienili póki co sań na wozy kołowe. Był dopiero początek

marca, więc można się było spodziewać jeszcze opadów śniegu.

Kiedy zaprzęg był już blisko, Elise cofnęła się na sam skraj ulicy, by błoto

rozbryzgujące się spod końskich kopyt i płóz nie ochlapało paczki. Czuła, że nie zazna

spokoju, póki nie dostarczy aksamitnej sukni na miejsce.

Wreszcie dotarła na szczyt wzgórza. Zerknęła na dom Paulsena w nadziei, że zobaczy

Hildę, ale niestety. Zdenerwowana podeszła do bramy prowadzącej na posesję Carlsenów.

Pośpiesznie minęła główne wejście w obawie, że natknie się na rodziców Karolinę, i

skierowała się do drzwi kuchennych. Wnet pojawiła się jedna ze służących, a gdy usłyszała,

o co chodzi, otworzyła szeroko drzwi i ruszyła przodem na górę, by zaprowadzić Elise do

córki chlebodawców.

Wskazała Elise pokój narożny, którego okna wychodziły na cmentarz Chrystusa

Zbawiciela. Karolinę stała przy oknie zapatrzona w dal. Nie odwróciła się nawet, mimo że

musiała słyszeć, kto przyszedł.

- Dlaczego nie zażądasz rozwodu? - Pytanie padło tak nieoczekiwanie, że Elise

odebrało mowę.

Wreszcie Karolinę odwróciła się powoli. Twarz miała surową, a oczy pociemniałe z

gniewu.

- Jesteś taka głupia, że pozwolisz mu zostać pomimo tego, czego się dopuścił? A

może to bezradność z twojej strony? Boisz się stracić tego, który cię utrzymuje? Może to dla

ciebie bez znaczenia, że cię zdradza, byleby zarobił na jedzenie i czynsz?

Elise zmusiła się, by nie umknąć spojrzeniem. Nie miała ochoty dyskutować z nikim

na temat swojego małżeństwa i uważała, że Karolinę, podejmując taką rozmowę, daje

świadectwo braku ogłady i kultury.

- Przyniosłam suknię, panno Carlsen.

- Widzę. Połóż na krześle.

Elise ostrożnie odpakowała suknię i przewiesiła przez oparcie krzesła. Wiosenne

słońce zaświeciło przez okno, a jego promienie padły na niebieski aksamit, wydobywając

cudowne niuanse odcieni. Elise wydawało się, że tkanina w tym oświetleniu prezentowała się

jeszcze piękniej niż u nich w saloniku, gdzie okna były mniejsze i promienie słoneczne

wpadały pod innym kątem.

Była bardzo zadowolona ze swojego dzieła. Suknia kosztowała ją wiele wysiłku,

przesiedziała nad nią długie znojne wieczory, oczy ją piekły, bolały plecy, ale kiedy teraz

patrzyła na efekt, stwierdziła, że wysiłek nie był daremny.

- Nie odpowiedziałaś mi na pytanie! - Karolinę, zajęta sprawą Emanuela, ledwie

omiotła spojrzeniem suknię.

- Nie rozmawiam z obcymi na temat mojego małżeństwa.

- Z obcymi? - Karolinę zaśmiała się szyderczym, nieprzyjemnym śmiechem. -

Nazywasz mnie obcą? Mnie, która zna się z Emanuelem od dzieciństwa? Zapominasz, że

przez kilka lat mieszkaliśmy pod jednym dachem jak rodzina.

- Dla mnie panienka jest obca.

- Ty chyba naprawdę jesteś niespełna rozumu. Wiesz, że Emanuel i Signe mieli

romans być może przez tych kilka miesięcy, gdy jego oddział stacjonował na granicy?

Zdarzyło się to krótko po waszym ślubie. Czy to nic dla ciebie nie znaczy? Wyszłaś za niego

wyłącznie po to, by cię utrzymywał?

Słowa Karolinę ugodziły Elise jak ostrze noża. Czy to znaczy, że Signe przyznała się

Karolinę, że z własnej woli związała się z Emanuelem i że wcale nie wziął jej siłą? -

zastanawiała się w duchu. Na głos zaś rzekła:

- Wydaje mi się, że ta sprawa dotyczy wyłącznie Emanuela i mnie. Myli się jednak

panienka, sądząc, że nie kochałam i nie kocham Emanuela.

Karolinę znów się zaśmiała szyderczo.

- Tak go kochasz i taka jesteś mu oddana i wyrozumiała, że gotowa jesteś godzić się

na wszystko, byleby od ciebie nie odszedł? Zastanawiam się, czy ty w ogóle rozumiesz, co

się stało. Signe wyznała mi wszystko: od pierwszej chwili, gdy go poznała i zakochała się w

nim do szaleństwa, aż do pierwszej schadzki, kiedy odwiedził ją w nocy w jej pokoju.

Powiedziała, że była to „święta chwila”. Byli tak odurzeni miłosnym aktem, że zdawało im

się, iż świat wokół przestał istnieć, i kochali się aż po świt. A potem wciąż im było mało.

Wystarczyło, że go ujrzała, a jej ciało fizycznie domagało się jego bliskości. Opisywała w

najdrobniejszych szczegółach, jak ją pieścił, jaką rozkosz sprawiało mu oglądanie jej nagiej,

jak jęczał podniecony, gładząc jej piersi. Wiesz, Signe ma takie krągłe kształty.

Karolinę znów się zaśmiała, jakby czerpała przyjemność z tej sytuacji.

- Prawie upiłam Signe, by z niej wydobyć wszystkie szczegóły, bo chciałam znać całą

prawdę. Potwierdziło to tylko moje przypuszczenia na temat mężczyzn. Oni nie potrafią

kochać nikogo oprócz samych siebie! Nie mają pojęcia, czym jest miłość! Są jak psy goniące

za suką, która ma cieczkę. Widziałam na wakacjach w Ringstad ogiera i klacz, psy i inne

kopulujące ze sobą zwierzęta. Żony niewiernych mężów przymykają oczy i nie chcą znać

prawdy, bo im się zdaje, że nic nie mogą na to poradzić. Najwyraźniej jesteś taka sama jak

one. Ale tolerując i wybaczając zdradę, akceptujecie niemoralność! Nie czytałaś w gazecie o

tych wszystkich szanowanych obywatelach, którzy potajemnie chodzą do Vaterlandu, by

przeżyć przygodę z ulicznymi dziwkami? Te dziewczyny są dokładnie badane przez lekarzy,

by uchronić mężczyzn z wyższych sfer przed chorobami wenerycznymi. Ludzie są

wstrząśnięci podwójną moralnością, nikt jednak nie mówi o żonach, które siedzą w domu i

bez sprzeciwu godzą się na taki los. Dlaczego nie uderzą pięścią w stół? Czemu nie zażądają

rozwodu? Właśnie takie kobiety jak ty ponoszą winę za to, że ten proceder wciąż trwa.

Wybaczając i puszczając w niepamięć, przyczyniasz się do legalizacji zdrady!

Karolinę rozprawiała podniecona, a Elise aż skuliła się pod jej bezwzględnymi

oskarżeniami. Nie miała jednak zamiaru dać sobą pomiatać i pozwolić na to, by ktokolwiek

rozmawiał z nią w taki sposób. Wyprostowała się i uniosła dumnie głowę.

- Nigdy nie akceptowałam niewierności, panno Carlsen. Zgadzam się, że w

społeczeństwie panuje podwójna moralność. Oburza mnie, że potępia się dziewczyny, które

zarabiają na ulicy, żeby przetrwać, a równocześnie bada się je, by mężczyźni, którzy

wykorzystują ich beznadziejną sytuację, nie byli narażeni na choroby.

- Więc dlaczego się na to godzisz? Czy tylko pieniądze dla ciebie się liczą?

- Jak już powiedziałam, nie mam ochoty rozmawiać o naszym małżeństwie z innymi.

Kiedy Emanuel poprosił mnie o rękę, sądziłam, że kieruje się jedynie litością, i nie przyjęłam

jego oświadczyn. Równocześnie wiedziałam, że mnie kocha, a ja z czasem coraz bardziej go

ceniłam. W końcu dałam się przekonać. Nie ma powodu ukrywać, że to małżeństwo

uratowało mnie i moją rodzinę przed beznadziejną sytuacją. Nie miałam pieniędzy na czynsz,

zarządca wymówił nam mieszkanie i mało brakowało, a znaleźlibyśmy się na ulicy. Moja

mama ponad rok chorowała na suchoty, ojciec dopiero co umarł, a moim młodszym braciom

było już wystarczająco ciężko. Emanuel zjawił się więc niczym wybawca. I za to, co zrobił,

należy mu się moim zdaniem szacunek.

Karolinę pokiwała głową, wyraźnie zadowolona.

- Wiedziałam - rzekła. - Ożenił się z tobą z litości. To Armia Zbawienia karmiła go

takimi obłąkanymi ideami. Wydaje mu się, że może uratować świat, a tak naprawdę nie jest

ani trochę lepszy od innych. A do kobiet ma taką samą słabość jak każdy mężczyzna i też nie

potrafi utrzymać swej chuci na wodzy. Boleję z twojego powodu, Elise, ale równocześnie

irytuje mnie, że pozwalasz mu na to. Wyobrażasz sobie może, że on zrezygnował z Signe,

umieszczając ją u kogoś w mieście? Ogarnia go podniecenie, gdy tylko na nią spojrzy. Wiem,

bo obserwowałam ich za każdym razem, gdy nas tu odwiedzał od świąt. Pożera ją wprost

wzrokiem, mruga do niej, gdy mu się zdaje, że nikt nie widzi, dotyka jej, gdy przechodzi

obok. Kiedyś zaskoczyłam ich u niej w pokoju. Całowali się niemal do utraty tchu, a on,

wsadziwszy jej rękę pod bluzkę, stękał i pojękiwał. Gdybym nie chrząknęła, dając znak, że

stoję w drzwiach, pewnie zadarłby jej spódnicę i dobrał się do niej. Jestem tego pewna.

Elise odwróciła się i skierowała do wyjścia. Zemdliło ją, płacz ściskał ją w gardle, nie

miała siły dłużej tego słuchać. Nie obchodzi mnie zapłata, nie chcę mieć nic wspólnego z

Karolinę, pomyślała. Karolinę jest złym człowiekiem i lubi sprawiać innym przykrość. To, co

wygaduje, nie może być prawdą.

- Wiesz, jakie Signe ma plany? - usłyszała za plecami wołanie Karolinę. - Zamierza

zostać gospodynią w Ringstad! Jeśli urodzi syna, on będzie dziedzicem, a jeśli tym razem

będzie to córeczka, chłopiec urodzi się następny w kolejności. Ona uważa, że Emanuel nie

wytrzyma długo w tym kurniku! Kiedyś tam, na granicy, wypił za dużo i opowiedział jej, że

nie jest ojcem twojego dziecka. Zwierzył jej się też, że okolica, w której teraz mieszka, jest

obrzydliwa.

Elise pośpiesznie wyszła i z trzaskiem zamknęła za sobą drzwi. Jakże nienawidziła

Karolinę! Nienawidziła jej każdym skrawkiem swojego ciała. Zasłużyła na to, by stracić

wszystko, co posiada! Zasłużyła, by znaleźć się wśród dziwek na Lakkegata, sprzedawać

swoje ciało, by nie umrzeć z głodu, żyć wśród szczurów, pluskiew i pijaków. Odżywiać się

kaszą na wodzie, śledziami i ziemniakami. Miałaby wówczas za swoje!

Ale wnet wściekłość opadła i zebrało jej się na płacz. Dlaczego Karolinę mi to robi? -

zastanawiała się. Czym ją uraziłam, że cieszy się teraz moim nieszczęściem?

A więc to Emanuel sam zdradził ich tajemnicę! Wyjawił ją swojej kochance, która

powtórzyła wszystko Karolinę.

Jego ostatniego by o to posądzała. Czy po tym wszystkim mogę mu na powrót

zaufać? - zastanawiała się. Czy mogę kochać kogoś, kto mnie tak zawiódł? Może i byłabym

w stanie wybaczyć mu niewierność, ale nie wybaczę nigdy, że wyjawił komuś naszą

najpilniej strzeżoną tajemnicę. Przecież umówiliśmy się, że nigdy nikomu o tym nie

powiemy!

Miała wrażenie, że wszystko się wokół niej wali.

W pobliżu fabryki zwolniła nieco. Nie miała teraz siły rozmawiać o tym wszystkim z

Emanuelem. Musi najpierw dokładnie przemyśleć całą sytuację. Tylko jak zdoła ukryć

doznaną przykrość?

Zauważył ją chyba przez okno, bo gdy weszła na ganek, otworzył jej drzwi.

- Jak poszło? - zapytał. - Wyglądasz na smutną.

- Jestem po prostu zmęczona. Szyłam przez całą noc - odparła, unikając jego wzroku.

- Zapłaciła ci odpowiednio?

- Nic nie dostałam.

- Nic nie dostałaś? Przecież niemożliwe, by ci nie zapłaciła! - Emanuel zmarszczył

czoło i spojrzał gniewnie.

- Spodziewam się, że prześle pieniądze przez posłańca. Nie wiedziała przecież, kiedy

przyjdę. Pewnie nie miała przygotowanych pieniędzy.

- Ale suknia miała być gotowa na dzisiaj!

- Może oczekiwała mnie o późniejszej porze?

Pokręcił głową z niedowierzaniem, ale naraz stracił pewność siebie i zapytał:

- Była niemiła?

Elise pokiwała tylko głową, odwieszając szal i chustę, po czym nachyliła się, by zdjąć

zdarte, przemoczone buty.

- Powiedziała coś... To znaczy, jak...

Boi się, pomyślała Elise, czując przypływ pogardy. Boi się tego, co Karolinę

dowiedziała się od Signe i mi z lubością powtórzyła.

- Nie pytaj mnie proszę, Emanuelu - odparła drżącym głosem i westchnęła. - Może

później, ale nie teraz. Nie musisz wracać do fabryki? Chyba już się skończyła przerwa

obiadowa?

Pokiwał głową i zdjął płaszcz z haka.

- Hugo spał przez cały czas. Przynajmniej raz miałem okazję przeczytać ze spokojem

gazetę.

- To dobrze. Chyba zacznę powoli wiosenne porządki. Może uda mi się umyć okna,

zanim się obudzi. Dobrze by było mieć to już zrobione, zanim trafi mi się kolejne

zamówienie.

- Karolinę nie wspomniała nic o następnych zleceniach?

W tym samym momencie Hugo zaczął płakać. Elise pokręciła więc tylko głową, po

czym wyjęła synka z kołyski i sięgnęła po czystą pieluszkę.

Wieczorem tego samego dnia, kiedy dzieci już dawno zasnęły, Elise i Emanuel

ułożyli się do snu. W sypialni było zupełnie ciemno, bo zgasili lampę. Nagle poczuła pod

pierzyną, że zbiera mu się na pieszczoty.

- Proszę, Emanuelu, jestem śmiertelnie zmęczona. Chyba pamiętasz, że szyłam przez

całą noc.

Cofnął gwałtownie dłoń i rzucił urażony:

- Nie możesz mi tego zapomnieć.

A czy to takie dziwne, pomyślała, ale nie powiedziała tego na głos. Wróciły do niej

słowa Karolinę, które znów zapiekły ją jak żywy ogień: „Wyobrażasz sobie może, że on

zrezygnował z Signe, umieszczając ją u kogoś w mieście? Ogarnia go podniecenie, gdy tylko

na nią spojrzy”.

- Mam rację, prawda? Nie możesz mi tego zapomnieć? Jego głos brzmiał jak

wyzwanie.

- Prawda, Emanuelu - odparła zmęczona. - Tak wiele nie potrafię zapomnieć.

ROZDZIAŁ CZWARTY

Następnego ranka napięcie między Elise a Emanuelem stało się nie do zniesienia.

Chłopcy paplali jeden przez drugiego i na szczęście nie zauważyli, że coś jest inaczej niż

zwykle. Do klasy Pedera i Everta przyszedł nowy uczeń, który mieszkał „w tej czynszówce w

dole” przy zakręcie. Podobno w tym domu przez wszystkie piętra przechodziła wielka szpara,

a mieszkańcy mogli oglądać niebo, gdy położyli się w łóżku. Wszystkie mamy bały się, że

któreś z dzieci wpadnie kiedyś do tego szybu. Chłopiec miał na imię Frans i szybko zyskał

sobie szacunek wśród chłopaków, bo znał mnóstwo dowcipów.

- Wiesz, Elise, dlaczego ludzie z Sagene mają tyle dzieci, mimo że mieszkają na

kupie? - zapytał Peder z łobuzerskim błyskiem w błękitnych oczach.

- Nie - odparła i zmierzwiła jego sterczącą grzywkę, myślami błądząc gdzie indziej.

- Płodzą dzieciaki w niedzielę, jak wyślą swoją gromadkę do szkółki niedzielnej w

Armii Zbawienia.

Elise mimowolnie się uśmiechnęła.

- On zna jeszcze jeden kawał - wszedł mu w słowo Evert z równym zapałem. - Wiesz,

Elise, dlaczego w Sagene jest tyle dzieciaków?

- Peder właśnie to powiedział - przerwał mu oschle Kristian.

- Nie, to inny kawał! Gdy węglarz woła: „Pali się most Beiebrua!” wtedy wszystkie

dzieciaki wybiegają na dwór, a rodzice mają chwilkę dla siebie.

Elise nie mogła powstrzymać się od śmiechu, ale urwała gwałtownie, napotkawszy

spojrzenie Emanuela. Wyglądał jak chmura gradowa.

Kiedy Elise została w domu sama, zabrała się do mycia okien. Sięgnęła po ług i

podarła na paski starą gazetę. Przypomniała sobie znowu, co jej powiedziała Karolinę, i

ogarnął ją niepokój. Może ona to wszystko wymyśliła? Poznała ją na tyle, by wiedzieć, że nie

zawahałaby się uciec nawet do kłamstwa, by jej dokuczyć. Emanuel też jej się obawiał i

nawet zwierzył się, że Karolinę „trzyma w zanadrzu więcej diabelstwa”, jak się wyraził.

Może powinnam jednak porozmawiać z Emanuelem? - zastanawiała się. Jeśli nawet poczuje

się dotknięty, że dała wiarę takim złośliwym kłamstwom, to już trudno. Lepsze to niż żyć pod

jednym dachem i patrzeć na siebie spode łba.

Weszła właśnie na stołek, by umyć okno od zewnątrz, gdy zauważyła zbliżającego się

posłańca.

- Elise Ringstad?

Zeszła na dół i pokiwała głową.

- Tak, to ja.

Podał jej kopertę ze słowami:

- Miałem przekazać od panny Carlsen.

Podziękowała i wziąwszy kopertę, weszła pośpiesznie do domu. W środku znajdował

się banknot pięciokoronowy i krótki liścik napisany drobnym równym pismem Karoline.

Mam do uszycia bluzkę z koronkami. Potrzebuję jej na następną niedzielę. Materiał

jest już kupiony. Możesz go odebrać w każdej chwili.

Karoline Carlsen

Pięć koron! To mniej, niż wynosiła tygodniówka Elise w przędzalni. A uszycie sukni

zajęło jej dwa tygodnie. Ileż nocy nad nią przesiedziała! O nie! Dla tego wstrętnego babsztyla

nigdy więcej nic nie uszyję! Paskudna plotkara, niewychowana prostaczka! Co z tego, że

mieszka w pięknej willi i ubiera się w eleganckie suknie z jedwabiu i aksamitu, skoro ma

duszę czarną jak węgiel!

Elise aż zgrzytała zębami ze złości.

Nagle ścisnęło ją w gardle i poczuła, że się za chwilę rozpłacze. Postanowiła się

jednak nie poddać. Na pewno uda jej się znaleźć jakąś inną pracę. A jeśli nie, to trudno. Woli

już prać dla ludzi niż mieć do czynienia z takim babskiem. Magda pożyczyła wprawdzie tarę,

ale powiedziała, że jeśli Elise będzie potrzebować, odda natychmiast. Wściekła, weszła na

stołek i zamaszystymi ruchami oddała się myciu okna, by wyładować całą złość.

Gdy chłopcy wrócili ze szkoły, Elise nadal była zła i podminowana, choć starała się to

ukryć. Emanuel nie przyszedł do domu w przerwie obiadowej, z czego się bardzo ucieszyła.

Z niechęcią myślała o tym, że będą sami, choć zdawała sobie sprawę, że prędzej czy później

będzie musiała spróbować z nim pomówić. Bo na dłuższą metę taka atmosfera między nimi

stanie się nie do zniesienia. Peder, zdyszany i zarumieniony, oznajmił z zapałem:

- Jak odrobimy rachunki, wybieramy się z Evertem do Fransa do domu. Możemy,

prawda, Elise? - Popatrzył na nią błagalnie.

- Ale przecież wiesz, że zwykle gdy kończycie odrabiać lekcje, jest już późno i trzeba

się kłaść spać.

- No tak, ale tylko ten jeden raz. Proszę, Elise!

Nie potrafiła się oprzeć błagalnemu spojrzeniu brata. Poza tym uznała, że może i

dobrze się składa, bo dzięki temu będzie miała okazję porozmawiać spokojnie z Emanuelem.

- No dobrze, ale tylko ten jeden raz - zgodziła się. Emanuel wrócił do domu, gdy

chłopcy byli już w pracy. Zauważyła, że spojrzenie ma łagodniejsze, jakby zawstydzone.

- Umyłam wszystkie okna. Zobacz, jak błyszczą! - pokazała ręką.

Pokiwał głową zamyślony, nawet nie spojrzawszy w ich kierunku.

- Karolinę się odezwała? - zapytał.

Miała nadzieję, że o to nie zapyta, przynajmniej dopóki nie przejdzie jej gniew.

- Posłaniec przyniósł pięć koron. Odwrócił się do niej gwałtownie.

- Tylko pięć koron?

Pokiwała głową i sięgnęła po dzbanek, by nalać Emanuelowi kawy.

- Napisała coś? Może to tylko zaliczka? Przecież niemożliwe, by to była cała zapłata.

- Napisała, że potrzebuje bluzki na następną niedzielę.

- Ach tak. W takim razie na pewno zapłaci ci resztę, gdy przyjdziesz po materiał.

- Nie zamierzam tam pójść. Popatrzył na nią z niedowierzaniem.

- Co ty mówisz?

Spojrzała mu prosto w oczy z przekorą i powtórzyła głośno:

- Nie zamierzam tam pójść. Nie pozwolę się drugi raz upokorzyć temu paskudnemu

babsku.

Nie przestawał na nią patrzeć szeroko otwartymi oczami, zupełnie jakby nie wierzył

w to, co usłyszał.

- Odmawiasz przyjęcia zamówienia? Rezygnujesz z pracy zarobkowej?

- Uważasz, że to praca zarobkowa? Przecież otrzymałam tyle, co dostają chłopcy,

którzy zbierają węgiel na nabrzeżu, a pracowałam przez dwa tygodnie dniem i nocą.

Pokręcił głową zupełnie zdruzgotany jej postawą.

- Przecież ona ci na pewno jeszcze dopłaci.

- Nie sądzę. Poza tym wyrażała się o tobie tak źle, że nie mam ochoty tego więcej

słuchać.

- Ależ, Elise! Chyba rozumiesz, że to wszystko z zazdrości. Najpierw była zazdrosna

o ciebie, a teraz jest zazdrosna o Signe. Nie może tego znieść. Ale za jakiś czas nabierze

dystansu do tej sprawy i znów będzie sympatyczna i uśmiechnięta. Potrzebujesz jej. Ona ma

mnóstwo znajomych, którym się świetnie powodzi. Ustawią się w kolejce do ciebie,

zwłaszcza gdy zobaczą, jak pięknie szyjesz.

Elise poczuła, że serce bije jej mocno ze zdenerwowania.

- Gdybyś wiedział, co ona wygadywała, nie zachęcałbyś mnie, bym tam poszła.

- Cokolwiek powiedziała, nie stać nas na to, by taka okazja zarobku przeszła nam koło

nosa. - Twarz Emanuela nabrała surowości. - Niestety, będziesz zmuszona przełknąć tę

gorzką pigułkę. Wyjaśniłem ci już, że moja pensja nie wystarczy na utrzymanie całej rodziny.

A przecież to ty nalegałaś, by Peder i Kristian zamieszkali z nami, ty także wzięłaś pod

opiekę Everta. Nie możesz gromadzić w domu obcych dzieciaków i oczekiwać, że będę ich

wszystkich utrzymywał bez twojej pomocy.

Elise zrobiło się gorąco ze złości. Oprócz godzin spędzanych w biurze Emanuel

palcem nie tknął w domu. Wodę i drewno nosiła sama albo pomagali jej chłopcy. Oni też

robili zakupy. Ona zaś prała i gotowała, czyściła lampy naftowe i nalewała naftę. Przewijała i

karmiła Hugo, cerowała skarpety i sprzątała dom. A do tego jeszcze szyła. I on śmie ją

upominać, by się włączyła do pomocy?!

Spiorunowała go wzrokiem i rzuciła gniewnie:

- Ośmielasz się mi to mówić? Ty, który zdradziłeś mnie z Signe i łajdaczyłeś się z nią

także po jej przyjeździe do Kristianii! Karolinę zaskoczyła was kiedyś w pokoju, jak się

całowaliście. Gdyby nie weszła, nie wiadomo, czy nie posunęlibyście się dalej. A ty mnie

błagałeś o wybaczenie, mówiłeś, że żałujesz i zrobiłbyś wszystko, by móc cofnąć czas. Co z

ciebie za człowiek? Żądasz, żebym się zaharowywała, podczas gdy ty za naszymi plecami

najadasz się do syta, chodzisz do restauracji z bogatymi przyjaciółmi i płodzisz dziecko innej

kobiecie?

Emanuel pobladł, odwrócił się na pięcie i bez słowa wymaszerował. Nie zdążył nawet

zdjąć płaszcza i kapelusza.

Kiedy zatrzasnęły się za nim drzwi, Elise pożałowała swoich słów. A jeśli Karolinę to

wszystko wymyśliła, w co coraz bardziej była skłonna uwierzyć?

Jeśli to wszystko nieprawda, to znaczy, że zachowała się wobec Emanuela głęboko

niesprawiedliwie, oskarżając go o coś, czego nie zrobił. Zraniła go być może tak bardzo, że

się załamie i już nigdy nie zdoła się z tego podźwignąć.

Jęknęła głośno, osunęła się zrozpaczona na stołek w kuchni i oparłszy się o blat stołu,

rozpłakała się z twarzą ukrytą w dłoniach.

Chłopcy wrócili do domu późno, ale ich nie strofowała, tylko posłała wprost do łóżek.

A kiedy już przewinęła i nakarmiła Hugo, wyszła na ganek rozejrzeć się, czy nie wraca

Emanuel.

Wieczór był piękny i ciepły, wiosenny i bezwietrzny. Na bezchmurnym niebie

migotały gwiazdy. W fabrycznych oknach, zarówno w tkalni Hjula, jak i u Graaha, pogasły

już światła, a robotnice i robotnicy wrócili do swych domów. Poza samotną latarnią gazową

roztaczającą mdłą poświatę, na placu pomiędzy fabrykami panowały kompletne ciemności, a

odgłosy z ulicy całkiem ucichły. Nie było widać żywej duszy.

Chociaż... Zaraz, tam na moście stoi nieruchomo jakaś postać. Nie dostrzegła jej od

razu.

Ale... na miłość boską... czyżby ten ktoś przechodził przez barierkę? Co zamierza

zrobić?

Elise wstrzymała oddech i bezgłośnie zeszła z ganku. To chyba nie... Mój Boże, czy

ten człowiek nie widzi, jaka to licha barierka? Niewiele brakuje, by się złamała, a tuż pod

mostem opadają z hukiem potężne masy wody!

Ostrożnie podeszła parę kroków. Nie może krzyknąć ostrzegawczo, żeby nie

przestraszyć nieszczęśnika. Z walącym ze strachu sercem zmrużyła oczy, koncentrując całą

swą uwagę na postaci w mroku. Panie Jezu, przecież ona wygląda jak... Nie, musiałam się

pomylić!

Pośpiesznie wspięła się na stromy brzeg, potem na ścieżkę i zbliżyła się do mostu.

ROZDZIAŁ PIĄTY

Tak, teraz już była pewna. Na moście stała z odkrytą głową Mathilde, siostra Oline.

Poznała ją po lnianych włosach. Elise wstrzymała oddech i znieruchomiała w obawie, że jeśli

zawoła albo wyda z siebie jakiś dźwięk, Mathilde przestraszy się i zwali się w dół.

Zapewne ma zamiar rzucić się w odmęty. Jest tylko jeden sposób, by ją od tego

odwieść: trzeba z nią spokojnie porozmawiać i uświadomić jej, że jest bliska popełnienia

strasznego czynu. Ma przecież dwoje dzieci, są młodsze od Pedera. Jak w ogóle mogło jej

przyjść do głowy, żeby ze sobą skończyć? Czy sądzi, że dzieciom będzie lepiej bez matki niż

z ubogą matką, nawet jeśli będzie zmuszona zarabiać na ulicy?

Podeszła parę kroków.

- Mathilde? - wyszeptała, zdając sobie sprawę, że w huku spadającej wody

dziewczyna nie usłyszy jej szeptu. Czuła jednak, że musi zachować ostrożność. - Mathilde -

powtórzyła nieco głośniej. - Nie rób tego, Mathilde!

Mathilde nie zareagowała. Elise podeszła więc powoli jeszcze bliżej.

- Nie rób tego, Mathilde! Co się stanie z twoimi dziećmi? Chcesz, by trafiły do

sierocińca?

Nagle Mathilde odwróciła czujnie głowę, a gdy rozejrzała się przerażona, zauważyła

Elise.

Przez moment Elise zamarła i włosy stanęły jej dęba, bo bała się, że jej obecność tak

przerazi desperatkę, iż bez wahania rzuci się do wodospadu. Wstrzymała oddech, bała się

poruszyć, ale zawołała głośno:

- Nie rób tego, Mathilde!

Dziewczyna poznała ją i odkrzyknęła głosem zdradzającym panikę:

- Idź stąd! Idź, mówię ci! Nic ci do mnie!

- Oczywiście, że to nie moja sprawa. - Elise zmusiła się, by przybrać spokojny ton. -

Ale chcę ci pomóc, bo współczuję i tobie, i twoim dzieciom.

- Idź stąd! - wykrzyknęła histerycznie Mathilde. - Nie możesz mi pomóc! Zresztą i tak

nie wierzę, że mi współczujesz. Tylko tak mówisz. Jeśli zrobisz choć jeden krok, skoczę do

wody.

Elise nie poruszyła się.

- Nie podejdę bliżej. Chcę tylko z tobą porozmawiać.

- Do diabła z twoim gadaniem! Do diabła z wami wszystkimi!

- Rozumiem, że jesteś zła. Pamiętam, jak się oburzałam, kiedy z fabryki zwolniono

Oline. Pomyślałam sobie wtedy, że któregoś dnia dostaną za swoje ci wszyscy, którzy tak

sobie z nami poczynają, jakbyśmy byli zwierzętami, a nie takim samymi ludźmi jak oni.

Muszę do niej cały czas coś mówić, powtarzała sobie w duchu, czując jednak, że

ogarnia ją coraz większa panika. Muszę ją zmusić, by mnie słuchała i zapomniała o sobie.

- Potem odwiedziłam Oline i zrozumiałam, czemu była taka przerażona - ciągnęła z

wymuszonym spokojem. - Ale uwierz mi, Mathilde, jest wiele innych sposobów zarabiania

pieniędzy. Możesz zostać praczką. Robić ludziom pranie i prasować koszule. Możesz zostać

służącą u jakichś bogatych ludzi albo zacząć szyć tak jak ja. Może mogłybyśmy to robić

razem? Jedna by kroiła i fastrygowała, a druga zszywała na maszynie. Dostałam nowiutką

maszynę do szycia od mojego teścia.

- A ile można zarobić na szyciu? Wystarczy na wiaderko węgla tygodniowo, trochę

nafty i kromkę chleba, co? A co z czynszem? Twój mąż opłaca czynsz czy może śpisz na

klatce pod schodami?

- Wiem, że szycie jest słabo opłacane, ale może dodatkowo postarasz się o zasiłek z

gminy. Poza tym jadłodajnia rozdaje darmowe zupy dla wszystkich potrzebujących.

Mathilde zaśmiała się szyderczo.

- Chyba straciłaś resztki dumy, skoro tak mówisz, Elise. Wiedz jednak, że ja nie

zamierzam przyjmować jałmużny!

- Nikt z nas nie lubi się przyznawać do biedy. Ale nie można się poddawać. Któregoś

dnia to się zmieni na lepsze. Jestem pewna. Związki zawodowe walczą o nasze sprawy.

Kiedyś wreszcie fabrykanci i dyrektorzy zrozumieją, że bez nas nic nie wskórają. Jeśli

robotnicy gromadnie nie stawią się do fabryki, stanie produkcja, a właściciele nie zarobią ani

grosza. Oni są całkowicie zależni od robotników. Musimy tylko trzymać się razem i być

solidarni, a wówczas będziemy od nich silniejsi. Zresztą my sobie poradzimy, nie pracując w

fabryce, przynajmniej przez jakiś czas, ale oni sobie bez nas nie poradzą.

- Bzdury! Ile razy już to słyszałam! Ale co z tego? Nic się nie zmienia. Dostajemy

głodowe wypłaty za kilkanaście godzin dziennie w fabryce, a jeśli dzieci ci ciężko zachorują

i nie możesz ich zostawić samych, z dnia na dzień wyrzucają cię na bruk. Więc daruj sobie te

mowy, Elise! Nie chcę żyć w tym bagnie, nie mogę znieść takiego życia! Widziałaś kiedyś,

by ktoś się stąd wyrwał na drugą stronę rzeki? Nie! Jesteśmy skazani na to piekło!

Elise zdawało się, że Mathilde oderwała stopę, zupełnie jakby chciała skoczyć. Ze

zdenerwowania zakręciło jej się w głowie. Życie Mathilde było teraz w jej, Elise, rękach. Nie

może przestać do niej mówić, cały czas musi zajmować jej uwagę rozmową w nadziei, że uda

się skierować jej myśli na inny tor.

- Teraz jesteś zrozpaczona, ponieważ cię zwolnili z fabryki, Mathilde. Każda z nas

czułaby się tak samo. Znam jednak wiele kobiet, które były w podobnej sytuacji i znalazły

sobie inną pracę. Mówią teraz nawet, że się cieszą, iż uwolniły się od huku maszyn. Możesz

podjąć różne prace. Nie musisz robić tego co Oline.

Natychmiast pożałowała swoich słów. Przecież tego właśnie Mathilde obawiała się

najbardziej i z tego powodu wolała ze sobą skończyć.

- Pomogę ci - dodała pośpiesznie. - Chodźmy razem do mnie, poczęstuję cię kawą i

razem znajdziemy jakieś wyjście. A potem odprowadzę cię do domu.

- Ja nie mam domu. Wyrzucili nas!

- A gdzie są twoje dzieci?

- Oddałam je.

- To pójdziemy je odebrać. Możesz zamieszkać razem z dziećmi u nas na poddaszu,

póki nie znajdziesz sobie pracy.

Dobry Boże, spraw, by Emanuel nie sprzeciwił się temu, pomodliła się w duchu.

Może to złudzenie, a może pobożne życzenie, w każdym razie wydawało jej się, że

Mathilde się zawahała, jakby słowa Elise tchnęły w nią nową odwagę.

- Twoje dzieci się ucieszą, gdy cię zobaczą. Może czuły, że dzieje się coś niedobrego.

Dzieci wyczuwają takie sprawy, mimo że ich nie rozumieją. Zamierzaliśmy i tak wynająć

poddasze, jest tam dość miejsca dla was trojga. Nic nie szkodzi, jeśli z początku nie będziesz

mogła zapłacić. Poczekamy z tym, aż znajdziesz pracę. Pamiętasz Hildę, moją siostrę? Była

pomocnicą w przędzalni. Spodziewa się dziecka w kwietniu i nie ma ani pracy, ani dachu nad

głową, ale jest zdecydowana zatrzymać to dziecko i sobie poradzić. Jest silna tak samo jak ty,

Mathilde. Jestem pewna, że wspólnie dacie sobie radę. Emanuel przynosi codziennie gazetę.

Sprawdzimy, czy nie ma tam jakichś ogłoszeń o wolnych posadach. Możesz też porozmawiać

z żołnierzami z Armii Zbawienia. Oni pomagają wszystkim potrzebującym. Nam też

pomogli. Gdy mama chorowała na suchoty, przychodziła do niej samarytanka, by ją

pielęgnować. Dali też mojemu młodszemu bratu buty i ubranie.

- Przestań bajdurzyć, Elise. Doskonale wiem, dlaczego oficer wam pomagał.

Elise cała się spociła z nerwów.

- To nieprawda. Pomogli nam, zanim poznałam Emanuela. - Kłamała, ale uznała, że w

takiej sytuacji cel uświęca środki. - Możesz się postarać o miejsce w żłobku dla twoich dzieci

i przyjąć posadę służącej w którejś z tych eleganckich willi na wzgórzu Aker. Słyszałam, że

Paulsen i Carlsenowie szukają dodatkowej służby. Zawsze po skończonej pracy odbierałabyś

dzieci ze żłobka. Od nas jest tam niedaleko.

Mathilde z pochyloną głową wpatrywała się w odmęty rzeki.

- Mathilde, słyszysz?! - zawołała Elise z desperacją. - Zobaczysz, jak będziesz miała

dobrze, jak nigdy dotąd. Znam i pana Paulsena, i państwa Carlsenów, to dobrzy ludzie i

dobrze traktują swoją służbę.

Mathilde nie odzywała się. Stała bez ruchu wpatrzona w czarną czeluść, zasłuchana w

huk spadających mas wody.

Oczy Elise przywykły już do ciemności, poza tym docierało tu mdłe światło latarni.

Elise zauważyła, że dziewczyna trzyma się kurczowo barierki, ale odrywa stopy.

- Słyszysz, Mathilde? Nie rób tego! Chyba kochasz swoje dzieci? Chcesz je osierocić?

Nie wystarczy już, że nie mają ojca?

Mathilde nie odpowiedziała, zupełnie jakby słowa Elise do niej nie docierały.

Przestała mnie słuchać, pomyślała Elise, czując, jak przenika ją lodowaty strach. Jeśli

rzucę się, by ją powstrzymać, Mathilde zdąży skoczyć, nim do niej dobiegnę, zwłaszcza że

stoi po drugiej stronie barierki. Poza tym sama nie dam rady jej przytrzymać, jeśli się będzie

wyrywać.

Pozostaje tylko rozmowa. Słowa są jedyną szansą.

- Proszę cię, Mathilde. Zrób to dla mnie. Przyrzekam, że cię nie zawiodę. Od teraz

będziesz moją przyjaciółką. Zrobię wszystko, by ci pomóc. Porzuć te chore zamiary! Jesteś

zdesperowana i zrozpaczona, dlatego podjęłaś ten krok, ale zobaczysz, gdy ochłoniesz,

zrozumiesz, że to beznadziejna decyzja. Twoje życie jest tyle samo warte co życie innych. A

nawet więcej, ponieważ jesteś matką i odpowiadasz za dwoje małych dzieci. Niezależnie od

tego, gdzie je umieściłaś, one chcą być z tobą. Wszystkie dzieci wolą mieć matkę, choćby

biedną, niż nie mieć jej wcale.

Mathilde nie ruszała się, teraz chyba znów jej słuchała. Nie odrywała jednak wzroku

od ciemnej głębi.

Elise błagała w duchu: „Boże, nie pozwól jej tego zrobić! Powstrzymaj ją ze względu

na dzieci!”

Ostrożnie stawiając krok w jej kierunku, nie przestawała mówić:

- Proszę cię, Mathilde, posłuchaj mnie, nie rób tego!

Nagle rozległ się odgłos kroków, a od strony fabryki pojawiła się ciemna postać. Elise

od razu rozpoznała Emanuela. Wstrzymała oddech, myśląc gorączkowo: Jeśli go zawołam, to

może być koniec, a jeśli go nie uprzedzę, krzyknie coś zdumiony na mój widok. Nie

wiadomo, czy zauważy od razu Mathilde, która stoi po zewnętrznej stronie barierki, sztywna

i nieruchoma.

Serce waliło jej w piersi.

- Cofnij się, Mathilde, chodź tu do mnie! - Starała się mówić spokojnie, mimo że

trzęsła się i szczękała zębami jak w mroźnym lutym. - Właśnie nadchodzi Emanuel, on też ci

pomoże. Wiesz przecież, że był oficerem w Armii Zbawienia, wie, jakiej ci potrzeba pomocy.

W tym samym momencie Emanuel zauważył ją na moście.

- Elise?! - krzyknął, a w jego głosie zabrzmiała złość. - Co ty tu robisz, na Boga?

Elise otworzyła usta, by mu odpowiedzieć i poprosić go o pomoc, ale w tym samym

momencie zobaczyła, jak Mathilde rzuca się w dół i znika w głębinie. Wydała z siebie

przeraźliwy krzyk, rzuciła się do barierki, gdzie jeszcze przed chwilą stała dziewczyna, ale w

dole zauważyła jedynie ciemną otchłań. Przebiegła więc na drugą stronę mostu, wpatrując się

desperacko w huczący wodospad.

- Mathilde! - krzyczała. - Na Boga, Mathilde”

Zanosiła się głośnym szlochem, nie przestając wołać dziewczyny. Emanuel podbiegł

do niej.

- Co się stało?

- Mathilde rzuciła się do rzeki! - Pokazała w dół w spieniony huczący wodospad,

wołając rozpaczliwie: - Zrób coś! Ona leży tam gdzieś na dole!

Emanuel zbiegł na sam brzeg, Elise zaś pognała za nim, choć dobrze wiedziała, że to

na nic. Nurt był tu zbyt wartki. Mathilde nie miała szans, chyba że zaczepiła się o potężne

sople, które utworzyły się po bokach wodospadu. Ale w ostatnich dniach ociepliło się i lód

popękał, a sople znacznie stopniały.

- Biegnij i przynieś lampę! - zarządził Emanuel zdecydowanym głosem.

Pognała więc w stronę domu, wbiegła do kuchni, drżącymi dłońmi zapaliła lampę

naftową i wybiegła z powrotem na dwór, rejestrując podświadomie, że Hugo śpi spokojnie w

kołysce, a z łóżka chłopców nie dobiega żaden dźwięk.

Szukali i szukali, wypatrywali oczy, schodzili stromizną przy wodospadzie w dół, ale

nigdzie nie dostrzegli Mathilde.

- Biegnij na posterunek policji, a ja będę jej tu dalej szukał! Emanuel był rzeczowy,

jakby nie dał się zawładnąć emocjom, ale Elise domyśliła się po tembrze jego głosu, że to, co

się stało, bardzo nim poruszyło. Pobiegła, tak jak jej kazał, mając nadzieję, że Hugo będzie

spał spokojnie jeszcze przez jakiś czas.

Niewielki posterunek policji mieścił się niedaleko, przy Maridalsveien. Wspinała się

stromą ulicą Sagveien, po prawej stronie mijając szare domy czynszowe zamieszkane przez

robotników. Zobaczyła mleczarnię na rogu i dotarła wreszcie do Maridalsveien, skąd do celu

było już niedaleko.

Przez okno niewielkiego drewnianego domu sączyło się słabe światło. To był

posterunek policji na osiedlu Sagene. Elise zastukała mocno do drzwi. Zdawało jej się, że

minęła cała wieczność, nim otworzył jej konstabl.

- Dziewczyna rzuciła się do wodospadu! - zawołała zdyszana.

Konstabl westchnął ciężko, jakby już zmęczyło go przyjmowanie zgłoszeń o

wypadkach na moście. Włożył czapkę od munduru, zgasił lampę naftową i zapalił latarnię.

Następnie zamknął porządnie drzwi i dopiero wtedy ruszył z Elise w dół do rzeki.

- Kto tym razem? - burknął po drodze.

- Jedna z prządek z Graaha. Zwolniono ją przed paroma dniami, a zaraz potem

wyrzucono z mieszkania. Mieszkam obok mostu Beierbrua i przypadkowo ją zauważyłam.

Próbowałam przemówić jej do rozsądku, ale nic nie pomogło.

- Do takich szaleńców nic nie dociera. Jak już się zdecydowali, to nikt im w tym nie

przeszkodzi. Wbili sobie to do głowy i tyle.

- Mój mąż szuka jej na dole przy wodospadzie, ale lampa naftowa nie daje dość

światła.

- To na nic. Nurt zepchnie ją aż do fiordu. Elise nie mogła powstrzymać szlochu.

- Znałaś ją? - głos konstabla zabrzmiał przyjaźniej.

- Pracowałyśmy razem ponad rok. Stała przy maszynie tuż przede mną. Lepiej się

jednak znam z jej siostrą.

- Hmm. Ma dzieci?

- Tak, dwoje. Jeszcze nie zaczęły chodzić do szkoły.

- A mąż pewnie zniknął? A może w ogóle nie miała męża?

- Ostatnio była sama. Miała męża, ale zdaje się, że nie widywała go często.

- I na pewno każde dziecko ma z innym. Wciąż to samo. Czemu te dziewczyny nie

potrafią się upilnować? Możesz mi to powiedzieć?

- To jedyna ich radość - wyrwało się Elise, zanim zdążyła pomyśleć. Chyba już

komuś tak kiedyś odpowiedziała, ale nie pamiętała komu.

- Radość... - prychnął pogardliwie. - Skoro stać je, żeby utrzymać dzieci, to chyba stać

je też na ślub.

- A co pomoże ślub, jeśli mąż pójdzie swoją drogą? Na nie, tak czy inaczej, spada cała

odpowiedzialność!

Rozpacz Elise ustąpiła miejsca gniewu. Bo to była jawna niesprawiedliwość.

Mężczyźni mogli robić to, na co mieli ochotę, a potem wziąć nogi za pas. Powinno być jakieś

prawo, które zmuszałoby ich do płacenia na dziecko. Zdaje się, że Hvalstad wspominał

kiedyś coś o tym, że ojciec ma obowiązek łożyć na nieślubne dziecko. Nie była pewna, czy

dobrze pamięta, była taka rozkojarzona. Wciąż wracała myślami do Mathilde.

- Co zrobiła z dziećmi?

- Powiedziała, że je oddała pod opiekę.

- Zdołałaś ją nakłonić do rozmowy? - Konstabl nie krył zdumienia.

- Tak, cały czas do niej mówiłam w nadziei, że odwrócę jej uwagę. Przez moment

zdawało mi się nawet, że mi się powiedzie, ale...

Znów zaszlochała rozdzierająco, nie mogąc wydobyć z siebie głosu.

- Zrobiłaś, co było w twojej mocy. Nie przejmuj się tym tak bardzo. I tak nie mogłaś

jej uratować. - W jego głosie Elise usłyszała nutę współczucia. - Zaraz dojdziemy do mostu -

dodał, jakby chciał ją podnieść na duchu. - Idź się, dziewczyno, połóż! Zrobiłaś już swoje.

Nie odpowiedziała, ale gdy przeszli przez most, skierowała się wprost do domu. Nie

miała jednak zamiaru się kłaść. Upewniwszy się, że dzieci spokojnie śpią, zapaliła jeszcze

jedną lampę naftową i pośpiesznie ruszyła za konstablem.

Zastała go w towarzystwie Emanuela. Stali na brzegu, zamieniając ze sobą parę słów.

- To na nic, Elise - Emanuel odwrócił się do niej. - Chyba porwał ją nurt. Zaglądałem

do wodospadu i przeszukałem brzeg w pobliżu, ale nie zauważyłem nic niezwykłego.

- Mówiłem, - że to na nic - oświadczył konstabl i pokręcił głową. - Ona już dawno się

utopiła, a jej ciało płynie z nurtem w stronę ujścia do fiordu. Złożę meldunek na Mollergata,

tak żeby zaczęli szukać jej ponownie, gdy tylko zrobi się jasno.

Odwrócił się i zamierzał odejść, lecz Elise powstrzymała go wstrząśnięta.

- Nie możemy się poddać! Może zaczepiła się gdzieś o krę albo kamienie przy

wodospadzie.

- Gdyby tak było, zauważyłbym ją, Elise. - Emanuel najwyraźniej zgadzał się z

konstablem.

Tego jednak ruszyło sumienie, bo rzekł:

- No to poszukajmy jeszcze trochę, nim zrezygnujemy. Przeszukiwali brzegi rzeki w

górę i w dół, ale snop światła nie docierał daleko, a rzeka w ciemnościach wydawała się

czarna i nieprzenikniona.

Wreszcie Elise zrozumiała, że muszą się poddać.

Podziękowała konstablowi i ruszyła przodem, wspinając się na stromy brzeg, a po

policzkach ciekły jej łzy. Rano muszę pójść do Oline, żeby się dowiedzieć, gdzie są córeczki

Mathilde, pomyślała. Czuła, że jej obowiązkiem jest wyjaśnić im, co się stało.

ROZDZIAŁ SZÓSTY

Kiedy Emanuel wszedł do sypialni, Elise leżała zapłakana. Podszedł do łóżka i

pogłaskał ją po włosach.

- Nie przeżywaj tego tak bardzo, Elise. Konstabl ma rację. Zrobiłaś, co mogłaś. Ktoś,

kto podjął taką decyzję, nie da się przekonać w ostatniej chwili.

- Ale wydawało się, że ona mnie słucha - zaszlochała Elise. - Przynajmniej przez

chwilę.

- Póki ja się nie pojawiłem. To chciałaś powiedzieć? - W jego głosie zabrzmiała

niepewność.

- Nie widziałeś jej.

- Nie, widziałem tylko ciebie. Zdziwiłem się, dlaczego wyszłaś o tak późnej porze.

Zdenerwowałem się i dlatego tak zareagowałem. Chyba nie sądzisz, że rzuciła się do rzeki

dlatego, że usłyszała mój głos?

Zaprzeczyła, mimo że w głębi serca takie właśnie żywiła obawy.

- Z początku mnie słuchała, ale potem nagle straciłam z nią kontakt. Stała nieruchomo

i wpatrywała się w mroczną głębię. A potem to zrobiła! - Elise znów wybuchnęła płaczem.

Emanuel położył się obok niej w ubraniu. Głaskał ją po włosach i plecach, mruczał

słowa pociechy, ze wszystkich sił starając się ją uspokoić.

- Tak cię kocham, Elise. Cokolwiek ci powiedziała Karolinę, pamiętaj, że bardzo cię

kocham. Z nikim innym prócz ciebie nie chcę dzielić życia. Przyznaję, że narobiłem wiele

głupstw, także po przyjeździe Signe do Kristianii, ale to się działo wbrew mej woli. Zupełnie

jakby mnie diabeł opętał. Ale to już przeszłość. Teraz zajęła się nią ta Islandka i nigdy więcej

jej nie zobaczę. Obiecuję.

A więc Karolinę mówiła prawdę! Jakie to jednak ma znaczenie teraz, gdy gdzieś w

lodowatym nurcie rzeki płynie z prądem ciało Mathilde, mijając wszystkie fabryki, opadając

wraz z masami wody pomiędzy potężnymi głazami i płatami lodu, które nie zdążyły od -

marznąć. Była martwa albo walczyła o życie, może próbowała wydostać się na ląd,

uświadomiwszy sobie nagle, jaki straszny grzech popełniła wobec swoich dzieci? Może

płacze albo woła o pomoc, a jej ciało powoli sztywnieje od chłodu? Może traci czucie w

palcach i nie ma już siły trzymać się niczego?

Może zdołaliby ją uratować, gdyby poszli dalej wzdłuż brzegu rzeki? Nie powinnam

była biec na posterunek, wyrzucała sobie. Trzeba było raczej pójść w odwrotnym kierunku.

Może Mathilde wcale nie roztrzaskała się o głazy przy wodospadzie, ale nurt porwał ją w

stronę zakola przy tkalni płótna żaglowego? Tam rzeka płynie leniwie i na pewno zdołałaby o

własnych siłach dopłynąć do brzegu. Gdyby ktoś jej pomógł i wyciągnął z wody...

- Jesteś pewien, że ona nie żyje? - odezwała się stłumionym głosem, trzęsąc się wciąż

jak w gorączce.

- Tak, Elise. - W jego głosie wyczuła ulgę, że nie przejęła się tym, co jej właśnie

wyznał. Ona jednak nie była w stanie myśleć o niczym poza wypadkiem Mathilde. - Przestań

się zadręczać! Nie miała szans przeżyć upadku do wodospadu. Nie tkwi gdzieś przy brzegu i

nie próbuje wydostać się na ląd. Miała dość czasu, by zmienić swoją decyzję, gdyby tylko

chciała. Nie ulękła się lodowatej wody, nie przeraził jej nawet huczący wodospad. Nic nie

mogło jej uratować!

Wstał, szybko się rozebrał i wsunął się pod pierzynę. Był nagi, nie włożył piżamy.

Uniósł jej nocną koszulę i delikatnie ją pieszcząc, ostrożnie w nią wszedł.

Otworzyła się przed nim i go przyjęła. Odwzajemniała pocałunki z niezwykłą

gwałtownością. Jakby namiętność mogła wymazać z pamięci okropne przeżycie, jakiego

doświadczyła.

Następnego dnia Emanuel wrócił do domu w przerwie obiadowej, żeby przypilnować

Hugo, a Elise w tym czasie udała się do Oline. Nie było jej lekko na sercu. Nie była pewna,

czy policjanci zdążyli już przekazać tragiczną wiadomość.

Dzień był pogodny, wiosenny. Ptaki śpiewały, topniał śnieg, kapało z dachów.

Rozejrzała się dokoła zdziwiona, że nic się nie zmieniło. Ludzie zajmowali się swoimi

codziennymi sprawami, jakby nic się nie stało, nic się nie zdarzyło. Tymczasem młoda matka

odebrała sobie życie, rzucając się do wodospadu, a dwoje małych dzieci gdzieś tu, w mieście,

zostało sierotami. Powinna szaleć wichura, lunąć rzęsisty deszcz. Wiosenne słońce zaś

zapowiadało nadejście kolejnego lata z ciepłem, optymizmem, radością i nadziejami.

Wyglądało to na szyderstwo.

Elise obawiała się spotkania z Oline. Nie widziała się z nią od tamtej pory, kiedy się

na nią natknęła w poczekalni u doktora. Była rozgoryczona i niepocieszona po stracie

najmłodszego synka. Teraz, po wielu miesiącach wykonywania nowej pracy, z pewnością nie

będzie usposobiona łagodniej.

Przypomniała sobie ten dzień, gdy przyszła odwiedzić Oline i zastała ją śpiącą w

łóżku. Dzieci musiały sobie radzić same. Ciasne podwórko przy niewielkim drewnianym

domu było ciemne i nieprzyjemne, podobnie jak samo mieszkanie. Elise pomyślała, że będzie

szczęśliwa, mając to już za sobą.

Zapewne Oline nadal pracuje nocami i odsypia za dnia. Jeśli zaśnie kamiennym snem,

trzeba ją będzie obudzić, co z pewnością nie poprawi jej humoru. Ale trudno, musi się

dowiedzieć, co się stało z jej siostrą. Może Oline o niczym nie wie? Może policja ustaliła,

gdzie Mathilde umieściła dzieci, i powiadomiła o jej śmierci tylko opiekunów?

Elise dotarła do celu. Odwiedziła to miejsce mniej więcej przed rokiem. Powinna

przychodzić tu częściej, mimo że Oline nie wyraziła takiego życzenia. Na pewno nie chciała,

by dawne koleżanki zobaczyły, czym się teraz zajmuje.

Uderzył ją w nozdrza smród kocich sików i cuchnących ubikacji. Na ponurym,

opuszczonym podwórzu nie zauważyła żywej duszy. Zapukała do drzwi, a ponieważ nikt nie

odpowiadał, uchyliła je.

- Oline?

Pomimo jaskrawego wiosennego słońca na dworze, w izbie panował mrok. Gdy

wzrok Elise przywykł do ciemności, dostrzegła skuloną postać na brzegu łóżka. Siedziała z

twarzą ukrytą w dłoniach.

- Oline? - powtórzyła.

Oline powoli uniosła głowę, ale nie odezwała się.

- To ja, Elise. - Weszła do środka i zamknęła za sobą drzwi. W kącie zauważyła

gromadkę małych dzieci zajętych zabawą. Były blade, wychudzone, ubrane w łachmany.

- Co? - zapytała Oline, posyłając jej wrogie spojrzenie.

- Tak mi przykro, ale przynoszę smutną nowinę.

- Myślisz, że ja nie wiem?

Elise zamilkła i popatrzyła na nią zdumiona.

- Była tu już u ciebie policja?

Oline pokiwała głową, umykając spojrzeniem. Elise usiadła obok niej na brudnym

łóżku i rzekła:

- Robiłam, co mogłam, by ją od tego odwieść.

Oline nie odezwała się, ale nie wydawała się też zdziwiona.

- Zauważyłam ją przypadkowo i próbowałam jej przemówić do rozsądku.

Oline nadal milczała.

- Bałam się, że policja powiadomi o tym, co się stało, tylko tych, którzy zaopiekowali

się dziećmi. Uważałam jednak, że powinnaś się o tym dowiedzieć jak najprędzej.

Oline posłała jej szydercze spojrzenie.

- A jak sądzisz, kto musi się zająć jej dziećmi? Może dyrektor? Elise doznała nagle

olśnienia i zerknęła w stronę kąta, gdzie bawiły się dzieci. Przypuszczenie stało się

pewnością.

- Ale jak ty sobie poradzisz? - zapytała wstrząśnięta.

- A czy ktoś mnie o to pytał?

Najmłodsze dziecko nagle wstało i chwiejąc się, niepewnie podeszło do nich.

Popatrzyło na Elise i zapytało:

- Mama? - Dziewczynka wyglądała tak, jakby się miała zaraz rozpłakać. Usta

wykrzywione w podkówkę zadrżały. Oczy miała duże, przestraszone. Czaiła się w nich

rezygnacja. Elise nie widziała nigdy takiego wzroku u małego dziecka.

Oline odsunęła dziecko w odruchu irytacji.

- Wynocha! Ty też - dodała, zwracając się do Elise. - Muszę się wyspać. Wiesz chyba,

że pracuję całymi nocami!

Elise wstała i z ociąganiem skierowała się do drzwi.

- Pomyślałam, że może bym mogła ci w czymś pomóc.

- Idź, mówię! - warknęła Oline. Głos miała podobny do głosu Mathilde, która tak

samo wołała do niej poprzedniego dnia. Elise nie posłuchała jej i teraz też zwlekała. - Czego

jeszcze chcesz? Idź stąd, do diabła!

Jedno z dzieci rozpłakało się, Elise uznała więc, że lepiej zniknąć.

Biegła przez całą drogę do domu. Tłumiła w sobie płacz, ale gardło miała całkiem

ściśnięte. Zamiast pomóc, tylko pogorszyła sprawę, odwiedzając Oline. Poczuła się całkiem

bezradna. Nawet nie zdołała wypowiedzieć słów pociechy. Jak jednak pocieszyć kogoś w tak

beznadziejnej sytuacji? Nie zdołała powstrzymać Mathilde i nie potrafi pomóc Oline.

Płacz zamienił się w złość. Przeklęci fabrykanci! To oni powinni odwiedzić Oline.

Najpierw tego dnia, gdy została wyrzucona z pracy. Stanąć twarzą w twarz z jej biedą,

poczuć na własnej skórze rozpacz i rozgoryczenie. Niechby zrozumieli, jak to jest być źle

opłacaną robotnicą. Potem powinni ją odwiedzić ponownie rok później, by zobaczyć, co się z

nią stało. By jej dzieci nie umarły z głodu, poszła sprzedawać się na ulicy.

Nagle w jej uszach zadźwięczały słowa teścia, Hugo Ringstada: „Powinnaś to spisać,

Elise. Może przyszłe pokolenia wyciągną z tego jakąś naukę”.

Zadrżała. Czemu właśnie teraz przypomniało jej się to, o czym mówił teść? Przecież

w ogóle nie wracała myślami do ich rozmowy i nie roztrząsała tego, o czym mówili.

Spisać to... „Może powinnaś wziąć na poważnie słowa ojca” - mówił Emanuel.

Ona ma pisać? Ona, która nie napisała nawet zdania, odkąd ukończyła szkołę

powszechną? W jaki sposób potrafiłaby wyrazić swoje myśli i uczucia?

Kiedy weszła do domu, Emanuel potrząsał energicznie kołyską. Hugo darł się

wniebogłosy, a on wydawał się całkiem bezradny. Elise pośpiesznie wzięła na ręce synka i

zauważyła, że jest całkiem przemoczony.

- Dziękuję. Mam nadzieję, że zdążyłeś coś zjeść. Pokiwał głową i zapytał:

- Jak poszło?

- Była już powiadomiona.

- Nie dowiedziałaś się, czy znaleziono ciało? Elise pokręciła głową.

- Oline jest całkiem zdruzgotana. Trudno z niej cokolwiek wyciągnąć.

Ściągnął z wieszaka płaszcz i kapelusz.

- Muszę iść, bo już jestem spóźniony.

Kiwnęła, nie patrząc na niego. Bała się, że wybuchnie płaczem, jeśli jeszcze przez

chwilę będzie o tym rozmawiać. Podszedł do niej i ją pocałował.

- Tak się cieszę, Elise, że znów jest między nami dobrze. Zmusiła się do uśmiechu,

ale w duchu wzdrygnęła się. Dobrze, między nimi?

ROZDZIAŁ SIÓDMY

Kiedy kilka dni później Emanuel przyszedł na przerwę obiadową, Elise od razu

poznała, że coś jest nie tak. Dowiedzieli się, że ciało Mathilde znaleziono u ujścia rzeki Aker

do fiordu, ale chyba nie to było przyczyną złego humoru męża. Nie spodziewała się go

właściwie o tej porze. Uprzedzał, że ma dużo pracy i zostanie w biurze do późnego wieczora.

- Co się stało?

- Czemu pytasz?

- Bo widzę, że coś cię gnębi.

Wydawał się zakłopotany, nie miał odwagi popatrzeć jej w oczy. Nagle naszło ją

niemiłe przeczucie, że ma to jakiś związek z Signe. Zapytała więc wprost:

- Dowiedziałeś się, czy Islándica znalazła dla Signe jakieś miejsce? Pokiwał głową.

- Tak. Nie... To znaczy... Ona nie musiała szukać. Signe otrzymała pomoc z innej

strony. - Odwrócił się do niej plecami, zdejmując płaszcz.

- Z innej strony?

- Przyjechał ojciec i ją zabrał.

Elise, która skierowała się w stronę pieca, stanęła jak wryta i odwróciła się do

Emanuela.

- Twój ojciec ją zabrał? Jak to rozumieć?

- Mama chce, żeby Signe osiadła w Ringstad, skoro spodziewa się mojego dziecka.

Elise otworzyła usta ze zdumienia, a kiedy wreszcie odzyskała mowę, krzyknęła z

przyganą:

- Chyba nie mówisz tego poważnie! Podszedł do niej i objął ją ramionami.

- Niech oni sobie robią, co chcą. Zresztą i tak odwrócili się ode mnie. Tamtego

wieczoru u Carlsenów ojciec zapowiedział, że pozbawi mnie dziedzictwa. Może teraz

przekażą dwór Signe? Nic mnie to nie obchodzi. My mamy siebie, a nasza miłość jest o wiele

więcej warta.

Oddychała z trudem, zupełnie jakby ktoś ją dusił. To nie może być prawda! - myślała.

Chyba rodzice Emanuela nie są aż tacy podli? Żeby pominąć własnego syna i przekazać

majątek dziewczynie, która uwiodła żonatego mężczyznę? To wprost nie uchodzi!

- Nie chce mi się wierzyć, że to prawda - wydobyła wreszcie z siebie. - Twój ojciec

zachowywał się tak miło i uprzejmie wobec mnie, kiedy tu był ostatnio. Zdawało mi się

nawet, że jest po naszej rozmowie, kiedy zobaczył to wszystko w innym świetle.

- Ale to nie on decyduje - oznajmił Emanuel, a w jego głosie pojawiła się nuta

goryczy.

- Przecież twoja mama też cię chyba kocha. Jedynego syna?

- No cóż, jeśli ów syn postępuje tak, jak mu mama każe. Ale najpierw wstąpiłem

wbrew jej woli do Armii Zbawienia, a potem ożeniłem się z tobą. A teraz znów ściągnąłem

na rodzinę jeszcze większy wstyd. Pewnie zamierza kłamać przed znajomymi i przedstawiać

Signe, córkę bogatego gospodarza, jako moją żonę i opowiadać z dumą, że oczekuje

pierwszego wnuka.

Elise wyrwała mu się z objęć i popatrzyła na niego z niedowierzaniem.

- To znaczy, że nie opowiedziała znajomym i rodzinie o Hugo? O nas? O ślubie?

- Tak mi się zdaje. Dla niej to straszny wstyd, że dziecko przyszło na świat dwa

miesiące za wcześnie. Nie otrzymaliśmy ani jednego listu z gratulacjami od nikogo z rodziny.

Ani prezentu, ani pozdrowień. Miałem swoje podejrzenia, lecz nie chciałem cię ranić,

opowiadając ci o tym.

- Ale ciotka Ulrikke domyśliła się wszystkiego już latem.

- Może mama wmówiła jej, że straciłaś dziecko. Inaczej skontaktowałaby się z nami.

Tego jestem pewien. Ciotka Ulrikke jest w gruncie rzeczy bardzo poczciwa i zyskuje przy

bliższym poznaniu. Ona nie odwróciłaby się od nas, nawet gdyby okazało się, że dziecko

urodziło się przedwcześnie.

- W takim razie dziwne, że jej tak długo nie widzieliśmy. Ani na Boże Narodzenie,

ani później.

- Mnie to nie dziwi - stwierdził Emanuel. - Znam, niestety, swoją matkę. Coś musiała

ciotce powiedzieć, coś jej nakłamała.

Elise odwróciła się od niego i podeszła do pieca. Wszystko się w niej buntowało.

- Chyba się mylisz, Emanuelu. Może twoi rodzice postanowili udzielić Signe

schronienia we dworze, póki nie znajdzie sobie pracy i porządnego mieszkania, ale to

niemożliwe, by zamierzali pozwolić pozostać jej na dobre. A tym bardziej przejąć dwór. -

Odwróciła się gwałtownie do niego i dodała zdenerwowanym głosem: - Oni jej przecież nie

znają! Nie mają pojęcia, co z niej za człowiek. Na jakiej podstawie sądzisz, że mają wobec

niej takie plany? Napisali do ciebie? A może rozmawiałeś z nimi przez telefon?

Emanuel skrzywił się i odpowiedział niechętnie:

- Signe mi powiedziała.

- A więc z nią rozmawiałeś?

- Musiałem sprawdzić, czy Olafia Johannesdottir znalazła dla niej jakieś schronienie.

Elise nie spuszczała z niego wzroku, mówiąc:

- No, a tymczasem Signe oznajmiła ci tę szokującą nowinę. Była dumna, triumfowała,

czy przymilała się do ciebie, tak jak zwykle?

Serce waliło jej z gniewu.

- Elise... proszę cię, nie zaczynajmy wszystkiego od nowa. Chyba rozumiesz, że

musiałem ją odwiedzić. Nie jestem tchórzem. Nie uciekam od odpowiedzialności!

Rozdygotana, nabrała głębokiego oddechu i oświadczyła:

- Nie, chyba nie jesteś tchórzem, Emanuelu. Nie jesteś jednak także szczególnie silny

i stanowczy. Co ci jeszcze powiedziała? Prosiła z płaczem, żebyś ją odwiedził?

Wił się jak piskorz, ale rzucił pośpiesznie:

- Jeśli już, to nie nazbyt często. Zresztą myślę, że mama nie zechce mnie widzieć na

oczy.

- Ale Signe nie ma nic przeciwko temu, by zamieszkać u twoich rodziców? Nie wstyd

jej?

- Nie zapominaj, że ona im wmówiła, że wziąłem ją gwałtem.

- Twój ojciec wie, że to nieprawda. Wzruszył ramionami.

- Twoje słowo przeciwko jej słowu. Ojciec już pewnie nie wie, komu wierzyć.

Elise sięgnęła po talerze, kubki i nakryła do stołu. Ręce jej drżały.

- Próbowałeś kiedyś uderzyć w stół i sprzeciwić się swojej matce, Emanuelu? Do

czego ona się posuwa? Przecież ty i ja jesteśmy prawowitym małżeństwem. Urodziło nam się

dziecko. Ona nie ma żadnego dowodu na to, że Hugo nie jest twoim synem. Karolinę, z tego,

co się domyślam, tylko insynuowała, że może być inaczej. Nie pojmuję, że twój ojciec się na

to godzi. Przecież dwór jest spuścizną po jego przodkach, a ty jesteś jego jedynym synem.

Jak więc może uczestniczyć w tej farsie?

- Elise, uspokój się. Nie znasz mojej rodziny na tyle, by móc się wypowiadać. Nie

miałem siły ci o tym mówić. Kiedyś, kiedy będę w lepszym nastroju, wyjaśnię ci wszystko,

choć i wówczas, jak sądzę, będzie ci trudno to pojąć. Ludzi pokroju mojej mamy trzeba

samemu poznać i z nimi pobyć, na własnej skórze odczuć ich charakter, bo posłuchać czy

poczytać o nich to za mało.

Nagle zrobiło jej się go żal. Emanuel zapewne miał całkiem inne życie, niż to sobie

wyobrażała, odwiedzając dwór Ringstad.

- Siadaj! Zjemy coś - rzekła przyjaźniejszym tonem. - Musisz mi dać trochę czasu,

bym się z tym oswoiła - dodała, nakładając mu na talerz ziemniaki i śledzia. - Jeszcze nie

słyszałam, by ktoś się zachowywał w podobny sposób. Zaczynam sobie nawet myśleć, że to

bardziej przekleństwo niż błogosławieństwo urodzić się w dobrobycie.

- Nie dla wszystkich, ale dla niektórych i owszem.

- To ja już wolę być biedna i mieć wokół siebie troskliwych ludzi. W Andersengarden

dzieliliśmy ze sobą radości i smutki. Jeśli pani Thoresen zabrakło mąki czy cukru, mama

dawała jej, nie prosząc o zwrot, mimo że każdy gram był dla niej cenny. A popatrz na

pijaków! Piją po kolei z jednej butelki, nawet najmniejszą zawartością dzieląc się z

kompanami. Emanuel pokiwał głową.

- Chyba więc zaczynasz rozumieć, dlaczego wybrałem życie w Armii Zbawienia. Nie

kierowały mną jedynie szlachetne pobudki. Pomimo biedy i nędzy przeżyłem tam bowiem

serdeczność i szczodrość, o jakiej w ogóle nie miałem pojęcia. - Przez chwilę jadł w

milczeniu. - Nie znaczy to jednak, że wolę żyć w biedzie. Może to z mojej strony

małostkowość, jednak tęsknię za tym, by mieć więcej pieniędzy, spożywać smaczne posiłki,

od czasu do czasu móc sobie pozwolić na wyjście do restauracji, do teatru, bywać na

przyjęciach. Ale równocześnie znajduję u tutejszych ludzi coś, czego próżno szukać u

mieszkańców drugiego brzegu Aker. Nie wiem dokładnie, co to jest, a sporo nad tym

rozmyślałem. U bogaczy dzieci nie sypiają razem z rodzicami. Często boją się ciemności i są

samotne, podczas gdy rodzice wychodzą i się bawią. U biedaków dzieci leżą ciasno, tak że

żadne nie ma nawet szansy zaznać samotności, i nie boją się, że zostaną same. Rzadko

porównują się do tych bogatych. Po prostu akceptują, że świat już taki jest. Nieraz mnie to

zdumiewało.

Elise zauważyła, że Emanuel jest bardziej rozmowny niż zwykle. Domyślała się

dlaczego. Dyskutując na temat stosunków społecznych, unikał tego, co ich oboje oddzielało

coraz szczelniejszym murem i tworzyło między nimi coraz większy dystans. Elise nie zamie-

rzała dodatkowo komplikować sytuacji, nastawiając go wrogo do rodziców, ale przecież

wolno jej wypowiedzieć swoje zdanie.

Jeśli mama Emanuela zechce się z nim pogodzić i zaprosi go do domu, nie

zaakceptuje tego. Na samą myśl, że miałby odwiedzić dwór, gdy przebywać tam będzie

Signe traktowana przez gospodarzy niczym córka, poczuła wściekłość.

Emanuel skończył posiłek i wstał od stołu. Wydawał się w lepszym nastroju niż po

powrocie do domu. Pocałował ją, a potem sięgnął po płaszcz.

- Dziękuję za obiad, Elise. I dziękuję, że jesteś taka wyrozumiała. Uśmiechnął się i

wyszedł.

Elise stała przez chwilę na środku kuchni i kręciła głową. Jak to możliwe, myślała z

niedowierzaniem.

ROZDZIAŁ ÓSMY

Kiedy następnego dnia przed południem Elise wyszła do komórki po drewno, ku

swemu zdumieniu zauważyła w pobliżu małą bladą dziewczynkę, biednie ubraną, która na

rękach trzymała dziecko, a drugie prowadziła za rękę. Jeszcze większe zdziwienie ogarnęło

ją, gdy dziewczynka otworzyła furtkę i skierowała się w jej kierunku. Kto to jest, na Boga? -

pomyślała, czekając z naręczem drewna. Dziewczynka podeszła bliżej. Na jej szczupłej

twarzy malowała się stanowczość.

- Mama prosiła, żeby przekazać pozdrowienia i odprowadzić dzieci. Powiedziała, że

będziesz wiedzieć dlaczego.

Oznajmiwszy to, dziewczynka postawiła dziecko na ziemi, uwolniła się od drugiego,

odwróciła się na pięcie i pobiegła.

Elise stała jak skamieniała, niezdolna do jakiegokolwiek działania. Patrzyła na dwoje

wychudzonych dzieci w łachmanach i ku swemu przerażeniu odkryła, że je rozpoznaje. To

były dzieci Mathilde. Młodsza dziewczynka wpatrywała się w nią przez chwilę, ale nagle

zadrżały jej usta i wybuchnęła rozdzierającym płaczem, oglądając się za kuzynką, która

uciekała, jakby ją gonił sam diabeł.

- To córka Oline - wyjaśniła starsza z rodzeństwa z dziecinną dorosłością. Miała może

cztery, pięć lat, trudno było dokładnie ocenić, bo była chuda i niedożywiona, a na jej twarzy

malowało się dorosłe zmęczenie. - Powiedziała, że będziemy tu mogły zostać.

Elise poczuła zawrót głowy. Dzieci myślą, że tu zamieszkają! Oline przysłała je tutaj

z premedytacją. Może po to, żeby swoim ciężarem obarczyć innych, a może dlatego, że Elise

jako jedyna okazała jej współczucie. Boże drogi, co robić? - myślała gorączkowo. Ledwie jej

starczało pieniędzy na jedzenie. Mimo że pokój na poddaszu był wolny, więc miejsca mieli

dość, nie stać jej było, by wziąć na utrzymanie kolejne dwie osoby. Poza tym młodsze z

rodzeństwa wymagało jeszcze pełnej opieki.

Zrzuciła drewno na ziemię i wzięła na ręce płaczące dziecko, drugie zaś chwyciła za

rękę i skierowała się do drzwi domu.

- Wejdźcie do środka. Zrobię wam coś do zjedzenia - odezwała się głosem, który w

jej uszach zabrzmiał obco.

Młodsze dziecko przestało płakać, kiedy usłyszało o jedzeniu. W tej samej chwili

przybiegł Puszek i zamiauczał, domagając się pieszczot. Starsza dziewczynka przykucnęła, a

gdy go pogłaskała i poklepała, zaczął mruczeć zadowolony.

Elise wyjęła ostatnią kromkę chleba, resztkę masła i syrop, a w gardle ścisnęło ją,

jakby się miała za chwilę rozpłakać. Dlaczego Bóg jej to robi? Emanuel uważał już chłopców

za prawdziwy dopust Boży i nigdy się nie zgodzi, by przygarnąć jeszcze dwoje dzieci.

Dziewczynki jadły łapczywie, jakby dawno nie miały nic w ustach. Elise sięgnęła po

ściereczkę, zmoczyła ją w zimnej wodzie i usiłowała umyć brudne buzie. Popatrzyła na

starszą z dziewczynek I zapytała zdziwiona:

- Jak dałyście radę przejść same taką długą drogę?

- Olga niosła Berntine na rękach, a ja szłam sama.

- Jak ty masz na imię?

- Petra. Wiesz, że nasza mama nie żyje?

Elise wzdrygnęła się, usłyszawszy beznamiętne stwierdzenie dziecka.

- Tak, wiem, utonęła w rzece.

- Oline powiedziała, że rzuciła się z mostu. Miała dość dzieciarów i hałasu.

O Boże! Elise aż jęknęła w duchu. Jak Oline mogła powiedzieć coś takiego? Teraz

Petra pewnie myśli, że jest winna śmierci matki.

- To nie całkiem prawda - zaczęła ostrożnie. - Mama straciła pracę i nie miała

pieniędzy na jedzenie. Myślała, że lepiej wam będzie u Oline. Ona zarabia więcej.

Wydawało się, że Petra jej nie słucha, bo zapytała:

- Znaleźli ją?

Elise pokiwała głową.

- Przepłynęła całą rzekę w dół?

- No, może nie całkiem płynęła, raczej unosił ją porywisty nurt.

Elise pomyślała, że skoro dziecko rozmawia o tym tak otwarcie, to chyba ona też nie

powinna unikać odpowiedzi.

- A kiedy mama wróci?

Elise poczuła na sercu żelazną obręcz. Takie małe dzieci nie rozumieją, że jak ktoś

umrze, to już nigdy nie wróci! Dziewczynka patrzyła na nią uważnie, jakby prześwietlając ją

wzrokiem, Elise nie była więc w stanie jej okłamywać.

- Teraz mama jest w niebie - odpowiedziała spokojnie. - Kiedy będziesz stara i

umrzesz, spotkasz się z nią.

- Okropnie kłamiesz.

Elise popatrzyła na nią zdumiona i spytała:

- Nigdy nie słyszałaś o Bogu? Dziewczynka pokręciła głową.

- To ja ci opowiem, ale najpierw musicie się najeść.

Zjadły i wylizały talerze, nie pozostawiając nawet okruszyny. A potem zeszły ze

stołków i w kącie przy palenisku zauważyły rozstawione żołnierzyki Pedera. Usiadły więc

tam i zajęły się zabawą.

Elise przewinęła Hugo i przystawiła go do piersi, zastanawiając się gorączkowo, co

zrobić. Emanuel będzie musiał pójść do Armii Zbawienia i poprosić o pomoc. Może Torkild

Abrahamsen znajdzie jakąś radę? Słyszała, że ostatnio Armia Zbawienia otworzyła w

Kristianii nowy sierociniec. Nie wiedziała jednak gdzie.

Kiedy skończyła karmić synka, dziewczynki nadal siedziały cichutko w kącie i się

bawiły. Jednak jest różnica pomiędzy chłopcami a dziewczynkami, pomyślała. Chłopcy robią

o wiele więcej hałasu.

Wyszła na dwór, by wnieść drewno, które rzuciła na ziemię. Zdziwiła się, ujrzawszy

przy furtce posłańca. Gdy ją dostrzegł, zapytał głośno:

- Elise Ringstad?

- To ja - odpowiedziała i zdziwiona wyszła mu na spotkanie. Czyżby przyszedł do

niej jakiś list?

Zaciekawiona odebrała kopertę i szybko wróciła do środka. Pismo wydawało jej się

znajome. Pośpiesznie, lecz ostrożnie, by nie zniszczyć koperty, otworzyła list. Ze złożonej na

pół kartki wypadły banknoty, więcej, niż kiedykolwiek widziała naraz. Spadły na podłogę, a

ona wpatrywała się w nie oniemiała, nic nie pojmując.

Otrząsnąwszy się z głębokiego szoku, schyliła się pośpiesznie i podniosła pieniądze.

W sumie było trzysta koron!

Serce waliło jej w piersi. Poczuła się dokładnie tak samo jak tego dnia, gdy dostała

maszynę do szycia. Była przekonana, że to jakieś nieporozumienie, nie miała odwagi nawet

się łudzić, że to dla niej. Dopiero gdy przeliczyła pieniądze i położyła ostrożnie na stole, sięg-

nęła po załączony list:

Kochana Elise!

Mam nadzieję, że nie pogniewasz się na mnie za to skromne wsparcie, które Ci

przysyłam. Słyszałem, że zaopiekowaliście się małym chłopcem sierotą i cieplej mi się zrobiło

na sercu. Domyślam się jednak, że nie jest Ci łatwo wykarmić sześć osób. Niech Bóg Cię

błogosławi, moje dziecko!

Serdecznie pozdrawiam Teść

PS. Moglibyśmy się umówić, że pozostanie to między nami?

Łzy napłynęły jej do oczu. Z trudem przełknęła ślinę. Wyjrzała przez okno na błękitne

niebo i pomyślała, że stoi za tym jakaś nadprzyrodzona siła. Skąd pan Ringstad mógł

wiedzieć, że właśnie dziś Elise znajdzie się w tak rozpaczliwej sytuacji? Czy Bóg miał wobec

niej jakieś plany, że zesłał jej pieniądze krótko po tym, gdy na jej progu pozostawiono dzieci

Mathilde? Nie mogła się uwolnić od myśli, że za tym wszystkim kryje się jakiś głębszy sens.

Zaniosła pieniądze do sypialni i schowała je w najwyższej szufladzie komody.

Córeczki Mathilde widziały pieniądze, ale nie sięgną tak wysoko.

Na szczęście Emanuel nie pojawił się w domu w przerwie obiadowej, więc miała

więcej czasu, by się zastanowić nad sytuacją, w jakiej się znalazła. Nie mogła zaprowadzić

dziewczynek z powrotem do Oline. Widziała, jak ona je traktuje i jak nędznie wygląda w jej

mieszkaniu. Nie, powinna się raczej skontaktować z pastorem albo z Armią Zbawienia.

Hermansen otrzymywał zasiłek z gminy na sierotę, którym się opiekował, ale pani

Berg, której powodziło się trochę lepiej, nie dostawała żadnego wsparcia. Póki Emanuel i ona

wykonują pracę zarobkową, nie mają chyba żadnych szans na jakąkolwiek pomoc, mimo że

Evert nie jest członkiem rodziny. Zresztą Emanuel nigdy by się nie zgodził, by ubiegać się o

jakikolwiek zasiłek. Chybaby się spalił ze wstydu.

Gdy tylko chłopcy wrócili ze szkoły, wyjaśniła im szybko sytuację i poprosiła, by

przypilnowali Hugo i dziewczynek, gdy ona pobiegnie do Anny sprawdzić, czy czasem nie

ma u niej Torkilda.

Dobiegała do bramy, gdy ze środka pośpiesznie wyłoniła się jakaś postać i omal nie

zderzyli się ze sobą.

- Elise? - Johan ucieszył się zaskoczony. - Tak dawno cię nie widziałem. Jak wam się

mieszka w domu starego majstra?

Opowiedziała mu, co się zdarzyło. Popatrzył na nią przerażony.

- Stałaś tam i widziałaś, jak ona rzuciła się do wodospadu?

- Usiłowałam jej przemówić do rozsądku i przez chwilę nawet wydawało mi się, że

mnie posłucha, ale ona nagle rozmyśliła się.

- Boże drogi! - Johan był wyraźnie wstrząśnięty. - A dziś jej siostra podrzuciła ci

osierocone dzieci?

- Pomyślałam, że zapytam Torkilda, gdzie by je można było umieścić.

- Nie ma go tu teraz. Podjął pracę sprzedawcy w sklepie mięsnym w Ostern, a dla

Armii pracuje wieczorami.

Nagle Elise uświadomiła sobie, że nie widziała Johana po tym, gdy Anna nauczyła się

chodzić.

- Wiesz, nigdy nie myślałam o tym, że życie składa się z takich sprzeczności -

odezwała się zamyślona. - Kiedy zobaczyłam Annę stojącą na środku kuchni, ogarnęła mnie

niewysłowiona radość. Zdawało mi się, że nic nie może mnie już więcej zasmucić. Tymcza-

sem krótko po tym nieszczęścia jedno za drugim zwaliły mi się na głowę. - Próbowała się

uśmiechnąć.

- Zdarzyło się jeszcze coś złego?

- Nic, co by się mogło równać z tragedią Mathilde. Umilkli.

Johan przyglądał się jej z zadumą i zagadnął po chwili:

- Słyszałem, że przygarnęliście Everta. Jesteś dobrym człowiekiem, Elise!

Pokręciła głową.

- Lubię Everta, więc nie było to dla mnie trudne. Gorzej z Emanuelem. On nie jest

przyzwyczajony do dzieci. Z początku narzekał, że jest ich za dużo, ale w końcu jakoś

przywykł.

Johan milczał zapatrzony i odezwał się nagle:

- Prawie zapomniałem, jaka jesteś śliczna, zwłaszcza gdy się uśmiechasz.

- Bzdury - skwitowała, ale poczuła, że się rumieni, więc tylko machnęła ręką

zakłopotana. - Co słychać u Agnes?

- Nie wiem. Nie spotykam jej często. Każde z nas żyje własnym życiem. Ja rzeźbię i

rysuję, a ona udziela się towarzysko.

Elise zaśmiała się.

- Zawsze taka była. Uwielbia spotykać się z ludźmi, wychodzić i rozmawiać z innymi.

Łatwo nawiązuje znajomości.

- A ty? Masz okazję spotykać się ze znajomymi?

Elise znów się roześmiała, a Johanowi zdawało się, że słońce zaświeciło jaśniej.

- Mam tyle pracy przy Hugo i chłopcach! Prowadzenie domu i przygotowywanie

posiłków też pochłania dużo czasu. Poza tym dostałam od teścia maszynę do szycia i

uszyłam suknię dla klientki.

- Postanowiłaś więc zostać krawcową? Wzruszyła ramionami.

- To zależy, czy dostanę jeszcze jakieś zamówienia.

- Czyżby klientka, dla której szyłaś, nie była zadowolona? Elise nie miała ochoty o

tym mówić, stwierdziła więc tylko:

- Owszem, w dodatku zapłata jest dość kiepska. Zastanawiam się, czy nie poszukać

innego zajęcia.

- Jesteś taka mądra, byłaś prymuską w szkole. Nie mogłabyś się zająć czymś, co

pozwoliłoby ci wykorzystać swoje zdolności?

- Nie mam pojęcia, o jakich zdolnościach mówisz?

- Mogłabyś się nauczyć pisać na maszynie i zostać sekretarką.

- Musiałabym mieć wyższe wykształcenie.

- Albo poszukać pracy w telegrafie.

- Obawiam się, że tam też nie wystarczy jedynie szkoła powszechna.

- Pisałaś bardzo dobre wypracowania - uśmiechnął się i dodał żartobliwie: - Mogłabyś

zostać pisarką, tak jak Camilla Collett i Marie Michelet.

- Słyszałeś kiedyś o robotnicy znad Aker, która zostałaby pisarką? - roześmiała się

rozbawiona jego żartem.

- Byłabyś pierwsza.

Nagle Elise przypomniała sobie o dziewczynkach i pożegnała się pośpiesznie.

- Skoro nie ma Torkilda, to wracam do domu. Annę odwiedzę innym razem, kiedy

będę miała więcej czasu.

- Może spróbuj poszukać rady w ośrodku pomocy w Sagene? Pokiwała głową

zamyślona i dodała:

- Zajdę też do Effata i popytam ludzi z parafii.

- A może zrobiłabyś to co Kajsa? - podpowiedział wesoło. - U niej w domu aż roiło

się od dzieciaków, bo pilnowała ich w tym czasie, gdy ich mamy pracowały w fabryce.

Elise uśmiechnęła się i stwierdziła:

- To by się chyba u nas nie udało.

Ruszyli razem w kierunku mostu. Johan też wracał do domu.

- Byłoby miło, gdybyście z Emanuelem odwiedzili nas kiedyś. Ale może to nie

najlepszy pomysł?

- Raczej nie, Johanie.

- Nadal jest zazdrosny? Przecież chyba wie, że to, co nas łączyło, należy do

przeszłości.

Pokiwała głową i przypomniała sobie o Signe. Nie, to nie Emanuel miał powody do

zazdrości.

Johan chyba coś zauważył, bo zatrzymał się i położył jej dłonie na ramionach.

- Wiem, że nie powinienem o tym mówić, ale wiem od Hildy o tej dziewczynie.

Elise poczuła gniew. Ufała siostrze i nie sądziła, że właśnie ona się komuś wygada.

- Ona nie plotkowała, Elise. Bardzo się o ciebie martwi, więc poprosiła mnie o

pomoc. Nie wspomniałem o tym nawet słowem ani Agnes, ani nikomu innemu. Nigdy bym

tego nie zrobił. Odpowiedziałem Hildzie, co jest zgodne z prawdą, że trudno mi ci pomóc,

jeśli nie mogę się nawet pokazać w pobliżu domu starego majstra. Bardzo byłem jednak

poruszony z twojego powodu i nie mogę przestać o tym myśleć. Ona nadal mieszka u

Carlsenów?

Elise pokręciła głową i rzekła niechętnie:

- Wolałabym, żeby Hilda nie wspominała ci o tym. Co się stało, to się nie odstanie.

Muszę się nauczyć z tym żyć. Dziewczyna, o której mowa, na szczęście nie mieszka już u

Carlsenów, wyjechała z miasta i osiadła na wsi. Staram się wymazać z pamięci całą tę

historię.

Popatrzył na nią urażony.

- Nie musisz przede mną kłamać, Elise. Wiesz, jak cię kocham, i nigdy nie

uczyniłbym niczego, co mogłoby ci zaszkodzić. Jeśli chcesz z kimś pogadać, możesz mi

zaufać. Znasz Agnes, ona ma w okolicy samych znajomych i przynosi do domu różne

nowiny. Ostatnio spotkała jedną ze służących od Carlsenów i dowiedziała się tego i owego.

Elise westchnęła i pokręciła głową zrezygnowana.

- Czasami się zastanawiam, czy plotka nie jest naszym największym wrogiem.

Potwierdził, przyglądając się jej z powagą.

- No to wiesz już wszystko - powiedziała.

- Może tak, może nie. Widzę jedynie, że nie jesteś szczęśliwa. Nie mogę niczego

zmienić, ale pamiętaj, że zawsze możesz na mnie liczyć i gdy zajdzie taka potrzeba,

wypłakać się na moim ramieniu.

Ścisnęło ją w gardle, ale przełknęła łzy.

- Dziękuję, Johanie. Ale to prawda, co powiedziałam. Signe wyjechała z Kristianii.

Muszę o wszystkim zapomnieć, żebym mogła żyć dalej.

- Czy masz możliwość zapomnieć?

Zrozumiała, co miał na myśli, ale nie chciała o tym rozmawiać. Na szczęście nie

wiedział wszystkiego. Wątpliwe, by służące Carlsenów podsłuchały, co się wydarzyło po

przeprowadzce Signe ze wzgórza Aker do miasta. Zresztą nawet gdyby Johan znał całą

prawdę, nic by to nie pomogło. Nie zniosłaby jego współczucia i litości.

- Śpieszę się. Chłopcy muszą biec do pracy, a obiecali przypilnować Hugo i

dziewczynki do mojego powrotu.

- Wiesz, gdzie mnie znaleźć.

Kiedy rozstali się przy moście, przypomniało jej się jego żartobliwe stwierdzenie, by

zajęła się pisaniem.

Najpierw Ringstad, a teraz Johan. Może w tym jest jakiś sens?

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

Gdy Elise weszła do domu, od razu zauważyła, że chłopcy oczekiwali jej

niecierpliwie, obawiając się spóźnić do pracy. Dziewczynki nadal siedziały w kąciku na

podłodze i pogrążone w zabawie żołnierzykami, zapomniały o bożym świecie. Hugo spał.

Elise wyprawiła chłopców i z lękiem myślała o powrocie Emanuela. Będzie musiał

popilnować Hugo i dziewczynek, żeby mogła pójść do ośrodka pomocy i do Effata.

Zamyślona weszła do sypialni, otworzyła najwyższą szufladę komody i jeszcze raz

zajrzała do koperty. Nie mogła wprost uwierzyć, że to prawda. Przypomniała sobie jednak

dopisek w liście teścia: „Czy moglibyśmy się umówić, że pozostanie to między nami?” Z ja-

kiegoś powodu nie chciał, by Emanuel się o tym dowiedział. Dlaczego? Nie ufał własnemu

synowi?

Wsunęła kopertę z powrotem do szuflady pod bieliznę, a wyjęła notesik, który kupiła

w sklepie za 10 ore. Miała wyrzuty sumienia, że pozwala sobie na taki zbytek, bo mogła za tę

samą cenę dostać zeszyt makulaturowy, spięte igłami stare gazety, i na nich zapisywać.

Sięgnęła też po ogryzek ołówka, siadła przy stole i zaczęła pisać.

W pierwszej chwili zamierzała zanotować jedynie dla siebie to, co się zdarzyło

Mathilde oraz jak ona sama to przeżyła. Chciała sprawdzić, czy potrafi wyrazić słowami, jak

bardzo poruszyło ją samobójstwo Mathilde, która osierociła dwoje dzieci.

Z początku zastanawiała się nad każdym słowem, z trudem wyszukując właściwego.

Denerwowała się, wycierała gumką, poprawiała. Potem doszła jednak do wniosku, że spisze

po prostu swoje myśli, nie zastanawiając się, czy zdania brzmią dobrze, czy nie. Później

będzie mogła je nieco upiększyć albo sformułować na nowo. Wytłumaczywszy sobie, że

pisze list do samej siebie, i nikt tego przecież nie będzie czytać, poszło jej o wiele łatwiej.

W myślach znów przeniosła się do tamtej chwili, kiedy w ciemnościach zauważyła

jakąś postać na moście. Opisała swoje uczucia, paraliżujący strach, panikę, która ją ogarnęła,

gdy zrozumiała, że poza nią nie ma nikogo, kto mógłby zapobiec nieszczęściu. Zanotowała,

jak powoli podchodziła do zdesperowanej młodej matki, ale bała się zanadto zbliżyć,

odezwać się czy wykonać jakiś ruch, który by ją sprowokował do skoku. Odtworzyła

rozmowę między nimi, zaznaczyła, jak desperacko próbowała odwrócić uwagę dziewczyny, i

odmalowała swój strach, gdy zauważyła, że dziewczyna odrywa nogę od podłoża i przestaje

jej słuchać.

A kiedy doszła do kulminacyjnego momentu, gdy Mathilde zniknęła w czarnej głębi,

wszystko ożyło w niej na nowo. Łzy popłynęły jej po policzkach, a równocześnie nie po raz

pierwszy poczuła bunt, wyjaśniając, co popchnęło młodą matkę do podjęcia ostatecznego

kroku. Wzburzona opisała małą dziewczynkę, która dowiedziawszy się, że jej mama nie żyje,

popatrzyła z dorosłą powagą na szarej, apatycznej twarzy i zapytała, kiedy mama wróci.

Elise zapisała cały notesik, a gdy skończyła, czuła się kompletnie wyczerpana. Wstała

z trudem ze stołka i poszła do sypialni schować notes razem z kopertą z pieniędzmi.

W tym samym momencie rozległo się pukanie do drzwi. Przyszedł ten sam posłaniec,

który wcześniej przyniósł pieniądze od Karolinę. Wręczył jej kopertę i powiedział:

- Panienka prosiła, żeby przekazać.

Po czym odwrócił się i zniknął za węgłem domu.

Elise otworzyła kopertę, ale tym razem bez ciekawości. W środku leżał banknot

pięciokoronowy, a na karteczce znajomym równym pismem było napisane:

Przepraszam, Elise, ale ostatnio nie miałam przy sobie dość pieniędzy, by Ci zapłacić.

Nie pamiętam, czy Cię powiadomiłam, że materiał na bluzkę możesz odebrać, kiedy Ci

będzie pasowało?

Elise uśmiechnęła się kwaśno. Ależ, Karolinę, nie kłam, z pewnością miałaś dość

pieniędzy. I nie zapomniałaś, co mi napisałaś, tyle że się boisz stracić taką tanią krawcową.

Skoro nie przyszłam po materiał na bluzkę, Karolinę domyśliła się pewnie, że w ogóle

nie zamierzam się u niej więcej pojawić. Bo choć krawcowe nie zarabiają kroci, Karolinę

musiała zdawać sobie sprawę, że zapłaciła stanowczo za mało za uszycie aksamitnej sukni,

pomyślała Elise. Z liściku wywnioskowała zaś, że panna Carlsen jest zadowolona i chciałaby

korzystać nadal z jej usług.

Elise odwróciła się do starszej z dziewczynek i zapytała:

- Zaopiekujesz się przez moment siostrą i małym Hugo, a ja pobiegnę szybko do

sklepu?

Petra pokiwała głową, nie przerywając zabawy.

Elise weszła pośpiesznie do sypialni, sięgnęła po dwa banknoty i pobiegła do sklepu

Magdy na rogu. Na szczęście była tylko jedna klientka, większość okolicznych mieszkańców

o tej porze pracowała w fabryce. Elise zauważyła, że Magda przygląda jej się z za-

ciekawieniem, gdy jej oznajmiła, że chce zapłacić wszystko, co jest jej winna, i dodatkowo

poprosiła o chleb, ser, kaszę, groch i marchew. Kupiła też cukier i kawę. W drodze do domu

zaszła jeszcze na chwilę do rzeźnika i kupiła mięso z kością. Postanowiła ugotować kapustę

na mięsie i zrobić niespodziankę Emanuelowi i chłopcom, gdy wrócą wieczorem. Poza tym

dziewczynki też muszą się porządnie posilić, bo pewnie od dawna nie najadały się do syta.

Poprzedniego wieczoru, gdy wsypywała do wody resztki kaszy, nawet nie marzyła o tym, że

dziś stać ją będzie, żeby ugotować kapustę na mięsie.

Biegła do domu zdenerwowana. Właściwie postąpiła zupełnie nierozważnie,

zostawiając Hugo pod opieką małej, obcej dziewczynki. Ale jak inaczej zrobiłaby zakupy,

skoro nikogo innego nie było w domu?

Na szczęście Hugo wciąż spał. Po raz pierwszy przespał tyle godzin! Petra i Berntine

zaś bawiły się wciąż w tym samym miejscu. Zapewne nigdy dotąd jeszcze nie miały w

rękach żołnierzyków.

- Ale jesteś dzielna, Petro - pochwaliła zdyszana dziewczynkę i wyłożyła zakupy na

stół, po czym nastawiła garnek z wodą, by na - gotować wywar mięsny i kaszę.

Zupa była prawie gotowa, gdy do domu przyszedł Emanuel.

- Ale ładnie pachnie! - zawołał od progu. Nagle zatrzymał się gwałtownie. - Kto to

jest, na Boga?

- To dzieci Mathilde. Obiecałam znaleźć im dom. Popatrzył na nią, nic nie pojmując.

- Jak to, obiecałaś to jej siostrze?

- No, niezupełnie. To znaczy... najstarsza córka Oline przyszła tu z nimi przed

południem. Oline chyba źle mnie zrozumiała, gdy powiedziałam, że chętnie pomogę.

- A więc obiecałaś jej pomoc, mimo że przygarnęłaś już trójkę dzieciaków i ledwie

nam starczy na masło! - oburzył się, a wciągając w nozdrza zapach zupy, zapytał: - Skąd

wzięłaś pieniądze na to, by ugotować zupę na mięsie?

- Posłaniec od Karolinę przyniósł pieniądze.

- A widzisz! Nie jest taka zła, za jaką ją uważasz. - Uśmiechnął się i zasiadłszy do

stołu, oznajmił: - Chętnie zjem jeszcze jeden obiad. Zupa z jadłodajni była niesmaczna.

Petra wstała z podłogi i z ociąganiem podszedłszy do stołu, głodnym wzrokiem

wpatrywała się w jego talerz. Emanuel posłał Elise gniewne spojrzenie, mówiąc:

- Możesz być tak miła i zabrać ją stąd?

Elise chwyciła Petrę za rękę i odprowadziła ją z powrotem do siostry, tłumacząc:

- Wy dostaniecie obiad później, Petro. Najpierw musi zjeść pan Ringstad.

Kiedy Emanuel wreszcie skończył, nalała dziewczynkom po talerzu zupy.

Emanuel popatrzył na nią, marszcząc brwi.

- Nie możesz im raczej dać chleba?

Elise umknęła spojrzeniem, ale oświadczyła stanowczo:

- Tutaj, nad rzeką, dzielimy się tym, co mamy. Mimo że nam się nie przelewało,

mama nigdy nie odmawiała jałmużny żebrakom. A kiedy nasi rodzice byli w pracy,

pakowaliśmy kromki chleba w gazetę i rzucaliśmy biedakom, którzy przychodzili na

podwórze, mając nadzieję na jakiś kęs. Tak robiły wszystkie dzieciaki i nie słyszałam, by

kiedykolwiek jakaś matka czy ojciec strofowali je z tego powodu. Emanuel nie odezwał się.

Po chwili zapytał:

- Dokąd zamierzasz pójść? Do Armii Zbawienia czy do misji? Popatrzyła na niego

zdumiona.

- Powinieneś chyba wiedzieć lepiej. Zdaje się, że Armia otworzyła tu w mieście

sierociniec.

- Nawet nie masz co próbować. Jest już przepełniony i wiele dzieci czeka w kolejce

na miejsce - odparł, a posyłając jej zrezygnowane spojrzenie, dodał: - Sama więc widzisz, co

narobiłaś. Przykro mi, ale nie mogę ci pomóc. Jak powiedziałem, jest nas tu już wystar-

czająco dużo.

Wyrzekłszy te słowa, włożył płaszcz i wyszedł, zapewne po to, by uniknąć kłótni.

Petra posłała Elise dziwne spojrzenie, nie błagalne ani przestraszone, raczej puste.

Elise nie wiedziała, czy dziewczynka, przysłuchując się rozmowie, zrozumiała, co zaszło.

Zapewne przywykła do ciągłych przykrości i straciła już wszelką nadzieję. Przyjmowała

wszystko, co się zdarzało, nie okazując żadnych emocji. Może dziewczynki zostawały w

domu same na całe dnie, gdy Mathilde szła do fabryki, zastanawiała się Elise. Wiedziały, że

muszą sobie same poradzić.

Co ja mam robić, na Boga? Tak czy inaczej muszę czekać, aż chłopcy wrócą z pracy.

Dopiero wtedy będę mogła pójść do ośrodka i zapytać, czy nie znają kogoś, kto

zaopiekowałby się dziećmi. Tyle że to będzie już bardzo późno, w porze, kiedy małe dzieci

powinny już spać.

Petra i Berntine bawiły się dalej po cichutku w kącie przy piecu. Hugo był

przewinięty i nakarmiony. Leżał sobie w kołysce, gaworząc wesoło i obserwując uważnie

smugę światła wpadającą przez drzwi wejściowe.

Elise przyniosła notes z szuflady komody i przeczytała to, co napisała wcześniej w

czasie dnia. Ogarnęło ją zdumienie, bo opowiadanie wydało jej się naprawdę dobre. Do tego

stopnia, że nie miała ochoty niczego poprawiać. Udało jej się wyrazić dokładnie to, co czuła,

kiedy stała przerażona na moście i próbowała przekonać Mathilde, by nie rzuciła się do rzeki.

Napisała o czymś, co sama przeżyła, dlatego ta historia jest taka dobra. Może ci

wielcy panowie w gazetach będą kręcić nosem, nie mając ochoty czytać o tragedii Mathilde?

A może ogarną ich wyrzuty sumienia i poczują się nieswojo po takiej lekturze?

Nieważne, postanowiła. Tak czy inaczej przepiszę to na czysto i wyślę do redakcji.

Kto nie ryzykuje, ten nie wygrywa.

Berntine zaczęła ziewać i przecierać oczki. Na dworze zapadł zmierzch. Za chwilę

będzie już za późno, by znaleźć dla nich miejsce na noc.

Nie wiedziała, ile czasu upłynęło od wyjścia Emanuela, gdy nagle usłyszała kroki i

jakieś głosy na zewnątrz. Do środka wszedł Emanuel, a za nim Torkild.

- Torkild słyszał o jakiejś kobiecie na Maridalsveien. Mieszkało u niej dwoje dzieci,

które przed miesiącem wróciły do rodziców.

Elise popatrzyła na niego zdumiona.

- Myślisz, że zechce znów wziąć do siebie dwoje dzieci? Pokiwał głową, unikając jej

wzroku.

- Prowadzi sklep z kapeluszami i interes chyba dobrze jej idzie, bo inaczej, starałaby

się o zasiłek z gminy.

- Nie sądzę, by to uczyniła - zaprotestował Torkild. - Mało kto dobrowolnie naraża się

na taki wstyd i upokorzenie. Najpierw trzeba ze szczegółami opowiedzieć wszystko

urzędnikowi, a przesłuchanie to jest bardzo nieprzyjemne. I jeśli w rodzinie są problemy

alkoholowe, na przykład ojciec przepija wypłatę, to rodzina nigdy więcej nie dostanie

zasiłku.

- Dziwne, a Hermansen dostawał - wtrąciła Elise.

- Tak, on zgarniał pieniądze bez żenady, pewnie kłamał na tych przesłuchaniach jak

najęty.

- Zabierzecie dziewczynki od razu dzisiaj?

- A mamy jakieś wyjście? - Emanuel popatrzył na nią dziwnie.

- Berntine, ta młodsza, jest bardzo śpiąca.

- Do Syverine nie jest daleko - Torkild uśmiechnął się uspokajająco do Elise,

najwyraźniej rozumiejąc ją lepiej niż Emanuel, i dodał przyjaźnie: - Nie martw się. Syverine

to bardzo serdeczna kobieta i kocha dzieci. Dziewczynki nie mogłyby trafić lepiej.

Powiedziała nam, że spadliśmy jej z nieba, bo bardzo tęskni za dziećmi, które od niej

wyjechały.

Elise odetchnęła z ulgą, a potem odwróciła się do Petry ze słowami:

- Słyszałaś, Petro? Zamieszkacie u bardzo miłej pani. Ucieszyła się, kiedy się

dowiedziała, że do niej przyjdziecie.

Petra popatrzyła na nią tym swoim pustym spojrzeniem, które wyrażało tak wiele.

- A dlaczego nie możemy zostać tutaj?

- Ponieważ ja mam już czworo dzieci i nie mam pracy.

- Tak jak moja mama?

- Tak, to znaczy... - Elise zerknęła bezradnie na Torkilda, a potem znów spojrzała na

Petrę. - Mój mąż zarabia pieniądze, ale to nie wystarczy, żeby utrzymać tyle dzieci. Teraz

musicie się pośpieszyć. Jest już późno Już dawno powinnyście być w łóżkach. Jutro postaram

się was tam odwiedzić.

Torkild wziął Berntine na rękę, a drugą podał Petrze. A kiedy już zbierał się do

wyjścia, nagle coś mu się przypomniało.

- Emanuel mówił, że potrafisz dobrze pisać, Elise. Znam redaktora z gazety „Verdens

Gang”, nazywa się Ola Thommessen. Jeśli chcesz, mogę mu pokazać to, co napisałaś. O ile

coś już napisałaś. Łatwiej zamieścić jakieś teksty, gdy ma się znajomości. Domyślam się, że

napisałaś coś, co dotyczy stosunków społecznych tu, nad Aker, tak?

Elise oblała się gorącem i z tłukącym się sercem wyjaśniła:

- Mój teść zachęcił mnie, bym spróbowała coś napisać. Naprawdę znasz redaktora z

„Verdens Gang”?

- Tak, on pochodzi z Borre, tak samo jak ja. Byliśmy sąsiadami. Podobno to dzięki

niemu ta gazeta stała się najpopularniejszym dziennikiem politycznym. Słyszałem, że

współpracują z nią najlepsi publicyści podejmujący tematy polityczne, literackie i naukowe.

Gazeta jest bardzo wpływowa i prezentuje liberalne poglądy. Jeśli jest coś, co cię zajmuje, i

chcesz zwrócić na to uwagę innych ludzi, to „Verdens Gang” jest właściwą dla ciebie gazetą.

- Torkild, musimy już iść! - Emanuel tracił cierpliwość.

Na pewno obawia się, żebyśmy nie musieli zatrzymać dziewczynek do jutra,

pomyślała Elise.

Gdy tylko wyszli z domu, Elise pośpieszyła do sypialni, wyjęła notes i jeszcze raz

przeczytała swoje opowiadanie.

- Tak, chcę! - powiedziała do siebie stanowczo. Ale na samą myśl, że przeczyta to

ktoś obcy, pociła się z nerwów. Mimo to wiedziała, że nie ma odwrotu. Przecież doradzili jej

to zarówno pan Ringstad, jak i Johan.

ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

Była tak podekscytowana, że w nocy nie mogła zasnąć. Następnego ranka

postanowiła pójść do sklepu Magdy i kupić papier, żeby przepisać na czysto całe

opowiadanie. A jeśli Torkild wstąpi, żeby opowiedzieć, co z dziewczynkami, da mu

dyskretnie kopertę, tak aby Emanuel nie zauważył.

Właściwie nie rozumiała, dlaczego nie chce w to wtajemniczać Emanuela. Zapewne

lękała się, że go rozczaruje, jeśli opowiadanie zostanie odesłane. Nie do końca też była

przekonana, czy jemu spodobałoby się to, co napisała.

Zdecydowała ostatecznie, że zaciśnie zęby i pójdzie do Karolinę po materiał na

bluzkę. Gdyby zaczęła wydawać pieniądze, które przysłał jej pan Ringstad, Emanuel

nabrałby podejrzeń. Przecież pięć koron od Karolinę nie starczy na długo. Może następnym

razem zapłaci więcej, skoro już się przekonała, że Elise nie da sobą pomiatać.

Pod pretekstem konieczności sprawdzenia, jak się czują dzieci Mathilde, poprosiła

Emanuela, by przyszedł do domu w przerwie obiadowej.

Po drodze do niewielkiego domku Syverine na Maridalsveien wciąż wracała myślami

do spisanej przez siebie historii i dała się ponieść marzeniom. Gdyby tak jej opowiadanie

zostało przyjęte do druku!

Zaraz jednak sprowadziła siebie samą na ziemię. Przecież to nie takie proste!

Pamiętała, jak w szkole nauczycielka opowiadała o pisarzach, którym po wielekroć odsyłano

rękopisy, nim w końcu ktoś zgodził się wydrukować ich dzieło. Tak już jest, dlatego wszyscy

muszą wciąż ćwiczyć i się doskonalić. To samo zresztą Elise powiedziała Pederowi. Jeśli

chce się nauczyć czytać, musi ćwiczyć więcej, najlepiej kilka razy dziennie, zaraz po

powrocie ze szkoły, potem po powrocie z pracy, zanim położy się spać, i kiedy wstanie rano.

Ona też musi pisać więcej, by sprostać oczekiwaniom redaktorów gazet. Jedno opowiadanie

to za mało.

Pomalowany na czerwono dom Syverine, zadbany i schludny, przypominał nieco dom

majstra, tyle że był jeszcze mniejszy. Obok wejścia rósł krzak bzu. Gdy nadejdzie pora,

obsypie się na pewno bujnym kwieciem i roztoczy cudną woń. Wzdłuż rabatki, na której

teraz jeszcze nic nie rosło, leżały równiutko obok siebie kamienie. Zapewne niebawem wraz

z wiosną wzejdą tu tulipany, prymulki i fiołki, pomyślała Elise i ta myśl bardzo podniosła ją

na duchu. W oknie ze szprosami wisiały białe, wykrochmalone firanki wykończone zrobioną

na szydełku koronką, a na parapecie stała doniczka z kwitnącym obficie na różowo

kaktusem. Nie miała najmniejszej wątpliwości, że w tym domu mieszka bardzo skrupulatna i

pedantyczna osoba.

Zapukała i po chwili usłyszała odgłos kroków. Drzwi otwarły się szeroko i gościnnie,

a w nich ukazała się dobroduszna właścicielka. Elise ukłoniła się i przedstawiła:

- Nazywam się Elise Ringstad.

- O, żona tego ładnego pana? Proszę bardzo, zapraszam do środka! Dzieci właśnie

jedzą, ale zaraz wyjdziemy na słoneczko i będziemy zbierać na ulicy koński nawóz. Kiedy

jestem zajęta, w sklepie pomaga mi młoda dziewczyna. Wiosna niebawem zawita tu do nas i

musimy zadbać, by kwiaty i rośliny miały odpowiednie pożywienie. Mieszam koński nawóz

z ziemią i dodaję też do doniczek. Proszę spojrzeć, jak ładnie rosną te na parapecie.

- Od razu na nie zwróciłam uwagę. Musi pani mieć rękę do kwiatów.

Kobieta popatrzyła na nią ze zdziwieniem.

- A skąd ty kochanieńka pochodzisz? Z zachodniej części miasta?

Elise uśmiechnęła się. Kobieta sama mieszkała po zachodniej stronie rzeki, ale

widocznie nie zaliczała siebie do kogoś z tej okolicy. Pochodzić z zachodniej strony

oznaczało być dobrze sytuowanym i należeć do uprzywilejowanej warstwy.

- Nie, dorastałam w Andersengarden przy Sandakerveien, niedaleko mostu Beierbrua,

ale mama pilnowała, żebyśmy z siostrą wyrażały się starannie, sądząc, że w ten sposób

łatwiej znajdziemy w przyszłości pracę.

- A co to za wymysły? Przecież możesz pracować w fabryce tak jak wszyscy.

Elise skinęła głową.

- Tak, przez wiele lat pracowałam w fabryce Graaha.

- Skończ więc te fanaberie i mów zwyczajnie, bo jeszcze ktoś pomyśli, że jesteś jedną

z tych - kiwnęła głową w kierunku zachodnim. - Nie wiesz, jak my tu ich nazywamy?

Trzygłowi - zaśmiała się, odsłaniając bezzębne dziąsła. A potem dała Elise znak dłonią, by

poszła za nią, i poczłapała w stronę kuchennych drzwi.

Elise jeszcze nie widziała tak przytulnej kuchni. Nad piecem wisiały rzędem

wypolerowane rondle z miedzi. Ściany były pomalowane na niebiesko, a w obu oknach

wisiały identyczne bielusieńkie firanki z koronką. Jedną ze ścian zdobił portret króla Oskara,

a drugą równie duży obraz Chrystusa w koronie cierniowej. Na podłodze leżał czysty

kolorowy dywanik utkany ze szmatek. A nad kuchenną ławą znajdowała się półka, na której

stały pionowo biało - niebieskie porcelanowe talerze. Pomieszczenie lśniło czystością, a w

nozdrza wdzierała się smakowita woń smażonego mięsa.

Przy stole siedziały Petra i Berntine. Elise ledwie je poznała. Ubrane w bielutkie

fartuszki, były wykąpane, a świeżo umyte włosy miały zaplecione w warkoczyki i związane

czerwonymi wstążkami.

Elise aż ścisnęło w gardle ze wzruszenia. Takie miała wyrzuty sumienia, że odesłała

dziewczynki, a tymczasem trafiły lepiej, niż się spodziewała.

- Witaj, Petro, witaj, Berntine, jak pięknie dziś wyglądacie! Popatrzyły na nią wrogo i

żadna z nich się nie odezwała.

- Nie ma co się tym przejmować - skwitowała rezolutnie Syverine. - Nie należy się

spodziewać, że dzieci, które urodziły się w cienistej dolinie, zaczną się śmiać, gdy tylko ujrzą

słońce. One nawet nie wiedzą, co to słońce, przecież go nigdy nie widziały! Elise w myśli

przyznała Syverine rację.

- I na dodatek dostałyście na obiad smażone mięsko. Jak pięknie pachnie!

- Chcesz też kawałek? - ożywiła się Syverine i popatrzyła na nią. - Dzieci więcej już

nie zjedzą, a ja jestem za gruba. - Roześmiała się i poklepała się po brzuchu.

Nie miała racji. Wcale nie była gruba, tylko nieco bardziej zaokrąglona niż większość

okolicznych mieszkańców.

Elise nie mogła się oprzeć pokusie. Starała się opanować i jadła po kawałeczku, była

jednak taka głodna, że najchętniej pochłonęłaby wszystko od razu.

- Tak bardzo się cieszę, że Torkild Abrahamsen dowiedział się o pani - zagadnęła

Elise, skończywszy jeść. - Muszę przyznać, że nie wiedziałam, co mam robić. Chętnie sama

bym się zajęła Petrą i Berntine, ale mój mąż... - zamilkła i uśmiechnęła się przepraszająco.

- Który to, ten ładny czy ten miły?

Co za dziwne pytanie, pomyślała Elise zdumiona.

- Chyba ten ładny - odpowiedziała sobie sama Syverine. Kiedy Elise podziękowała i

pożegnawszy się, ruszyła w drogę powrotną do domu, zastanowiła się nad pytaniem

Syverine. Sama zawsze uważała, że Emanuel jest miły. Dlaczego Syverine odniosła inne

wrażenie?

Cieszyła się, że będzie mogła opowiedzieć mężowi, jak dobrze trafiły dziewczynki,

najpierw jednak zamierzała wstąpić do sklepu kolonialnego i kupić papier listowy.

Pośpiesznie skręciła za róg i w chwili gdy już miała nacisnąć na klamkę, drzwi się

otworzyły, a ze sklepu wyszedł mężczyzna. Był to Ansgar Mathiesen.

ROZDZIAŁ JEDENASTY

Elise chciała go wyminąć i jak najszybciej wejść do sklepu. Była pewna, że dla niego

ta sytuacja jest równie kłopotliwa, i spodziewała się, że odwróci głowę i zbiegnie po

schodkach. Ku jej przerażeniu jednak Ansgar zatrzymał się i wyraźnie speszony wyjąkał:

- I... jak poszło? Wtedy... w mieście - dodał pośpiesznie. Popatrzyła na niego, nic nie

rozumiejąc, a on zaczerwienił się po cebulki włosów i nerwowo uciekł spojrzeniem.

Najchętniej zignorowałaby go, ale widząc jego bezradną minę, nie potrafiła odwrócić się do

niego plecami.

- Ale o co ci chodzi? - zapytała.

- O bandę, tych, co cię dręczyli.

Powinna odburknąć mu pogardliwie, bo to z jego strony doświadczyła największej

krzywdy, znów ją coś jednak powstrzymało.

- Chyba oberwałeś od nich gorzej - rzekła.

- Zasłużyłem na to. - Wykrzywił twarz w lekkim uśmiechu i spojrzał w bok.

Nie mogła wyjść ze zdumienia. Trudno było pojąć, że to ten sam człowiek, który

dopuścił się na niej gwałtu i upokorzył w najgorszy sposób. Zrobił to wprawdzie podjudzony

przez bandę, by nie stracić w oczach kompanów, ale i tak wydawało jej się to niezrozumiałe.

Nagle straciła pewność siebie. Czyżby się pomyliła? Może przyznał się do winy tylko

dlatego, że przeraził się gróźb Johana? Kierując się impulsem, zapytała:

- Dlaczego przynosiłeś mi ubranka dla dziecka? Spurpurowiał, spuścił głowę i

zakłopotany wiercił czubkiem buta w dziurze na schodach.

W tej samej chwili Elise usłyszała damski głos wołający go po imieniu. A gdy oboje

się odwrócili, ujrzała kobietę w średnim wieku zbliżającą się w ich kierunku. Elise od razu

poznała, że to jego matka. Kobieta posłała Elise zdumione spojrzenie, ale zaraz się uśmiech-

nęła, rozpoznawszy ją.

- Czy to nie pani pomogła wtedy uratować Ansgara? - zapytała, a w jej głosie

pobrzmiewała radość i zdumienie.

- O, ja niewiele zrobiłam - wymamrotała Elise pod nosem, zapragnąwszy nagle

znaleźć się jak najdalej stąd.

- Ansgar był tak oszołomiony po tym nieprzyjemnym wypadku, że nie był w stanie w

ogóle nic opowiedzieć. Nie mieliśmy pojęcia, kto mu pomógł i do jakiego domu trafił,

zrozumieliśmy tylko tyle, że zajęli się nim mili ludzie. A kiedy pani przyniosła jego ubrania,

jechałam akurat na przyjęcie i dopiero później domyśliłam się, kim pani jest. Tak mi było

wówczas przykro, że nie podziękowałam pani tak, jak zamierzałam.

- Nic nie szkodzi - wymamrotała Elise, unikając jej spojrzenia.

- Ależ tak. Państwo uratowali życie mojemu synowi. Mój mąż także pragnął złożyć

podziękowanie. Teraz jednak, gdy już w końcu panią znalazłam, nie puszczę pani, póki się

nie dowiem, jak się pani nazywa i gdzie mieszka, tak bym mogła panią nagrodzić.

Elise zastanawiała się, jak się z tego wykręcić. Nawet przez moment rozważała, czy

nie rzucić się do ucieczki w dół ulicy, ale uznała, że wyglądałoby to bardzo dziwnie, i nie

zdobyła się na to.

- Dziękuję bardzo, ale nie przyjmę żadnej nagrody. To nie ja wyciągnęłam pani syna z

wody, tylko moja mama i jej mąż.

Matka Ansgara roześmiała się.

- Cóż za skromność. Gdzie mieszkasz, panienko...

- Jestem mężatką - sprostowała Elise. - Naprawdę nic nie chcę, pani Mathiesen.

Należy pomóc człowiekowi w niebezpieczeństwie. To nasz chrześcijański obowiązek. A

skoro mieszkamy tak blisko rzeki, zdarza się nam widzieć to i owo.

Uśmiechnęła się przyjaźnie, ale stanowczo i ukłoniwszy się, weszła do sklepu.

Przez chwilę obawiała się, że matka Ansgara wejdzie za nią, ale z ulgą zobaczyła

przez okno, że odeszła razem z synem.

Zastanawiała się, co też Ansgar opowiedział rodzicom. Z pewnością nie mieli pojęcia,

jakiego podłego występku się dopuścił, napadając na nią, nie wiedzieli także, że próbował

odebrać sobie życie. Jego matka dziwiła się, że Elise nie chce przyjąć zapłaty w podzięce za

pomoc. Sądziła pewnie, że Ansgar wpadł do rzeki przez przypadek, a uderzywszy się, stracił

pamięć. Gdyby usłyszała prawdę, przeżyłaby szok. Była wykształcona i kulturalna, takie

przynajmniej sprawiała wrażenie. Wyrażała się z ogładą, miała na sobie kosztowny strój, a w

jakim mieszkali domu, Elise widziała na własne oczy.

Czekając w kolejce, nie przestawała o tym myśleć. Nawet gdy już kupiła papier

listowy i skierowała się w stronę domu, wciąż się zastanawiała nad tą sprawą. Rodzinę

Mathiesenów dotknął podobny problem co rodzinę Ringstadów. Ich synowie, jedynacy,

namieszali w swoim życiu i gdyby to wyszło na jaw, okryliby hańbą swoją rodzinę. Zapewne

pani Mathiesen byłaby równie wstrząśnięta jak pani Ringstad i także obawiałaby się plotek.

Może nawet obarczyłaby winą Elise.

Czemu nie przyjęłaś zapłaty? - słyszała zdradzieckie podszeptywanie do ucha. Może

dostałabyś tyle, że nie musiałabyś szyć przez pół roku i ten czas poświęciłabyś raczej Hugo i

chłopcom? Przypilnowałabyś Pedera z czytaniem, pocerowała skarpety Evertowi i połatała

kurtkę Kristiana. Zrobiłabyś wreszcie to wszystko, co zawsze odkładasz na później z braku

czasu i przez co wciąż masz wyrzuty sumienia.

Mogłabym pożyczyć stary wózek i jeździć z Hugo na spacery, kiedy przyjdzie

wiosna, zamiast siedzieć w czterech ścianach i szyć dla tej rozkapryszonej i złośliwej

Karolinę.

Znała jednak powód swej odmowy. Może inni nie zrozumieliby, dlaczego biedna

robotnica odmawia przyjęcia paru koron, ona jednak nie mogła nawet znieść myśli, że

zawdzięczałaby cokolwiek Ansgarowi i jego rodzinie. Przyjmując pieniądze, przyznałaby

niejako, że przyczyniła się do jego uratowania, a przecież tak nie było. Nie! Nie zamierza

mieć z nim nic wspólnego, koniec i kropka. Poza tym Emanuel też ma swój honor, a on w

każdym razie nigdy by nie przyjął pieniędzy od mężczyzny, który ją zhańbił.

Mogłabyś przekazać pieniądze mamie i Hvalstadowi. Przecież to oni zauważyli

Ansgara w rzece i przybiegli do domu po pomoc - protestował jej wewnętrzny głos. Oni nie

wiedzą, kim jest Ansgar, i miejmy nadzieję, że nigdy się nie dowiedzą.

Rzeczywiście tak powinna była postąpić, nie zniosłaby jednak dłuższej rozmowy z

Ansgarem i z jego matką. Nie miała też ochoty podawać swojego nazwiska i adresu.

Najlepiej, jeśli pani Mathiesen zapomni, że ją w ogóle spotkała, i przestanie myśleć o tym, co

wydarzyło się w ubiegłym roku.

Zeszła całkiem w dół ulicy i już miała przejść na ukos pomiędzy fabrykami, gdy nagle

usłyszała za plecami szybkie kroki. Odwróciła się i ku swemu przerażeniu ujrzała

nadbiegającego Ansgara. Nim zdążyła się zdziwić, on zrównał się z nią, wetknął jej do ręki

niewielką paczuszkę i odwróciwszy się pośpiesznie, odbiegł parę kroków, jakby chciał jak

najszybciej uciec.

Otworzyła usta, by zaprotestować, ale on zatrzymał się i rzucił zdyszany, z trudem

wydobywając z siebie słowa:

- Proszę, weź! Jeśli nie przyjmiesz, mama zacznie coś podejrzewać. Od dawna miała

to dla ciebie przygotowane i uciekł.

Elise wsunęła paczuszkę pod ubranie i pośpiesznie skierowała się na most.

Gdy tylko otworzyła drzwi, Emanuel zderzył się z nią ubrany w płaszcz i kapelusz.

- Ale cię długo nie było - odezwał się, posyłając jej pełne wyrzutu spojrzenie.

Całkiem zapomniała, że Emanuel musi wracać do fabryki, nim skończy się przerwa

obiadowa.

- Przepraszam - powiedziała, usiłując ukryć papier listowy - ale Syverine

poczęstowała mnie obiadem i dałam się skusić.

Uśmiechnął się i pogłaskał ją pośpiesznie po policzku.

- To dobrze, że zjadłaś coś pożywnego. Muszę już biec - rzucił na odchodnym.

Pełna sprzecznych uczuć wyjęła zza pazuchy niewielką paczuszkę. Z tego, co

powiedział Ansgar, domyśliła się, że są w niej pieniądze. Mimowolnie obudziło to jej

ciekawość, mimo że cała sytuacja wydawała jej się bardzo niezręczna. To nie są moje

pieniądze, powtarzała sobie stanowczo. Należą się one mamie i Hvalstadowi.

Gdy jednak otworzyła zawiniątko, oniemiała. W środku leżało pięćset koron! Więcej,

niż była w stanie zarobić przez dwa lata w przędzalni. Razem z pieniędzmi otrzymanymi od

teścia miała osiemset koron! Posiadając taką sumę, nie musiałaby podejmować pracy przez

wiele lat. Mogłaby zajmować się domem i dziećmi, gotować smaczne i pożywne posiłki dla

wszystkich i kupić porządne ubranie dla chłopców. Co za szczęście!

Zaraz jednak pokręciła gwałtownie głową. To nie jej pieniądze! Nawet jeśli mama

zgodziłaby się z nią podzielić tą sumą, jak na to zareagowałby Emanuel? Wystarczająco

trudno będzie ukryć przed nim te trzysta koron otrzymane od jego ojca. Emanuel miał

przecież świadomość, że tamtego pamiętnego dnia uratowali od utonięcia mężczyznę, który

ją zgwałcił. Wścieknie się, gdy usłyszy, że w domu są przechowywane „zbrukane pieniądze”.

Pośpiesznie weszła do sypialni i ukryła je wraz z pozostałymi w najwyższej szufladzie

komody. Miała wrażenie, że ją parzą, z ulgą więc zamknęła szufladę.

Hugo popłakiwał, nadeszła pora przewijania i karmienia. Położyła synka na stole w

kuchni i zdjęła z niego przemoczone pieluszki, a on zaczął machać rączkami i fikać nóżkami,

uśmiechając się i gaworząc przy tym wesoło. Zapewne od razu zrobiło mu się przyjemniej. A

gdy już przewiniętego przyłożyła do piersi i usiadła na stołku w kuchni, malec ssał i cmokał

zadowolony. Uwielbiała słuchać tych jego odgłosów. Traktowała je jako dowód tego, że jest

mu dobrze, w każdym razie póki co. Co mu życie przyniesie później, nie miała nawet odwagi

myśleć. Zwłaszcza jeśli jego włosy nabiorą przyciągającej uwagę rudej barwy, kręcąc się w

loki tak jak Ansgarowi...

Znów stanął jej przed oczami Ansgar, gdy jąkał się purpurowy na twarzy. Współczuła

mu, nie umiała w sobie wzbudzić innego uczucia. Czasem zastanawiała się, że chyba z nią

jest coś nie tak, skoro myśli w taki sposób. Inne dziewczęta na pewno byłyby wściekłe, pełne

nienawiści i chęci odwetu. No cóż, ona odczuwała podobnie przez wiele miesięcy. Teraz

jednak od tamtego okropnego zdarzenia minęło już sporo czasu, a poza tym nie pojmowała,

że jego sprawcą był ktoś taki jak Ansgar. Wydawał się miły.

W każdym razie widać było, że bardzo żałuje swego czynu. Czytała to z jego twarzy,

świadczyły też o tym prezenty, jakie zostawiał. Torkild powiedział, że to samotny i

nieszczęśliwy chłopak, zresztą widać to było gołym okiem.

Nie potrafi żywić do niego nienawiści przez resztę życia za to, że ją skrzywdził. Tym

bardziej, że uczynił to pod presją kompanów, a potem okazał skruchę. Nie wolno jej też

zapomnieć, że ją uratował, gdy ponownie znalazła się w tarapatach, wracając z miasta.

Gdyby go tam wtedy nie było i gdyby nie jego ingerencja, zostałaby ponownie zgwałcona.

Narażał dla niej wówczas własne życie.

Westchnęła głęboko i pomyślała: Może jednak zatrzymam część pieniędzy? Jeśli

mama mi to zaproponuje...

Ku jej zdumieniu Kristian wrócił ze szkoły wcześniej niż zwykle. Oznajmił, że

nauczyciel zachorował i zostali zwolnieni.

- Jak dobrze - wyrwało się Elise. - Potrzebuję kogoś, kto by przypilnował Hugo, bo

muszę pilnie pójść do mamy i załatwić pewną sprawę.

- To może ja pobiegnę? - rzekł Kristian, posyłając jej błagalne spojrzenie. Elise

wiedziała, że brat nie lubi zostawać sam z Hugo, bo czuje się bezsilny i nie wie, co robić, gdy

ten płacze.

- Nie tym razem, Kristian. Muszę sama porozmawiać z mamą. Hugo śpi i na pewno

będzie spokojny, póki nie wrócę. Usmażyłam wam racuchy - dorzuciła wesoło, chcąc mu

dodać otuchy. - Możesz zjeść trzy.

Jego twarz rozpromieniła się, ale zapytał:

- Stać cię na to, Elise?

- Tak - pokiwała głową. - Dostałam zapłatę za suknię, którą uszyłam.

Uśmiechnął się, a w jego oczach zalśniła radość.

- Jesteś najlepszą siostrą na świecie.

Elise roześmiała się, serce napełniło jej się radością i poczuła się lekka jak piórko.

- A ty jesteś najlepszym bratem - dodała pośpiesznie.

- Zaraz po Pederze - oznajmił, ale w jego głosie nie wyczuła zazdrości. Po prostu

stwierdził fakt.

Elise natychmiast spoważniała. Pogłaskała go po ciemnej grzywce i wyjaśniła:

- Kocham was obu tak samo, Kristian. Ale Peder potrzebuje więcej pomocy niż ty,

dlatego może ci się czasem zdawać, że poświęcam mu więcej uwagi.

- Mnie to nie przeszkadza, Elise. Pederowi nie jest lekko. Elise zmarszczyła czoło

zmartwiona.

- Słyszałeś coś może? Coś się stało?

- Pingelen strasznie mu dokucza. Strzela do niego z procy prosto w głowę, zabiera mu

czapkę i wyzywa od Cyganów, chociaż Peder nie jest żadnym Cyganem.

Elise poczuła ukłucie w sercu.

- Dlaczego wyzywa go od Cyganów?

- Nie wiem. Pewnie tylko po to, by go zdenerwować. Bo nie ma gorszego przezwiska.

Nie wiedziałaś?

Elise pokiwała głową i poczuła ciarki na plecach. Kristian najwyraźniej nie pamiętał,

że ich ojciec pochodził z cygańskiej rodziny.

Wprawdzie nigdy nie wędrował z taborem, przeciwnie, był marynarzem i robotnikiem

w fabryce, ale w jego żyłach płynęła cygańska krew. A to oznacza, że oni, wszystkie jego

dzieci, też są po trosze Cyganami. Nigdy o tym nie rozmawiali i mało kto w ogóle o tym

wiedział. Mama jednak bardzo się bała, że prawda wyjdzie na jaw. Elise czytała w gazetach

wszystko, co zamieszczano na temat Cyganów. Wiedziała więc, że Christian Michelsen

wspierał pokaźnymi datkami stowarzyszenie do spraw przeciwdziałania włóczęgostwu.

Organizacja ta w ostatnich latach zbudowała wiele sierocińców. Cyganom, którzy nie chcieli

się podporządkować nowym zarządzeniom, siłą odbierano dzieci i umieszczano je w takich

sierocińcach. Przeszły ją dreszcze, gdy o tym myślała.

Przypomniało jej się, że przed kilkoma laty czytała w gazecie o dwojgu dzieci w

wieku dwóch i czterech lat, które odebrano rodzicom i umieszczono w sierocińcu. Rodzice

zdołali wykraść dzieci i zabrać je ze sobą, potem jednak dzieci zwabiono z powrotem do

sierocińca słodyczami i różnymi obiecankami, a rodziców aresztowano. Na nic się zdały

późniejsze próby odzyskania dzieci. Nie pomógł ani płacz, ani błaganie. Sierociniec zaś

ogrodzono wysokim płotem, by rodzice nie mogli dostać się do środka.

Historia ta zrobiła na niej ogromne wrażenie. Wyobrażała sobie te dwa maluchy siłą

odrywane od mamy i taty i rozszlochane zamykane pośród obcych. Pomyśleć tylko, że

mógłby to być Peder. On by się tam całkiem zmarnował.

- Co ci jest? - Kristian popatrzył na nią pytająco. - Dlaczego masz taką dziwną minę?

- Coś mi się przypomniało. Zastanawiam się też, co można zrobić, żeby nakłonić

Pingelena, aby zostawił Pedera w spokoju.

- Mogę go stłuc, jeśli chcesz.

- To nic nie pomoże, Kristian. Przeciwnie, będzie jeszcze gorzej. Ale teraz muszę już

lecieć. Jeśli Hugo się obudzi, możesz go trochę pokołysać, wtedy się na pewno uspokoi.

Idąc pod górę na Wzgórze Świętego Jana, wciąż zastanawiała się nad sprawą

Cyganów.

Przypomniała sobie, jak raz zapytała tatę, kiedy jeszcze nie pił, dlaczego Cyganie

cieszą się taką złą sławą. Wyjaśnił jej wówczas, że zawsze tak było, choć w ostatnich latach

ich sytuacja znacznie się pogorszyła. Ludzie nie potrzebowali już korzystać z usług, jakie

wykonywali dla nich Cyganie, na przykład kupować wyrobów z metalu i blachy. Nie

potrzebowali mioteł, guzików, ram do tkania i ozdób. Wszystko to mogli kupić teraz w

sklepach. Dlatego częściej niż kiedyś odprawiano ich z kwitkiem, kiedy zajeżdżali do dworu,

by coś sprzedać, zabić konia, przepchać komin, naprawić miedziane garnki i rynny. Poza tym

społeczeństwo nie życzyło sobie włóczących się po drogach ludzi, niemających stałego

miejsca zamieszkania.

- To dlaczego inni Cyganie nie zrobią tak jak ty? - zapytała. - Nie znajdą sobie domu i

pracy?

Wtedy popatrzył na nią przeciągle i odparł:

- Jesteś pewna, Elise, że wszystkich ludzi można zmienić?

- Tobie się udało - upierała się.

- Tak sądzisz? - odpowiedział jej pytaniem na pytanie. Kiedy z rzeki wyłowiono

zwłoki ojca, przypomniała sobie tę rozmowę.

Odsunęła pośpiesznie to wspomnienie, bo wciąż było dla niej zbyt bolesne.

Denerwowała się tym, co powiedział jej Kristian. W szkole nikt nie wiedział, że ich ojciec

był Cyganem. Peder nawet nie był do niego podobny. To Kristian odziedziczył urodę po

ojcu, jego jednak nikt nie przezywał.

Tego roku wiosna nadeszła szybciej niż zazwyczaj. Śpiewały ptaki, a w zaciszu przy

ścianach domów powschodziły krokusy, tworząc wśród mchu i ziemi żółte i fioletowe

plamki. Elise zatrzymała się i rozejrzała dokoła. Gdzieś w pobliżu pogwizdywał kos.

Zasłuchała się przez chwilę w te cudowne trele, nim ruszyła dalej. Jej serce napełniło się

radością. Wnet nadejdzie lato i niczym ocean zaleje ich słońcem i ciepłem. W domu w

szufladzie ma dość pieniędzy, by nie musieli cierpieć biedy przez długi czas. Jutro przepisze

na czysto opowiadanie i poprosi Torkilda, by zaniósł je redaktorowi z „Verdens Gang”.

Podniosła wysoko głowę, popatrzyła w niebo i odetchnęła świeżym, łagodnym wiosennym

powietrzem.

ROZDZIAŁ DWUNASTY

Tymczasem Ansgar wrócił do domu. Po cichu wszedł do holu w nadziei, że matka go

nie usłyszy. Odwiesiwszy na wieszaku płaszcz i czapkę z daszkiem, ruszył ukradkiem przez

korytarz, by wejść po schodach na piętro. Nie miał siły rozmawiać teraz z mamą. Nie zniesie

więcej tych wszystkich jej pytań.

Zdążył wejść na trzeci stopień, gdy w salonie rozległo się wołanie:

- Ansgar? To ty?

Nie było wyjścia, jeśli z nią nie porozmawia, nie da mu spokoju.

- Tak - odpowiedział. - Idę do mojego pokoju.

- Chodź tu na chwilę, proszę. Odwrócił się niechętnie, ale posłuchał.

- O co chodzi? - zapytał.

- Zaniosłeś pieniądze? Pokiwał głową.

- Co powiedziała?

- Nie zdążyła nic powiedzieć. Wcisnąłem jej paczuszkę do ręki i uciekłem.

Matka zmarszczyła czoło i popatrzyła na niego, nic nie rozumiejąc.

- A cóż to za dziwne zachowanie? Dlaczego nie chciała wziąć pieniędzy? Przecież

nietrudno zauważyć, że jest biedna. Wydawać by się mogło, że powinna się ucieszyć.

Kiwnął głową i zmusił się, by wytrzymać spojrzenie matki. Nie powinna za nic w

świecie nabrać podejrzeń, że coś przed nią ukrywa.

- Zauważyłeś, czy sprawdziła, ile pieniędzy jest w środku?

- Nie, pobiegłem.

- Gdyby to ktoś inny uratował ci życie, dalibyśmy o wiele więcej pieniędzy. Ale nie

byłoby to właściwe wobec ubogiej robotnicy. To środowisko kieruje się innymi zasadami

moralnymi. Pewnie by od razu wszystko wydała.

Skinął głową w nadziei, że się uwolni od tej rozmowy, ale w głębi serca poczuł się

urażony z powodu Elise. Wiedział, że ta dziewczyna z pewnością nie zmarnotrawiłaby nawet

jednego ore. Tak się troszczyła o swoich braci, zaopiekowała się też obcym chłopcem,

sierotą, i uwijała się od świtu do nocy. Nigdy nie widział, by miała na sobie jakąś nową

suknię. Sobie odmawiała wszystkiego.

- O czym rozmawialiście? - pytała dalej matka. - Bo widziałam, że rozmawialiście,

kiedy doszłam do sklepu.

Oblał się rumieńcem, co go tylko dodatkowo rozzłościło.

- Ona... zapytała mnie, jak się czuję po tej nieprzewidzianej kąpieli w rzece.

Mama siedziała w fotelu i obserwowała go z uwagą.

- Czerwienisz się, Ansgar - uśmiechnęła się. - Już wtedy latem to zauważyłam. Jaka

szkoda, że ona jest mężatką. Czemu ten świat jest taki zagmatwany? Gdy już wreszcie

zainteresowałeś się dziewczyną, okazuje się, że nie jest wolna. Wiesz coś o niej? Ma dzieci?

Ansgar poczuł, że pot perli mu się na czole. Pokój zawirował mu przed oczami, oparł

się więc o framugę. Mama poderwała się przerażona.

- Ależ kochanie, chyba nie jesteś chory?

- Nie wiem, ostatnio coś gorzej się czuję. Mama załamała dłonie.

- Trzeba wezwać doktora.

- Nie - machnął lekceważąco ręką. - To zwyczajne przeziębienie, trochę boli mnie

gardło.

- Nic nie mówiłeś.

- Nie chciałem cię niepokoić. Pójdę na górę i się trochę położę. Mama zatrzymała go.

Miał wrażenie, że przejrzała go na wylot.

- To chyba nie z nerwów, Ansgar? Wiem, że obawiasz się pierwszych dni w pracy, ale

musisz pamiętać, że miałeś wiele szczęścia, otrzymując posadę w największej i najbardziej

wpływowej gazecie. Gdyby nie ojciec, na pewno byś jej nie dostał. Idź już na górę i trochę

odpocznij! Jeśli rzeczywiście coś ci dolega, musimy cię postawić na nogi, zanim zaczniesz

nową pracę.

Zamierzała się już odwrócić i usiąść z powrotem w swoim fotelu, ale jeszcze raz

rzuciła mu badawcze spojrzenie.

- Nie mogę uwolnić się od wrażenia, że jest coś dziwnego w tej ubogiej robotnicy.

Pamiętam, kiedy wtedy latem przyniosła twoje ubrania i zobaczyła mnie, na jej twarzy

odmalował się strach. Albo nie przepada z ludźmi, albo coś ją dręczy.

Ansgarowi znów zakręciło się w głowie.

- Chyba położę się do łóżka, mamo.

- Dobrze, biedaku, całkiem pobladłeś. Wejdę z tobą na górę, synku.

Chwyciła go pod rękę, by mu pomóc wejść po schodach.

- Mamo, proszę! Nie jestem dzieckiem. Zaśmiała się cicho.

- Nie, właśnie to dzisiaj zrozumiałam, kiedy cię zobaczyłam razem z tą ładną

robotnicą. Patrzyłeś na nią tak, jak młody mężczyzna patrzy na młodą kobietę. Nagle

uświadomiłam sobie, że mój syn wnet będzie dorosły.

Ansgar poczuł, jak wzbiera w nim irytacja i że lada moment wybuchnie.

- Wnet? Nie dochodzi do ciebie, mamo, że mam już osiemnaście lat?

- Ależ tak. Tylko że zawsze byłeś trochę bardziej dziecinny niż twoi rówieśnicy.

Przynajmniej zanim poznałeś tych swoich okropnych kolegów.

- To nie są już moi koledzy.

- No i całe szczęście. Mówiłam ci, co o nich sądzę. Zwłaszcza o tym Gustavie, czy jak

on tam się nazywa. Z daleka widać, co to za gagatek. Poza tym ma takie chytre spojrzenie.

Nie zdziwi mnie, jeśli któregoś dnia się okaże, że jest w coś zamieszany. Nie zapomniałam

tamtego wieczoru w zeszłym roku latem, gdy wróciłeś z miasta, gdzie byliście razem.

Wypiłeś za dużo i alkohol ci zaszkodził. Byłeś całkiem wytrącony z równowagi. Wiem, że

nie lubisz, gdy o tym mówię, Ansgar, ale po tym dniu zmieniłeś się nie do poznania. Jestem

całkowicie pewna, że ci koledzy mieli na ciebie zły wpływ. Mam tylko nadzieję, że w

redakcji poznasz nowych przyjaciół. Takich, na których można polegać.

Dotarli do pokoju Ansgara. Matka weszła przodem, strzepnęła poduszki i pomogła

mu się ułożyć w łóżku.

- O, tak, synku. Na pewno niebawem poczujesz się lepiej, zobaczysz. Poproszę Olaug,

żeby przyniosła ci gorące mleko z miodem.

W końcu matka wyszła i Ansgar odetchnął rozdygotany. Muszę opuścić ten dom,

pomyślał. Mama działa mi na nerwy. Tylko dokąd miałby się przeprowadzić? Od ukończenia

szkoły handlowej nie zarobił jeszcze nawet jednego ore. Nie udało mu się dostać żadnej po-

sady, o którą się ubiegał.

Zamknął oczy i jak zwykle pogrążył się w świecie marzeń. Wyobraził sobie, że jest

razem z Elise w Tivoli. Ona ma na sobie śliczną niebieską sukienkę, a na głowie kapelusz

ozdobiony kwiatami w tym samym kolorze. Tańczą razem, ona uśmiecha się do niego, a w

jej policzkach pojawiają się głębokie dołeczki. Przyciska ją mocno do siebie.

W tym samym momencie sielski obrazek znika i zastępuje go inny. Widzi siebie

biegnącego przez ciemny las i goniącego przerażoną jak zaszczute zwierzę Elise. Dopada jej,

przewraca na ziemię i podciąga jej spódnicę. Ona się broni zaciekle. Jej opór wywołuje w

nim nieznane uczucia, chęć dręczenia i bezgraniczne pożądanie. Z wysiłkiem wdziera się w

nią i po kilku ostrych pchnięciach eksploduje z jękiem, doznając błogiej rozkoszy. Dokonał

tego! Zrobił to, mimo że tamci byli przekonani, iż się nie odważy.

Jak zawsze, gdy nachodziło go to wspomnienie, poczuł gwałtowny przypływ

pożądania zmieszany ze wstydem i smutkiem. Usiłował wyprzeć tę myśl, tymczasem wciąż

na nowo przeżywał krótkotrwałą rozkosz i euforię zwycięstwa. Przewracał się w łóżku z

boku na bok. Miał wrażenie, że zwariuje z tęsknoty za tą dziewczyną.

Ale wtedy pojawiało się kolejne wspomnienie. Stoi na ganku domu majstra. Elise

otwiera drzwi, ale na jego widok wstrzymuje oddech i usiłuje zatrzasnąć mu je przed nosem.

Zdążył jednak wsunąć stopę.

„Czego chcesz ode mnie?” - pyta, patrząc na niego z wściekłością. W jej spojrzeniu

mieści się wszystko, od nienawiści po rozgoryczenie, nie ma jednak nawet cienia

zainteresowania ani ciekawości, jak przekonywał go Gustav i jego kompani. Twierdzili oni,

że dziewczyna wzięta gwałtem odczuwa przyjemność, a napastnik wzbudza potem w niej

żądzę. Nie bardzo chciało mu się w to wierzyć, mimo to pragnął mieć taką nadzieję. Kiedy

zrozumiał, że jest dokładnie na odwrót, stracił ochotę do życia.

Przewracał się na łóżku z boku na bok. Cholerne dranie!

ROZDZIAŁ TRZYNASTY

Elise zadzwoniła do drzwi. Otworzyła mama i rozpromieniła się na jej widok.

- Elise? Jak miło! Chyba ściągnęłam cię myślami, bo właśnie zastanawiałam się, co u

was.

- Nie mam dużo czasu, bo Kristian pilnuje Hugo, a on nie lubi z nim zostawać sam.

Boi się, że zacznie mu płakać.

- Trudno, musi się do tego przyzwyczaić! Ty też musiałaś się nim opiekować, gdy

szłam do fabryki, a miałaś zaledwie sześć lat, gdy się urodził.

Elise nie odpowiedziała, wyciągnęła natomiast z kieszeni niewielką brązową

paczuszkę i podała mamie.

- Mam dla ciebie niespodziankę. Spotkałam matkę tego mężczyzny, którego

uratowaliśmy w rzece zeszłego lata. Powiedziała, że nie może sobie darować, że nie

odwdzięczyła się nam, jak należy, i żeby to nadrobić, wręczyła mi to.

Mama, zdziwiona nieoczekiwanym podarunkiem, odpakowała paczuszkę i zrobiła

wielkie oczy.

- Pieniądze?

- Tak, pięćset koron - potwierdziła Elise.

Mama pokręciła głową z niedowierzaniem, wpatrzona w majątek, który trzymała w

dłoniach.

- Jesteś pewna, że to nie żadne nieporozumienie?

- Tak. Pieniądze są podziękowaniem za to, że uratowaliśmy jej syna. To ty i Hvalstad

zauważyliście go w wodzie i podnieśliście alarm. Gdybyście go wtedy nie dostrzegli, dziś już

by nie żył.

- Nigdy byśmy nie zdołali go uratować bez twojej i Emanuela pomocy - zaoponowała

mama. - Nie mogę przyjąć takiej sumy od obcych ludzi, Elise.

- Powiedziałam dokładnie to samo, ale jej syn przybiegł za mną i wcisnął mi do ręki

tę paczuszkę i uciekł, nim zdołałam zaprotestować. Dopiero jak przyszłam do domu,

zobaczyłam, ile to pieniędzy.

Mama wahała się. Elise widziała, jak walczy ze sobą, targana sprzecznymi uczuciami.

Nagle jej twarz rozpromieniła się.

- Podzielmy się - zaproponowała. - Będzie po dwieście pięćdziesiąt koron dla każdej z

nas. Nie pamiętasz, jak pan Ringstad stwierdził, że sto koron to stanowczo za mało?

- Pewnie dlatego, że przywykł do większych sum. Nie tak jak my.

- Jeśli matkę tego chłopaka męczy to, że nie odwdzięczyła się nam, jak należy, to

uważam, że możemy przyjąć te pieniądze z czystym sumieniem.

Mama przeliczyła banknoty z zapałem i włożyła Elise do rąk połowę sumy.

- Chodź, Elise, usiądź na chwilę. Ja w każdym razie muszę usiąść. Jestem całkiem

oszołomiona. Poza tym tak dawno cię nie widziałam. Ciekawa jestem, co tam u was w domu.

Kiedy tak rozmawiały, ze swojego pokoju wyszła zawstydzona Anne Sofie.

Zobaczywszy, kto ich odwiedził, uśmiechnęła się, szybko podbiegła do mamy i wdrapała się

jej na kolana. Mama pogłaskała ją po włosach i przytuliła do siebie.

- Znasz przecież Elise, Anne Sofie. Nie musisz się wstydzić.

Elise przyjrzała się im uważnie. Mama traktowała dziewczynkę jak własną córkę i

zdawała się nie pamiętać, że w domu majstra mieszkają jej synowie, którym daleko jeszcze

do dorosłości. Minęły dwa i pół miesiąca od wyprowadzki i przez cały ten czas ani razu ich

nie odwiedziła. Jak matka może opuścić własne dzieci? Hilda i ja jesteśmy już dorosłe, ale

przecież chłopcy są jeszcze w wieku szkolnym!

Czy to ta długa choroba i tygodnie spędzone w sanatorium tak ją odmieniły? Nie

niepokoiła się, bo ufała Elise, która przejęła odpowiedzialność za młodszych braci. Może

poczuła się zbędna, gdy wróciła do domu z sanatorium, i dlatego tak się wszystko ułożyło?

- Dobrze się tu czujesz czy może tęsknisz do domu nad rzeką? - zapytała ostrożnie,

starając się nie okazać emocji. W głębi serca pragnęła usłyszeć, że mama tęskni za nimi,

zwłaszcza za chłopcami. Mama tymczasem roześmiała się.

- Jest mi tu wspaniale. Przed południem spędzamy sobie miło czas w domu razem z

Anne Sofìe, a kiedy Asbjorn wraca z pracy, po wspólnym obiedzie idziemy na spacer na

Wzgórze Świętego Jana. Jest tam karuzela dla dzieci, no i niedźwiedzie. - Pokręciła głową i

dodała: - Wciąż nie mogę uwierzyć, że dostaliśmy tyle pieniędzy. Teraz będzie nas stać, żeby

pójść do restauracji Hasselbakken, wypić kawę i zjeść ciastko, kiedy nas najdzie ochota.

Słyszysz, Anne Sofie? - dodała ożywiona i pocałowała dziewczynkę w policzek. - Pomyśl

tylko, pójdziemy do restauracji na ciastko!

Anne Sofie uśmiechnęła się uszczęśliwiona i wtuliła się w nią. Elise wstała.

- Muszę już wracać. Peder nie zdążył jeszcze przyjść ze szkoły, gdy wychodziłam, a

obaj idą po południu do pracy, wiesz. Muszą koniecznie coś zjeść przed wyjściem.

W oczach mamy przemknął cień. Może jednak nie całkiem o nich zapomniała? -

pomyślała sobie Elise, całując mamę na pożegnanie i kierując się do drzwi wyjściowych.

Zastała Kristiana chodzącego po kuchni od ściany do ściany. Na rękach trzymał

wrzeszczącego Hugo. Spocony i czerwony na twarzy, na widok Elise odetchnął z ulgą.

- Zaczął płakać niemal zaraz po twoim wyjściu. Robię, co mogę, ale to nic nie

pomaga. Ma mokro.

- Biedaku, pewnie nawet nie zdążyłeś się najeść.

- To akurat nic nie szkodzi. Wezmę placki w rękę i zjem po drodze.

- A Peder jeszcze nie wrócił?

Kristian pokręcił głową i posyłając jej zaciekawione spojrzenie, zapytał:

- Co u mamy? Odwiedzi nas niebawem?

Elise ścisnęło w żołądku. Unikając wzroku brata, odpowiedziała:

- Mama miała mnóstwo pracy w związku z przeprowadzką.

Zresztą wiesz, jak to jest. Pamiętasz, jak się przeprowadziliśmy tutaj z

Andersengàrden.

- Zajęło nam to dwa dni.

- Ale Hvalstad ma dużo więcej dobytku niż my. Poza tym mama nie odzyskała

jeszcze w pełni sił i robi wszystko powoli. Musiała uszyć firanki, zrobić na szydełku ręczniki

i ścierki do kuchni, posadzić kwiaty w doniczkach i ustawić je na oknach. No i miała jeszcze

wiele innej roboty. Ale wypytała mnie o was dokładnie, była ciekawa, jak się czujecie, i

prosiła, bym koniecznie was pozdrowiła. Ma nadzieję, że niebawem będziecie ją mogli

odwiedzić, a kiedy odchodziłam, zauważyłam, że posmutniała.

- Dlaczego? - Kristian spojrzał na nią, zdradzając się, że mama obchodzi go bardziej,

niż Elise to sobie uświadamiała.

- Bo tęskni na wami. Niełatwo jest matce opuścić swoje dzieci.

Kristian uciekł spojrzeniem. Sięgnął po racuchy polane syropem, włożył czapkę z

daszkiem i skierował się ku drzwiom. Gdy już miał wychodzić, odwrócił się i uśmiechnął do

Elise, zupełnie jakby chciał ją pocieszyć.

- Nic nie szkodzi, Elise - rzekł i zniknął.

O co mu chodziło? - zastanawiała się. Czyżby rozumiał, że mama ich zostawiła?

Przyłożyła Hugo do piersi, choć według tego, co mama nauczyła ją o regularnych

posiłkach, było jeszcze za wcześnie na karmienie. Nie mogła jednak znieść płaczu synka.

Poza tym chciała to mieć jak najszybciej za sobą, by przepisać na czysto opowiadanie, zanim

Emanuel wróci z pracy.

Wreszcie usłyszała za oknem głosy Pedera i Everta. Zawsze odczuwała niepokój, gdy

Peder wracał później niż zwykle. Na szczęście teraz, gdy Evert mieszkał z nimi, nie chodził

sam. We dwójkę było im raźniej. Wprawdzie Evert był niewysoki i równie cherlawy jak

Peder, ale za to potrafił odpyskować, gdy było trzeba.

- Jak pachnie! - Peder wpadł do kuchni i podbiegł prosto do pieca. - Usmażyłaś

racuchy, Elise? Skąd wzięłaś pieniądze?

Wyłgała się tak samo jak Kristianowi, że dostała zapłatę od Karolinę.

- Będziesz szyć więcej sukien? - zapytał Peder ożywiony.

- Teraz mam zamówienie na bluzkę. Gdy tylko znajdę wolną chwilę, pójdę do panny

Carlsen po materiał.

- My możemy ci pomóc!

- Dziękuję, ale muszę pójść sama, żeby omówić krój i jeszcze raz ją wymierzyć.

Wstąpię tam, kiedy Emanuel wróci do domu. Teraz jednak musicie szybko zjeść i biec do

pracy.

- Mamy jeszcze trochę czasu. Dopiero co skończyły się lekcje.

- Pamiętajcie, żeby nie dawać woźnemu powodu, aby się na was skarżył. Zjedzcie

racuchy i biegnijcie!

Zrobili, jak im kazała, mimo że poznała po ich minach, że mieli ochotę się sprzeciwić.

Wreszcie została sama. Z zapałem sięgnęła po notes i papier, usiadła przy stole w

kuchni i zaczęła kaligrafować równiutko i tak pięknie, jak tylko potrafiła.

Nie była do tego przyzwyczajona, więc zajęło jej to sporo czasu. Inni pewnie piszą

piórem i atramentem, pomyślała. Może tam w redakcji nawet im się nie będzie chciało

przeczytać opowiadania napisanego ołówkiem? Ale za to gdy się pomylę, mogę wytrzeć

gumką, pocieszała się.

Skończywszy, przeczytała całość jeszcze raz, po czym zawstydzona odłożyła kartki

na stole. Opowiadanie wcale nie wydawało jej się dobre. Nie zdołała wyrazić ani strachu, ani

napięcia, ani przejmującej rozpaczy, jaka ją ogarnęła, gdy próba powstrzymania Mathilde

spełzła na niczym i dziewczyna zniknęła w odmętach rzeki. Pod powiekami zapiekły ją łzy.

Nie pojmowała, dlaczego była taka zadowolona wczoraj, gdy to napisała.

Wszystko przez teścia i Johana! Nabili jej głowę takimi głupstwami, a przecież ona

nie potrafi w ogóle pisać. Uwierzyła w swej pysze, że sobie z tym poradzi.

Przez moment miała ochotę zgnieść kartki z opowiadaniem i wrzucić do pieca, ale

wiedziała, że się na to nie zdobędzie. Sięgnęła więc po gumkę, by wszystko wymazać. Papier

kosztuje, może się jeszcze na coś przydać.

W tej samej chwili za oknem rozległy się kroki. Nie spodziewała się, że Emanuel

wróci tak wcześnie. Wspominał coś, że po pracy zamierza wybrać się do Carla Wilhelma, i

uprzedził, że nie musi szykować dla niego jedzenia. Przerażona zgarnęła wszystko.

Zdziwiła się, słysząc pukanie, a w uchylonych drzwiach ujrzała głowę Torkilda.

- Mogę przeszkodzić? - zapytał i nie czekając na odpowiedź, wszedł do środka. -

Przychodzę zaprosić was na ślub.

Jego twarz wprost promieniała.

Elise poderwała się ze stołka i z radości rzuciła mu się na szyję. Zaraz jednak

zawstydziła się nieco swojej spontanicznej reakcji i cofnęła się pośpiesznie.

- Przepraszam, ale tak się ucieszyłam! Roześmiał się.

- To tak samo jak ja. Nie mogę wprost uwierzyć, że to prawda. Anna uważa, że teraz

już da radę, przy odrobinie wsparcia, przejść o własnych siłach do ołtarza.

Głos mu się załamał, pośpiesznie otarł ręką łzy, wyraźnie zawstydzony tym, że

zdradził swoje uczucia. Elise ścisnęło w gardle.

- Gdyby ktoś powiedział mi to przed rokiem... Pokiwał głową.

- To wszystko dzięki tobie, Elise. Ty w nią wierzyłaś i jej zaufałaś, dlatego odważyła

się przyjść na twój ślub. Gdyby tego nie zrobiła, pewnie nigdy bym jej nie spotkał.

- E, spotkalibyście się. To nie był przypadek. Myślę, że byliście sobie przeznaczeni.

Jestem o tym wręcz przekonana. Bóg nie pozwoliłby byle komu zaopiekować się Anną. Już

dawno wybrał ciebie.

Torkild uśmiechnął się.

- Nie mów tak, Elise. Nie jestem lepszy od innych.

W tej samej chwili spojrzał na stół i rozszerzywszy oczy ze zdumienia, zapytał:

- Piszesz?

- To tylko nieudana próba - pokręciła głową Elise.

- Jak możesz mówić o nieudanej próbie, skoro widzę tu kilka zapisanych kartek.

- To nie dość dobre. Nie udało mi się wyrazić słowami tego, co czułam. Spisałam

wszystko bez zastanowienia, zamierzając poprawić później, ale teraz nie potrafię tego zrobić.

- O czym napisałaś?

- O Mathilde.

- Pozwolisz mi przeczytać? Ociągała się.

- Nie wyniesiesz z tego żadnej nauki, jeśli nikt ci nie powie, co możesz poprawić i

ulepszyć.

- Ale obiecasz, że nikomu o tym nie powiesz?

- Oczywiście.

Podszedł do stołu i sięgnął po pierwszą kartkę.

Elise nie miała siły stać bezczynnie i czekać na wyrok, udała więc, że musi coś zrobić

w sypialni. Poukładała i uporządkowała wszystko, zastanawiając się, czym jeszcze mogłaby

się zająć. Czuła jednak, jak serce kołacze jej ze zdenerwowania. Torkild jest zbyt taktowny,

by powiedzieć jej wprost, że to do niczego, ale pozna po jego twarzy, czy kłamie.

Wydawało jej się, że minęła cała wieczność, nim go usłyszała. Zawołał ją tak głośno,

że przestraszyła się, iż obudzi Hugo. Pośpieszyła więc do kuchni.

- Mogę to wziąć ze sobą? - zapytał. Daremnie usiłowała odczytać wyraz jego twarzy.

- Chcesz pokazać Annie?

- Nie, Oli Thommessenowi.

Stała oniemiała, wpatrując się w niego, wreszcie wykrztusiła:

- Myślisz, że go to zainteresuje?

- Nie jestem ani dziennikarzem, ani redaktorem, ale gdybym wydawał gazetę, nie

wahałbym się ani chwili, Elise, bo to jest znakomite. Paru pisarzy opisywało już w książkach

życie nad Aker, nie słyszałem jednak, by wśród nich była jakaś kobieta. A przynajmniej

żadna nie wywodziła się z tego środowiska. Nigdy nie czytałem jeszcze opowiadania o

młodej matce, która odbiera sobie życie, by nie skończyć na ulicy. Nigdy też nie czytałem, by

jakiś świadek zdarzenia próbował odwieść samobójczynię od rzucenia się w odmęty rzeki. -

Był tak ożywiony, że aż się zapowietrzył, musiał więc przerwać na moment. Zaraz jednak

dodał: - I nie chodzi tu tylko o samą historię, ale o sposób, w jaki została opowiedziana.

Muszę przyznać, że się wzruszyłem, mimo że służąc w Armii Zbawienia, spotykam się na co

dzień z nędzą i rozpaczą. Być może wielu czytelników oburzy się po przeczytaniu tego

opowiadania. Wyrzuty sumienia mogą z nich uczynić bezwzględnych krytyków. Szanowani

obywatele nie lubią, by im uświadamiać takie tragedie. Wolą żyć w błogiej niewiedzy i bawić

się beztrosko w swej bezpiecznej rzeczywistości. - Odetchnął głęboko i dodał: - Ale znajdą

się tacy, którzy wreszcie zaczną myśleć, Elise. Zrozumieją w końcu, że musi nadejść kres

takiej okrutnej niesprawiedliwości.

Elise poczuła, że się rumieni. Po minie Torkilda poznawała, że mówi szczerze to, co

myśli. Nie użyłby takich słów, gdyby chciał ją jedynie pocieszyć i podtrzymać na duchu.

Nie czekając na odpowiedź, złożył kartki i schował do przygotowanej koperty.

-

Może lepiej będzie, jeśli podpiszesz się pseudonimem, żeby uniknąć

nieprzyjemności. Poza tym lepiej, żeby nikt się nie domyślił, gdzie konkretnie wydarzyła się

tragedia. Siostrze Mathilde może być przykro, jeśli czytelnicy się zorientują, o kogo chodzi.

O ile ktoś z jej znajomych w ogóle czytuje „Verdens Gang”. Elise wreszcie odzyskała mowę.

- Mówisz tak, jakby opowiadanie już zostało przyjęte do druku. Torkild uśmiechnął

się i nie odpowiadając bezpośrednio na jej wątpliwości, oznajmił:

- Zawiadomię cię, gdy tylko będę coś wiedział. Powiedziałem ci, kiedy odbędzie się

ślub? W pierwszą sobotę maja, w kościele w Sagene. Anna chciała cię prosić, byś została jej

druhną.

Elise uśmiechnęła się zadowolona.

Kiedy Torkild wyszedł, nie była w stanie niczym się zająć. Nastawiła kociołek z

wodą, by wyprać ubranka niemowlęce, ale całkiem o tym zapomniała. Zapatrzyła się w okno.

Pomyśleć tylko... Nie, nie wolno mi się za wcześnie cieszyć, bo wówczas zawód będzie

większy, upominała się w duchu.

Mimo to nie mogła przestać o tym myśleć. Zastanawiała się też nad następną historią,

którą by chciała spisać. Opisze spotkanie z Othilie, wyniszczoną przez chorobę uliczną

prostytutką, która się wstydzi życia, jakie prowadzi. Powitała ją wrogo, a mimo to pobiegła

za nią, by ją przeprowadzić przez okrytą złą sławą dzielnicę miasta.

Odetchnęła głęboko. Jeśli czytelników rozgniewa historia Mathilde, to można się

spodziewać, że kiedy przeczytają o Othilie, wpadną we wściekłość. Ale może ktoś wreszcie

zacznie myśleć, powiedział Torkild. W ten sposób przyczyniłaby się do ważnych zmian,

mimo że to tylko kropla w morzu.

Odwróciła się gwałtownie od okna i nalała gorącej wody do wiadra, w którym

moczyły się brudne pieluszki. Dość już tych rojeń! Trzeba zrobić coś pożytecznego!

ROZDZIAŁ CZTERNASTY

Dopiero następnego dnia, w sobotę, Elise liczyła na to, że wreszcie będzie miała czas

pójść do Carlsenów po materiał na bluzkę.

W duchu była zadowolona, że nie pobiegła do Karolinę od razu, gdy dostała od niej

zapłatę i list. Niech ta dziewucha zobaczy, że Elise nie jest od niej zależna. Mając w zanadrzu

pieniądze otrzymane od teścia i od Ansgara Mathiesena, nie musiała się pośpiesznie roz-

glądać za nowymi klientkami.

Emanuel wcześniej kończył pracę i obiecał się zaopiekować Hugo pod jej

nieobecność. Przed wyjściem nakarmi tylko synka. Chłopcy też tego dnia pracują krócej i

wreszcie będą mieć parę godzin na zabawę. Śnieg już niemal całkiem stopniał, tylko w

zacienionych zakamarkach leżały jeszcze białe płaty. Dziewczynki skakały w klasy, a

chłopcy bawili się w noża. W rzece nadal piętrzyły się kry i tworzyły zatory, jakby chciały

jeszcze na jakiś czas zatrzymać zimę.

Elise nuciła sobie pod nosem, wyciągając z szafy talerze i sztućce. Na środku stołu

postawiła w szklance bukiecik żółtych kwiatków podbiału.

- Jak miło znów usłyszeć twój śpiew - odezwał się z uśmiechem Emanuel. - Masz

śliczny głos, Elise. Pamiętasz, że zachęcałem cię, byś zaczęła śpiewać w chórze Armii

Zbawienia?

Uśmiechnęła się.

- Lubię śpiewać, ale łatwiej mi to przychodzi wiosną niż zimą. Gdy marznę, jakoś mi

się to nie udaje.

- Ale dobry obiad dzisiaj ugotowałaś - pochwalił, wciągając w nozdrza smakowitą

woń, i spojrzał w stronę pieca. - Usmażyłaś mięso?

Roześmiała się.

- Nie, to smażona kalarepa pokrojona w krążki i przyprawiona solą i pieprzem.

Smakuje jak mięso.

- Już się zacząłem zastanawiać. Miejmy nadzieję, że Karolinę ma dla ciebie kolejne

zamówienia, tak żebyś codziennie przynajmniej coś zrobiła.

Kiwnęła głową, ale zdenerwowało ją stwierdzenie: „żebyś codziennie przynajmniej

coś zrobiła”. Czy on w ogóle ma pojęcie, co to znaczy opieka nad niemowlęciem i trzema

chłopcami w wieku dziewięciu i dziesięciu lat? A do tego jeszcze dochodzi pranie,

sprzątanie, noszenie wody i drewna, cerowanie i łatanie! Pomyślała o pięciuset pięćdziesięciu

koronach schowanych w szufladzie komody. Jak zareagowałby Emanuel, gdyby je znalazł?

Przede wszystkim poczułby się dotknięty, że mają z ojcem przed nim jakieś tajemnice, i

uniósłby się gniewem, że przyjęła pieniądze od rudzielca. Do głowy by mu nie przyszło, że

postąpiła tak, bo brakuje im pieniędzy. Nie, lepiej nic mu nie mówić!

- A co słychać u Wang - Olafsena? - zapytała, żeby zmienić temat.

- Dobrze. Ojciec wreszcie zaakceptował narzeczoną Carla Wilhelma. Być może

niebawem dostaniemy zaproszenie na ich ślub.

Elise spojrzała na niego przerażona.

Przyjaciel Emanuela należał do wyższych sfer, nie to co oni. Goście na pewno będą

ubrani zgodnie z najnowszą modą. Kobiety do białych sukni z mereżkami i koronkami założą

złotą biżuterię albo ozdobne kwiaty i eleganckie buciki. Do tego torebki wyszywane pe-

rełkami. Wchodząc do takiego domu w czarnej odświętnej sukni po mamie, czułaby się jak

na cenzurowanym.

- Mnie chyba nie zaproszą?

- Jak to? Oczywiście, że ty też będziesz zaproszona, jeśli zaproszą mnie - zaśmiał się

Emanuel.

- Ale co ja na siebie włożę? Nie mogę się pokazać wśród takich ludzi w starej czarnej

sukni.

Zmarszczył czoło, najwyraźniej w ogóle o tym nie pomyślał.

- Może uda się pożyczyć jakąś suknię dla ciebie? Albo kupimy coś tanio przez Armię.

Zapytam Torkilda.

- Wróciłeś wczoraj do domu tak późno, że nie zdążyłam ci powiedzieć, że Torkild

zajrzał tu pod twoją nieobecność i zaprosił nas na swój ślub. Odbędzie się w pierwszą sobotę

maja w kościele w Sagene.

Emanuel uśmiechnął się, a jego oczy zalśniły radością.

- Doprawdy trudno w to uwierzyć. Anna to ma szczęście, że trafił jej się taki Torkild,

no i na odwrót.

- Powiedziałam dokładnie to samo. Jeśli to prawda, że ludzie bywają dla siebie

stworzeni, to na pewno dotyczy to tych dwojga. Torkild miał łzy w oczach, gdy mówił, że

Anna oświadczyła, iż da już radę przejść na własnych nogach aż do ołtarza.

- Wspomniał coś, gdzie będą mieszkać?

- Nie, nie pomyślałam nawet, żeby zapytać. Wydało mi się oczywiste, że zamieszkają

razem z panią Thoresen. Nie stać ich przecież, by wynająć coś wyłącznie dla siebie, a pewnie

też trudno byłoby znaleźć coś odpowiedniego.

- Biedny Torkild! Współczuję, że będzie musiał mieszkać pod jednym dachem z tą

plotkarą.

Elise posłała mu urażone spojrzenie.

- Pani Thoresen nie jest wcale taka zła. Johan i ja... - urwała gwałtownie, widząc, jak

tężeje mu twarz.

- Co takiego Johan i ty?

- Nie zamierzałam o tym rozmawiać, tak mi się tylko wyrwało.

- Rozumiem. Zapytałem tylko, co z wami.

- Kiedy planowaliśmy się pobrać w zeszłym roku latem, mieliśmy wprowadzić się do

kuchni pani Thoresen.

Elise spojrzała mu odważnie w oczy, nie mając nic do ukrycia. Emanuel przecież

wiedział od początku, że była zaręczona z Johanem. Poderwał się gwałtownie od stołu i

rzucił chłodno:

- Dziękuję za obiad. Chyba będzie najlepiej, jeśli od razu pójdziesz do Carlsenów.

Cierpliwość nie jest mocną stroną Karolinę.

Westchnęła ciężko, wychodząc z domu. Doprawdy trudno było zrozumieć Emanuela.

Przecież to nie ona go zdradziła.

Zasiedzieli się trochę przy obiedzie i zrobiło się późno. Elise miała nadzieję, że

Karolinę pojechała na jakieś przyjęcie i uda się jej uniknąć rozmowy. Na pewno materiał

wraz z krojem bluzki leży przygotowany do odebrania.

Tak jak ostatnio zerknęła w stronę willi Paulsena, ale nie zauważyła Hildy. Pozostał

już tylko miesiąc do rozwiązania, a siostra na pewno jeszcze nie wymyśliła, jak się urządzi.

Emanuel zdecydował, że wkrótce wywieszą ogłoszenie o wynajęciu poddasza. Robiło

się coraz cieplej i niebawem nie trzeba już będzie palić w piecu. Lokatorzy będą mogli

korzystać z ich kuchni, pod warunkiem że zgodzą się gotować obiady o innej porze, oznajmił

Emanuel, nie rozmawiając z nią wcześniej na ten temat. Obawiała się tych zmian.

Wszystko zależy od tego, jacy ludzie się trafią, a nie zawsze udaje się właściwie

ocenić człowieka przy pierwszym spotkaniu. W głębi serca marzyło jej się, by na poddaszu

zamieszkała Hilda, ale wiedziała, iż Emanuel nigdy się na to nie zgodzi. Nie miał o siostrze

Elise najlepszego zdania. Uważał, że jest pyskata i bezczelna, i oburzało go lekceważenie

przez nią zasad moralnych. Tego, że i jego zasady moralne pozostawiały wiele do życzenia,

najwyraźniej nie dostrzegał.

Elise zauważyła idącą chodnikiem z naprzeciwka nianię, która pchała elegancki

nowoczesny wózek dziecinny na dużych kołach. Dziecko siedziało w wózeczku i po

czapeczce można było poznać, że to chłopiec. Niania uśmiechała się do niego i bawiła się z

nim po drodze. Gdy byli już blisko, chłopiec rzucił na ziemię zabawkę, która potoczyła się

wprost pod nogi Elise. Pośpiesznie schyliła się i podniosła zabawkę i z uśmiechem podeszła,

żeby ją oddać.

- Co ty robisz, Isac! - zrezygnowana niania strofowała chłopca. - Teraz misio jest

brudny i nie będziesz się mógł nim więcej bawić.

Isac... O Boże, czy to naprawdę Braciszek? - Elise zwolniła gwałtownie kroku.

- Bardzo dziękuję - rzekła niania, gdy Elise podała jej mięciutką maskotkę. - On jest

całkiem niemożliwy, rzuca wszystko, co mu się trafi w ręce.

- To ten wiek - wymamrotała Elise, wpatrując się w synka Hildy. Nie miała żadnych

wątpliwości, że to Braciszek. - Ile ma miesięcy?

- Za dwa miesiące skończy roczek.

Elise pokiwała głową. Wszystko się zgadzało. Braciszek urodził się trzy dni po tym,

jak wraz z chłopcami i Emanuelem odwiedziła po raz pierwszy Ringstad. To było pod koniec

maja, brzozy okryły się właśnie świeżą zielenią, a w powietrzu unosił się zapach kwiatów.

- Ależ jest słodki!

- Tak, to takie dobre dziecko, może troszeczkę rozpieszczone, ale trudno się dziwić.

Rodzice długo czekali na potomka. - Niania była z gatunku gadulskich. - Ale teraz

spodziewają się kolejnego dziecka - ciągnęła z zapałem. - Ciekawe, czy Isac skupi na sobie

tyle uwagi co teraz, gdy będzie miał brata albo siostrę.

- Tak? - Elise zapytała niewinnie, udając szczere zainteresowanie. - Mama Isaca

będzie miała kolejne dziecko? Tak szybko?

Niania pokiwała głową i konspiracyjnym tonem odparła:

- Za dwa miesiące. - Nachyliwszy się bliżej Elise, dodała cicho: - Ona sama nie może

mieć więcej dzieci, więc weźmie dziecko z sierocińca. Uważam, że to straszne. Nie potrafię

zrozumieć, że matka oddaje własne dziecko!

- Może rodzice są chorzy albo nie są w stanie zapewnić dziecku utrzymania? -

próbowała tłumaczyć Elise. - A może...

- A może to dziecko jakiejś prostytutki - przerwała jej niania. - One wciąż pozbywają

się potomstwa.

Elise pokiwała głową. A więc Hilda nie odważyła się jeszcze wyjawić swych

zamiarów. To będzie dopiero afera!

- Proszę popatrzeć! Prawda, że jest śliczny, gdy się uśmiecha? Ma takie dołeczki w

policzkach.

Niania najwyraźniej była bardzo przywiązana do Braciszka, choć uważała, że jest

rozpieszczony.

Elise nie mogła się powstrzymać, by nie zapytać:

- A skąd ci państwo mogą wiedzieć, że za dwa miesiące będą mieć następne dziecko?

- Prawdziwa mama spodziewa się dziecka w kwietniu.

- I już się zdecydowała je oddać? Niania posłała jej zdziwione spojrzenie.

- A co ma innego zrobić? Nie jest pewne, czy w sierocińcu mogą się zaopiekować

wszystkimi nieślubnymi dziećmi, które przychodzą na świat. Na pewno jest szczęśliwa, że

może oddać dziecko bogatym ludziom.

Nagle zreflektowała się, że powiedziała za dużo, i zakryła dłonią usta.

- Nie wiem, po co w ogóle o tym mówię. Przyrzekłam, że zachowam dyskrecję. Ale

przecież my się nie znamy, więc chyba nic nie szkodzi? Chyba nie mieszkasz na wzgórzu

Aker, prawda?

Elise pokręciła głową.

- Przyszłam tylko po materiał, żeby uszyć bluzkę pannie Carlsen.

- Jesteś krawcową? Elise przytaknęła.

- Wiem, że pani Paulsen poszukuje nowej krawcowej. Mieszkamy tam - Pokazała na

willę. - Może mogłabyś zajrzeć któregoś dnia i się dowiedzieć? - Dodała jednak z namysłem:

- Ale musisz mi obiecać, że zapomnisz o tym, co ci powiedziałam.

- Oczywiście.

- Pani Paulsen mówiła, że potrzebuje nowych ubrań dla siebie i dla Isaca. Jest

zrozpaczona, ponieważ jej stara krawcowa przestała szyć. Od reumatyzmu powykręcało jej

palce.

W tej samej chwili rozległo się wołanie, a gdy się obie odwróciły, ujrzały służącą w

białym wykrochmalonym fartuchu i w białej chustce na głowie, która kiwała na nianię.

- Już idę! - zawołała niania. - Znalazłam krawcową dla pani! Odwróciwszy się do

Elise, pośpiesznie poprosiła:

- Obiecaj, że wstąpisz, skoro już o tobie powiedziałam. Oni mają dużo pieniędzy i

jestem pewna, że zapłacą ci więcej niż inni.

To powiedziawszy, szybkim krokiem ruszyła w stronę domu. Elise zamyślona udała

się do willi Carlsenów. Żeby tylko Karolinę nie było w domu, marzyła w duchu, czując, jak

ściska ją w żołądku.

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY

Służąca, która otworzyła drzwi, zlustrowała Elise krytycznie, nim wpuściła ją do

środka, i oznajmiła:

- Panna Carlsen jest w salonie na górze.

- Miałam tylko odebrać materiał, nie muszę z nią rozmawiać.

- Przykazała mi, by skierować cię prosto do niej. Była przekonana, że przyjdziesz już

kilka dni temu.

Nie było wyjścia. Elise weszła za służącą po wąskich schodach kuchennych na górę,

starając się uodpornić na to, co ją czeka.

Na piętrze służąca odwróciła się i patrząc się na nią błagalnie, poprosiła:

- Nie bądź długo, proszę. Pracowałyśmy w pocie czoła od szóstej rano, żeby wyprosić

parę godzin wolnego na wieczór. Dziś sobota, a my nie miałyśmy wolnego od dwóch

tygodni.

Elise spojrzała na nią ze współczuciem. Od dwóch tygodni nie miały nawet jednej

godziny wolnego, pomyślała wstrząśnięta. Czy Hilda też tak haruje? Jeśli tak, to nic

dziwnego, że chce się stamtąd wyrwać.

Karolinę stała przy oknie wychodzącym na cmentarz Chrystusa Zbawiciela.

- Panno Carlsen, przyszła krawcowa.

Karolinę nie ruszyła się z miejsca i nawet się nie obejrzała, mówiąc:

- Możesz odejść, Jenny.

Służąca zniknęła, a Elise została przy drzwiach.

- Nie dostałaś mojego listu?

- Owszem, otrzymałam list i zapłatę.

- Dlaczego więc nie zjawiłaś się wcześniej?

- Ponieważ nie miałam możliwości.

A co to Karolinę obchodzi? - pomyślała zdecydowana, że nie da sobą tym razem

pomiatać.

- Jak możesz oczekiwać, że będziesz szyć dla ludzi, jeśli nie przestrzegasz

umówionych terminów?

- Nie przypominam sobie, żebyśmy miały jakąś umowę w sprawie terminu, panno

Carlsen.

- Napisałam w liście, że możesz odebrać materiał w każdej chwili. - Odwróciła się

gwałtownie, patrząc na Elise wrogo. - To jest umowa!

- Trudno to nazwać umową, skoro nie odpowiedziałam na zgłoszenie.

Stracę za chwilę klientkę i Emanuel się wścieknie. Ale trudno, pomyślała.

Świadomość, że w szufladzie komody ma schowane pieniądze, dodała jej odwagi.

Karolinę uniosła brew.

- Śmiesz mi tak odpowiadać?

- Po prostu wyjaśniłam swój punkt widzenia. Karolinę roześmiała się szyderczo.

- Wyjaśniłaś swój punkt widzenia? A od kiedy biedacy mają takie możliwości?

- Nie uważam siebie za biedaczkę, panno Carlsen. Ktoś, kto potrafi zarobić na swoje

utrzymanie, nigdy nie będzie nędzarzem.

Karolinę oblała się rumieńcem, uznając zapewne te słowa za zniewagę.

- No proszę, taka jesteś zręczna, że potrafisz utrzymać zarówno siebie, jak i bękarty

męża.

Elise poczuła, jak krew odpływa jej z twarzy. Przeklinała własną głupotę.

Karolinę szukała zemsty, a to nie wróżyło dobrze. Nie powinna była w ogóle zwracać

uwagi na to, co mówi, i wyjść stąd jak najprędzej.

- Słyszałam, że Signe przebywa w Ringstad. - Karolinę najwyraźniej bawiła się jej

kosztem. - Twoja teściowa jest nią zachwycona.

Signe pochodzi z równie okazałego dworu jak Ringstad i nauczyła się wszystkiego, co

powinna umieć żona gospodarza. W następną sobotę jesteśmy zaproszeni tam na przyjęcie.

Zdaje się, że Ringstadowie zamierzają przedstawić Signe swoim przyjaciołom i najbliższym

sąsiadom.

Elise poczuła, jak serce łomoce jej w piersi.

- Sądzi panienka, że mnie rani, opowiadając to wszystko, ale mnie jest to najzupełniej

obojętne. Razem z Emanuelem postanowiliśmy się tym nie przejmować. Mój mąż wybrał

życie w mieście na długo, zanim poznał mnie. Więc nie jest to z jego strony żadne

poświęcenie.

- Ha! I ty w to wierzysz, Elise? Założymy się? Stawiam pięćset koron, że jeszcze

przed świętym Janem Emanuel pojedzie do Ringstad. Odważysz się przyjąć zakład?

- Nie mam tyle pieniędzy. Poza tym nie mówiłam, że Emanuel w ogóle nie pojedzie

do Ringstad. Owszem, pojedzie, jeśli będzie chciał porozmawiać o czymś ważnym ze swoimi

rodzicami. Chociaż to mało prawdopodobne. On wie, że rodzice odwrócili się od niego.

- Pani Ringstad odwracała się od niego już niezliczone razy wcześniej, ale zawsze w

końcu zmienia zdanie. A skoro jest tak zachwycona Signe, a nie może zaakceptować, że jej

syn ożenił się z kimś takim jak ty, na pewno uczyni wszystko, by go zwabić, przypodobać

mu się i nakłonić do zmiany zdania. Ona zawsze stawia na swoim! Chyba domyślasz się, o co

mi chodzi, gdy mówię o zmianie zdania, prawda? Jego matka namówi go, żeby pozbył się

ciebie i twojego bękarta, a w zamian poślubił Signe. Signe spodziewa się przecież jego

dziecka, nie zapominaj o tym! Rodzonego wnuka pani Ringstad.

Elise nie wiedziała, skąd wzięła w sobie tyle sił, zdołała się jednak odwrócić i ze

spokojem rzekła:

- Sądzę, że nie mamy o czym dłużej mówić, panno Carlsen. Żegnam.

Otworzyła drzwi i wyszła powoli, z godnością. Zdążyła przejść kawałek długim

korytarzem, gdy Karolinę szarpnęła drzwiami i zawołała ją:

- O co ci chodzi? Nie możesz znieść prawdy, co? Zapomniałaś zabrać materiał na

bluzkę. Ma być gotowa przed moi wyjazdem do Ringstad.

Elise, nie odwracając się nawet, oznajmiła:

- Nie zamierzam szyć żadnej bluzki, panno Carlsen. Żegnam.

Trzęsła się cała, gdy schodziła pośpiesznie kuchennymi schodami. Równocześnie

czuła oszałamiającą euforię zwycięstwa. Wreszcie odważyła się sprzeciwić tej

rozpieszczonej, złośliwej Karolinę Carlsen! - Dzięki, panie Ringstad, i dzięki, pani Mathiesen

- rzuciła półgłosem do siebie. - Bez waszych pieniędzy nigdy bym sobie nie mogła pozwolić

na takie zachowanie.

Wiedziała, że czeka ją nieprzyjemna rozmowa z Emanuelem, ale miała nadzieję, że ją

zrozumie, gdy mu powtórzy to, co powiedziała Karolinę.

Doszła już do przedostatniego schodka, gdy usłyszała wzburzone głosy dwóch

służących rozmawiających za kuchennym wejściem. Jedna z nich była wyraźnie

rozgniewana, więc Elise mimowolnie zwolniła kroku, zastanawiając się, czy nie odczekać

chwili.

- To podłość - mówiła jedna ze służących. - Od czternastu dni nie byłyśmy poza

domem. Pracujemy od szóstej rano do nocy, a teraz zrobiłyśmy wszystko, o co nas prosiła.

Ona nas traktuje jak niewolników! Gdy myłam schody, stała nade mną i sprawdzała, czy wy-

mieniam wodę co trzeci stopień! A teraz nie ma już co wymyślić, więc każe nam opróżnić

szafki w kuchni i wyłożyć świeżym papierem, byleby tylko czymś nas zająć! Mimo że pani

powiedziała wczoraj, że dostaniemy wolne dziś wieczór, w końcu to sobota. Reidar stoi na

rogu i na mnie czeka. Chyba pęknę ze złości!

Zanim ta druga zdążyła jej odpowiedzieć, Elise otworzyła drzwi. Dziewczęta

odwróciły się, a w ich oczach pojawiło się przerażenie. Gdy jednak zobaczyły, że to ona,

rozluźniły się. Elise poznała Jenny, która ją wpuściła do środka, i pokiwała jej przyjaźnie

głową.

Gdy skierowała kroki w stronę bramy, usłyszała, jak Jenny woła za nią zdziwiona:

- Zapomniałaś paczki z materiałem! Elise odwróciła się i odpowiedziała:

- Nie zapomniałam. Ja też nie mam ochoty pracować dla takich ludzi!

Po czym wyprostowała się dumnie i odeszła. Była pewna, że dla tych dziewcząt

pociechą było usłyszeć, że inni myślą podobnie jak one.

Usłyszawszy ciche, zdumione szepty za plecami, domyśliła się, że miała rację.

Dopiero gdy wyszła na ulicę i skierowała się w stronę rzeki, ogarnął ją niepokój.

Odmówiła przyjęcia jedynego zamówienia, jakie miała. Zachowała się tak, jakby mogła

przebierać i grymasić. Karolinę mogła ją polecić wielu swoim dobrze sytuowanym znajo-

mym. Teraz Elise straciła tę szansę. Ci najmniejsi w społeczeństwie powinni zapomnieć o

dumie.

Westchnęła głęboko, zrezygnowana. Czy nie byłoby rozsądniej z jej strony pozwolić,

aby Karolinę dała upust swej zazdrości? Trzeba było wpuszczać jej złośliwości jednym

uchem, a wypuszczać drugim.

Pokręciła jednak głową. Nie, takiej złośliwości nie można było tak po prostu

zignorować. Gdyby nie położyła kresu temu, Karolinę pozwalałaby sobie dalej. Teraz

przynajmniej można się łudzić, że dało jej to trochę do myślenia.

W tym samym momencie spojrzała na willę Paulsena Juniora i wpadła jej do głowy

pewna myśl. Niania wspomniała, że jej pani szuka krawcowej. Elise nie zamierzała z tego

korzystać, przede wszystkim, by nie sprawiać przykrości Hildzie. Teraz jednak spojrzała na

to z innej strony. Może to nie taki głupi pomysł, by zapewnić sobie wstęp do domu

Braciszka?

Pośpiesznie skierowała swe kroki do furtki prowadzącej do ogrodu. Drzwi otworzyła

jej służąca. Elise przedstawiła się i wyjaśniła, w jakiej przychodzi sprawie.

Służąca zaprowadziła ją do kuchni, po czym szybko udała się do salonu, by

zaanonsować pani jej przybycie. Wkrótce wróciła i kazała jej pójść za sobą.

W drodze do salonu Elise ogarnął strach. W ubiegłym roku latem państwo

Paulsenowie proponowali jej i Emanuelowi, by ich odwiedzili, ale Elise nie była nawet w

stanie znieść myśli o tym. Robiła, co mogła, by unikać nowych rodziców Braciszka.

Przypomniała sobie okropną chwilę, gdy razem z Emanuelem natknęli się na nich podczas

spaceru wzdłuż rzeki i musieli chwilę z nimi porozmawiać. Serce jej pękało, ponieważ

wiedziała, że w wózku leży synek Hildy. Boleśnie przeżyła także tamtą niedzielę, gdy poszli

na mszę do starego kościoła w Aker i okazało się, że trafili na chrzest Braciszka. Wkrótce

upłynie rok od tamtych zdarzeń, a Hilda spodziewa się kolejnego dziecka. Wiele się

wydarzyło przez ten czas i rany się nieco zabliźniły.

Pani Paulsen nie miała pojęcia, w jakich warunkach żyje Emanuel, ożeniwszy się z

robotnicą. Na pewno zwróciła uwagę na strój Elise, ale trudno powiedzieć, by wiedziała o

nich coś więcej. Gdy zobaczy Elise w roli ubogiej krawcowej, będzie z pewnością bardzo

zaskoczona.

Skierowano ją do przestronnego jasnego salonu oświetlonego lampami elektrycznymi.

Paliły się już, mimo że na dworze nie zapadły jeszcze ciemności. W pomieszczeniu panowała

jasność, jakby to było przedpołudnie. Tak to zdziwiło Elise, że na moment zapomniała o

wszystkim.

Pani Paulsen wstała i wyszła jej na spotkanie. W salonie nie było nikogo poza nią.

Nagle zrobiła wielkie oczy i popatrzyła na nią zaskoczona:

- Zwróciłam uwagę na nazwisko, lecz sądziłam, że to zbieg okoliczności. Ale to pani

jest żoną pana Ringstada, prawda?

Elise skinęła głową, gorzko żałując w duchu swojej decyzji.

- Spotkałam po drodze nianię od państwa i zgadałyśmy się, że szuka pani krawcowej.

Pani Paulsen roześmiała się.

- Niania jest u nas od niedawna, ale rozmawia na ulicy ze wszystkimi i wkrótce znać

będzie więcej ludzi w okolicy niż my, którzy tu mieszkamy od wielu lat. Spadła mi pani z

nieba, pani Ringstad - dodała z ulgą w głosie. - Wybieram się na premierę nowej sztuki

Henryka Ibsena Dom lalki do Teatru Narodowego i muszę mieć nową kreację. Jak szybko

może pani uszyć suknię?

- To zależy, z jakiej tkaniny. Z aksamitu szyje się trudniej i potrzeba więcej czasu.

- Nie myślałam o sukni z aksamitu na tę porę roku. Mam ochotę na coś jasnego i

zwiewnego.

- W takim razie jestem pewna, że zdążę uszyć przez tydzień.

- To bardzo miło z pani strony, pani Ringstad!

- Pani Paulsen uśmiechnęła się przyjaźnie. W jej zachowaniu ani w tonie nie czuło się

lekceważenia. - Jakoś nie udało się nam spotkać, nie odwiedzili nas państwo. Ale słyszałam,

że urodziło się państwu dziecko, to prawda?

- Tak, w styczniu urodził się nam syn. - Elise skinęła głową. Pani Paulsen była tak

sympatyczna, że nie można jej było nie polubić.

- Jakie to szczęście. Wie pani, ja nie mogę mieć więcej dzieci, więc zdecydowaliśmy

się na adopcję. Uważam, że dla dziecka to niedobrze, żeby było jedynakiem. Jedynacy są

nazbyt rozpieszczeni.

Rozmawiały o dziecku Hildy, dziecku, które jej siostra wciąż jeszcze nosiła pod

sercem. Elise była poruszona, ale odważyła się zapytać:

- Chyba nie jest tak trudno zaadoptować dziecko?

- Ależ przeciwnie! I to jest najdziwniejsze. Mimo że wiele ubogich niezamężnych

robotnic popada w nieszczęście, jak one to nazywają, nie chcą oddać swoich dzieci. Ale my

mieliśmy szczęście! - Uśmiechnęła się, a jej oczy zalśniły radością. - Isac, nasz synek, za

miesiąc będzie miał braciszka albo siostrzyczkę.

- A mama dziecka?

- Podobno z ulgą przyjęła, że jej dziecko trafi do dobrego domu. To poczciwa

dziewczyna, zdrowa i silna i bardzo mądra, ale los nie był dla niej łaskawy. Jej narzeczony

uległ wypadkowi w pracy i umarł, nim zdążyli się pobrać. Nie ma więc innej rady, jak oddać

dziecko. Bardzo jej współczuję.

- Spotkała ją pani?

Pani Paulsen pokręciła głową.

- Nie, nie wolno mi. Ona nie może wiedzieć, kim jesteśmy, na wypadek gdyby

pożałowała swojej decyzji i chciała potem robić jakieś trudności.

Otworzyła szufladę w komodzie i wyjęła z niej kremową tkaninę.

- Kupiłam już materiał. Suknię miała mi uszyć moja stara krawcowa, ale tak dokucza

jej reumatyzm, że nie może już pracować. Krój i moje wymiary leżą w środku. - Uśmiechnęła

się. - A to się mój mąż ucieszy. Był zawiedziony, że będę musiała włożyć na siebie tę samą

suknię, którą miałam ostatnio w teatrze. Ile pani sobie policzy za szycie, pani Ringstad? Musi

mi pani przyrzec, że weźmie pani tyle, co ma pani w zwyczaju. Proszę nie zważać na łączącą

nas znajomość!

Elise zebrała się na odwagę i rzekła:

Panna Karolinę Carlsen zapłaciła mi za suknię z aksamitu dziesięć koron. Ale jak

wspomniałam, z aksamitu szyje się trudniej.

- Dziesięć koron? - Pani Paulsen popatrzyła na nią wyraźnie zaskoczona.

Elise poczuła, że oblewa ją zimny pot, a potem zrobiło jej się na przemian zimno i

gorąco. Czyżby była zbyt pazerna?

- A nie więcej? - dodała zdumiona pani Paulsen. - Moja stara krawcowa brała

dwadzieścia koron i tyle też zamierzam zapłacić pani. Pewnie nie chciała pani wziąć więcej

od panny Karolinę, skoro pani mąż mieszkał kiedyś u państwa Carlsenów.

Elise nie wiedziała, co powiedzieć. Nie miała ochoty plotkować, nie zamierzała

jednak także przedstawiać Karolinę w lepszym świetle, niż na to zasługiwała. Uśmiechnęła

się więc tylko, wzięła paczkę z tkaniną i skierowała się ku drzwiom.

- Muszę wracać do mojego najmłodszego.

- Najmłodszego? - zdziwiła się pani Paulsen, nic nie rozumiejąc. - Chyba nie ma pani

więcej dzieci?

- Nie, ale przejęliśmy opiekę nad moimi dwoma młodszymi braćmi, w wieku

dziewięciu i dziesięciu lat, a także dziewięcioletnim chłopcem, sierotą.

Pani Paulsen popatrzyła na nią dziwnie.

- Sądziłam, że pan Ringstad ma skromne dochody, skoro brak mu doświadczenia w

pracy biurowej.

- Zgadza się. Dlatego ja też muszę pracować. Poza tym chłopcy podejmują się

różnych zajęć po szkole. Kristian, ten najstarszy, roznosi gazety, a pozostali dwaj noszą

drewno do klas w budynku szkoły. Teraz jednak muszę już iść, do widzenia, pani Paulsen.

Zdążyła wyjść przez furtkę i pośpiesznie skierowała się w stronę domu, gdy usłyszała

za plecami zdziwiony okrzyk.

- Elise?

Odwróciła się gwałtownie. Zaczęło się ściemniać, ale w mdłym świetle palącej się w

pobliżu latarni gazowej ujrzała nadchodzącą Hildę. Bardzo przytyła przez ostatnie dwa

miesiące. Wcześniej prawie nie znać było po niej ciąży, teraz każdy mógł się łatwo domyślić,

że lada moment urodzi dziecko.

- Co ty tu robisz? - w głosie Hildy wyczuła podejrzliwość, uznała więc, że najlepiej

będzie powiedzieć o wszystkim prosto z mostu.

- Byłam u młodej pani Paulsen, zamówiła u mnie suknię. Zapadła cisza.

- Hilda, musiałam to zrobić. Pokłóciłam się z Karolinę i opuściłam w złości dom

Carlsenów, nie wziąwszy tkaniny, z której miałam uszyć jej bluzkę. Nie mam innej pracy.

Obawiam się, że Emanuel nie będzie ze mnie zadowolony. W drodze do Carlsenów

natknęłam się na nianię Braciszka. Powiedziała mi, że pani Paulsen pilnie poszukuje

krawcowej.

Hilda nadal się nie odzywała. Stała milcząca w migoczącej poświacie latarni ulicznej,

nie dając po sobie poznać, co o tym myśli.

Elise rozumiała, że siostrze jest przykro, ale nie czuła się winna temu, że Hilda oddała

własne dziecko.

- Musisz wkrótce powiedzieć, co zamierzasz, Hildo! Pani Paulsen opowiadała, że

niebawem zaadoptują noworodka. Dała mi do zrozumienia, że Isac jest jej dzieckiem, ale nie

może urodzić ich więcej. Podobno mają dostać dziecko od młodej niezamężnej matki, która

straciła narzeczonego w wypadku w pracy i która nie jest w stanie zapewnić utrzymania temu

dziecku i go wychować.

Hilda wreszcie zareagowała.

- Mają dostać dziecko? - prychnęła z pogardą. - Jeśli im się zdaje, że oddam swoje, to

bardzo się mylą.

- Nie powiedziałaś więc jeszcze majstrowi o niczym?

- Nie mam ochoty znaleźć się na ulicy.

- Ale tym sposobem ryzykujesz, że odbiorą ci dziecko zaraz po porodzie. Kto wie, czy

nie załatwili już mamki.

Hilda pokręciła głową.

- Mam jeszcze miesiąc.

- Tego nigdy nie wiadomo. Niektóre kobiety rodzą przed terminem, mimo że to ich

kolejny poród. Pomyśl, jeśli nagle chwycą cię bóle, nie zdążysz stamtąd uciec. Gdzie w ogóle

zamierzasz rodzić? Myślałaś o tym, co będziesz robić po porodzie? Gdzie zamieszkasz? Z

czego będziesz żyć?

- Jakoś sobie poradzę. W każdym razie nie sprawię wam kłopotu. Nie bój się, Elise -

dodała.

Elise stała cicho i patrzyła na siostrę.

- Co z tobą, Hildo? Kiedy widziałyśmy się ostatnio, wybiegłaś, żeby ze mną

porozmawiać. Nie rozstałyśmy się w niezgodzie. Jesteś na mnie zła, że będę szyć dla młodej

pani Paulsen?

Hilda wzruszyła ramionami.

- To nie moja sprawa.

- A więc o co chodzi?

- O nic.

- Kłamiesz. Znam cię, Hildo. Poznaję po tobie, że coś cię dręczy.

- Mówię, że nic mi nie jest.

Nagle Elise ogarnęło nieprzyjemne uczucie. Zwlekała przez chwilę, ale powiedziała

wreszcie:

- Słyszałaś, że Mathilde rzuciła się do wodospadu? Zauważyła, że Hilda wzdrygnęła

się. Nic nie rzekła, stała sztywno, jedynie lekkim skinięciem potwierdziła, że wie o tym.

- Potrafisz zrozumieć, jak ona mogła tak postąpić? Przecież nie musiałaby się

sprzedawać na ulicy, mogłaby sobie znaleźć inną pracę. Można sprzątać u ludzi. Słyszałam

poza tym, że w mleczarni szukają ekspedientki, Magda na rogu też mówiła, że wkrótce

potrzebna jej będzie pomoc. Wystarczy zapytać w Ostem albo u pani Grorud czy Krabberod.

Proponowałam jej nawet, żeby pomagała mi w szyciu.

Hilda odwróciła się powoli.

- Muszę wracać. Paulsen nie wie, że wyszłam.

- Przyjdę do ciebie porozmawiać któregoś dnia! - zawołała za nią Elise.

Hilda nie odpowiedziała. Zniknęła w mroku za furtką do ogrodu majstra.

ROZDZIAŁ SZESNASTY

Elise nie mogła się oprzeć nieprzyjemnemu wrażeniu, że coś niedobrego dzieje się z

Hildą. Była dziwnie cicha. To do niej zupełnie niepodobne. Raz tylko zareagowała po

swojemu, wybuchając gniewnie, że nikt nie dostanie jej dziecka, ale poza tym było w niej coś

obcego, jakby rezygnacja, zupełnie niepasująca do jej sposobu bycia.

Kiedy Elise doszła do mostu i usłyszała huk opadających wód rzeki, ogarnęła ją

jeszcze większa groza. Chyba już nigdy nie będzie w stanie przejść przez most, nie myśląc o

Mathilde. A teraz dodatkowo się bała, że decyzja Mathilde może zainspirować innych.

Wprawdzie nie było to pierwsze samobójstwo popełnione w tym miejscu, po raz

pierwszy jednak w otchłań rzeki rzuciła się młoda matka.

Musi porozmawiać o tym z Emanuelem, nie da rady samotnie zmagać się z tym

lękiem. Najpierw wyzna mu, co zrobiła u Carlsenów, potem opowie, że poszła do willi

Paulsena Juniora. To ostatnie pewnie go ucieszy, natomiast nie spodoba mu się to, co się

wydarzyło u Karolinę. W głębi serca bardzo cierpiał bowiem z powodu gwałtownego

zerwania stosunków z rodziną Carlsenów i miał nadzieję, że z czasem sytuacja się poprawi.

Tymczasem ona tylko zaogniła konflikt.

Gdy zbliżyła się do ganku, usłyszała ku swemu zdumieniu męskie głosy dochodzące

ze środka. Z ociąganiem nacisnęła klamkę i weszła do środka. Drzwi do salonu stały

otworem, a przy stole siedzieli pogrążeni w ożywionej rozmowie Emanuel i Carl Wilhelm

Wang - Olafsen.

- Witaj, Elise - odezwał się Emanuel z radością w głosie. - Jak widzisz, mam gościa.

Hugo był spokojny przez cały czas, a chłopcy poprosili mnie, bym im pozwolił pójść

odwiedzić nowego kolegę z klasy Pedera, tego, co mieszka w tej czynszówce w dole.

Elise weszła do salonu i przywitała się z Carlem Wilhelmem.

- Widzę, że przyniosłaś materiał - zauważył Emanuel z wyraźną ulgą. Zapewne

obawiał się jej wizyty u Carlsenów.

- Napijecie się pewnie kawy - odezwała się Elise zakłopotana, bo nie bardzo

wiedziała, co sądzić o Carlu Wilhelmie i jak z nim rozmawiać.

- Chętnie. Carl Wilhelm przyniósł w torebce ciasteczka.

Elise pośpiesznie wyszła do kuchni i postawiła czajnik na piecu, sięgnęła po mleko i

cukier, po czym wróciła do salonu, by wyjąć porcelanowe filiżanki Emanuela.

Emanuel i Carl Wilhelm kontynuowali ożywioną dyskusję na temat polityki. Carl

Wilhelm stwierdził, że finanse Kristianii są opłakane i należy przedsięwziąć radykalne

środki. Przede wszystkim należy zapewnić ludziom mieszkania, bo nie uchodzi, by w jednej

izbie z kuchnią mieszkało po piętnaście osób. Ponadto w niektórych mieszkaniach

robotniczych szczury powygryzały w podłogach dziury, które ludzie zatykają szmatami i

gazetami, by nie ciągnęło tamtędy zimno.

- Mam zaufanie do Johana Castberga i Lewacy - rzekł Carl Wilhelm. - Lewica

dojrzewa do utworzenia partii, która podejmie się przeprowadzenia reform socjalnych. Sam

Castberg od młodości aktywnie działał w ruchu robotniczym. Teraz walczy o to, by wprowa-

dzić prawo do ubezpieczeń zdrowotnych i by państwo wsparło kasy dla bezrobotnych.

Elise pomyślała, jak by to było dobrze, gdyby bezrobotni otrzymywali pomoc

finansową od państwa. Wówczas Mathilde nie musiałaby odebrać sobie życia, a Hilda

mogłaby odejść od majstra bez obaw)' o przyszłość.

- Tak, jest mnóstwo rzecz)', do których należy się wziąć - usłyszała odpowiedź

Emanuela, gdy poszła do kuchni sprawdzić, co z kawą. - Również co się tyczy uznania prawa

dziecka do nazwiska ojca i prawa do dziedziczenia po nim.

Elise zatrzymała się gwałtownie i wstrzymała oddech. Czemu Emanuela tak zajmuje

ta kwestia? Myśli o dziecku Signe? Chyba niemożliwe, by chciał, aby jej dziecko miało

większe prawa niż Hugo? Powiedział, że nie chce mieć więcej do czynienia ze swoimi rodzi-

cami po tym, jak wzięli do siebie Signe na prawach synowej. „Poradzimy sobie bez nich,

Elise” - powiedział. Ale jeśli tak myśli, to po co się angażuje w popieranie prawa

gwarantującego zabezpieczenie dzieci z nieprawego łoża?

Odsunęła to od siebie. Przecież to tylko dyskusja, tłumaczyła sobie. Emanuel chciał z

pewnością pokazać Carlowi Wilhelmowi, że śledzi wszystko, co się dzieje, i ma własne

opinie na różne tematy.

Wniosła dzbanek do salonu.

- Elise, Carl Wilhelm chciałby, żebyś poznała jego narzeczoną, Olgę Katrine Aby.

Wyjaśniłem mu, że trudno nam wychodzić, póki karmisz piersią, ale zaproponowałem, by

przyszli do nas. Może umówimy się na jutro wieczór?

- Będzie nam bardzo miło - odpowiedziała, choć w głębi serca pomyślała z niechęcią

o czekającej ją wizycie. Wiedziała, że ojciec Carla Wilhelma początkowo nie akceptował

narzeczonej syna, twierdząc, że oboje pochodzą ze zbyt różnych środowisk. Nie dlatego

jednak obawiała się tego spotkania. Nie mogła uwolnić się od myśli, że narzeczona Carla

Wilhelma zna Signe, może się nawet ze sobą przyjaźnią. A jeśli tak, to z pewnością jej nie

polubi.

Był późny wieczór, gdy wreszcie Carl Wilhelm zaczął zbierać się do wyjścia. Elise

padała już z nóg, a chłopcom trudno było zasnąć. Nie przywykli, że ktoś rozmawia głośno w

salonie i co chwila wybucha śmiechem. Emanuel sięgnął po koniak i poczęstował gościa, a

po wypiciu trunku obaj panowie jeszcze bardziej się ożywili.

Dopiero gdy położyli się z Emanuelem do łóżka, opowiedziała mu o swojej wizycie

na wzgórzu Aker. Równie dobrze mogła poczekać z tym do następnego dnia, bo Emanuel

najwyraźniej całkiem o tym zapomniał, postanowiła jednak wykorzystać jego dobry nastrój.

- Poszłaś i tak po prostu zadzwoniłaś do drzwi Paulsena Juniora? - zapytał z

niedowierzaniem w głosie. Dziwne, ale bardziej był przejęty tym niż zajściem w willi

Carlsenów.

- Nie mogłam wrócić do domu z pustymi rękami, a nie znam nikogo innego, komu

mogłabym zaproponować szycie. Zrządzeniem losu natknęłam się na nianię Paulsenów, która

wspomniała, że jej pani straciła właśnie swoją krawcową.

- Hilda pewnie nie będzie zadowolona, gdy się o tym dowie - stwierdził Emanuel,

przytulając się do niej i podnosząc koszulę nocną. Z ust cuchnęło mu alkoholem, dyszał

ciężko i nagle stał się równie skory do igraszek jak latem, kiedy odczuwała już przesyt jego

pieszczot. Niecierpliwymi, gwałtownymi ruchami pieścił jej ciało, sprawiając jej ból.

- Spotkałam ją, ale zareagowała jakoś dziwnie.

- Tak? - spytał bez zainteresowania, pochłonięty całkiem czymś innym.

- Boję się o nią. Sprawiała wrażenie zrezygnowanej.

- Zrezygnowanej? Rozsunął jej uda i wszedł w nią.

- Tak jakby zrezygnowała z życia.

Elise zagryzła wargi, by nie jęknąć głośno. Zupełnie nie pojmowała, czemu odczuwa

taki ból. Przecież nie po raz pierwszy po porodzie kochali się ze sobą.

Starała się odprężyć w nadziei, że ból ustąpi, Emanuel tymczasem brał ją w

posiadanie ostrymi sztosami. Dopiero gdy zdyszany zakończył dzikie ujeżdżanie, jęknął z

ulgą i wydobył z siebie westchnienie rezygnacji.

- Nie powinnaś się zamartwiać całym światem, Elise. To nie twoje życie.

Po krótkiej chwili zaś zorientowała się, że zasnął.

Następnego ranka spał tak ciężko, że postanowiła go nie budzić, póki chłopcy nie

pobiegną się bawić. Świeciło wiosenne słońce, była niedziela. Tak cenny dzień należało

wykorzystać od pierwszej chwili. Emanuel nie słyszał ani szurania stołków i przesuwanego

stołu, który chłopcy ustawili na miejscu, złożywszy łóżko, ani płaczu Hugo. Kiedy wreszcie

pojawił się zaspany w drzwiach kuchni, zapytał:

- Czemu mnie nie obudziłaś?

- Spałeś tak mocno, późno się położyłeś wczoraj wieczorem.

- Śniło mi się czy naprawdę odmówiłaś szycia Karolinę?

- Gdybyś słyszał, co ona opowiadała, nie zadawałbyś mi tego pytania.

- Gdybym słyszał, co opowiadała? Przecież nie możesz odmawiać szycia tylko

dlatego, że nie przepadasz za osobą, która ci to zleca. Jak myślisz, co by było, gdybym ja tak

robił?

Popatrzyła na niego zdumiona.

- Nie lubisz swojego przełożonego?

- Nie cierpię go jak zarazy! - w przypływie szczerości powiedział to z takim

zacięciem, że domyśliła się, iż mówi na poważnie. - Co powiedziała Karolinę? - dopytywał

się, patrząc na nią ponuro.

Pośpiesznie przytoczyła mu słowa panny Carlsen.

- A na koniec powiedziała jeszcze, że gotowa jest się założyć o wszystko, co ma, że

twoja matka zdoła cię nakłonić, byś zostawił mnie i „bękarta”, a związał się z Signe.

Emanuel pokręcił głową.

- Chyba powinnaś rozumieć, że to tylko jej chore wymysły. Nie możesz się obrażać o

to, co ta histeryczka wykrzykuje w przypływie zazdrości. Doprawdy zasmuciłaś mnie swoim

zachowaniem, które uniemożliwi mi pogodzenie się z Carlsenami. Mieszkałem u nich przez

wiele lat i traktuję ich jak rodzinę. Teraz, kiedy mama i ojciec odwrócili się ode mnie,

miałem nadzieję, że przynajmniej ich przyjaźń uda mi się zachować.

- Bardzo mi przykro, Emanuelu, ale wcześniej czy później i tak bym tego nie

wytrzymała. Wątpię, czy ty musisz znosić takie obraźliwe uwagi ze strony swojego

przełożonego.

Emanuel zamierzał wybrać się do miasta, by popatrzeć, jak toczy się życie na głównej

ulicy Karla Johana, a poza tym ciekaw był nowin o Henryku Ibsenie. Postanowili, że obiad

zjedzą o wcześniejszej porze niż zwykle, skoro po południu umówieni są z Carlem Wilhel-

mem i jego narzeczoną.

- Tylko proszę, nie smaż śledzia! - zawołał Emanuel, wkładając płaszcz i kapelusz

przed wyjściem. - Bo będzie śmierdziało w całym domu.

Elise nie odezwała się. Była poprzedniego dnia u rzeźnika i za pięćdziesiąt ore udało

jej się kupić resztki mięsa. Do tego ugotuje ziemniaki i wszyscy się najedzą. Nie była jednak

pewna, czy zdaniem Emanuela zapach smażonego mięsa jest lepszy niż smażonej ryby.

Sięgnęła po kankę na mleko i wlała cenny napój do miski z mąką i cukrem, po czym

zamieszała ciasto na racuchy. Nie miała czasu upiec ciasta, a ciasto w sklepie było za drogie.

Czymś jednak trzeba poczęstować gości, gdy przyjdą z wizytą.

Nie mogła się powstrzymać i otworzyła paczkę, żeby zerknąć na materiał od pani

Paulsen. Aż ją świerzbiły palce, by zacząć szyć, ale przecież nie powinno się pracować w

niedzielę. Krój sukni nie był skomplikowany, a i tkanina łatwa w szyciu, Elise była więc

pewna, że upora się z pracą w ciągu paru dni.

Żeby tylko nie odbiło się to za bardzo na jej stosunkach z Hildą. Elise obawiała się, że

siostra uznała za zdradę z jej strony, że dobrowolnie odwiedziła nowych rodziców Braciszka.

Postanowiła więc jak najszybciej wybrać się do Hildy, by sprawdzić, co tak naprawdę się roi

w jej głowie.

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY

Chłopcy wrócili na obiad punktualnie, spoceni, zdyszani, z wypiekami na twarzy.

Bawili się w „Gąski, gąski do domu”, grali w noża. Poza tym kręcili bączka, którego zrobił

Evertowi stolarz z Sagveien, kiedy usłyszał o śmierci pani Berg.

- Elise, pozwolisz nam wyjść na dwór jeszcze raz? - Peder popatrzył na nią błagalnie.

Wiedziała, że powinien odrobić lekcje i uzupełnić to wszystko, czego nie zdążył w

tygodniu, ale ustąpiła pod wpływem wpatrujących się w nią błagalnie niebieskich oczu. Był

to pierwszy naprawdę ciepły wiosenny dzień. Nie wiadomo, kiedy znów będzie tak ładnie.

Niekiedy deszcz padał przez całą wiosnę. Poza tym uznała, że jeśli chłopcy wyjdą, ze

spokojem przygotuje wszystko na przyjęcie gości. A musi jeszcze usmażyć racuchy,

posprzątać, nakryć stół w salonie, nie wspominając o nakarmieniu i przewinięciu Hugo.

Emanuel przyszedł dopiero, gdy się ze wszystkim uporała. Jedzenie wystygło, a

zapach mięsa zmieszał się z zapachem smażonych racuchów.

- W całym domu czuć kuchenne zapachy - odezwał się z wyrzutem. - A za godzinę

przychodzi Carl Wilhelm z Olgą Katrine.

Odwróciła się do niego poirytowana.

- Umówiliśmy się, że zjemy wcześniej obiad, skoro spodziewamy się gości. Chłopcy

przyszli punktualnie, mimo że nie mają zegarka, ty zaś pojawiasz się spóźniony o dwie

godziny i jeszcze narzekasz.

Posłał jej ponure spojrzenie, ale więcej się nie odezwał. Nabuzowany zasiadł do stołu

w kuchni i zjadł w milczeniu. Dopiero gdy kończył, zapytał:

- Uszyłaś coś przed południem?

- Nie szyję w niedzielę. W Piśmie Świętym jest napisane: „Pamiętaj, aby dzień święty

święcić”. Sądziłam, że wiesz o tym.

- Skoro gotujesz obiad i pierzesz pieluszki, to chyba możesz też szyć. Nie sądzę, by

dla Boga była to jakaś różnica.

Popatrzyła na niego zaskoczona.

- I ty to mówisz? Ty, który służyłeś w Armii Zbawienia? Uciekł spojrzeniem,

wyraźnie zakłopotany. Zapewne trafiła w jego czuły punkt.

Jak on się zmienił, pomyślała zdziwiona. Przecież niemożliwe, by tak się co do niego

pomyliła, kiedy w ubiegłym roku nawiązała z nim znajomość. A jednak prawie go nie

poznawała. Coraz rzadziej dostrzegała w nim przebłyski dawnego, dobrego Emanuela. W

czym tkwi przyczyna? Czy to, czego doświadczył podczas mobilizacji, tak go zmieniło, czy

też ta cała historia z Signe całkiem wytrąciła go z równowagi? Może dręczyły go wyrzuty

sumienia, co objawiało się irytacją i gwałtownymi wybuchami gniewu?

- Jak było w mieście? - zapytała lżejszym tonem.

- Dobrze. Wiele radosnych twarzy, pulsujące życie, wiosenny nastrój.

Zdawało jej się, że usłyszała w jego głosie krytykę. Zapewne jego zdaniem w tym

domu brakuje radosnych twarzy, jest nudno i nie czuje się wiosennego nastroju.

- Spotkałeś kogoś?

- Owszem - odparł tylko, domyśliła się więc, że nie ma ochoty opowiedzieć, kogo

spotkał. Zresztą jakie to miało znaczenie? I tak nie znała żadnych jego przyjaciół, poza

Carlem Wilhelmem, który miał ich za chwilę odwiedzić.

Emanuel podszedł do okna i wyjrzał na zewnątrz.

- Śmierdzi dziś od rzeki - stwierdził.

- Naprawdę? - zdziwiła się i zerknęła na niego. Właśnie sprzątała ze stołu w kuchni.

- No, chyba musiałaś zauważyć.

- W takim razie nie będziemy otwierać okien i drzwi. Słyszała, jak westchnął ciężko,

a po chwili rzekł:

- W zeszłym roku latem nie wydawało mi się tu tak źle. Może raczej powinniśmy

wynająć mieszkanie gdzieś dalej od rzeki? Płacilibyśmy też niższy czynsz. Teraz właściwie

ledwie jestem w stanie pokryć wszystkie wydatki.

- Sądziłam, że wolisz mieć trawę wokół domu, a nie wstrętne podwórze.

Nie odpowiedział.

Podeszła do niego i pogłaskała po plecach.

- Co się z tobą dzieje, Emanuelu? Jesteś jakiś osowiały. Czyżby coś się stało?

- Stało się! - powtórzył podniesionym głosem. - Nie potrafię tak żyć, Elise! Wiem, że

powinienem już dawno wynająć poddasze, ale chory jestem na samą myśl, że będzie mi się tu

kręcił jeszcze ktoś obcy! Jakaś rodzina będzie gotować i jeść w naszej kuchni, hałasować na

schodach, a nad głowami słyszeć będziemy ich rozmowy. Potrzebuję trochę przestrzeni

wokół siebie, od czasu do czasu pobyć sam, zamknąć się w pokoju nie niepokojony przez

nikogo. Wiem, że brzmi to trochę jak narzekanie rozpieszczonego jedynaka, nie zapominaj

jednak, że wychowałem się w okazałym dworze z wieloma pomieszczeniami, własną

sypialnią, dużym ogrodem i rozległym widokiem. Duszę się w tym kurniku! A ty tu ciągle

jeszcze kogoś sprowadzasz!

- Chyba zdajesz sobie sprawę, że w mieszkaniu w czynszówce byłoby jeszcze gorzej?

Bywałeś w Andersengarden i widziałeś, jakie panowały tam warunki. Jeśli chcemy płacić

niższy czynsz niż tutaj, to stać nas jedynie na mieszkanie jednoizbowe. A wcale niełatwo je

dostać. Ludzie stoją w kolejce, by je zdobyć. Wiele z tych mieszkań jest jeszcze mniejszych

niż nasze w Andersengarden. W czynszówce za fabryką Hjula są takie jednoizbowe

mieszkania po sześć, siedem metrów kwadratowych z maleńkimi kuchniami. W pięcioro

nawet byśmy się tam nie zmieścili. W kuchni mogą przebywać jednorazowo nie więcej niż

dwie osoby. I mimo że używamy sienników i składanych łóżek, to miejsca tam starczyłoby

najwyżej dla czworga.

Z zewnątrz doleciały ich głosy i Elise umilkła gwałtownie.

- Już idą?

- Najwyraźniej. Zdejmij fartuch, Elise.

Emanuel otworzył drzwi, a ona pośpiesznie zawiesiła fartuch na gwoździu wbitym w

ścianę. Do środka wszedł Carl Wilhelm, prowadząc młodą jasnowłosą dziewczynę. Była

wysoka, niemal dorównywała mu wzrostem, ubrana w suknię na szelkach w biało -

niebieskie paski, spod której widać było białą koronkową bluzkę z wysoką stójką. Na głowę

włożyła jasny kapelusz z szerokim rondem, ozdobiony jedwabną wstążką w tym samym

niebieskim kolorze co paski na sukience. Na piersi zaś przypięła duży niebieski kwiat z

jedwabiu. Jasne, gęste włosy związała w duży węzeł nad karkiem. Usta miała pełne,

czerwone, a oczy duże i niebieskie.

Elise skuliła się w swojej starej szarej bluzce i brzydkiej spódnicy. Nie zdążyła

włożyć na siebie odświętnej sukienki, bo nie chciała, by przesiąkła zapachami kuchennymi,

nie chciała się też poplamić przy karmieniu. Włosy miała potargane, bo nie spodziewała się

gości wcześniej i sądziła, że zdąży się jeszcze ze spokojem przygotować.

- Przepraszam, że przychodzimy za wcześnie! - odezwał się Carl Wilhelm, jak zwykle

uśmiechnięty i niefrasobliwy, po czym dokonał prezentacji: - To jest Olga Katrine, a to Elise.

Elise nie mogła nie zauważyć, jakim spojrzeniem obrzuciła jej strój Olga Katrine.

- Nie zdążyłam się przebrać, przepraszam - rzuciła pośpiesznie. - Ale trudno nadążyć

ze wszystkim, gdy w domu jest niemowlę.

Usiłowała się uśmiechnąć, ale wykrzywiła tylko usta w grymasie.

- Nic nie szkodzi - uśmiechnęła się Olga Katrine przyjaźnie. - To nasza wina,

przyszliśmy za wcześnie.

Emanuel poprowadził gości do salonu, Elise zaś pośpiesznie przeszła do sypialni, by

włożyć czarną odświętną sukienkę. Czuła, że ten wieczór będzie dla niej koszmarem. Za

chwilę Hugo zacznie płakać, jak zwykle o tej porze, a gdy go wreszcie zdoła uspokoić, do

domu wrócą chłopcy. Nawet jeśli Carl Wilhelm nie ubolewał wcześniej nad losem Emanuela,

to z pewnością po tej wizycie będzie pełen współczucia. Olga Katrine, zaprzyjaźniona z

Signe, uważnie się wszystkiemu przyjrzy i przekaże co trzeba dalej. Przede wszystkim to, że

Emanuel jest podenerwowany i niezadowolony, i nie wygląda na szczęśliwego małżonka.

Elise usiłowała się przejrzeć w lusterku, ale w sypialni panował mrok i nie dostrzegła

swojego odbicia. Zresztą co mogę zrobić ze swym wyglądem, pomyślała zrezygnowana.

Suknia jest staromodna i mocno znoszona, powinnam umyć włosy, a buty najchętniej bym

ukryła.

Usłyszała w salonie głośny śmiech i ożywioną rozmowę. Emanuelowi najwyraźniej

poprawił się humor. Pośpiesznie nastawiła czajnik z wodą na kawę, ułożyła racuchy na

porcelanowym półmisku Emanuela i wyjęła z szafy dzbanuszek na mleko, modląc się w du-

chu, by Hugo jeszcze nie zaczął płakać.

Gdy weszła do salonu z racuchami i mlekiem, rozmowa ucichła. Zauważyła, że Olga

Katrine zmierzyła ją zaciekawionym wzrokiem, ale w jej spojrzeniu nie dostrzegła

lekceważenia, raczej współczucie. To było jeszcze gorsze. Przed szyderstwem i pogardą

potrafi się bronić, ale nie przed litością.

- Racuchy? - odezwał się Carl Wilhelm zachwycony. - Nie jadłem ich od dzieciństwa.

Nasza gosposia zwykle robiła mi je, gdy mamy z ojcem nie było w domu. Mama nie lubiła

tego, bo uważała, że są niezdrowe - zaśmiał się.

Olga Katrine pośpiesznie zagadnęła Elise:

- Jaką ma pani śliczną suknię, pani Ringstad. Należy pani do nielicznych kobiet,

którym do twarzy jest w czarnym kolorze. Uważam, że czerń jest bardzo elegancka, ale do

mojej cery zupełnie nie pasuje.

- O, Elise we wszystkim jest do twarzy - dodał Carl Wilhelm zawstydzony. Zapewne

zorientował się, że jego uwagi na temat racuchów były dość niezręczne. - Ojciec prosił, bym

przekazał serdeczne pozdrowienia. Zawsze się wypytuje o panią i chłopców. O dziwo, choć

spotyka bardzo wielu ludzi w pracy i prywatnie, mało kto zrobił na nim takie wrażenie.

Pewnie dlatego, że nigdy wcześniej nie spotkał nikogo, kto mieszka nad rzeką,

pomyślała Elise i uśmiechnęła się speszona. Poza tym pewnie by na nich nie zwrócił uwagi,

gdyby Peder nie był taką gadułą. Ich warunki życia zrobiły na nim największe wrażenie.

Mimowolnie pomyślała o swoim opowiadaniu. Skoro pan Wang - Olafsen senior był

wstrząśnięty, zobaczywszy, jak żyją, a przecież nie należą do tych najuboższych w dzielnicy,

to może jest nadzieja, że historia Mathilde też zwróci uwagę uprzywilejowanej warstwy w

społeczeństwie.

- Pewnie bardziej niż na Elise zwrócił uwagę na Pedera - odezwał się Emanuel.

Elise popatrzyła na niego zdumiona. Odniosła wrażenie, jakby mu się nie spodobały

te pochwały wypowiedziane pod jej adresem. Olga Katrine roześmiała się.

- O tak, opowiadał o Pederze. Mam nadzieję, że pani młodszy brat pojawi się w

domu, nim wyjdziemy - dodała, zwracając się do Elise. - Zabawnie byłoby go poznać. Pan

Wang - Olafsen uważa, że jest bardzo bystry i ma bardzo trafne obserwacje.

Elise zarumieniła się. Bystry? Trafne obserwacje? To chyba niewłaściwe określenia.

Peder po prostu plecie wszystko, co mu wpadnie do głowy. Pośpiesznie wyszła do kuchni po

dzbanek z kawą. Wracając, usłyszała Emanuela:

- Niestety, chłopakowi brakuje zdolności. Szczerze mówiąc, obawiam się, że prędzej

czy później zostanie skierowany do szkoły dla upośledzonych. Niebawem skończy dziewięć

lat, a nie potrafi jeszcze czytać. Ćwiczy dużo, ale to nic nie pomaga. Zwykle czyta słowa od

końca.

Carl Wilhelm roześmiał się.

- Od końca? To musi brzmieć dość zabawnie. Nic dziwnego, że zrobił wrażenie na

moim ojcu.

Elise zatrzymała się gwałtownie. Wypowiedź Emanuela była dla niej jak policzek. Jak

on mógł coś takiego powiedzieć? Przecież doskonale wie, że Peder nie jest upośledzony!

Poczuła, że krew odpływa jej z twarzy, i pośpiesznie odstawiła dzbanek na skrzynkę od

drewna. Szkoła dla upośledzonych? Boże! Jak Emanuel w ogóle mógł coś takiego pomyśleć?

- Ale mam szczerą nadzieję, że chłopiec nie trafi do szkoły dla upośledzonych -

odezwał się przerażony Carl Wilhelm. - Byłem raz w takiej szkole i nigdy tego nie zapomnę.

Syn mojej niani został umieszczony w takim ośrodku, gdy ona nie miała już dłużej siły się

nim zajmować. Było to jej jedyne dziecko i urodziła je już po czterdziestce. Chłopiec

przyszedł na świat z porażeniem mózgowym. Odwiedzała go w każdą niedzielę i kiedyś

zabrała mnie tam ze sobą. W jednej sali leżało pięćdziesięciu chłopców w różnym wieku.

Jedni naznaczeni byli głębokimi upośledzeniami, inni mieli jedynie trudności z

przystosowaniem. Jedni kradli, inni przejawiali chore skłonności seksualne. A niektórzy byli

na wskroś zdemoralizowani. Synek niani płakał za każdym razem, gdy go odwiedzała, i

błagał, by zabrała go do domu. Był przerażony i zrozpaczony. Nigdy nie zapomnę jego oczu.

A niania nic nie mogła zrobić. Przebywał tam przez cztery lata, po czym umarł.

Elise zadrżała i musiała się oprzeć o ścianę, by się nie przewrócić. Nigdy,

poprzysięgła sobie w duchu. Żadna siła na ziemi nie skłoni mnie, żebym umieściła Pedera w

takim miejscu!

W salonie zapadła cisza. Zapewne historia opowiedziana przez Carla Wilhelma i na

Emanuelu zrobiła wrażenie.

- Nie możecie opłacić mu guwernantki, która by pomagała mu w lekcjach? - zapytała

niewinnie Olga Katrine. - Może on po prostu jest trochę leniwy i powinien poświęcić więcej

czasu na odrabianie lekcji?

- Właśnie. Też to wciąż powtarzam - wtrącił się Emanuel. - Tylko że Elise zbytnio mu

pobłaża.

Elise wyprostowała się jak struna, chwyciła dzbanek z kawą i weszła do salonu ze

słowami:

- Peder musi pracować po szkole, żebyśmy dali radę związać koniec z końcem -

wyjaśniła ze spokojem, choć w środku dygotała. - Wraca do domu późno i jest zmęczony.

Zaciska jednak zęby i stara się, jak może. Takich ludzi jak my nie stać na guwernantkę.

Przy stole zapadła cisza. Emanuel posłał jej ponure spojrzenie, a goście wyglądali na

wyraźnie zakłopotanych. O tak, zapowiada się wspaniały wieczór, pomyślała Elise. Emanuel

mnie obarczy winą za nieudane spotkanie. Nie mogła jednak udawać, że nie słyszy, gdy

mówią o Pederze jak o upośledzonym dziecku!

W tej samej chwili rozległ się płacz Hugo. Elise nalała pośpiesznie kawy do filiżanek

i poczęstowała gości racuchami, po czym, burknąwszy coś na swoje usprawiedliwienie,

wyszła z salonu. Zamierzała nakarmić Hugo w sypialni, ale było tam za zimno, dlatego

usiadła z dzieckiem w kuchni, tak jak zwykle, i zmuszona była słuchać rozmowy w salonie,

czego wolałaby uniknąć. Drzwi musiały być otwarte, by do salonu wpadało ciepło, bo

Emanuel nie zgadzał się palić w tamtym pomieszczeniu.

Domyśliła się, że rozmawiają o okresie, kiedy pełnili służbę wojskową niedaleko

Kongsvinger. Olga Katrine co chwila wtrącała się do rozmowy i choć Elise nie słyszała

każdego jej słowa, zorientowała się, że spędzili ze sobą wówczas wiele czasu. Wciąż

wspominali orkiestrę wojskową, tańce, ogniska i rozrywki. Można by odnieść wrażenie, że

cała ta służba polegała na zabawie, pomyślała Elise, przypominając sobie równocześnie, jak

bardzo się bała o Emanuela i jak szczerze mu współczuła.

Teraz to już jesteś niesprawiedliwa, upomniała się w duchu surowo. Oni po prostu

chcą pamiętać tylko te wesołe chwile, a strach i napięcie ukryli gdzieś głęboko. To

oczywiste, że się bali. Spodziewali się przecież lada chwila szwedzkiego natarcia.

- Pamiętam, jak szukaliśmy ciebie i Signe i znaleźliśmy was w piwnicy na ziemniaki!

- usłyszała nagle wybuchającą śmiechem Olgę Katrine, która zaraz jednak została uciszona.

A więc chowali się nie tylko w stodole, pomyślała Elise z niesmakiem.

Nagle usłyszała pośpieszne kroki i ożywione chłopięce głosy, po czym do domu

wpadli z impetem Peder, Kristian i Evert.

- Wiesz co, Elise? - Peder z trudem łapał oddech. - Pamiętasz, jak ci opowiadałem o

kocie pani Olsen z Lofotgata, o tym, co jada kotlety?

- Peder! - zawołał Emanuel tonem przywołującym chłopca do porządku. - Chodź tu i

przywitaj się z gośćmi!

Peder pośpiesznie zdjął czapkę i wszedł do salonu, a za nim Kristian i Evert.

- Ale umyj najpierw ręce! Jak ty wyglądasz!

Chłopcy pobiegli z powrotem do kuchni, nalali zimnej wody do miednicy, szybko

opłukali ręce, resztki brudu wytarli w ręcznik i czym prędzej wrócili do salonu. Zapewne

zdążyli zauważyć na stole półmisek z racuchami.

- Co ty mówiłeś o tym kocie pani Olsen z Lofotgata?

- Że dostaje kotlety! Zupełnie jak jakiś hrabia. Ale dziś pani Olsen tłumaczyła się kotu

i przepraszała go, że nie został dla niego żaden kotlet. Wtedy kot tak się zezłościł, że rzucił

się na nią i podrapał ją w łydkę.

Emanuel, Carl Wilhelm i Olga Katrine wybuchnęli śmiechem.

- Myślisz, że kot rozumiał, co do niego powiedziała pani Olsen? - zapytał Carl

Wilhelm rozbawiony.

. - Pewnie! Koty nie są głupie, ten jest tylko rozpieszczony. Troje dorosłych znów

parsknęło śmiechem.

- Koty nie rozumieją, co mówią ludzie, Peder. - Carl Wilhelm zwracał się do chłopca

jak do małego dziecka. - Ten się po prostu rozzłościł z innego powodu.

- O nie! Sami to widzieliśmy. On rzucił się na panią Olsen. Tylko że ona nie jest taka

jak inni ludzie, ona jest bogata.

- Gdyby była bogata, nie mieszkałaby tu, w pobliżu - rzucił oschle Emanuel.

- A gdzie jest Lofotgata? - zainteresowała się Olga Katrine.

- Właściwie to nie jest żadna ulica, tylko nazwa domu: Lofotgata jeden - wyjaśnił

Emanuel.

- Spotkaliśmy też dziś Węglarza - ciągnął Peder niespeszony, wciąż sapiąc od

szybkiego biegu. - Zamachnął się, żeby nas przegonić, ale wtedy pojawił się Szmaciarz i

pogroził mu pustą butelką. Potem widzieliśmy też pana „Obróć się”. Nie widziałem go,

odkąd wyprowadziliśmy się z Andersengarden, ale nic się nie zmienił.

Olga Katrine zaśmiała się.

- Nazywacie go panem „Obróć się”?

- Tak, bo on obraca się z czapką i śpiewa: „Obróć się, obróć się, obróć się tak jak na

gałązce ptak”, i wtedy zawsze ktoś mu wrzuca do torebki z gazety dziesięcioorówkę. On na

to dziękuje i mówi: „Niech Bóg cię błogosławi”, i odchodzi.

- W takiej okolicy z pewnością roi się od dziwaków - odezwał się Carl Wilhelm. Elise

nie podejrzewała go o złośliwość, ale dotknęło ją określenie „w takiej okolicy”.

- Mamy nawet jednego głupka, który ściąga spodnie przed dziewczynami i śpiewa: „

Agnes, mój cudny motylku, złapię cię żywą i zamknę w drewutni i...”

- Peder, dość! - ostrym głosem odezwał się Emanuel. - Jest późno. Kładźcie się już!

Do spania!

Chłopcy natychmiast go posłuchali. Kristian i Evert nie odezwali się ani słowem.

Peder wszedł do kuchni i popatrzył nieszczęśliwy na Elise.

- Nie chciałem powiedzieć nic złego.

- Wiem, Peder. Ale przecież pamiętasz chyba, że nie opowiadamy obcym o

Nicolaisenie. Bo to, co robi, jest nieładne.

- Ale oni pytali o różnych dziwaków.

Elise skinęła głową i by skończyć już ten temat, oznajmiła:

- Na piecu zostawiłam dla was racuchy, po dwa dla każdego. Potem rozłożycie łóżko i

położycie się.

- Dlaczego nie możemy spać na poddaszu, skoro nikt inny tam nie mieszka?

- Będziemy musieli wynająć poddasze, ale na razie jeszcze nie zdążyliśmy tego

zrobić.

Bezwiednie pomyślała znów o Hildzie. Wcześniej zdawało jej się, że siostra

marzyłaby o tym, by wprowadzić się na poddasze ich domu, ale gdy widziały się ostatnio, nie

odniosła takiego wrażenia. Znów ogarnął ją głęboki niepokój. Dlaczego Hilda była taka

zgaszona?

Skończyła właśnie przewijać Hugo na noc i ułożyła go w kołysce. Malec uśmiechnął

się do niej zaspany, nim zamknął oczka. Właśnie zamierzała pójść do salonu do pozostałych,

gdy usłyszała Carla Wilhelma:

- Nie sądzę, by Peder był upośledzony, Emanuelu. Jego kłopoty w szkole wynikają

zapewne z innego powodu.

- Nie wiem już sam, co o tym myśleć - usłyszała odpowiedź Emanuela. - Ale gdy

dziewięcioletni chłopak opowiada obcym o jakimś zboczeńcu, to moim zdaniem świadczy to

o braku inteligencji.

Elise zerknęła na chłopców. Wszyscy trzej leżeli cicho z szeroko otwartymi oczami,

nasłuchując rozmowy w salonie.

ROZDZIAŁ OSIEMNASTY

Kiedy następnego ranka chłopcy zbierali się do szkoły, Peder stanął w drzwiach i

posłał Elise przestraszone spojrzenie.

- Co to znaczy być upośledzonym, Elise?

Wzdrygnęła się i popatrzyła na niego przerażona. Dopiero teraz zauważyła, że brat ma

czerwone i spuchnięte od płaczu oczy.

- Dlaczego pytasz?

- Słyszałem ich rozmowę.

- Chyba się tym nie przejmujesz? Przecież oni pili alkohol, a wtedy ludzie opowiadają

różne głupstwa.

- Ale ja się pytałem, co to znaczy upośledzony?

- Ee, to tylko taki żart - usiłowała się wywinąć od odpowiedzi Elise.

- Dlatego, że nie potrafię czytać?

- Emanuel uważa, że powinieneś poświęcić więcej czasu na lekcje. Jego zdaniem za

bardzo ci pobłażam.

- Ale przecież ja odrabiam lekcje co wieczór! - chlipnął i pośpiesznie wytarł rękawem

łzy.

- Wiem o tym, Peder. Ale może powinniśmy jeszcze bardziej się przyłożyć?

- To nic nie pomoże, Elise - odparł łamiącym się głosem. - Obojętnie, jak długo

ćwiczę, litery i tak tańczą mi przed oczami.

Elise poklepała go po policzku.

- Pomogę ci, Peder. Od jutra będziemy siedzieć dłużej nad lekcjami. Teraz jednak już

biegnij, żebyś się nie spóźnił.

Stała w oknie i patrzyła za nim zatroskana jeszcze długo po tym, jak zniknął jej z

oczu.

- Coś się stało? - Emanuel, który dopiero co wstał, podszedł do niej.

- Peder słyszał waszą wczorajszą rozmowę.

- A co takiego usłyszał?

- Że zastanawialiście się, czy nie jest upośledzony.

- Nie powiedziałem, że jest upośledzony, tylko że świadczy o braku inteligencji, jeśli

ktoś opowiada nieznajomym gościom o zboczeńcu. A może raczej powinienem stwierdzić, że

to dowód braku wychowania?

Odwróciła się i popatrzyła mu w oczy.

- Uważasz, że ja go źle wychowałam?

- Tak, ty i twoja mama. Poprosiłem go, by przyszedł i grzecznie przywitał się z

gośćmi, on tymczasem zaczął paplać o kocie sąsiadki, Węglarzu i Szmaciarzu, o pijanym

śpiewaku ulicznym i co mu tam jeszcze ślina na język przyniosła. Jak sądzisz, co Carl Wil-

helm i Olga Katrine sobie o nas pomyślą? Pewnie wydaje im się, że zadajemy się z

najgorszym dziadostwem! Myślałem, że się spalę ze wstydu.

- Zaczynam się zastanawiać, czym ty się właściwie zajmowałeś przez te osiem lat w

Armii Zbawienia. Myślałam, że właśnie w dzielnicach na wschód od rzeki mieliście

najwięcej pracy.

- Co innego jest pomagać biedakom, a co innego mieszkać razem z nimi.

- Sam tak wybrałeś.

- Nie wiedziałem, na co się decyduję.

- To znaczy, że żałujesz?

Poruszył się niespokojnie, najwyraźniej nie miał ochoty odpowiadać wprost na jej

pytanie.

- Bardzo mi przykro, Emanuelu. Pamiętasz, co ci mówiłam tamtego wieczoru, gdy mi

się oświadczyłeś? Stwierdziłam, że miłość cię zaślepiła, skoro oświadczasz się ubogiej

robotnicy. Innego wytłumaczenia nie ma. „Nie jestem ślepy” - odpowiedziałeś. „Jeszcze

nigdy w życiu nie widziałem tak wyraźnie”. Może teraz wreszcie zrozumiałeś, o co mi wtedy

chodziło. Twój dramat jednak polega na tym, że jest już za późno. W naszej dzielnicy nikt się

nie rozwodzi, bo to kosztuje. Poza tym tylko okrylibyśmy wstydem twoją i moją rodzinę.

- Nie wspomniałem o rozwodzie. Nigdy o tym nie myślałem. Nie rozumiem, dlaczego

w ogóle o tym mówisz.

- Bo dajesz mi do zrozumienia, że żałujesz, że się ze mną ożeniłeś. Co według ciebie

powinniśmy zrobić?

Pokręcił głową bezradny i zagubiony.

- Nie wiem. Pewnie będę musiał jakoś wytrzymać.

- Zabrzmiało to niezbyt miło.

- I to jest właśnie najgorsze. Żyjąc w takich warunkach, staję się gorszym

człowiekiem. Takie życie mnie wykańcza, targa mi nerwy i zakłóca nocny sen. Trudno

wówczas być miłym. Ożeniłem się z tobą, Elise, a nie z trzema hałaśliwymi dorastającymi

chłopaczyskami i z... - umilkł gwałtownie.

- Z rudym bękartem, to chciałeś powiedzieć? - odparowała gniewnie i poczuła

ogromne rozczarowanie. Przecież Emanuel zaproponował jej małżeństwo, wiedząc, że urodzi

dziecko będące owocem gwałtu.

- Właśnie. Wiedziałem, że spodziewasz się dziecka, nie przyszło mi jednak do głowy,

że będzie ono wierną kopią swojego ojca. Nie miałem zresztą pojęcia, kto jest jego ojcem.

Pierwsze, na co zwrócił uwagę Carl Wilhelm u Hugo, to jego rude włosy, które zaczynają się

kręcić. Olga Katrine zdziwiła się, że mały nie jest w ogóle podobny ani do ciebie, ani do

mnie. Wiesz, co powiedziała niby żartem? „Jesteś pewien, Emanuelu, że jesteś ojcem tego

dziecka?” Z każdym miesiącem będzie coraz gorzej. Któregoś pięknego dnia ktoś wreszcie

zauważy, do kogo jest podobny Hugo. Zwłaszcza jeśli twój wielbiciel będzie się bez przerwy

kręcił w okolicach mostu, by popatrzeć na ciebie i swojego bękarta.

Elise zapłonęła z gniewu i niewiele się namyślając, wymierzyła Emanuelowi

siarczysty policzek.

- Jak śmiesz mówić coś takiego? Nazywasz swojego syna bękartem? Nigdy bym się

tego po tobie nie spodziewała, Emanuelu. Przyrzekłeś zaopiekować się nim jak własnym

synem, mieliśmy żyć jak normalna rodzina, nikt oprócz nas nie miał poznać prawdy. Tym-

czasem ty, po pijanemu, wygadałeś się swojej kochance, która z kolei powtórzyła to

Karolinę, a ona twoim rodzicom. To twoja wina, że nasza tajemnica nie jest już dla nikogo

tajemnicą! To ty wszystko zepsułeś! Sam jesteś winny temu, że twoje życie stało się nie do

wytrzymania, a ty czujesz się nieszczęśliwy. To wyrzuty sumienia czynią z ciebie gorszego

człowieka, a nie bieda! Sobie samemu podziękuj za to, co się stało!

Wyrzuciwszy z siebie cały gniew, przecisnęła się obok niego i pobiegła do sypialni.

Rzuciwszy się na łóżko, wybuchnęła płaczem.

Sądziła, że przyjdzie za nią i będzie próbował się pogodzić, ale się nie doczekała.

Uspokoiwszy się w końcu, zastanowiła się nad słowami, jakie między nimi padły. Czy

Emanuel słyszał plotki o tym, że Ansgar nadal krąży w okolicy i że domyśla się, iż Hugo jest

jego dzieckiem? Skąd mógł się o tym dowiedzieć?

A więc Emanuel żałuje... Czy rzeczywiście tylko dlatego, że dom jest za mały, od

rzeki ciągnie wilgoć i nie stać ich na lepsze jedzenie? A może żałuje z powodu Signe?

Zabolało ją to. Sądziła, że jakoś dadzą temu radę. Czuła, że ich miłość jest silna na

tyle, że zniesie zarówno głód, jak i tęsknotę. Mimo że nie była zakochana w Emanuelu tak

jak w Johanie, zauważyła, że z czasem darzyła go coraz większym uczuciem. Myślała, że

przeszłość powoli zatrze się w pamięci, a to, co łączyło ją z Johanem, w końcu stanie się

bladym wspomnieniem i Emanuel zdobędzie całą jej miłość.

Otarła łzy i podniosła się z łóżka. Co za dziecinada! Które małżeństwa tu, nad Aker,

mają czas i siły, by zastanawiać się nad miłością. Ludzie się zakochują, pobierają i mają

dzieci, a życie jest, jakie jest. Albo płynie spokojnie, albo pędzi niczym rwący nurt. Co się

stało, to się nie odstanie i nic więcej nie da się zrobić.

Żony robotników rodziły dzieci rok po roku i gdyby je zapytać, ile radości miały,

płodząc je, rodząc i wychowując, zaśmiałyby się szyderczo. Życie to życie, trzeba się starać

jedynie dawać sobie w nim radę. Kobiety płaczą odrobinę, gdy najstarsze dziecko opuszcza

gniazdo rodzinne, niektóre z oczami pełnymi łez stoją na nabrzeżu i patrzą na tego, który

wybiera się za ocean szukać szczęścia w osławionej Ameryce. Poza tym jednak ich

codzienność składa się jedynie z pracy i znoju.

Z nią i z Emanuelem będzie podobnie. Oby tylko Emanuelowi urodziły się jego

własne dzieci i przestał myśleć o Ansgarze rudzielcu. A jak chłopcy ukończą szkołę i znajdą

porządną pracę, wszystko będzie lepiej. Z czasem Emanuel przywyknie zarówno do

cuchnącej rzeki, hałasu dzieciaków, jak i smażonej ryby na obiad. Przestanie wspominać

przestronne izby we dworze w Ringstad i mięsne klopsy swojej mamy.

Gdyby tylko Signe i jej dziecko zniknęli z ich życia...

Nagle Elise zauważyła, że drzwi się powoli uchylają, i usłyszała niepewny głos

Emanuela:

- Wychodzę.

Elise wstała z łóżka i zapytała:

- Zapakowałeś drugie śniadanie i termos z kawą?

- Tak, dziękuję.

- Wrócisz późno?

- Nie, wrócę prosto do domu - odparł i dodał po cichu z ociąganiem: - Przepraszam.

- To ja chciałam cię przeprosić.

- W takim razie zgoda?

Pokiwała głową i zdobyła się na uśmiech.

- Jakoś sobie z tym poradzimy, Emanuelu. Po prostu musimy tylko dać sobie więcej

czasu.

Odwzajemnił się jej uśmiechem.

- Jesteś dobrym człowiekiem, Elise. Nie zasługuję na ciebie.

- Bzdura. Poraniliśmy sobie głowy, waląc w mur, na jaki trafiliśmy, ale kiedy rany się

zagoją, będziemy pewnie silniejsi i ruszymy dalej.

- Miejmy nadzieję.

Poznała po nim, że nie jest co do tego do końca przekonany. Sprawiło jej to

przykrość. A kiedy wyszedł i wróciła do własnych zajęć, uświadomiła sobie, że i ona ma

wątpliwości. Co jednak pozostaje im innego?

Nie mają wyboru. Kłótnie i wypominanie niczego nie rozwiążą.

- Musimy sobie jakoś poradzić - mruknęła półgłosem do siebie. Rozłożyła tkaninę od

pani Paulsen na stole w salonie i przyczepiła szpilkami poszczególne części wykroju.

Tego samego wieczoru, gdy chłopcy już się położyli, udała się pośpiesznie na

wzgórze Aker. Miała nadzieję, że Hilda skończyła pracę i będzie miała chwilę czasu, by z nią

spokojnie porozmawiać. Tymczasem otworzyła jej kucharka i oznajmiła, że Hilda nie czuje

się dobrze i nie przyjmuje gości.

Elise wróciła zmartwiona do domu. Kiedy spotkała Hildę w sobotę, siostra nic nie

wspomniała, że czuje się gorzej. Dlaczego nie przyjmuje odwiedzin? Kucharka przecież

mogła jej powiedzieć, że przyszła siostra. Hilda ma własny pokój z wejściem od kuchni, więc

Elise nikomu by nie przeszkadzała, wchodząc tamtędy.

A może siostra powiedziała o wszystkim majstrowi, jak jej radziła, a on,

zdenerwowany, zamknął ją w jej pokoju i zamierza trzymać pod kluczem aż do porodu, by

mieć pewność, że nie ucieknie z dzieckiem?

Poczekała do czwartku i ponownie udała się na wzgórze. Tym razem ku swemu

przerażeniu natknęła się na samego majstra. Wyglądało na to, że właśnie wrócił do domu i

zamierzał zamknąć za sobą drzwi wejściowe, gdy ją zauważył.

- O co chodzi? - zapytał, zatrzymując się gwałtownie.

- Chciałam tylko coś przekazać Hildzie.

- Ona nie czuje się dobrze i nie przyjmuje gości.

Był rzeczowy i odpychający, tak że Elise zorientowała się natychmiast, że niczego nie

wskóra, podjęła jednak ostatnią próbę:

- Może mogłabym zajrzeć do niej na dwie minuty i przekazać jej ważną wiadomość?

- Proszę powiedzieć, o co chodzi, a ja jej przekażę - rzekł, odwracając się plecami i

wchodząc do środka.

- Muszę z nią porozmawiać, panie Paulsen! Ktoś z rodziny ciężko zachorował -

rzekła, wstrzymując oddech. Kłamstwo z łatwością przeszło jej przez gardło, bo coś w

postawie majstra tylko utwierdziło ją w przekonaniu, że dzieje się coś niedobrego. Majster

zawsze traktował ją przyjaźnie, zwłaszcza odkąd związał się z Hildą. Zapłacił za pobyt mamy

w sanatorium i zadbał o to, by odwieziono Elise do domu, gdy upadła na lodzie i o mało

złamała sobie nogę. Musi być jakiś powód, dla którego teraz zachowuje się tak nieuprzejmie.

- Hilda i tak nic nie pomoże, bo leży w łóżku. Nie chcę jej niepokoić tym, że w

rodzinie są jakieś kłopoty - dodał i zatrzasnął jej przed nosem drzwi.

Elise stała na schodach, a serce waliło jej ze strachu i gniewu. Jak można traktować

kogoś w taki sposób?! A gdyby to była prawda? Gdyby na przykład mama leżała na łożu

śmierci albo któryś z chłopców ciężko zachorował? Majster nawet nie zapytał, o kogo

chodzi!

Wzburzona, z gardłem ściśniętym od płaczu zeszła pośpiesznie ' po schodach i ruszyła

w stronę bramy. Jeśli „Verdens Gang” przyjmie jej opowiadanie do druku, to w kolejnym

opisze majstra! Będzie miał się z pyszna, gdy przeczyta je w gazecie i rozpozna siebie w

głównym bohaterze. Napisze o Hildzie, zaledwie szesnastoletniej dziewczynie, która została

wykorzystana przez majstra w fabryce, a potem podstępnie nakłoniona przez niego do

oddania dziecka. Opisze zachwyt Hildy nad pięknym szalem, a także wspomni, że

sprzedawała swe ciało za tego typu drobne radości, ponieważ sama nic nigdy nie miała.

Przedstawi dziecinną naiwność Hildy, która wierzyła każdemu jego słowu, gdy ją zapewniał,

że zajmie się nią i dzieckiem. On zaś tymczasem planował oddać dziecko swojemu

bratankowi, który wraz z żoną nie mógł mieć własnych dzieci.

Gdy taka historia ukaże się drukiem, wywoła prawdziwe poruszenie. Matki ogarnie

gniew i wściekłość na majstra. Zapanuje atmosfera odwetu. Zażądają, by oddał Hildzie syna,

a także pozwolił, by dziecko, które ma urodzić, pozostało przy niej. Rozgorzeje dyskusja

wśród polityków, którzy stwierdzą, że istnieją granice wykorzystywania ubogich robotnic, że

należy pobudować więcej mieszkań dla robotników i znacznie podwyższyć ich

wynagrodzenia.

Poczuła, jak serce bije jej mocno na samą tylko myśl o tym. W słowach tkwi ogromna

siła, pomyślała. Ktoś, kto potrafi się wypowiadać, kto potrafi bronić swojego zdania i skłonić

innych, by go słuchali, ma w swym ręku potężną moc i możliwości dokonywania przemian w

społeczeństwie!

Rozważania te tak ją podniosły na duchu, że zniknął gniew. Miała wrażenie, że unosi

się nad ziemią. W wyobraźni widziała już swoje zdjęcie w gazecie pod wielkim nagłówkiem:

HISTORIA, KTÓRA WSTRZĄSNĘŁA CAŁYM NARODEM NORWESKIM, a

dalej długi artykuł o ustawach i przedsięwzięciach, jakich dokonano dzięki ubogiej robotnicy

mieszkającej przy Beierbrua.

Pogrążona w rozmyślaniach, ocknęła się nagle, gdy ktoś zawołał ją po imieniu.

Podniosła wzrok i zauważyła zbliżającą się ku niej ciemną postać. Nawet w mdłym świetle

samotnej latarni gazowej poznała od razu, że to Johan.

- Sama chodzisz o tak późnej porze? - zagadnął ją wesoło.

- Chciałam porozmawiać z Hildą, ale majster mi nie pozwolił.

- Może jeszcze miała coś do zrobienia? Służące często kończą dopiero o dziesiątej, a

nawet jedenastej.

- Powiedział, że jest chora i nie przyjmuje gości. Johan patrzył na nią w milczeniu.

- Czy coś jest nie tak? - zapytał wreszcie.

- Nie wiem - odparła i głos jej się załamał. - Boję się o nią, Johanie.

- Ależ Elise, kochana, co ci jest? Próbowała wziąć się w garść.

- Spotkałam ją w sobotę. Była jakaś dziwna.

- Jak to dziwna?

- Prawie się nie odzywała, ona, której zwykle buzia się nie zamyka. Gdyby jeszcze się

złościła i była rozgoryczona, jak to z nią często bywa! Ale nie, ona milczała. Przez moment,

co prawda, jej twarz wykrzywiła się ze złości, zaraz jednak znowu przygasła. Kiedy ją

zapytałam, co zamierza zrobić po porodzie, odpowiedziała tylko, że poradzi sobie, nas nie

niepokojąc. Bałam się, że zdenerwuje się na mnie, że przyjęłam szycie od młodej pani

Paulsen, ale nawet to nie zrobiło na niej wrażenia.

- Czy to po tej historii z Mathilde jesteś taka przewrażliwiona?

Elise drgnęła. Bała się przyznać przed sobą, że tak jest, ale teraz, gdy Johan

powiedział o tym wprost, jej strach tylko się nasilił. Pokiwała głową.

- Hilda jest zupełnie innym typem człowieka, Elise - próbował uspokoić ją Johan. - Z

Mathilde było inaczej. Ona zrezygnowała, zanim podjęła jakąkolwiek próbę. Hilda

postanowiła zatrzymać dziecko dla siebie, znaleźć jakiś kąt, pracę i poradzić sobie bez

pomocy innych. I to jest godne podziwu! Ona ma w sobie zarówno przekorę, jak i siłę

przebicia, które są niezbędne, by dać sobie radę w życiu.

- Mnie się też tak zdawało, ale po naszym spotkaniu w sobotę zaczęłam powątpiewać.

Było w niej coś takiego obcego. Trudno mi to wyjaśnić, wiem tylko, że nie była sobą. Teraz

nabrałam podejrzeń, że Paulsen przejrzał jej plany i trzyma ją pod kluczem.

- Coś ty? Sądzisz, ze przetrzymuje ją wbrew jej woli? - W głosie Johana zabrzmiało

przerażenie.

- Pan Paulsen Junior i jego żona sądzą, że za miesiąc zaadoptują dziecko, i bardzo się

z tego cieszą. Opowiedziała mi historię młodej matki, której narzeczony zginął w wypadku w

fabryce, nim zdążyli się pobrać, wyjaśniając, że ta dziewczyna nie ma innego wyjścia, jak

tylko oddać dziecko do adopcji. Jeśli majster domyślił się, że Hilda ma inne plany... - urwała,

zagryzając wargi. - To wszystko moja wina, Johan - dodała zduszonym głosem, z trudem

powstrzymując się od płaczu. - Powiedziałam Hildzie, że powinna powiedzieć majstrowi

prawdę, by nie narazić się na to, że zaraz po porodzie odbiorą jej dziecko. Może mu więc

powiedziała, a on w odpowiedzi zamknął ją na klucz?

Johan pokręcił głową z niedowierzaniem.

- Nie mógłby tak zrobić. Ryzykowałby utratę reputacji, gdyby to wyszło na jaw.

Okryłby hańbą siebie i całą rodzinę. Straciłby stanowisko i zniszczyłby życie zarówno sobie,

jak i swojemu bratankowi.

Elise patrzyła na niego w milczeniu, wreszcie odparła cicho:

- Mówisz tak tylko po to, by mnie pocieszyć, ale sam w to nie wierzysz. Doskonale

wiesz, że młode, biedne dziewczęta są wykorzystywane przez szacownych obywateli.

Pamiętasz, jak rozmawialiśmy o powieści Albertine Christiana Krohga, w której autor

zaatakował podwójną moralność panującą w Kristianii? Gdy tylko książka ukazała się

drukiem, została zatrzymana przez cenzurę i zakazano jej sprzedaży. Stwierdzono, że jest

nieprzyzwoita i zagraża moralności, mimo że opisana historia była prawdziwa. Johan

pokiwał głową.

- Już minęło parę lat, ale pamiętam, że z tego powodu tysiące robotników wyszło

wtedy na ulicę w proteście przeciwko rządowi.

- Ale Sverdrup się nawet nie pokazał demonstrującym, całkiem zignorował protest.

Myślę, że ani powieść, ani marsze protestacyjne nie doprowadziły do żadnych zmian. Na

Lakkegata i Vika nadal roi się od dziewcząt, które zarabiają na ulicy na swe utrzymanie,

oferując dobrze sytuowanym mężczyznom chwile cielesnych uciech, a ci, którzy rządzą w

mieście, chronią przedstawicieli własnej warstwy społecznej.

Johan nic nie powiedział, ale była pewna, że się z nią zgadza.

- Skłamałam majstrowi, że w rodzinie ktoś jest ciężko chory, ale i to go nie

obchodziło. Oświadczył, że Hilda leży w łóżku, więc i tak w niczym nie pomoże. Nawet nie

zapytał, kto jest chory i na co. Pomyśl tylko, gdyby tak na przykład mama zaniemogła? Albo

któryś z chłopców?

Johan pokręcił głową wyraźnie wstrząśnięty tym, co mu opowiedziała.

- Musisz porozmawiać z Emanuelem, on na pewno zna wielu ludzi, którzy mają

wpływy. Po sąsiedzku mieszkają Carlsenowie, może oni przemówią majstrowi do rozsądku?

W najgorszym wypadku można poinformować o wszystkim Paulsena Juniora. Wątpię, czy

zdecydują się wziąć dziecko siłą odebrane matce.

Elise przytaknęła. Nie miała odwagi nawet o tym pomyśleć, ale teraz uznała, że jest to

jedna z możliwości.

- Dziękuję ci, Johanie. Dobrze mi zrobiła rozmowa z tobą. Byłam wzburzona i zła,

gdy się rozstałam z majstrem, i nie widziałam żadnego wyjścia z tej sytuacji. Szłam więc i

wymyślałam sobie, że napiszę artykuł do gazety, który wywoła burzę i wstrząśnie całą

Kristiania - zaśmiała się. - Znasz mnie, kiedy życie staje się nie do zniesienia, uciekam w

świat fantazji.

- Nie pamiętasz, co ci mówiłem? Powinnaś zacząć pisać.

- Posłuchałam twojej rady. Zaśmiał się cicho.

- Naprawdę? Spróbowałaś swoich sił?

- Napisałam o Mathilde i o swojej desperackiej próbie uratowania jej od śmierci, o

tym, co ją pchnęło do takiej decyzji, i o tym, jak zareagowała jej mała córeczka.

Dziewczynka dowiedziała się, że jej mama nie żyje, ale nie rozumiała, że już nigdy do nich

nie wróci.

- I co zrobiłaś z tym opowiadaniem? Wysłałaś gdzieś?

- Torkild zajrzał do mnie któregoś dnia i zobaczył na stole w kuchni zapisane kartki.

Musiałam więc mu się przyznać do swoich literackich prób. Poprosił, bym pozwoliła mu

przeczytać. Przeraziłam się. Byłam pewna, że zacznie mnie pocieszać, bym się nie

zniechęcała, on tymczasem wpadł w zachwyt. Zna jakiegoś redaktora z „Verdens Gang” i

obiecał pokazać mu to opowiadanie, ale od tamtej pory nie widziałam się z nim, nie mam

więc żadnych wiadomości.

Johan zaśmiał się swoim radosnym basem.

- Jakże żałuję, że tego nie czytałem.

- Poproś Torkilda! Gdy mu zwrócą opowiadanie, to je sobie przeczytasz.

- Jesteś pewna, że dostanie je z powrotem? - spytał pogodnym głosem.

Popatrzyła na niego przestraszona.

- A co, sądzisz, że oni wyrzucają nieprzyjęte materiały? Johan zaśmiał się głośno.

- A może wydrukują je, a wówczas nie zwrócą ci rękopisu. Chyba że każą ci coś

poprawić albo coś dopisać, wtedy otrzymasz go z powrotem.

- Wyśmiewasz się ze mnie.

Wyciągnął rękę i w przypływie impulsu pogłaskał Elise po policzku.

- Nie, Elise. Nigdy bym się z ciebie nie śmiał. Trochę tylko zazdroszczę Torkildowi,

że był twoim pierwszym czytelnikiem. Wszystko jedno, czy przyjmą to opowiadanie, czy nie,

jestem przekonany, że napisałaś je ze swadą. Na pewno jest poruszające i chętnie je

przeczytam.

- Tylko dlatego że... - umilkła nagle.

- Dlatego że?

- Nie, tak tylko sobie pomyślałam...

- Dlatego że cię kocham, tak pomyślałaś?

Pokręciła głową, przerażona kierunkiem, w jakim potoczyła się ich rozmowa.

- Ale to prawda! Kocham cię tak samo jak przedtem, zanim moje życie tak się

skomplikowało. Niestety jestem też w pełni świadomy, że los chciał inaczej i że nigdy nie

będziemy razem. Ale przecież możemy pozostać przyjaciółmi, prawda? Być jak brat i siostra.

Nie odpowiedziała, zdając sobie sprawę, jak trudno przyjaźnić się z kimś, kogo się

kocha.

- Myślisz, że nic z tego nie wyjdzie? - zapytał smutnym głosem.

- Nie wiem, Johan. Wydaje mi się, że my oboje poradzilibyśmy sobie z tym. Może...

Ale pozostali...

- Agnes i Emanuel? Pokiwała głową.

- O Agnes nie musisz się martwić. Dostała, czego chciała, i czuje się bezpieczna.

Teraz zmieniła zainteresowania.

- Jak to? - Elise popatrzyła na niego zdziwiona.

- Nie warto o tym mówić. Ma męża, który ją utrzymuje, a może nawet z czasem

zapewni jej lepszą pozycję, no i da jej dziecko. Dlatego może skoncentrować całą swoją

energię na czymś innym.

- Masz na myśli innych?

- To też.

- Nie wyglądała na zmartwioną, kiedy straciła dziecko.

- Bo i nie była zmartwiona. Ale to nie znaczy, że nie chce mieć dzieci. Owszem, chce,

ale później.

Elise ku swemu zdumieniu poczuła ukłucie w sercu. Przez moment stali w milczeniu.

- Emanuel nadal jest o ciebie zazdrosny i przestałam już się łudzić, że z czasem mu to

minie - odezwała się wreszcie. - Jestem zaproszona na ślub Anny i Torkilda i już zaczęłam

się bać. Trudno bez przerwy mieć się na baczności. Nie mogę zachowywać się swobodnie,

mówić ani robić tego, co chcę, bo wszystkiemu przypisywane są najgorsze intencje.

- Nie mogę tego pojąć. Przecież on nie ma żadnych powodów do zazdrości, Na pewno

nigdy nawet nie spojrzałaś na innego mężczyznę i nigdy byś nie zdradziła Emanuela.

- On jest zazdrosny o moją przeszłość.

- Masz na myśli ciebie i mnie, naszą wspólną przeszłość? Potwierdziła.

- Kiedyś z rozpędu opowiedziałam, że mieliśmy po ślubie zamieszkać u twojej mamy

w kuchni. Nie mógł tego w ogóle słuchać.

- Dlaczego o tym opowiedziałaś?

- Nie kierowałam się jakimś konkretnym powodem, chciałam mu tylko wyjaśnić, że

my, którzy pochodzimy stąd, znad rzeki, przywykliśmy do ciasnoty.

Zapadła cisza.

- Często o tym myślisz, Elise? - zapytał ostrożnie. - Wiesz, o tym, co mogłoby być?

- Nie, nie mam odwagi. To znaczy... - plątała się w odpowiedzi.

- Dlaczego nie masz odwagi?

- Ja... wydaje mi się, że najlepiej o tym nie myśleć. Skoro złożyłam komuś innemu

przysięgę małżeńską, z nim związałam się na resztę życia. Nie ma sensu więc rozmyślać o

tym, co by mogło być, bo to tylko boli.

- Dlaczego boli? Nie masz żadnych dobrych wspomnień z tamtego czasu?

- Ależ mam, oczywiście. Mam wyłącznie dobre wspomnienia aż do tamtego dnia, gdy

zniknąłeś z mojego życia.

- Dlaczego więc tak cię to boli? Uważasz to za pewnego rodzaju zdradę?

Spuściła głowę i przytaknęła.

- Czy to znaczy, że nadal coś do mnie czujesz?

- Nie mów tak, Johanie. Co to pomoże? Zresztą tak nie wolno.

- Nie odpowiedziałaś mi na pytanie. Nie możesz zdobyć się na szczerość? Jeśli

całkiem skończyłaś ze mną i zostawiłaś za sobą, wówczas nie będę cię więcej niepokoił. Jeśli

jednak czujesz to samo co ja, że to my dwoje powinniśmy byli stanąć razem przed ołtarzem,

to pomoże nam obojgu, gdy będziemy wobec siebie szczerzy.

Westchnęła ciężko.

- Oboje wiemy, co się stało. Gdyby nie plotki i ludzkie gadanie, nie zerwałbyś

zaręczyn, a ja czekałabym na ciebie, póki byś nie wyszedł z więzienia. Emanuel dał mi

szansę, której nie mogłam odrzucić. Byłam jednak zdecydowana dołożyć starań w nadziei, że

pokocham go tak, jak kochałam ciebie. Okazało się to trudniejsze, niż sądziłam. Ciągle

jednak nie przestaję się łudzić, że nam się to uda. On po prostu potrzebuje więcej czasu, by

przywyknąć do życia tu, nad rzeką. Do hałasu dzieci i skromnych posiłków. To nie takie ła-

twe dla kogoś, kto wyrósł w dobrobycie.

- Zdaje się, że przez parę lat służył w Armii Zbawienia.

- Co innego pomagać biednym, a co innego żyć tak jak oni - powtórzyła słowa

Emanuela.

- Nie chcę, by ci było tak ciężko, Elise. Pytam cię po to, by wiedzieć, a tym samym

służyć ci pomocą. Jeśli nie pozostaje już nic innego, to dobrze jest chociaż mieć kogoś, komu

można się zwierzyć. Z tego, co słyszę, przypuszczam, że nie zawsze jest ci łatwo.

- A komu jest wyłącznie łatwo?

- Masz rację. Czy słusznie się domyślam, że nadal mnie trochę kochasz?

- Nie mam prawa mówić takich rzeczy! Nawet myśleć nie mam prawa.

- A czy szczerość jest grzechem?

- Mowa raczej o zakazanych uczuciach.

- Myślisz, że można kierować uczuciami? Jeśli są zakazane, to oznaczałoby, że da się

nimi rządzić. A ja nie sądzę, by to było możliwe. - Podniósł dłoń i pogładził ją delikatnie po

policzku. - Kocham cię, Elise. Nie chcę tego i nie wydaje mi się to właściwe, ale tak już jest.

Miłości, która trwała tak długo, nie da się wyrwać z korzeniami. Wolę się sam do tego

przyznać i wiedzieć, że ty o tym wiesz, niż udawać obojętność. Nie zamierzam cię namawiać

do popełnienia grzechu, zbyt dobrze cię znam. Ale nie chcę pozbawiać się twojej obecności

w moim sercu, mimo że wiąże się to także z cierpieniem. Jeśli myślisz tak samo jak ja,

możemy sobie nawzajem pomóc, razem dźwigając kłopoty i radości. Pokręciła głową.

- Nie proś mnie o to, Johanie. Nie żądaj ode mnie odpowiedzi. Przyrzekłam

Emanuelowi, że będę go kochać i szanować, dopóki śmierć nas nie rozdzieli. Nie mogę więc

ci teraz wyznawać miłości.

- To zbędne, Elise. Już mi odpowiedziałaś.

Zdawało się jej, że pochyla się ku niej, i cofnęła się o krok przestraszona.

- Muszę się śpieszyć. Już dawno powinnam być w domu.

W mroku nie widziała dokładnie jego twarzy, ale miała wrażenie, że Johan się

uśmiecha.

- Kłamczucha! Przecież zamierzałaś porozmawiać z Hildą, więc nikt się ciebie nie

spodziewa wcześnie w domu. Ale rozumiem cię, Elise. Nie będę cię kusił. Jest późno, a nad

rzeką po ciemku bywa czasem niebezpiecznie. Może cię odprowadzę?

- Nie, dziękuję. Chyba nie warto.

- Postaraj się nie martwić o Hildę. Ona jest silna i odważna. Zresztą obie jesteście

takie. Hilda nigdy nie zdecydowałaby się na podobny krok co Mathilde.

Kiwnęła głową i skierowała się w stronę domu. Gdyby ktoś zapytał ją o to przed

tygodniem, odpowiedziałaby mu to samo. Ale jeśli majster więzi ją i chce jej siłą odebrać

dziecko, to nie jest już tego taka pewna.

ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY

Gdy wróciła do domu, Emanuel już leżał, a dzieci spały. Po cichu przemknęła się do

sypialni, gdzie paliła się lampa naftowa, i zaczęła się rozbierać.

- Późno wróciłaś. - W głosie Emanuela zabrzmiał niemy wyrzut.

- Na wzgórze Aker i z powrotem nie jest przecież tak blisko.

- Co powiedziała?

- Nie udało mi się z nią porozmawiać. - Elise ściągnęła suknię przez głowę. - Akurat

wrócił do domu majster i powiedział, że Hilda źle się czuje i nie może przyjmować gości. -

Siadła na brzegu łóżka, poluzowała podwiązki, ściągnęła pończochy i rozpięła pas. - Wtedy

zmartwiłam się na dobre i w desperacji skłamałam, że muszę przekazać Hildzie ważną

wiadomość o tym, że ktoś z rodziny ciężko zachorował.

- Skłamałaś majstrowi? Elise!

- Tak, nie miałam wyjścia. Musiałam coś wymyślić. Ściągnęła bluzkę i halkę i naga

sięgnęła po koszulę nocną. Emanuel podniósł się gwałtownie, chwycił ją i pociągnął za sobą.

- Wciąż masz takie piękne ciało, Elise. Mimo że urodziłaś dziecko.

Pogładził dłonią jej piersi i brzuch.

Elise przypomniała sobie, jak bardzo ją bolało, gdy się kochali ostatnio, ale choć

wolałaby uniknąć zbliżenia, wiedziała, że nie zdoła się od tego wymówić. Powszechnie

wiadomo, że obowiązkiem żony jest zaspokajać potrzeby męża.

Emanuel stał się nagle gwałtowny i równie niepohamowany jak ostatnio. Pojękiwała z

bólu, ale on w ogóle na to nie zważał. Łóżko strasznie trzeszczało. Oby tylko chłopcy nic nie

usłyszeli przez cienką drewnianą ścianę, pomyślała z obawą. Gdy Emanuel dawał upust

swojej żądzy, przypomniała sobie nagle słoneczną, porośniętą trawą polanę. Pod osłoną

zarośli i listowia leżeli razem z Johanem, obdarzając się nawzajem pieszczotami. Johan był

czuły i delikatny, a jej serce biło gwałtownie z pożądania. Gdy odchylił poły jej bluzki i

odsłonił piersi, brodawki skuliły się owiane chłodniejszym podmuchem wiatru. Nigdy nie

czuła równie silnej tęsknoty, by stopić się z nim w jedno, jak właśnie wtedy.

Emanuel skończył tymczasem i obrócił się na bok, mówiąc:

- Dobranoc, Elise.

- Dobranoc, Emanuelu - odpowiedziała, ale w wyobraźni wciąż leżała w ramionach

Johana na słonecznej polanie.

Z wolna jej ciało obudziło się, w podbrzuszu odczuła mrowienie i rosnące pożądanie.

Johan uniósł jej powoli spódnicę i gorącą dłonią pogładził w najintymniejszym miejscu.

- Tak, Johanie - wyszeptała w duchu. - Chcę!

Kiedy następnego przedpołudnia usiadła do szycia, rozmyślała zrazu o Hildzie i

dziwnym zachowaniu majstra, a potem przypomniała sobie rozmowę z Johanem. „Kocham

cię, Elise...”

Z przerażeniem skonstatowała, że jej ciało znów reaguje, i zawstydziła się.

Nie wolno im rozmawiać ze sobą w taki sposób. Następnym razem gawędzić z nim

będzie wyłącznie o codziennych sprawach i natychmiast mu przerwie, gdy znów skieruje

rozmowę na uczucia. Bo to przypominało igranie z ogniem. Może Johan ma rację, powinna

być szczera, przynajmniej wobec siebie, i przyznać się, że nadal żywi wobec niego gorące

uczucia. Jeśli jest się świadomym niebezpieczeństw, łatwiej z nimi walczyć.

Ale co to pomoże, nawet jeśli w nich obojgu miłość nie wygasła, skoro wiedzą, że i

tak nigdy nie będą razem. „Możemy sobie nawzajem pomóc, razem dźwigając kłopoty i

radości”, powiedział, ale czy tęsknota za kimś nieosiągalnym nie przyniesie więcej smutku

niż radości?

Przypomniały jej się broszury, które Agnes pożyczyła od innych dziewcząt, kiedy

jeszcze chodziły do szkoły, i które czytywały po kryjomu. Broszury nieprzeznaczone dla

młodych dziewcząt. Gdyby mama to zobaczyła, wybuchnęłaby gniewem. Z szeroko

otwartymi oczami chłonęły ich treść, nic nie pojmując, oszołomione tajemnicą miłości.

Dziwiła się, że jej mama i tata naprawdę to robili, i to przynajmniej cztery razy, skoro

urodziło im się czworo dzieci.

Uśmiechnęła się pod nosem do swych wspomnień.

Nie minęło wiele lat, gdy dowiedziała się prawdy o życiu i doświadczyła więcej niż

potrzeba. Słyszała opowieści o dziewczętach, które sprzedawały się na ulicy, aby przetrwać,

lecz w tych historiach brakowało miłości. A potem przeczytała Constanse Ring Amalie

Skram. Mama pożyczyła tę książkę od jakiejś znajomej, a Elise ukradkiem ją podczytywała.

Pisarka odważyła się napisać wprost o seksualności kobiet i opisała, jak zdolność do

kochania została stłumiona u Constanse poprzez obłudę ówczesnego systemu

wychowawczego opierającego się na przemilczaniu i tłumieniu zmysłów. Elise uważała, że

życie miłosne kobiet zależy od wychowania i sytuacji finansowej. W przeciwieństwie do

swobody, w jakiej żyły inne robotnice z fabryk Hjula i Graaha, mama wychowała je obie

bardzo surowo i kładła duży nacisk na przestrzeganie zasad moralnych. W ich środowisku

ludzie są jednak tak pochłonięci zdobywaniem codziennego chleba, że nie mają czasu

rozmyślać o uczuciach.

Pomyślała o mamie, która wyszła za mąż z wielkiej miłości i kochała ojca do końca,

mimo tylu cierpień, jakie przeżyła, gdy stracił pracę i popadł w pijaństwo. A kiedy spotkała

Asbjorna Hvalstada, zakochała się po raz drugi. Elise była pewna, że mama potrafi jed-

norazowo kochać tylko jednego mężczyznę i gdy żyła u boku ojca, nigdy przez jej głowę nie

przemknęły grzeszne myśli o innych mężczyznach. Teraz zaś zapewne przestała wspominać

przeszłość.

Dlaczego ja nie jestem taka? - zastanawiała się. Oczywiście, bardzo się starała i

niemal zdołała przekonać siebie, że Johan jest w jej życiu zamkniętym rozdziałem, ale

wczorajsze wieczorne z nim spotkanie uświadomiło jej coś innego. Wiedziała, że to

niewłaściwe i że powinna walczyć z takimi niebezpiecznymi uczuciami, zanim zyskają nad

nią władzę. Dlatego nie mogę spotykać się z Johanem, postanowiła. A już zwłaszcza

przebywać z nim sam na sam.

Ku jej zdumieniu w porze przerwy obiadowej zjawił się w domu Emanuel, mimo że

wcześniej uprzedzał, że nie przyjdzie, bo musi pracować. Uśmiechał się i był najwyraźniej w

doskonałym humorze.

- Mam coś dla ciebie - oświadczył zadowolony. - To znaczy właściwie to nie jest

całkiem nasze, tylko pożyczone.

- O czym ty mówisz? - zdziwiła się Elise, po czym wstała od stołu w salonie, na

którym leżała już prawie gotowa suknia, resztki materiałów, szpulki z nićmi, nożyczki i

miara krawiecka, i skierowała się do niego do kuchni.

- Wyjrzyj na dwór! - rzucił z młodzieńczym zapałem, przypominając znów tego

Emanuela sprzed wielu miesięcy.

Otworzyła drzwi zaciekawiona. Na zewnątrz stał wózek dziecięcy! Piękny wózek z

dużymi kołami i budką ozdobioną koronką, a w środku leżała biała poduszka i kołderka z

mereżką.

Elise zrobiła wielkie oczy.

- A od kogo pożyczyłeś ten wózek, na Boga?

- Od mamy Olgi Katrine. Zadzwoniły do mnie i zaprosiły w przerwie obiadowej.

Ojciec Olgi Katrine przyjechał po mnie swoim powozem. Kiedy się dowiedzieli, że Hugo nie

wychodzi na spacery, bo nie ma w czym, mama Olgi Katrine wysłała służącą na strych i

kazała przynieść ten wózek.

- To będziemy mogli pójść w niedzielę na spacer! - Elise posłała mu zachwycony

uśmiech. - I pojedziemy do Anny, żeby zobaczyła Hugo, bo przecież go jeszcze nie widziała.

Emanuel zaśmiał się.

- Tylko się zbytnio nie zapalaj, bo nie będziesz miała czasu szyć. A w ogóle jak ci

idzie? Zdążysz skończyć w ciągu tygodnia?

- Myślę, że tak. Muszę się jeszcze raz wybrać na wzgórze, żeby zrobić przymiarkę.

Trochę się jednak obawiam tam iść. Serce mi się ściska, gdy widzę, jak młoda pani Paulsen

się cieszy na dziecko, a wiem, że Hilda wcale nie zamierza go oddać. Równocześnie zdaję

sobie sprawę, że to Hildzie należy się współczucie, a nie pani Paulsen. - Gwałtownie

spoważniała. - Myślisz, że majster może więzić Hildę aż do porodu, żeby odebrać jej

dziecko?

Popatrzył na nią wstrząśnięty.

- Jak możesz w ogóle mówić coś takiego? Majster mimo wszystko jest porządnym

człowiekiem. Hilda sama dokonała wyboru, godząc się żyć z nim bez ślubu. Musi więc

ponieść konsekwencje.

Popatrzyła na niego przerażona.

- Twoim zdaniem musi się zgodzić na to, że i to dziecko zostanie jej odebrane?

Odwrócił się do niej plecami i położył na stole w kuchni gazetę.

- Wracam, bo zaraz się skończy przerwa obiadowa.

Brak odpowiedzi jest także odpowiedzią, pomyślała, czując ciężar na piersi. Nie

spodziewała się, że w tej sprawie Emanuel stanie po stronie majstra.

Czy to dlatego, że obawia się, iż Hilda z dzieckiem wprowadzi się tu do nich do

domu? Niełatwo byłoby odmówić jej schronienia, gdyby któregoś dnia stanęła w drzwiach z

niemowlęciem i oznajmiła, że nie ma dachu nad głową i środków do życia. Może o to chodzi-

ło Emanuelowi.

- Czy nie można pozbyć się tych kuchennych zapachów z domu? - rzucił

poirytowany. - Za każdym razem, gdy otwieram drzwi wejściowe, uderza mnie w nozdrza

zapach smażonej ryby.

- Nie lubisz też smrodu rzeki.

- Nie mogłabyś wietrzyć przez okno nad kuchenną ławą?

- W ten sposób uciekałoby ciepło. Westchnął ciężko.

- Niewiele przyjemności czeka człowieka w domu. Ja tu przynoszę piękny wózek

dziecięcy, a wysłuchuję jedynie o problemach.

- Wybacz, ale po prostu boję się o Hildę. Dziwne, że majster nie chciał mnie do niej

wpuścić.

- Nie jest normalne, by służąca przyjmowała gości.

- A w jaki sposób w takim razie mogę jej przekazać wiadomość?

Wzruszył ramionami.

- Zazwyczaj służące mają wychodne co drugą niedzielę. Sprawdź, kiedy wypada jej

wolny dzień.

Elise rozpogodziła się na tę myśl. Do porodu zostało jeszcze ponad trzy tygodnie. O

ile wszystko odbędzie się normalnie. Często rozwiązanie następuje jednak po wyznaczonym

terminie. Kiedy ostatnio, w sobotę, widziała Hildę, jej brzuch nie był aż taki duży, więc może

jest jeszcze trochę czasu.

Być może poniosła ją wyobraźnia, przecież Paulsen nie jest potworem, niemożliwe,

by trzymał Hildę pod kluczem.

Emanuel skierował się ku wyjściu.

- Zapewne wrócę późno dziś wieczór. Muszę coś załatwić. Zerknęła na niego, ale o

nic nie spytała.

Wiedziała, że i tak nie zechce jej odpowiedzieć.

Kiedy chłopcy przyszli ze szkoły i najadłszy się, pobiegli do pracy, Elise postanowiła

zrobić sobie przerwę w szyciu i wypróbować wózek.

Rano było chłodno, a ziemię pokrywał szron, teraz jednak słońce świeciło

zachęcająco, a w powietrzu czuło się niemal powiew lata. Kos wyśpiewywał gdzieś w

pobliżu, i nawet szum wodospadu nie zagłuszył jego treli. Pod ścianami domu zakwitły

krokusy i przebiśniegi, a na pochyłym brzegu rzeki żółciły się kwiatki podbiału.

Gdy ułożyła Hugo w wózku, popatrzył zdziwiony w niebo, rozejrzał się na boki,

mimo że raziło go słońce, a potem spojrzał na Elise. Uśmiechnąwszy się szeroko, pomachał

rączkami, jakby chciał jej podziękować za takie atrakcje. Odwzajemniła mu się uśmiechem,

czując, jak ze wzruszenia ściska ją w gardle.

- Jak to z tobą będzie, malutki? - zagadnęła, poklepując synka po policzku.

Słyszała, że mężczyźni rzadko interesują się dziećmi, póki nie urosną na tyle, że

można z nimi porozmawiać. Emanuel też nie wykazywał zbytniej ciekawości i jak

podejrzewała, nie należy się spodziewać większych zmian. Po wizycie Carla Wilhelma i Olgi

Katrine powiedział, że Hugo z każdym miesiącem coraz bardziej upodabnia się do rudzielca.

Skoro nie potrafi pogodzić się z tą myślą, to wątpliwe, czy zdoła w przyszłości wykrzesać z

siebie ojcowskie uczucia.

Odsunęła na bok tę przykrą myśl i postanowiła rozkoszować się wiosną i zapomnieć o

tym wszystkim, co ją zasmuca.

Było tak ciepło, że zrezygnowała z szala, włożyła jedynie kapelusz. Zamierzała

przejść przez most i dalej skierować się w stronę Maridalen, a stamtąd skręcić na południe i

minąć gospodarstwo Biermannsgarden. Przyjemnie posłuchać dolatującego z obory ryczenia

krów, które wkrótce będą się paść na pastwisku.

Zobaczyła dwie dziewczynki wychodzące z budynku gospodarstwa. W rękach

trzymały kanki na mleko. Miały czarne skarpetki, jasne sukienki z fartuszkami i białe wstążki

w zaplecionych warkoczykach, a na głowach słomkowe kapelusiki. Panienki z dobrego

domu.

Uwielbiała spacerować tędy pomiędzy niskimi drewnianymi domkami. Tutejsze

gospodynie były bardzo pracowite i czyste, na parapetach stały kwiaty, a śnieżnobiałe firanki,

starannie wykrochmalone, wisiały w lśniących, świeżo umytych oknach. Lubiła zaglądać do

środka i podziwiać niewielkie izby wypełnione meblami i różnymi ozdobnymi przedmiotami.

Na stołach leżały aksamitne obrusy, a na ścianach gęsto wisiały obrazy. Tutaj mieszkali

urzędnicy, rzemieślnicy i kupcy, a ich żony zajmowały się wyłącznie domem. Wszędzie było

schludnie i porządnie. W niedużych ogródkach zagrabiono już stare liście, które palono wraz

z połamanymi gałęźmi. Elise chciwie nabrała w nozdrza tej charakterystycznej woni spale-

nizny, która kojarzyła jej się z wiosną.

Nie miała sumienia zbyt długo spacerować, w domu czekała ją robota. W powrotnej

drodze, gdy przechodziła przez most, z naprzeciwka nadeszła jakaś kobieta. Elise nie od razu

zorientowała się, kto to jest, dopiero po chwili poznała, że to matka jednej z prządek z

fabryki Graaha.

- Proszę, proszę, jaśniepani na spacerze! - Kobieta zatrzymała się zdyszana i

zmierzyła Elise od stóp do głów.

Elise uśmiechnęła się niepewnie, speszona słowami kobiety, a także jej spojrzeniem.

- Taka piękna pogoda, że nie mogłam sobie odmówić spaceru, mimo że właściwie nie

mam czasu - tłumaczyła się, uśmiechając się przyjaźnie.

- Jak to, ty nie masz czasu? Ty, która nie musisz pracować w fabryce?

- Zarabiam, szyjąc dla ludzi. Nie mam z kim zostawić dziecka, a nadzorca nie

pozwala już przynosić niemowląt do fabryki i kłaść ich w korytarzu.

- Myślałam, że wyszłaś za mąż za kogoś po drugiej stronie rzeki.

Elise zająknęła się, nie wiedząc, co powiedzieć. Tutejsi ludzie nie lubią tych, którym

się lepiej powodzi. Nie należy się wyróżniać, tak brzmi podstawowe prawo dzielnicy nad

rzeką.

- Mój mąż służył przez wiele lat w Armii Zbawienia, ale pochodzi ze dworu. Teraz

pracuje w tkalni płótna żaglowego.

Kobieta prychnęła.

- W tkalni płótna żaglowego? - powtórzyła pogardliwie. - Nigdy go nie widziałam

ubranego w drelichową bluzę!

Odeszła, najwyraźniej nie mając ochoty z nią dłużej rozmawiać.

Elise zamyśliła się i ruszyła dalej wolnym krokiem. A więc to tak wygląda. Emanuel

nigdy nie stanie się jednym z nich, mieszkańców dzielnicy robotniczej. W oczach tutejszych

był obcy i nie miał tu czego szukać. Mimo że był wykształcony i dobrze urodzony, nie cie-

szył się szacunkiem. Przeciwnie, spoglądano na niego z pogardą.

Zapewne czuł to, może nawet cierpiał z tego powodu, ale nie dzielił się z nią swoimi

myślami.

Zdaje się, że i ją teraz zaszufladkowano podobnie. Kobieta nie miała ochoty na

dłuższą pogawędkę, ponieważ uznała, że Elise wyróżnią się. Mogła sobie pozwolić na spacer

w wiosennym słońcu, podczas gdy inne kobiety stały przy maszynach w fabryce. A do tego

mówiła inaczej niż one. Agnes i większość prządek przyzwyczaiły się do tego, ale nie

wszyscy to tolerowali. Na przykład Valborg i jej przyjaciółki. I tej kobiecie najwyraźniej też

to przeszkadzało.

Elise zastanawiała się, czy mama postąpiła słusznie, ucząc je wysławiać się starannie i

rugując z ich słownika potoczne określenia. Może najlepiej jest być takim jak wszyscy?

Poruszać się w stadzie i nie wyróżniać się? Pomyślała sobie o Pederze, którego koledzy za-

pędzili na sam brzeg, tuż przy wodospadzie, a w szkole wciąż z niego drwili i mu dokuczali.

Nie dlatego, że wyrażał się starannie, bo po prawdzie wcale tak nie było, ale ponieważ był

inny: nie potrafił czytać, był grzeczny, nigdy nikogo nie krzywdził i nie potrafił oddać, nie

był łobuzem.

Zauważywszy dwie kobiety idące w dół ulicą Sandakerveien, Elise pośpiesznie

przeszła przez most i skręciła w stronę domu majstra, otworzyła furtkę do swojego ogrodu,

by zaraz zniknąć za węgłem. Wolała, by kobiety jej nie zauważyły, choć nie zdołała

rozpoznać, kto to taki.

Ten wózek jest zbyt ładny, pomyślała. Nie pasuje tu.

Emanuel wrócił do domu dopiero późnym wieczorem. Elise dawno zdążyła się

położyć, pogasiła lampy i już zasypiała, gdy nagle usłyszała jakieś hałasy w kuchni. W jednej

chwili otrząsnęła się ze snu i na leżąco nasłuchiwała uważnie w ciemności. Co on się tak tłu-

cze? - zastanawiała się. Żeby tylko nie obudził chłopców! Przypomniały jej się wszystkie te

okropne wieczory, kiedy ojciec wracał do domu pijany i urządzał karczemne awantury.

Próbowała udawać, że śpi, ale serce waliło jej ze strachu. Nie bała się o siebie, bo ojciec jej

nigdy nie tknął. Bała się o mamę. Bo gdy mama nie zdołała się powstrzymać i robiła mu

wymówki, stawał się agresywny, kopał i bił, klął i wrzeszczał.

Ale Emanuel nie upijał się. Co najwyżej wychylał kieliszek lub dwa ze starymi

przyjaciółmi. Żeby wytrzymać. Myśl ta zapiekła ją.

Wreszcie dotarł do sypialni. Po ciemku uderzył się o łóżko i zaklął siarczyście. Elise

nie poruszyła się. Nie mogła nawet znieść myśli, że tego wieczoru znów będzie chciał ją

posiąść. Jedyne, co się w nim nie zmieniło, to niepohamowany apetyt na cielesne rozkosze.

Rozebrał się pośpiesznie i zwalił na łóżko. Nie, chyba nie jest pijany, pomyślała, bo

nie zdołałby tak sprawnie zdjąć ubrania. Ale jednak coś pił, bo nie był do końca sobą. Skąd

wraca, tego się nigdy nie dowie. Słyszała, że dyszy ciężko i niespokojnie przewraca się z

boku na bok. Coś go męczyło. Może powinna przestać udawać, że śpi, i spróbować mu

pomóc? Gdyby udało się jej nakłonić go do mówienia, może by mu to pomogło. Albo gdyby

pogłaskała go po plecach i spróbowała go rozluźnić czułymi pieszczotami. Wiedziała jednak,

że to nic nie pomoże. Co najwyżej odczytałby to jako zachętę do czegoś innego.

Leżała więc cicho.

Wreszcie się uspokoił, a słysząc jego równy oddech, zrozumiała, że zasnął.

Sama leżała z otwartymi oczami i wpatrywała się w mrok. Czy coś pomoże

przeprowadzka do innego mieszkania?

Gdyby sięgnęła po pieniądze z szuflady w komodzie, stać by ich było na wynajęcie

dwupokojowego mieszkania, póki Hugo nie urośnie i nie pójdzie do żłobka, a ona będzie

mogła wrócić do pracy w fabryce. W żłobku może go przyjmą, gdy skończy roczek. Mogliby

spróbować wynająć mieszkanie przy Wzgórzu Świętego Jana, uciekliby przed tym

wszystkim, co tak denerwowało Emanuela, od smrodu rzeki i przyfabrycznych osiedli.

Problem jednak polega na tym, że Emanuel nie wie o tych pięciuset pięćdziesięciu

koronach, a ona nie może mu powiedzieć o tych pieniądzach. Nagle poczuła coś na kształt

strachu, jak tamtego dnia, gdy znalazła złotą broszkę. Pieniądze nie są jej. Dostała je, bo

ofiarodawcy chcieli uciszyć własne wyrzuty sumienia. To brudne pieniądze, nie zarobiła ich

uczciwie.

Powoli pokręciła głową. Nie, nie mogę powiedzieć Emanuelowi, że przyjęłam

pieniądze od jego ojca, a także od rudzielca.

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY

Następnego dnia poszła na wzgórze Aker, by zrobić przymiarkę pani Paulsen.

. Służąca wprowadziła ją do środka. Był wieczór, ale paliły się lampy elektryczne.

Świeciła się zarówno lampa wisząca na suficie, jak i kinkiety, lampy stojące i lampki nocne.

Paulsenowie musieli być nieprzyzwoicie bogaci, skoro stać ich było na to.

Poprowadzono ją przez pokoje do niedużego pomieszczenia narożnego, gdzie od

podłogi do sufitu stały na półkach książki. Elise poczuła ukłucie w sercu, gdy zobaczyła

panią Paulsen trzymającą na kolanach Braciszka. Bawiła się z nim w „Jedzie, jedzie pan...”, a

malec aż piszczał z radości, a oczy mu się świeciły. Miał rumieńce, był zdrowy i pulchny.

Zapewne karmiono go odpowiednio, dostawał zdrowe i pożywne jedzenie, co go uodporniało

na choroby.

- Czyż nie jest słodki? - roześmiała się pani Paulsen. - Może matka nie powinna tak

mówić o własnym dziecku, ale ja nie mogę się powstrzymać. Mój mąż twierdzi, że malec

odziedziczył po mnie dobry humor i zaraźliwy śmiech, a moja mama mówi, że w dzieciń-

stwie wyglądałam tak samo jak on.

Elise przenikał ból, gdy wpatrywała się w chłopca. Był wierną kopią Hildy i gdyby

ktoś zobaczył ich razem, nie miałby żadnych wątpliwości, kto jest jego matką. Jakie to

straszne dla Hildy mieszkać tak blisko i widywać ich raz po raz na ulicy, zaglądać w

rozświetlone okna w pokoju dziecinnym. Może widzi, kiedy gaśnie światło w pokoju dziecka

i kiedy układane jest do snu. Poznaje rano, że synek się obudził, gdy odsłaniane są zasłonki w

oknach. Widuje nianię, popychającą wózek na codziennych spacerach, a potem wyjmuje

dziecko z wózka i wnosi je do domu.

A gdyby tak było z Hugo? Elise nawet nie miała siły o tym myśleć.

- Przychodzi pani zrobić przymiarkę sukni, pani Ringstad? - za - szczebiotała pani

Paulsen. Miała stanowczo za wysoki i zbyt dziecinny głos jak na damę. - Zadzwonię po

nianię i poproszę, żeby położyła Isaca w łóżeczku. - Przytuliła malca i pocałowała go w po-

liczek. - Tak się cieszymy, że wkrótce będziemy mieć maleństwo, prawda, Isac? Pomyśl

tylko, już niedługo będziesz miał malutkiego braciszka albo siostrzyczkę. Będziesz się miał z

kim bawić, jak urośniesz. To całkiem co innego niż być samemu.

Nagle odwróciła się do Elise i zapytała:

- Mogłaby go pani potrzymać przez chwilę? Muszę zadzwonić po nianię.

Czyż mogła się sprzeciwić? Z łomoczącym z przejęcia sercem wzięła Braciszka na

ręce. Popatrzył na nią zdumiony oczami Hildy, otworzył usta, takie jak Hildy, a dołeczki w

policzkach, takie jak u Hildy, widoczne były nawet, gdy był poważny. Nagle uśmiechnął się

od ucha do ucha.

Pani Paulsen roześmiała się.

- Ależ ma pani rękę do dzieci, pani Ringstad. Isac nigdy się nie śmieje do obcych.

Nie jestem obca, jestem jego ciocią, pragnęła wykrzyczeć Elise.

Niania wkrótce się pojawiła i wzięła dziecko, a pani Paulsen zaczęła się rozbierać, by

przymierzyć suknię. Elise przyjrzała się jej. Miała idealną kobiecą figurę, na kształt

klepsydry. Była szczupła w talii, a szersza w biuście i w biodrach. Dodatkowo idealną

sylwetkę kształtował mocno zasznurowany gorset. Mężczyznom podobały się takie kobiety.

Na pewno Signe wyglądała podobnie, gdy Emanuel uległ jej wdziękom.

- A co słychać u pani męża, pani Ringstad? Dawno go nie widzieliśmy. Wcześniej

zaglądał często do Carlsenów.

- Ma dużo pracy w biurze.

- Myślałam sobie o nim. Praca w Armii miała z pewnością całkiem inny charakter.

Potrzeba trochę czasu, by się przyzwyczaić do nowych zajęć.

Elise pokiwała głową, przesuwając parę szpilek, by suknia była jeszcze bardziej

obcisła.

- Może pani zwęzić jeszcze więcej, najwyżej mocniej zasznuruję gorset. Trochę

trzeba pocierpieć dla urody, prawda? Przestanę się objadać kremem na deser i zacznę

odkrajać tłuszcz z kotletów. Najważniejsza jest talia. Panna Carlsen też pewnie tak mówiła,

gdy pani dla niej szyła?

- Jej suknia miała zupełnie inny fason. Nawet nie musiałam robić przymiarki. To

znaczy... nie było na to czasu.

- A co teraz będzie pani jej szyła? Może letnią sukienkę?

- Nie wiem. Na razie nie podjęłam się innych zleceń. Mój mąż nie lubi, gdy za dużo

pracuję.

- Dobrze to rozumiem. Mojemu by się to pewnie też nie podobało. Czasami jednak

dobrze jest zająć się czymś innym niż domem, mężem i dziećmi, prawda?

Elise pokiwała głową. Pani Paulsen nie miała pojęcia, co to znaczy zarabiać ciężko na

utrzymanie, pomyślała. Nie ma sensu jej tego tłumaczyć.

- Czasami już nudzą mnie te przyjęcia i wyjścia do teatru. Chciałabym umieć coś

konkretnego, coś, czym mogłabym się zająć. Szycie pięknych sukien z pewnością przynosi

wiele zadowolenia. Myślę, że ma pani poczucie, iż pani coś tworzy.

Elise potwierdziła skinieniem głowy. W ustach miała pełno szpilek i nie mogła nic

powiedzieć, nawet gdyby chciała.

- Znam pewną pisarkę - ciągnęła pani Paulsen. - Mówi, że woli siedzieć w domu i

pisać niż wychodzić i się bawić. - Zaśmiała się. - Czyż nie brzmi to dziwnie?

Elise pokręciła głową, wydobywając z siebie jakieś pomruki. Ani trochę mnie to nie

dziwi, pomyślała. Ale chyba o tym także nie warto rozmawiać.

- A co państwo robicie wieczorami? Mój mąż jest taki pochłonięty czytaniem gazet,

że nie mam niemal odwagi odzywać się do niego. Siedzę więc sama i haftuję. Mam

przyjaciółkę, dla której mąż czyta codziennie na głos, a ona haftuje. Prawda, że musi to być

przyjemne? Czytała pani coś Camilli Collett albo powieści innych pisarek?

Elise wyjęła szpilki z ust i odpowiedziała:

- Nie, ale moja przyjaciółka czytała Constanse Ring Amalie Skram i opowiedziała mi

treść.

Pani Paulsen odwróciła się do niej z uśmiechem, mówiąc:

- Moja mama nie pozwoliła mi przeczytać ani tej powieści, ani Lucie czy Pani Ines.

Czytałam więc po kryjomu. Pisarka piętnuje podwójną moralność mężczyzn i ucisk kobiet.

Mężczyźni moralizują i oczekują, że będziemy uczciwe i wierne, sami zaś zabawiają się z

panienkami do towarzystwa. Na szczęście mój mąż jest inny, ale słyszałam, że wielu tak

postępuje.

Elise pomyślała o Emanuelu, ale nic nie powiedziała.

- Pewnie tam, gdzie państwo mieszkają, jest trochę inaczej - ciągnęła pani Paulsen,

posyłając jej pytające spojrzenie. - Zdaje się, że w okolicach Beierbrua mieszkają w

większości robotnicy?

Elise przytaknęła.

- Robotnicy pracują w znoju, by jakoś przetrwać. Nie mają czasu, pieniędzy ani siły

na takie uciechy.

- Ciekawe. Opowiem to mojemu mężowi. Na pewno w dzielnicach robotniczych

spotkać można więcej szczęśliwych małżeństw niż w naszym środowisku. Zawsze

powtarzam, że pieniądze szczęścia nie dają.

- Ale ułatwiają życie - nie mogła się powstrzymać od wypowiedzenia tej uwagi Elise.

- Bieda może zabić miłość.

Pani Paulsen popatrzyła na nią zamyślona.

- Nigdy się nad tym nie zastanawiałam. Kiedy mijam te słodkie niskie domki na

Maridalsveien z oknami tuż nad ulicą i patrzę na wykrochmalone firanki i nieduże pokoiki,

wydaje mi się, że musi być tam bardzo miło. Zastanawiam się niekiedy, czy czasem nie po-

siadamy zbyt wiele. W takich małych pomieszczeniach jest o wiele przytulniej i bardziej

intymnie. Zgodzi się pani ze mną?

Elise pomyślała, że pani Paulsen z pewnością nigdy nie widziała przyfabrycznej

czynszówki. Uśmiechnęła się i rzekła:

- Nie wiem, nigdy nie miałam dużego salonu. Pani Paulsen zaśmiała się.

- Ale za to przeżyła pani wielką miłość! Obojgu nam z mężem było bardzo miło

spotkać państwa wtedy na spacerze. Wydawaliście się tacy zakochani! A tak niewielu ludzi

pobiera się z miłości. Zazwyczaj rodzice rozglądają się za odpowiednią partią i starają się

przekonać do niej syna lub córkę. Mało kto przeżywa namiętność, o tym co najwyżej

czytamy w książkach. - Znów się zaśmiała.

Elise zdziwiła się. Pani Paulsen musiała przecież zauważyć jej ubrania i domyśliła się

zapewne, że nie jest bogata, tymczasem traktuje ją jak równą sobie. Albo jest naiwna, albo

całkowicie pozbawiona snobizmu. Wydaje się niewiarygodne, by osoba, która mieszka w

eleganckiej willi i należy do bogatej mieszczańskiej klasy, była całkowicie pozbawiona

uprzedzeń.

- Ma pani wiele przyjaciółek, pani Ringstad?

- Miałam, kiedy pracowałam w przędzalni, teraz jednak rzadko się z nimi widuję.

- A jaka była pani najlepsza przyjaciółka?

- Nieokiełznana, żywotna i bardzo łatwo się zakochiwała.

To wyjątkowo miły opis Agnes, uznała Elise w duchu, ale przecież nie można

wszystkiego opowiedzieć takiej damie jak pani Paulsen.

Pani Paulsen uśmiechnęła się.

-

To znaczy, że stanowiła pani przeciwieństwo. Pani jest poważniejsza i

porządniejsza, jak sądzę. Widuje ją pani nadal?

- Czasami. Byłam jej druhną, gdy w ubiegłym roku wychodziła za mąż.

- Kogo poślubiła?

A cóż to za ciekawość, zdziwiła się Elise, ale wydawało jej się, że powinna

odpowiedzieć.

- Byłego robotnika z tkalni płótna żaglowego, który obecnie kształci się na rzeźbiarza.

Pani Paulsen popatrzyła na nią zaskoczona.

- Chyba nie mówi pani o Johanie Thoresenie? Elise okryła się pąsem, co ją trochę

zdenerwowało.

- Owszem.

- Ożenił się z byłą służącą Carlsenów?

- Tak, zgadza się.

- Co za dziwny zbieg okoliczności, że zgadałyśmy się na jego temat. Przed południem

spotkałyśmy się w damskim gronie na herbatce i rozmowa zeszła właśnie na jego temat.

Jedna z pań zna profesora, który wziął go pod swoje skrzydła, bo jest przekonany o jego

wielkim talencie. Bardzo go chwali! Tymczasem inna z pań słyszała plotki, że siedział on w

więzieniu. Podobno brał udział w tym okropnym napadzie na sklep jubilera na ulicy Karla

Johana, podczas którego skradziono tyle biżuterii. Nie mogłam uwierzyć, że to prawda. Bo

jak to? Żeby taki utalentowany człowiek trwonił swoje zdolności i dopuszczał się

przestępstwa? Zgodziła się pani zostać świadkiem na ślubie przyjaciółki, wiedząc, czego

dopuścił się jej przyszły małżonek?

Elise zwlekała przez chwilę, nie wiedząc, jak zareagować. Uznała jednak, że skoro

znajomi pani Paulsen wiedzą o przeszłości Johana, nie zdoła jej przekonać, że to nieprawda.

Lepiej będzie wytłumaczyć, dlaczego tak się stało.

- Znam Johana Thoresena od dzieciństwa. Mieszkaliśmy w tej samej czynszówce.

Jego ojciec był marynarzem, wypłynął w rejs i słuch po nim zaginął. Matka pracowała w

fabryce, a siostra zachorowała na polio i częściowo ją sparaliżowało. Któregoś dnia

skończyły jej się niezbędne do życia lekarstwa, a oni nie mieli pieniędzy na nowe. Johan

bardzo kocha swoją siostrę i był zrozpaczony. Zdesperowany, dał się namówić, by stanąć na

czatach, podczas gdy jacyś jego znajomi dokonywali kradzieży. Został aresztowany i

osadzony w więzieniu w twierdzy Akershus. Po kilku miesiącach odsiadywania kary

wypuszczono go na wolność. Myślę, że tam, w więzieniu, zorientowali się, że żaden z niego

przestępca, ale że bieda popchnęła go do takiego czynu. Poza tym wyróżnił się w warsztacie

kamieniarskim i wyrzeźbił nagrobki, które wywołały wielki podziw. Jestem przekonana, że

on bardzo żałuje tego, co się stało, i nigdy więcej nie dopuści się takiego przestępstwa.

Pani Paulsen siedziała nieruchomo i słuchała z uwagą. Kręcąc głową, odezwała się

wzburzona:

- Jakże się cieszę, pani Ringstad, że mi pani o tym opowiedziała. Jestem pewna, że

mówi pani prawdę. A skoro wypowiada się pani o nim tak ciepło, rozumiem, że ten człowiek

zasłużył na lepsze życie. Wyjaśnię to moim znajomym, z którymi się dziś spotkałam. I

uczynię wszystko, co w mojej mocy, by mu pomóc. Może kupię jakieś jego prace, gdy będą

wystawione na sprzedaż? - Uśmiechnęła się promiennie i dodała: - Tak się cieszę, że panią

poznałam, pani Ringstad. Odnoszę wrażenie, jakbym znała panią od dawna, i co może

wydawać się dziwne, łatwiej mi się z panią rozmawia niż z wieloma damami z mojego

otoczenia. Mam nadzieję, że będziemy się mogły widywać, nawet jeśli pani nie będzie nic

dla mnie akurat szyła. Chciałabym mieć w pani przyjaciółkę.

Elise poczuła się nieswojo. Tak ciekawie się rozmawiało z panią Paulsen, że całkiem

zapomniała o Hildzie. Wymamrotała więc podziękowanie i rzekła:

- Sądzę, że na dziś możemy już skończyć, pani Paulsen. Myślę, że za parę dni suknia

będzie gotowa.

Dwa dni później Emanuel nie wrócił do domu ani na przerwę obiadową, ani po pracy.

Był zaproszony do Carla Wilhelma razem z innymi przyjaciółmi, z którymi był w

Kongsvinger.

Elise udała się pośpiesznie do pani Paulsen, żeby zanieść gotową suknię, a Kristian

przed wyjściem do pracy miał przypilnować Hugo. Elise wyjaśniła pani Paulsen, jaka jest

sytuacja, żeby nie zagadywała jej zbytnio, zakłopotana przyjęła pochwałę za swoją pracę i

całe dwadzieścia koron zapłaty. Czuła się bogata, gdy zbiegała ze wzgórza w drodze

powrotnej do domu.

Z dumą opowiedziała Kristianowi, ile zarobiła, a on zrobił wielkie oczy.

- Dwadzieścia koron? - zdziwił się. - Jesteś taka bogata? Elise pokiwała głową

uszczęśliwiona.

- I ta pani chce, żebym jej uszyła jeszcze nową sukienkę na lato, żakiet i pelerynę.

Kristian skierował się do drzwi i nie odwracając się, rzekł:

- W takim razie przestań już myśleć, że ona ukradła nam Braciszka, Elise.

Po czym włożył czapkę i zniknął.

Elise stała nieruchomo i patrzyła za nim przez okno.

Może jednak nie powinna się zadawać z panią Paulsen?

ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIERWSZY

Elise leżała, nie mogąc zmrużyć oka. Było już późno w nocy, a Emanuel jeszcze nie

wrócił. Niepokoiła się coraz bardziej. Prześladowały ją jakieś koszmarne wspomnienia. A to

przypominali się jej ci dwaj bandyci, którzy tamtego wieczoru w ubiegłym roku szli za nią i

Emanuelem aż od Tivoli, to znowu miała przed oczami bandę, z którą grasował w mieście

Ansgar Mathiesen tamtego dnia, gdy odnosiła uprasowaną bieliznę do Fundacji Księcia

Christiana Augusta.

Niebezpiecznie było chodzić wieczorami po ciemnych zaułkach i uliczkach, gdzie

roiło się od pijaków i chuliganów. A może Emanuel wypił za dużo? Łatwiej się wówczas

denerwuje i gotów wdać się w jakąś bójkę!

Gdzie on przepadł? Przecież jutro rano musi się stawić w biurze. Nie wolno mu się

spóźnić. Udało mu się otrzymać tę posadę dzięki znajomościom pana Carlsena, wcale jednak

nie jest takie pewne, że Carlsen nadal zechce pociągać za sznurki. Zwłaszcza po tym, co się

ostatnio wydarzyło. Jeśli więc Emanuel nie będzie się odpowiednio zachowywał, nie może

Uczyć na utrzymanie posady. Wysokie bezrobocie panowało także wśród

wykwalifikowanych urzędników. Wielu czekało w kolejce, gotowi z pocałowaniem ręki

przejąć po nim posadę.

Chyba jednak będę musiała mu powiedzieć o pieniądzach, pomyślała, wzdychając

ciężko. Nawet jeśli będzie się złościł na swojego ojca i na mnie. A jeśli zażąda, by zwróciła

te pieniądze? Nie... Gdy się zastanowi, zrozumie, że ten prezent jest błogosławieństwem od

losu i że nie stać ich na dumę. Będą się mogli wyprowadzić stąd gdzieś na drugi brzeg rzeki,

gdzie Emanuel będzie spotykał ludzi mówiących takim samym językiem jak on i

ubierających się podobnie. Trudno, trzeba spojrzeć prawdzie w oczy i przyjąć do

wiadomości, że Emanuel nie zdołał się przystosować do nowych warunków, pomyślała.

Wreszcie go usłyszała. Tym razem nie miała zamiaru udawać, że śpi. Nawet jeśli

zażąda od niej wypełnienia małżeńskich powinności, które wywoływały w niej ból.

Najważniejsze, by udało im się znaleźć jakieś wyjście z kłopotów, by porozmawiali

szczerze i zrobili, co w ich mocy, aby ulżyć sobie nawzajem. A wtedy może odnajdą w sobie

uczucia, które do siebie żywili, i wrócą gorące noce, jakie przeżywali ubiegłego lata.

Emanuel zachowywał się dziwnie cicho. Nie miała racji, nic nie pił. Przecież

podchmielony nie zdołałby się przemknąć tak cicho przez kuchnię do sypialni.

- I co, spędziłeś miło czas? - zapytała przyjaźnie.

- Nie śpisz?

- Nie, niepokoiłam się i nie mogłam zasnąć. Nagle przypomniały mi się te bandziory,

które szły za nami aż od Tivoli zeszłego lata. Gdy popuszczę wodze fantazji, nie mogę się

zatrzymać - zaśmiała się trochę zakłopotana.

- Kochanie, przecież uważam na siebie. Zresztą wiesz, że często chodziłem ulicami po

nocach, kiedy służyłem w Armii Zbawienia.

- Ale wtedy miałeś na sobie mundur, a ludzie darzą szacunkiem Armię Zbawienia.

- A z tym to różnie. Często się zdarzało, że ludzie rzucali w nas kamieniami i

wyzywali od najgorszych. Chyba słyszałaś, jak traktowano pierwszych salwacjonistów, gdy

przybyli do Norwegii.

- Opowiadałeś mi o tym, gdy wracaliśmy ze Świątyni. Pamiętasz, jak spotkaliśmy się

po raz pierwszy, Emanuelu? Jak odprowadziłeś mnie do domu?

- Oczywiście, że nie zapomniałem. - W jego głosie wyczuła coś nieuchwytnego.

Urazę, irytację? Postanowiła powstrzymać się od robienia mu wyrzutów, że wrócił za późno.

- Pamiętam, jaki wydałeś mi się wtedy przystojny. Pomyśl, gdybyśmy mogli wtedy

zajrzeć w przyszłość, ale bylibyśmy zdziwieni.

Nie odpowiedział.

- Poszłam do pani Paulsen zanieść suknię. Była dla mnie bardzo miła, kiedy dwa dni

temu robiłam jej przymiarkę. Ma nadzieję, że mogłybyśmy się spotykać, nawet jeśli nie będę

dla niej szyła.

- Co ty powiesz? - rzucił tonem niezdradzającym zainteresowania, zupełnie jakby jej

nie słuchał, i pośpiesznie się rozebrał. W sypialni było ciemno, widziała jedynie jego cień w

słabej księżycowej poświacie sączącej się przez okno od wschodu. Położył się cicho do łóżka

i nawet nie podjął próby, by ją przytulić.

- Powiedziała, że chciałaby, abyśmy zostały przyjaciółkami. Nie odezwał się.

- Słyszysz, co mówię? Ona chce się ze mną przyjaźnić, ale ja przecież nie mogę.

Nadal milczał.

- Kiedy przyszłam, trzymała na kolanach Braciszka. Poprosiła, bym go wzięła na

chwilę na ręce, bo chciała zadzwonić po nianię. Tak się zdenerwowałam, gdy go od niej

wzięłam. Jest tak podobny do Hildy, że aż serce ściska. Ten sam kolor oczu, te same usta i

głębokie dołeczki w policzkach. Najpierw popatrzył na mnie zdziwiony, a potem się

uśmiechnął. A już się bałam, że zacznie płakać.

- Elise, jest już późno. Proszę, ucisz się!

Zamilkła. Nie słyszał ani jednego słowa z tego, co do niego mówiła. W ogóle go to

nie interesowało.

Odwróciła się do niego, podniosła dłoń i pogładziła go po włosach.

- Dobranoc, Emanuelu.

Bez słowa odsunął się od niej.

Następnego ranka siedział przy śniadaniu milczący, nie tknął jedzenia i wypił jedynie

pół filiżanki kawy. Może przyzwyczaił się do mocniejszej, bywając w innych miejscach, i nie

miał ochoty na taką lurę, zastanawiała się Elise, posyłając mu zatroskane spojrzenie.

- Coś się stało, Emanuelu? - zapytała.

Siedział z opuszczoną głową, nic nie odpowiadając. Za chłopcami właśnie zamknęły

się drzwi, Hugo spał przewinięty i nakarmiony.

- Domyślam się, że coś cię dręczy. Nie możesz mi powiedzieć, o co chodzi?

Podeszła do niego i objęła go ramieniem, ale on się uwolnił.

- Możesz mnie zostawić w spokoju? Bardzo cię proszę. Cofnęła się, jakby się

poparzyła.

- Przepraszam, chciałam ci tylko pomóc.

Wstał gwałtownie, sięgnął po płaszcz i kapelusz i skierował się w stronę wyjścia.

- Przyjdziesz do domu w przerwie obiadowej? Pokręcił głową i bez słowa wyszedł.

Elise osunęła się na stołek. Coś się musiało stać, myślała intensywnie. Może w

biurze? Kiedy wróci wieczorem do domu, powiem mu o pieniądzach, postanowiła, po czym

zacisnęła zęby, wyprostowała plecy i wstała. Nie można się poddawać tylko dlatego, że Ema-

nuel nie ma humoru! Nastała wiosna, na dworze świeci słońce, a ona zarobiła właśnie

dwadzieścia koron! Szkoda, że mu o tym nie powiedziała, może to by pomogło.

Teraz przez parę godzin poszyje, potem włoży Hugo do wózka i pójdzie z nim na

spacer do mamy. Może mama będzie wiedziała o jakimś wolnym mieszkaniu? Byłoby łatwiej

coś znaleźć, gdyby mogli zapłacić nieco więcej.

Wyszła pośpiesznie przynieść wodę i drewno. Chłopcy dziś zaspali i nie zdążyli tego

zrobić przed wyjściem do szkoły, bo zwykle należało to do ich obowiązków. Tak się

umówili.

Na dworze było tak pięknie, że aż zatrzymała się na chwilę, by rozejrzeć się wokół.

Poranne słońce odbijało się w szybach okien sypialni i kuchni, krzak bzu na tyłach domu

obsiadła gromada drobnych ptaków, a niebo nad jej głową było pogodne, bez jednej chmurki.

Już o tak wczesnej porze w powietrzu nie czuło się chłodu. Zapowiadał się bardzo ciepły

dzień. Westchnęła z ulgą. Wreszcie koniec zimy! Upłynie wiele miesięcy, nim chłód znów

ciągnąć będzie od podłogi, a nad rzeką unosić się będą mroźne opary.

Żeby tylko nie musieli przeprowadzać się od razu. Rozejrzała się wokół raz jeszcze,

jakby patrzyła na to miejsce po raz ostatni. Dziwne, że Emanuel nie potrafi dostrzec jego

urody! Prawda, zimą było tu mniej przyjemnie, zbierały się gęste mgły, a od rzeki ciągnęła

chłodna wilgoć, bardziej dokuczliwa niż po drugiej stronie. Ale gdy nadchodziła wiosna, nie

było piękniejszego miejsca. Kochała szum wodospadu, wiosenne kwiaty zakwitające przy

ścianie domu, ganek, który nagrzewał się w popołudniowym słońcu. Tak przyjemnie sie-

działo się tam w letnie wieczory. Uwielbiała chodzić po zielonej trawie, obserwować

pękające pąki na drzewach okrywających się drobnymi listkami, by nagle przybrać soczystą

zieloną szatę.

Odkąd mama wyszła za mąż, marzyła o tym, by zamieszkać w małym drewnianym

domku z niewielkim ogródkiem, jaki zapamiętała z własnego dzieciństwa. Tę tęsknotę

przekazała swoim dzieciom. Dla nich dom majstra był ucieleśnieniem raju. Emanuel pomógł

im przemienić to marzenie w rzeczywistość. A teraz mieliby opuścić to miejsce? Pokręciła

głową zasmucona.

Mama się wyprowadziła, i to bez żalu. Dla niej miłość Hvalstada była ważniejsza niż

mieszkanie w małym domku nad rzeką. Ale co ze mną? - zastanawiała się Elise. Czy moja

miłość do Emanuela jest ważniejsza niż radość z bycia tutaj?

Porzuciła natychmiast te pytania, uznając je za głupie. Skoro Emanuel popadł w

przygnębienie, nie mogąc przywyknąć do nowych warunków, nie ma wyboru. Trzeba coś

zrobić! To nie jest sytuacja bez wyjścia! W najwyższej szufladzie komody w sypialni leży

ratunek. Nagle pożałowała, że nie opowiedziała mu o tych pieniądzach wcześniej, uniknęliby

w ten sposób wielu przykrych dni.

Pośpiesznie wróciła do środka, by zabrać się do szycia.

Siedziała i szyła aż do przerwy obiadowej w fabryce, pracę odłożyła jedynie na czas

karmienia. Hugo zrobił się znacznie spokojniejszy i nawet jak się budził, leżał sobie

grzecznie w kołysce, gaworzył i się śmiał. Wodził oczyma za słonecznymi promieniami i

zdawał się nasłuchiwać terkotu maszyny do szycia. Stawiała kołyskę blisko krzesła, na

którym siedziała, tak by ją widział, a kiedy na niego patrzyła, uśmiechał się do niej

promiennie.

Włoski miał coraz gęstsze i kręciły mu się w pierścionki. Nie było najmniejszych

wątpliwości, że będą rude. Może Hugo nie grzeszył urodą, ale za to był bardzo słodki, gdy

tak leżał i obserwował wszystko i wszystkich bystrym spojrzeniem. Wydawał się być

pogodny z natury, skłonny do śmiechu i łatwo go było rozbawić. Peder, Kristian i Evert

poświęcali mu coraz więcej uwagi. Lubili zaglądać do kołyski i „gawędzić” z nim, gdy

wracali ze szkoły do domu. Uwielbiali rozśmieszać go, wydobywając z siebie różne dziwne

odgłosy.

Zdążyła nastawić polewkę, by się najeść, gdy za oknem usłyszała pośpieszne kroki.

Jednak Emanuel przyszedł do domu? Zdziwiła się, ale z ulgą spojrzała w stronę drzwi

wejściowych.

Teraz mu wszystko opowie. Są sami, chłopcy nie będą podsłuchiwać ani im

przeszkadzać. Zapewne w pierwszej chwili Emanuel się rozgniewa, należy się z tym liczyć,

ale powinna okazać mu zrozumienie. Na pewno będzie mu przykro, że ojciec, który się od

niego odwrócił, trzymał jej stronę. I na pewno wybuchnie gniewem, że przyjęła pieniądze od

Ansgara, a także że w ogóle z nim rozmawiała bez jego wiedzy.

Dlaczego on nie wchodzi?

Pośpiesznie otworzyła drzwi na oścież. Na zewnątrz stał sobie spokojnie Torkild

Abrahamsen i rozglądał się wokół.

- Witam!

Odwrócił się gwałtownie i uśmiechnął się.

- Ten wodospad za każdym razem mnie zachwyca i nie mogę przez długą chwilę

oderwać od niego wzroku.

- Przychodzisz o tej porze?

- Mam do załatwienia pewną sprawę dla kupca i pomyślałem, że zajrzę do ciebie.

Emanuel przyszedł na przerwę obiadową?

- Nie - odparła. - Ale wejdź, proszę, do środka. Właśnie gotuję polewkę. Szybciutko

wstawię kawę.

- Chętnie się napiję. A gdzie Hugo? - zapytał nagle, gdy tylko wszedł do kuchni.

- Ustawiłam kołyskę przy maszynie, tak żeby mnie widział, gdy leży. Wydaje mi się,

że dzieci lubią towarzystwo, nawet gdy są jeszcze małe.

Roześmiał się.

- Ty zawsze byłaś jedyna w swoim rodzaju. Mogę tam zajrzeć trochę do niego?

- Oczywiście. Ja w tym czasie ugotuję kawę.

Opowiedzieć Torkildowi o przygnębieniu Emanuela? - zastanawiała się, gdy tylko

Torkild zniknął w salonie. Przecież to jeden z najlepszych przyjaciół Emanuela, jest mądry i

można mu naprawdę zaufać. Uznała, że z nim porozmawia.

- Proszę, Torkild, jest kawa.

- Ależ macie ślicznego brzdąca! - rzekł z uśmiechem. - Widać, że lubi ludzi. Najpierw

popatrzył na mnie zdziwiony, zrobił wielkie oczy, a potem twarz mu się rozpromieniła w

uśmiechu. Buzię układał tak, jakby coś chciał powiedzieć.

Elise uśmiechnęła się zadowolona.

- Z początku często płakał, ale teraz jest już spokojniejszy. Mogę szyć nawet przez

kilka godzin, a on mi nie przeszkadza.

- To dobrze, bo na pewno potrzebne wam są pieniądze. Pokiwała głową.

-

Tak, wydaje mi się, że Emanuelowi bardzo doskwiera brak pieniędzy.

Przeprowadzka ze wzgórza Aker do domku nad rzeką okazała się dla niego trudniejsza, niż

sądził.

Popatrzył na nią badawczo, milczał przez chwilę, a wreszcie powiedział:

- No, mów!

- On jest nieszczęśliwy, Torkildzie. Martwię się bardzo o niego, bo jest kompletnie

wytrącony z równowagi. Mimo że oboje jesteśmy z natury spokojni, teraz kłócimy się z byle

powodu. Znika wieczorami, nie mówiąc mi, dokąd chodzi, a kiedy wraca, jest milczący i za-

myka się w sobie.

Torkild zmarszczył czoło.

- A jak myślisz, co mu tak ciąży?

- Ale zostanie to między nami, dobrze?

- Oczywiście.

- Jego rodzice odwrócili się od niego. Bardzo im się nie podobało, że ożenił się ze

mną i... A potem coś się wydarzyło... Pokłócili się i teraz ani ojciec, ani matka nie chcą mieć

z nim nic wspólnego. Najgorsze jednak, że on czuje się obco tu, w środowisku robotników.

Nie lubi ani tego domu, ani dzielnicy. Zdawało mu się, że sobie poradzi, bo przecież

wcześniej pracował wśród ubogich, ale nagle uświadomił sobie, że to coś innego niż żyć tutaj

w skromnych warunkach. - Rozłożyła ręce.

- Hmm... Brzmi to niezbyt obiecująco. Może spróbuję z nim porozmawiać, chcesz?

- Tak, bardzo by się przydało. Mogę cię spytać o radę? Uśmiechnął się.

- Mów, Elise, po to tu jestem.

- Ojciec Emanuela dał mi trzysta koron, ale prosił, aby to pozostało między nami.

Jeśli opowiem o tym Emanuelowi, będzie nas stać na wynajęcie mieszkania po drugiej

stronie rzeki. Wystarczy na lepsze jedzenie i czynsz na wiele miesięcy. A kiedy pieniądze się

skończą, umieszczę Hugo w żłobku i postaram się o lepiej płatną pracę. Zastanawiam się

jednak, czy to słuszne, by wyznać wszystko Emanuelowi, skoro jego ojciec prosił mnie o

zachowanie tajemnicy.

- Dlaczego cię o to prosił?

- Dlatego, że jego opinia różni się od opinii matki. A ona jest zbyt surowa i zaciekła,

by wesprzeć finansowo Emanuela. Poza tym chce mu udowodnić, że postąpił głupio. Zresztą

okazuje się teraz, że miała rację. Emanuel nie potrafi się przystosować do nowego życia. Pani

Ringstad byłaby pewnie zła, gdyby się dowiedziała, że mąż za jej plecami daje mi pieniądze.

- Hm, trudne pytanie. Ryzykujesz, że Emanuel rozgniewa się, iż masz z jego ojcem

jakieś tajemnice. Może w złości wykrzyczeć to ojcu, co z kolei wywoła kłótnię między

rodzicami. Mimo to uważam, że lepiej będzie, jeśli mu o wszystkim powiesz. Najważniejsze

bowiem, żebyście wy wobec siebie byli szczerzy. Trudno, niech nawet jego mama będzie z

tego powodu zła przez jakiś czas, a ojciec nigdy więcej nie pomoże ci finansowo! Zresztą

znam Emanuela na tyle, by wiedzieć, że jest zbyt dumny, aby przyjąć jakieś pieniądze. Teraz

najważniejsze, by Emanuel znów stał się taki jak dawniej. Trudno uwierzyć, że zamyka się w

sobie i nic ci nie mówi. To zupełnie do niego niepodobne. Przecież on naprawdę bardzo cię

kocha, Elise. Nie widziałem jeszcze tak szczęśliwego człowieka jak on, kiedy zgodziłaś się

go poślubić.

Elise uśmiechnęła się ze smutkiem. Wydawało jej się to takie odległe. Torkild znał

prawdę jedynie połowicznie, bo przecież nie mogła mu opowiedzieć o Signe.

Nagle uśmiechnął się do niej tajemniczo i rzekł:

- Nie wyjawiłem ci jeszcze prawdziwego powodu mojej wizyty. Popatrzyła na niego

zdumiona.

- Sądziłam, że chciałeś się spotkać z Emanuelem? Pokręcił głową.

- Nie, chciałem się spotkać z tobą. Nie myślałaś o tym?

- O czym ty mówisz? - zapytała zdumiona.

- Sądziłem, że nie możesz się doczekać, kiedy nadejdzie odpowiedź z redakcji.

Elise poczuła, że serce jej mocniej zabiło.

- A co, dowiedziałeś się czegoś? Pokiwał głową.

- Redaktor był zachwycony, ale równocześnie trochę się obawia, że ta historia

wywoła oburzenie wśród szacownych obywateli. Chciałby, żebyś trochę stonowała niektóre

zdania.

Popatrzyła na niego, nic nie rozumiejąc.

- Tak, tak - roześmiał się Torkild. - Twoje opowiadanie zostało przyjęte i ukaże się

drukiem.

Elise poczuła się tak, jakby uniosła się nad podłogę.

- To prawda, Torkild? Nie żartujesz sobie ze mnie?

- Jak mógłbym sobie stroić takie żarty? Przecież byłabyś potem jeszcze bardziej

zawiedziona. Nie, nie, mówię prawdę. Twoje opowiadanie zostało przyjęte i zapewne ukaże

się w gazecie za parę dni. Ale redaktor uważa, że koniecznie musisz podpisać się

pseudonimem. Najlepiej męskim imieniem, bo wówczas łatwiej zostanie to przyjęte. Poza

tym musimy być ostrożni, tak by nikt się nie zorientował, o kogo chodzi. Możesz na przykład

wybrać imię Elias zamiast Elise i wymyślić do tego jakieś nazwisko. Jak brzmiało nazwisko

panieńskie twojej mamy?

- Aas.

- Świetnie. Elias Aas.

Torkild wyjął z kieszeni parę kartek, które Elise od razu rozpoznała.

- Pokażę ci, co redaktor chciał, żebyś poprawiła. Nie jest tego dużo. Uważa, że

piszesz znakomicie, styl jest żywy, a historia bardzo mocna. Kto wie, czy dla wielu nie za

mocna.

- Ale to przecież zdarzyło się naprawdę.

- Tak, ja to wiem, ale inni nie będą chcieli w to uwierzyć. Moim zdaniem dobrze, że

ten tekst się ukaże. Czas najwyższy, by szacowni obywatele miasta przestali przymykać oczy

na to, co się dzieje po tej stronie rzeki. Bo póki ci bogaci trwać będą pogrążeni w błogiej

niewiedzy, nie nastąpią żadne zmiany. A trzeba wreszcie coś zrobić. Możesz być dumna,

Elise. Jestem pewien, że ludzie obudzą się z letargu, gdy przeczytają twoje opowiadanie.

Oczywiście żadne dramatyczne zmiany nie nastąpią z dnia na dzień. Bo to wymaga czasu.

Tak samo jak walka o prawa kobiet. Ile już lat minęło od chwili, gdy zaczęto dyskutować o

tym, że kobiety powinny mieć prawo głosu, a wciąż jeszcze nie uchwalono odpowiednich

ustaw. I wygląda na to, że jeszcze nieprędko to nastąpi. Najważniejsze jednak, że ziarno

zostało posiane, a z czasem coś z tego urośnie. O to samo walczą też inni. Być może razem

odniesiecie zwycięstwo.

Elise była oszołomiona. W głowie kręciło jej się z radości. Udało się! Jej tekst

zostanie wydrukowany, i to w największej gazecie w kraju! Równocześnie przestraszyła się.

Niebezpiecznie jest się za bardzo wyróżniać. Ojciec zawsze to powtarzał, gdy jeszcze nie pił.

Wymaga to dużej odwagi i odpowiedzialności.

Elise zerknęła na zdania podkreślone przez redaktora i od razu zorientowała się, o co

mu chodzi. Wystarczy, że złagodzi niektóre słowa, a tekst nic na tym nie straci.

Poderwała się ze stołka, pobiegła do sypialni po ogryzek ołówka i na marginesie

wpisała zaproponowane przez siebie poprawki.

Torkild pokiwał głową z uśmiechem.

- No widzisz, jak niewiele było trzeba. Imponujesz mi, Elise. Na pewno w

najbliższych dniach dostaniesz honorarium. Mam nadzieję, że to pomoże Emanuelowi z

większym optymizmem spojrzeć na życie.

Zmarszczyła czoło z powątpiewaniem.

- Nie wiem, czy mu się to w ogóle spodoba. Może będzie się bal, że zdradzę kulisy

naszego życia.

- Nie sądzę. Będzie z ciebie dumny, Elise. I chociaż zapłata za ten niewielki artykuł

nie będzie pewnie wysoka, jestem pewien, że to dopiero początek. Napiszesz jeszcze wiele

opowiadań. Kto wie? Może potem będzie je można zebrać i wydać w formie książki? Może

zostaniesz prawdziwą pisarką? Dopiero przed dwudziestu laty kobiety odważyły się pisać

powieści. Oczywiście pod pseudonimem. Wcześniej było co prawda parę kobiet w

literaturze, ale w latach osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku pojawiło się ich więcej, za-

częły wydawać zarówno pamiętniki, jak i nowele, opowiadania i powieści. Piszą wiele na

temat sytuacji kobiet, zwłaszcza kobiet z wyższych sfer, skąd większość z nich się wywodzi.

Ty zaś jako pierwsza opiszesz los robotnic z ich własnej perspektywy.

Skierował się w stronę drzwi i odwrócił się jeszcze z uśmiechem.

- Wiem, że Emanuel będzie z ciebie dumny, Elise. Zobaczysz, że ten dzień zmieni

zarówno twoje, jak i jego życie. Nie będzie musiał już odchodzić głodny od stołu. Zarówno

Anna, jak i ja z całego serca wam tego życzymy. Kiedy wróci dziś do domu, będziesz miała

dla niego dwie dobre wiadomości.

Po jego wyjściu Elise siedziała niczym porażona. Pisarka? Czy to naprawdę możliwe,

by mogła nią zostać?

Redaktor gazety „Verdens Gang” był zachwycony, mówił Torkild. Podobno podobał

mu się jej styl. Czuła, jak zalewa ją fala radości, a policzki aż ją paliły z gorąca. Zupełnie nie

mogła się skupić na szyciu, myślami wciąż wracała do tej wielkiej nowiny. Nie mogła

usiedzieć na miejscu, chodziła więc po kuchni w tę i z powrotem, wreszcie otworzyła drzwi i

wyszła na dwór. Przeszła się wokół domu, usiadła na ławeczce pod ścianą od strony

południowej. Przechyliła twarz do słońca i przymknęła oczy.

Myśli niczym motyle fruwały jej w głowie. Miała już pomysł na następne

opowiadanie. Zacznie się tak Idzie na Lakkegata, by odszukać prostytutkę, z którą jej ojciec

spędził poprzedni wieczór. Patrzy na stojące w co drugiej bramie i przechadzające się tam i z

powrotem uliczne dziwki o zamglonych spojrzeniach. Podchmielone, zaniedbane, w brud-

nych ubraniach. Nagle pojawia się jakiś włóczęga, ciągnie jedną z nich za sobą i znikają w

ciemnej bramie. Idzie dalej na poddasze i na łóżku wśród brudnych szmat widzi skuloną

postać. To Othilie, zalękniona, nieszczęśliwa Othilie, która myśli, że zachorowała na straszną

chorobę. Dziewczyna przyjmuje ją niechętnie, z pogardą, ale potem biegnie za nią, by

przeprowadzić ją przez ponurą dzielnicę. Pomimo życia w upokorzeniu i poniżeniu

zachowała serdeczność i troskę o innych.

Elise pośpiesznie wstała z ławki. Przyjemnie było poczuć słońce na twarzy, ale nie

miała czasu na leniuchowanie. Musi iść do środka i pisać. Nie zerknąwszy nawet w kierunku

maszyny do szycia, wyjęła kartki papieru. Tym razem nie zastanawiała się długo, tylko

spisała całą historię. Raz po raz wycierała coś gumką, ale większość zdań miała gotowych w

głowie, wystarczyło jedynie przelać je na papier.

Kiedy chłopcy biegiem wpadli do domu po szkole, zdążyła skończyć i siedziała,

trzymając Hugo na kolanach. Uśmiechnęła się do nich, czując, że mogłaby się tak uśmiechać

do końca życia. Przelawszy na papier nową historię, czuła się tak, jakby zdjęto jej ciężar z

ramion.

- Dokończę przewijać Hugo i zaraz wam zrobię jedzenie. Może któryś z was

pobiegnie do Magdy po ciasteczka na deser, a ja tymczasem podgrzeję polewkę i nakryję do

stołu.

Trzy pary chłopięcych oczu popatrzyły na nią ze zdumieniem.

- Czyżby Hilda urodziła nowego Braciszka, a może córka Carlsenów coś ci jednak

dopłaciła? - Peder pierwszy odzyskał mowę.

Elise pokręciła głową ze śmiechem.

- Zarobiłam dwadzieścia koron za suknię, którą uszyłam pani Paulsen, i jeszcze za

coś, ale powiem dopiero, jak wróci Emanuel. To niespodzianka.

- To ja pobiegnę! - zawołał Kristian z zapałem.

Elise pośpiesznie weszła do sypialni i sięgnęła po pieniądze.

Wrócił, nim polewka się zagotowała, chyba jeszcze nigdy nie biegł do sklepu i z

powrotem tak szybko. Spałaszowali z apetytem polewkę, bez przerwy zerkając na talerz z

ciastkami.

Najedzeni i rozpromienieni włożyli na głowy czapki i wyszli do pracy. Elise słyszała,

jak śmieją się i plotą, nim zniknęli za węgłem domu. Miała wrażenie, że swoją radością

zaraziła innych. Była pewna, że to samo stanie się, kiedy do domu wróci Emanuel.

Wreszcie odzyskała jako taki spokój, by zabrać się znów do szycia. Radość w niej

buzowała i praca szła jej z łatwością. Wciąż nie mieściło jej się w głowie, że naprawdę jej

opowiadanie przyjęto do gazety. Valborg i inne dziewczyny z przędzalni powinny to

zobaczyć! Johan na pewno by się cieszył, a Agnes ciekawiłoby jedynie, ile jej zapłacili.

Mama będzie z niej dumna, a i Hvalstadowi zaimponuje. Pani Thoresen i pani Evertsen

raczej nie powinny się o tym dowiedzieć, bo uznałyby, że Elise udaje kogoś lepszego, niż

jest. Zresztą podobnie jak większość ludzi. Musi uważać, by nie rozpowiadać o tym na prawo

i lewo. Lepiej zachować to w tajemnicy.

Popołudnie minęło szybciej niż zwykle i zanim się obejrzała, chłopcy wrócili z pracy i

zasiedli do lekcji.

Wreszcie usłyszała kroki na zewnątrz. Wstała od maszyny i wyszła Emanuelowi na

spotkanie.

Był ponury i milczący.

- Wiesz co, Emanuelu? - odezwał się Peder radośnie. - Elise ma dla nas

niespodziankę. Zarobiła dwadzieścia koron za suknię, którą uszyła pani Paulsen, i dostaliśmy

na deser ciastka.

Emanuel nic nie odpowiedział.

W tej samej chwili Hugo się rozpłakał. Elise pośpiesznie wyjęła synka z kołyski, by

go nakarmić. Nie mogła wyjawić takiej radosnej nowiny, póki w domu panuje zamieszanie.

Kiedy chłopcy skończą odrabiać lekcje, wyjdą pobawić się na dworze, wykorzystując piękną

pogodę. Wtedy opowie o wszystkim Emanuelowi.

Usiadła w salonie, a on poszedł do sypialni, żeby się przebrać. Grzebał się, pewnie nie

miał ochoty wracać do kuchni, póki siedzieli tam chłopcy. Usłyszała szuranie stołków, znak,

że chłopcy skończyli. Peder z pewnością powinien więcej czasu poświęcić lekcjom, ale nie

miała dziś siły go upominać.

Wreszcie w domu ucichło.

Usłyszała, że Emanuel wychodzi z sypialni, ale nie siadł przy kuchennym stole.

- Jest gorąca kawa! - zawołała do niego. - A w szafce znajdziesz ciastka i

posmarowane kanapki.

Nic nie mówiąc, podszedł powoli do otwartych drzwi. Twarz miał zamkniętą i

ponurą. Ze zdziwieniem stwierdziła, że się nie przebrał. Nadal miał na sobie ubranie, w

którym chodził do biura.

- Wychodzisz? - zapytała. Pokręcił głową.

- Strasznie boli mnie głowa i pomyślałem, że położę się na sofie, jak skończysz. Na

dworze jest ciepło. Może wyjdziesz z Hugo na spacer, żebym nie musiał słuchać jego płaczu.

Elise skinęła głową. Hugo był najedzony. Wstała i włożyła synkowi czapeczkę. Może

lepiej poczekać? Opowiem Emanuelowi wszystko, jak trochę odpocznie, postanowiła. Gdy

kogoś boli głowa, trudno o dobry nastrój. Może nawet zirytuje go, że jej się powiodło, gdy on

z trudem radzi sobie, by ich utrzymać.

Na dworze zrobiło się jeszcze cieplej. Wiatr całkiem ucichł, a słońce wciąż jasno

świeciło. Postanowiła przejść się w górę w stronę kościoła w Sagene i popatrzeć, jak

właściciele ogródków przydomowych robią wiosenne porządki. Poczuć w nozdrzach zapach

palonych gałęzi i liści, rozejrzeć się w przydrożnych rowach, czy nie kwitnie podbiał.

Chłopcom pozwoliła zostać na dworze do zmroku, więc ona też może pospacerować aż do tej

pory. Emanuel przynajmniej sobie odpocznie. Mamę odwiedzę kiedy indziej, postanowiła.

Nic dziwnego, że boli go głowa, skoro wczoraj pił alkohol i poszedł spać dopiero

późno w nocy. Ale od dzisiejszego wieczoru wszystko się zmieni. Gdy Emanuel tylko trochę

otrząśnie się z szoku, usłyszawszy o pieniądzach, które dostała, i oswoi się z wiadomością o

przyjęciu jej opowiadania do druku, przekona się, że czeka ich świetlana przyszłość.

Cieszyła się, ale i obawiała tej rozmowy. Może Emanuel wpadnie we wściekłość z

powodu pieniędzy, a jej odejdzie ochota, by powiedzieć o opowiadaniu, które napisała?

Torkild doradzał jej, by wyznała Emanuelowi prawdę, a on przecież znał Emanuela

lepiej niż ktokolwiek. Przez tyle lat służyli razem w Armii Zbawienia.

Oddaliwszy się od rzeki, gdzie szum wodospadu zagłuszał inne odgłosy, usłyszała

ptasi świergot. Przyleciały już szpaki, kosy i zięby. Wysoko na niebie nad dachami domów

ujrzała klucz dzikich gęsi.

Mimo że miało się ku wieczorowi, na dworze kręciło się jeszcze wielu ludzi. Wszyscy

pootwierali okna i drzwi, by wpuścić do środka wiosenne ciepło. W małych ogródkach ludzie

grabili stare liście i palili je razem z gałęziami i suchą trawą. Dziewczynki skakały w klasy na

środku drogi, a chłopcy grali w noża. Jakaś starsza kobieta szła z wiadrem i łopatą, zbierając

z jezdni koński nawóz do użyźnienia ziemi. Gdy podjeżdżały furmanki, wszyscy odskakiwali

na bok, ale ruch w tych okolicach na skraju miasta nie był zbyt duży.

Tuż za pomalowanym na biało płotem ogradzającym dom blacharza, do którego

przychodzili, gdy trzeba było załatać chochlę, zobaczyła całą rabatkę fiołków i zatrzymała

się, by nacieszyć oczy tym widokiem. Razem z Johanem chodzili zazwyczaj aż do Grefsen,

by nazrywać przebiśniegów. Opowiadał jej wtedy, jak razem z kolegami wchodzili na

drewniane bale na jeziorku Maridalsvannet i usiłowali się na nich utrzymać, ale wciąż

wpadali do wody.

Zaczęło zmierzchać, więc Elise zawróciła. Teraz już Emanuel na pewno odpoczął i

jest w lepszym humorze. Serce zabiło jej mocniej, gdy zbliżała się do domu. Radość

podzielenia się z nim wielką nowiną była większa niż strach przed awanturą. Oczywiście, że

Emanuel się ucieszy, przekonywała siebie w duchu. Przecież jesteśmy bogaci! Mamy pięćset

pięćdziesiąt koron plus dwadzieścia za suknię plus to, co zapłacą mi za opowiadanie. Od jutra

możemy zacząć się rozglądać za jakimś mieszkaniem.

Kiedy doszła do mostu, przyśpieszyła kroku. Hugo zasnął wreszcie, więc zostawiła go

w wózku na ganku, sama zaś, stąpając ostrożnie, otworzyła drzwi i weszła do środka.

W domu panowała kompletna cisza. Pewnie Emanuel zasnął i jeszcze się nie obudził.

- Emanuel? Żadnej odpowiedzi.

Ostrożnie otworzyła drzwi do salonu. Jeśli śpi, to może lepiej go nie budzić, nawet

jeśliby miał przespać tak całą noc?

Na progu jednak zatrzymała się gwałtownie. Co tu się stało, na Boga? Pomieszczenie

było puste. Zniknęły wszystkie meble: pluszowa sofa i krzesła Emanuela, piękny stół,

serwantka z porcelanowym serwisem, obrazy ze ścian.

- Panie Jezu - wyszeptała porażona.

Ktoś ich okradł, gdy była na spacerze. Może Emanuel nie mógł zasnąć i wyszedł się

przejść, a gdy potem wrócił i zobaczył, co się stało, pobiegł prosto na posterunek policji,

żeby zgłosić kradzież?

Odwróciła się powoli, zakręciło jej się w głowie i musiała oprzeć się o framugę, by

nie upaść. Kradzież! Zginęły wszystkie cenne przedmioty Emanuela, warte z pewnością

więcej niż wszystkie pieniądze w szufladzie komody plus honorarium z gazety. O Boże! Co

my teraz zrobimy?

Pieniądze! - przypomniało jej się nagle. Rzuciła się do sypialni, a kiedy zobaczyła, że

komoda stoi, otworzyła najwyższą szufladę i sięgnęła po kopertę z pięciuset pięćdziesięcioma

koronami. Zamknęła oczy i odetchnęła głęboko z ulgą.

Usłyszała na zewnątrz szybkie kroki i pośpiesznie wyszła. Może policja zdołała już

złapać złodziei!

Tymczasem to nadbiegał Kristian z zarumienioną buzią, zdyszany i spocony.

- Elise, co się stało?

- Ktoś ukradł meble Emanuela - wydobyła z siebie szeptem.

- Ukradł? - Kristian popatrzył na nią zdezorientowany. - Widziałem, że Emanuel

siedział na wozie.

- Jak to? - Elise zmarszczyła czoło, nic nie pojmując.

- Siedział na wozie, na którym były załadowane wszystkie meble, i jechał drogą w

dół, w stronę miasta.