biuletyn zdrowia numer 52 sierpien 2018

Najzdrowszy chleb

ze wszystkich

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Nowe zasady

zdrowego życia!

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Jak prawidłowo

wydmuchać nos!

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Szkodliwe mity

o witaminie C!

Numer 52 • sierpień 2018

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-2-

Łukasz D. King

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-3-

Przedstawiane treści mają charakter

informacyjno-edukacyjny

Wszelkie informacje na tematy przedstawiane w niniejszym biu-
letynie odzwierciedlają wiedzę i poglądy autora, a więc NIE sta-
nowią fachowej porady lekarskiej lub innego stosownego
specjalisty.

Mimo dołożenia wszelkich starań, aby informacje były wiary-

godne i sprawdzalne, nie ma gwarancji, że zadziałają tak samo u
każdej osoby. Efekty mogą się różnić.

Autor publikacji nie bierze odpowiedzialności, pośredniej ani

bezpośredniej, za sposób wykorzystania i interpretowania za-
wartych tu informacji.

Za podjęcie jakichkolwiek działań i skutków z tego wynikają-

cych odpowiedzialna jest wyłącznie osoba je podejmująca.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-4-

BIULETYN

ZDROWIA

Lekcje o tym

jak być zdrowym

i wieść lepsze życie

pod redakcją

Łukasza D. Kinga

« lukasz.king@mapazdrowia.pl »

Drogi Czytelniku!

Bez zbędnych wstępów, przechodzę do pierwszego tematu tego
numeru…

Nowe zasady stylu życia

w XXI wieku – czyli zasady

naszych przodków

I antropolodzy fizyczni, i fizjolodzy zgadzają się, że ciała dzi-

siejszych ludzi są genetycznie przystosowane do podobnej ilości

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-5-

aktywności fizycznej, jaka była potrzebna do przetrwania w
epoce paleolitu.

Christopher McDougall, który długo badał lud Tarahumara

zamieszkujący w stanie Chihuahua w Meksyku, powiedział…

Możliwe, że wszystkie nasze problemy,

których nie możemy pokonać – przemoc,

otyłość, choroby przewlekłe, depresja i

chciwość – zaczęły się, kiedy przestali-

śmy żyć jak ludzie biegający (po angiel-

sku running people)”. [C. McDougall,

Born to run: a hidden tribe, super-ath-

letes, and the greatest race the world

has never seen, New York 2009]

Osiadły tryb życia rolnika zaczął się dopiero około 10 000 lat

temu, a zmechanizowane społeczeństwo przemysłowe rozwi-
nęło się w ciągu niespełna dwóch wieków.

Więc jest oczywiste, że genom człowieka nie miał wystarcza-

jąco dużo czasu, by przystosować się do żadnych zmian, jakie
zaszły w trybie życia.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-6-

Dlatego znaczną część naszych problemów zdrowotnych na-

leży położyć na karb niezgodności między tłem genetycznym a
nowoczesnym trybem życia miejskiego

1,2

Z powodu tego, by poprawić swoje zdrowie członkowie ma-

łego ruchu w Stanach próbują odtworzyć w swoim własnym ży-
ciu wybrane elementy trybu życia z epoki paleolitycznej. Reżim,
jaki sobie narzucają, polega między innymi na…

1. Poprawa diety: jedzenie więcej dobrej jakości mięsa, ryb

najmniej zanieczyszczonych rtęcią, a także orzechów, warzyw i
owoców.

2. Aktywność fizyczna: częstsze ćwiczenia, różnorodne, jeśli

chodzi o czas trwania i intensywność. Ponadto w ciągu dnia wy-
konywanie złożonych, naturalnych ruchów, takich jak skakanie,
wspinanie, czołganie, przenoszenie cięższych przedmiotów,
rzucanie i pływanie.

S.B. Eaton i in., Stone agers in the fast lane: chronic degenerative diseases in evolutionary perspective, „Amer-

ican Journal of Medicine” 1988, nr 84 (45), s. 739-749.

Carrera-Bastos i in., The western diet and lifestyle and diseases of civilization, „Research Reports in Clinical

Cardiology” 2011, nr 2 (1), s. 15-35.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-7-

3. Zwiększenie ekspozycji na promieniowanie słoneczne,

głównie w celu zwiększenia biosyntezy witaminy D.

4. Sen: co najmniej osiem godzin dziennie.

5. Odpoczynek: relaks w naturalnych warunkach, unikanie

stresu psychicznego.

6. Kontakt z bakteriami naturalnie występującymi w przyro-

dzie.

7. W przypadku matek, jak najdłuższe karmienie piersią i

utrzymanie częstego kontaktu dziecka z ciałem matki.

Te proste zmiany mają sens i myślę, że warto chociaż w ma-

łym stopniu poprawić tryb życia na bliższy temu, w jakim roz-
winęli się i żyli nasi najbliżsi przodkowie.

Jak prawidłowo wydmuchiwać nos

aby uniknąć zakażenia

W wieku ośmiu lat miałem robiony zabieg punkcji zatoki

czołowej. Raz podczas wydmuchiwania nosa, laryngolog zwró-

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-8-

cił mi uwagę, że robię to źle. Powiedział, że nie wolno wydmu-
chiwać raz jednego otworu jamy nosowej, raz drugiego, tylko…
oba otwory równocześnie.

Od tamtej pory przez większą resztę życia starałem się wy-

dmuchiwać nos tak jak radził laryngolog. Dopiero kiedy zaczą-
łem studiować zagadnienia medyczne, dowiedziałem się, że
laryngolog wprowadził mnie w błąd. Oto prawidłowa technika
wydmuchiwania nosa

…

1. Wziąć chusteczkę, dość dużą i grubą, aby palce nie wcho-

dziły w kontakt ze śluzem. Następnie okryć nos, umieszczając
dłonie po obu stronach.

2. Delikatnie wydmuchać jeden otwór nosowy, blokując drugi –

i powtórzyć tę czynność z drugim otworem. Takie naprzemienne
wydmuchiwanie zapobiega dostaniu się wydzieliny nosowej do
trąbki słuchowej i chroni przed infekcją ucha środkowego.

N. Malenfant, Routines and Transitions: A Guide for Early Childhood Professionals, s. 37.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-9-

3. Na koniec warto umyć dłonie, aby zminimalizować ry-

zyko rozprzestrzenienia się zarazków. Dlatego, że chusteczki hi-
gieniczne nie izolują całkowicie dłoni od wydzieliny z nosa.
Przed wydmuchaniem można użyć mgiełki soli fizjologicznej
lub zabłockiej mgiełki solankowej (rozcieńczonej do roztworu 1-
lub 2-procentowego) – po to, aby nawilżyć kanały nosowe. Jest
to pomocne zwłaszcza rano, bo podczas snu nozdrza mogą wy-
schnąć. Procedura jest prosta: uwolnić strumień mgiełki do obu
otworów nosowych, odczekać minutę i wydmuchać najpierw je-
den otwór, potem drugi.

Błaha rzecz, ktoś pomyśli. Cóż, zapewniam: infekcja ucha

środkowego nie należy do najprzyjemniejszych rzeczy na świe-
cie! Jeśli można jej uniknąć jedną prostą zmianą, to myślę, że tę
jedną prostą zmianę warto znać.

Najzdrowszy chleb, jaki

tylko możesz jeść

Stosowanie wszelkiego rodzaju zakwasów to jeden z najstar-

szych biotechnologicznych procesów w produkcji żywności
Między innymi chleba. Mowa wtedy o ‘chlebie na zakwasie’.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-10-

I taki chleb jest najzdrowszym chlebem, jaki możemy jeść –

najzdrowszym z kilku przyczyn, które omówię w dalszej części.

Zakwas czy po prostu zaczyn jest jedną z najstarszych form

fermentacji zburz. Uważa się, że fermentacja zburz, z której po-
wstaje chleb określany dziś chlebem na zakwasie, zaczęła się
1500 lat przed naszą erą

Wypiekanie chleba na zakwasie tradycyjną metodą, czyli

tak, jak się powinno, zajmuje znacznie więcej czasu niż wypieka-
nie innych typów chleba. Przez to wiele komercyjnych chlebów
na zakwasie nie jest robionych metodą tradycyjną, co zmniejsza
wartość zdrowotną produktu. Dlatego warto kupować w pew-
nych źródłach, podpytać, jak chleb był wypiekany, czy był doda-
tek zwykłych drożdży.

Wartości odżywcze chleba na zakwasie

Oto, dlaczego chleb na zakwasie jest jednym z najzdrow-

szych chlebów, jakie można jeść. Średnio 1 kromka, którą się
określa na 56 gramów, zawiera:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19747602

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-11-

• Kalorie: 162.
• Węglowodany: 32 g.
• Błonnik: 2-4 g.
• Białko: 6 g.
• Tłuszcz: 2 g.
• Selen: 22% dziennego zapotrzebowania.
• Foliany: 20% dziennego zapotrzebowania.
• Tiamina: 16% dziennego zapotrzebowania.
• Mangan: 14% dziennego zapotrzebowania.
• Niacyna: 14% dziennego zapotrzebowania.
• Żelazo: 12% dziennego zapotrzebowania.

Imponująco! Mowa o jednej kromce! Zjedzmy dwie, trzy, a

dostarczymy naprawdę sporo tych wartości odżywczych.

Chleb na zakwasie jest bardziej odżywczy od chleba wypie-

kanego na drożdżach nawet, jeśli jest robiony z dokładnie tej sa-
mej mąki. Dlaczego? Dlatego, że proces fermentacji znacznie
podnosi ilość składników odżywczych w chlebie. Ale to nie je-
dyny powód…

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-12-

Jak wiemy, pełnoziarnista mąka zawiera istotne ilości mine-

rałów, w tym potas, magnez czy cynk

. Niestety wchłanianie

tych minerałów jest mocno ograniczone przez obecność w takiej
mące kwasu fitynowego. Jest to składnik antyodżywczy, ponie-
waż wiąże się z minerałami i zmniejsza zdolność organizmu do
jego wchłaniania. Więc minerały są pełnoziarnistej mące, ale nie
są dobrze wchłaniane. Bakterie mlekowe zawarte w zakwasie
używanym do produkcji chleba na zakwasie obniżają pH chleba,
co powoduje degradację kwasu fitynowego. Efektem jest chleb z
dużo mniejszą zawartością tego kwasu, co oznacza dużo lepsze
wchłanianie minerałów zawartych w chlebie

Ponadto chleb na zakwasie jest łatwiej trawiony od chleba na

drożdżach. Jest to częściowo związane z prebiotykami zawar-
tymi w chlebie i jego właściwościami probiotycznymi

. Regu-

larne dostarczanie i prebiotyków, i probiotyków, na przykład w

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24230470

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S092422440400202X

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19747602

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-13-

postaci chleba na zakwasie, u większości ludzi poprawia zdro-
wie układu trawiennego, wspiera proces trawienny

. Co więcej,

zakwas może zdegradować gluten w znacznym stopniu, co nie
jest bez znaczenia dla osób na niego nadwrażliwych

. A więc

chleb na zakwasie jest lepiej tolerowany niż na drożdżach.
Trzeba jednak pamiętać, że zakwas nie degraduje glutenu całko-
wicie, więc osoby, które w ogóle nie powinny mieć styczności z
glutenem – nie powinny jeść nawet takiego chleba.

Kolejną korzyścią chleba na zakwasie jest to, że ma mniejszy

wpływ na cukier we krwi oraz insulinę w porównaniu do innych
rodzajów chleba. Zakwas zmienia strukturę cząsteczek węglo-
wodanów, co obniża indeks glikemiczny i zmniejsza tempo, w
jakim glukoza dostaje się do krwiobiegu po zjedzeniu takiego
chleba.

Dobra wiadomość jest taka, że chleb na zakwasie można

upiec sobie samemu w domu. Nikt nie powinien mieć kłopotu
ze znalezieniem przepisu w Internecie, dlatego zachęcam!

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12927512

https://link.springer.com/article/10.1007/s00217-005-0220-x

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-14-

Oprócz tego, że jest zdrowszym chlebem od innych, to w do-
datku jest wyraźnie smaczniejszy.

Mity o toksyczności

witaminy C

W ostatnich miesiącach regularnie napływały do mnie pyta-

nia o wątpliwości w związku z przyjmowaniem witaminy C.
Oczywiście większość osób wie, że to jedna z najbezpieczniej-
szych witamin, jakie można suplementować. Jednak niektóre
wątpliwości mają na pierwszy rzut oka logiczne uzasadnienie,
choć w istocie są nieuzasadnione, dlatego postanowiłem je za-
adresować.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-15-

Nie ma udowodnionych istotnych klinicznie efektów ubocz-

nych megadawek witaminy C – dawek wyższych niż zale-
cane

10,11

. Dotyczy to kwasu askorbinowego, jego różnych soli i

estrów, czyli na przykład również askorbinianu sodu.

Jak można przeczytać w najnowszym wydaniu znakomitej

książki o witaminach:

Wysokie dawki witaminy C stosowano za-

równo doustnie, jak i dożylnie bez zaj-

ścia istotnych skutków ubocznych. [G.F.

Combs, J.P. McClung, The Vitamins. Fun-

damental Aspects in Nutrition and He-

alth, wyd. 5, USA 2017, s. 292]

W Biochemii lekarskiej, której współautorem jest profesor Ma-

rek Dominiczak, napisano…

Nie ma dowodów na to, że witamina C

przyjmowana w nadmiarze jest toksyczna.

J.N. Hathcock i in., Vitamins E and C are safe across a broad range of intakes, „The American Journal of

Clinical Nutrition” 2005, nr 81 (4), s. 736-745.

A.R. Elmore, Final report of the safety assessment of L-Ascorbic Acid…, „International Journal of Toxico-

logy” 2005, nr 24 (suppl. 2), s. 51-111.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-16-

Teoretycznie […] istnieje ryzyko powsta-

nia szczawianowych kamieni nerkowych u

osób podatnych, jednak praktyka nie wy-

kazała takich przypadków. [J.W. Baynes,

M.H. Dominiczak, Medical Biochemistry,

wyd. 4, China 2014, s. 152]

Lekarze często ostrzegają przed dużymi dawkami witaminy

C, uzasadniając to tym, że powodują kamienie nerkowe. To
chyba najczęstszy „zarzut”. Zobaczmy, skąd się wziął. Kilka ba-
dań klinicznych wskazuje, że kilkugramowe dawki witaminy C
powodują oksalurię o małej amplitudzie i w zakresie normalnej
zmienności

. Jednak taki efekt nie zwiększa ryzyka kamicy ner-

kowej, przynajmniej tego nie udowodniono – a skoro tak, nie
można twierdzić, że jest inaczej.

Oto, co znajdziemy w Internie Harrisona…

Witamina C może być przekształcana w

szczawiany, zachodzi więc obawa, że na-

gminne stosowanie dużych dawek może pro-

wadzić do kamicy nerkowej. Nie znalazło

W. Chai i in., Forty percentage of subjects given 2 g of ascorbic acid daily showed increases in urinary oxalate

excretion by more than 10%, „American Journal of Kidney Diseases” 2004, nr 44, s. 1060-1069.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-17-

to jednak potwierdzenia w badaniach kli-

nicznych u osób zdrowych. [R.M. Russel,

P.M. Stuart, Niedobór i nadmiar witamin

i pierwiastków śladowych w diecie [w:]

Interna Harrisona, red. nauk. A.S. Fauci

i in., tom I, wyd. 3, Czelej 2009, s.

488]

Drugim efektem toksycznym, o jakim się mówi, jest wzrost

ryzyka urykozurii, czyli kamicy dróg moczowych. I kwas askor-
binowy, i kwas moczowy reabsorbowane są przez kanaliki ner-
kowe. Skoro tak, domniemywa się, że kwas askorbinowy może
konkurencyjnie zahamować reabsorpcję kwasu moczowego. Do-
wody jednak nie potwierdzają tej hipotezy. Randomizowane ba-
danie z udziałem osób zdrowych pokazało, że witamina C w
dawce 500 mg na dzień znacząco zmniejsza stężenie kwasu mo-
czowego we krwi i zwiększa szybkość kłębkowej filtracji

Oznacza to, że witamina C w większych dawkach nie tylko nie
zwiększa ryzyka dny moczanowej, ale może sprzyjać jej lecze-
niu.

H.Y. Huang i in., This finding suggests that vitamin C may be beneficial in the management of gout, „Arthritis

& Rheumatology” 2005, nr 52, s. 1843-1847.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-18-

Trzecim efektem toksycznym, o jakim się mówi, jest naru-

szanie przez witaminę C stabilności witaminy B

. W latach 70.

zaczęto twierdzić, że duże ilości kwasu askorbinowego dodane
do posiłku niszczyły zawartość B

w jedzeniu. Jednak kilka ba-

dań klinicznych nie potwierdziło takiego działania witaminy C.
W istocie, jedyną kobalaminą, która jest podatna na redukcję
przez kwas askorbinowy jest aquakobalamina (inaczej B

a),

która nie jest główną formą tej witaminy w produktach spożyw-
czych.

Czwartym efektem toksycznym, o jakim się mówi, jest po-

wodowanie przez witaminę C nadmiernego kumulowania się jo-
nów żelaza. Kwas askorbinowy rzeczywiście może zwiększyć
jelitowe wchłanianie się żelaza z pożywienia, co doprowadziło
do powstania hipotezy, że u osób, którym żelaza nie brakuje
może wystąpić nagromadzenie się tego pierwiastka. Jednak ta-
kiego efektu nie można oczekiwać, ponieważ skuteczne wchła-
nianie żelaza jest realizowane dzięki znacznie mniejszym
dawkom witaminy C, to znaczy 25-50 mg na posiłek. W Internie
Harrisona napisano tak…

Istnieje potencjalne ryzyko gromadzenia

zbyt dużych ilości żelaza w organizmie u

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-19-

chorych przyjmujących preparaty żelaza i

duże dawki witaminy C. Działanie to rów-

nież nie zostało nigdy udowodnione.

[R.M. Russel, P.M. Stuart, Niedobór i

nadmiar witamin i pierwiastków śladowych

w diecie [w:] Interna Harrisona, red.

nauk. A.S. Fauci i in., tom I, wyd. 3,

Czelej 2009, s. 488]

Mimo wszystko, osobom chorym na hemochromatozę i inne

choroby związane z gromadzeniem się żelaza, zaleca się unika-
nie suplementacji witaminą C, ale nie w ogóle, tylko podczas po-
siłku i okołoposiłkowo.

Piątym efektem toksycznym, o jakim często można przeczy-

tać i usłyszeć, jest nawracający szkorbut wynikający z kondycjo-
nowania ogólnoustrojowego. To znaczy, postuluje się, że długie
przyjmowanie dużych dawek witaminy C może prowadzić do
trwałego wzrostu jej katabolizmu. To by miało oznaczać, że jeśli
taka osoba nagle przestanie przyjmować duże dawki witaminy
C i zejdzie do dawek miligramowych, to wtedy wystąpi szkor-
but. Jednak hipoteza ta była oparta na niekontrolowanej przez
metodę naukową obserwacji kilku osób, która to obserwacja dziś

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-20-

jest szeroko uznana za dobry przykład błędnej interpretacji eks-
perymentalnych wyników.

A skoro już mówimy o witaminie C, to chciałbym poruszyć

inny bardzo interesujący temat z nią związany…

Czy witamina C leczy sepsę

i ratuje pacjentom życie?

W ostatnich czasach głośno na temat, że witamina C pozwala

zapobiec przypadkom śmiertelnym wśród pacjentów z sepsą.
Czy to prawda? Omówię temat ściśle w świetle najnowszych ba-
dań naukowych, bo tylko to da nam wiarygodną odpowiedź.

Sepsę definiuje się jako podejrzewane lub potwierdzone za-

każenie, plus zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej. Poważna
sepsa to taka, w której występuje naruszenie pracy narządów,
objawiające się niedociśnieniem, hipoksemią, oligurią, kwasicą
metaboliczną czy małopłytkowością.

Obecne sposoby leczenia sepsy są nieskuteczne. Pomimo

największych starań, śmiertelność z powodu sepsy pozostaje
wysoka. 33-50% wszystkich pacjentów z poważną sepsą nie

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-21-

opuszcza szpitala. Umiera

. Jedną z przyczyn stanów chorobo-

wych i śmiertelności w sepsie jest zwiększona produkcja reak-
tywnych form tlenu i toksycznego peroksynitrytu. Są to związki,
które wyczerpują cząsteczki przeciwutleniające i powodują silny
stres oksydacyjny

15,16

. Askorbinian – przeważająca forma zredu-

kowanej witaminy C w pH fizjologicznym, czyli we krwi – to
przeciwutleniacz, który chroni przed nadmierną ilością reaktyw-
nych form tlenu. To istotne, bo u osób poważnie chorych, między

T.W. Rice, G.R. Bernard, Therapeutic intervention and targets for sepsis, „Annual Review of Medicine”

2005, nr 56, s. 225-248.

J.X. Wilson, G.B, Young, Progress in clinical neurosciences: Sepsis-associated encephbreakalopathy: Evolving

concepts, „Canadian Journal of Neurological Sciences” 2003, nr 30, s. 98-105.

J.X. Wilson, A.W. Gelb, Free radicals, antioxidants, and neurologic injury: Possible relationship to cerebral

protection by anesthetics, „Journal of Neurosurgical Anesthesiology” 2002, nr 14, s. 66-79.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-22-

innymi w sepsie, stężenie askorbinianu w osoczu i leukocytach
jest mocno obniżone

17,18,19,20,21

Do niedoboru askorbinianu u hospitalizowanych pacjentów

przyczynia się nieodpowiednie jedzenie szpitalne

. Nawet jeśli

E. Borrelli i in., Plasma concentrations of cytokines, their soluble receptors, and antioxidant vitamins can pre-

dict the development of multiple organ failure in patients at risk, „Crit Care Med” 1996, nr 24, s. 392-397.

C.L. Long i in., Ascorbic acid dynamics in the seriously ill and injured, „J Surg Res” 2003, nr 109, s. 144-

148.

A. Rumelin i in., Metabolic clearance of the antioxidant ascorbic acid in surgical patients, „J Surg Res” 2005,

nr 129, s. 45-51.

P.G. Metnitz i in., Antioxidant status in patients with acute respiratory distress syndrome, „Intensive Care

Med” 1999, nr 25, s. 180-185.

C.J. Schorah i in., Total vitamin C, ascorbic acid, and dehydroascorbic acid concentrations in plasma of criti-

cally ill patients, „Am J Clin Nutr” 1996, nr 63, s. 760-765.

L. McErlain i in., Ascorbic acid loss in vegetables: adequacy of a hospital cook-chill system, „Int J Food Sci

Nutr” 2001 nr 52, s. 205-211.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-23-

pacjent jest odżywiany dożylnie, to pozajelitowe mieszaniny od-
żywcze mogą generować nadtlenek wodoru, który powoduje
rozkład askorbinianu we krwi

23,24

Kolejnym powodem niedoboru witaminy C we krwi u pa-

cjentów z sepsą jest zwiększone zapotrzebowanie na askorbi-
nianu

.Zapotrzebowanie się zwiększa, bo w sepsie jest nadmiar

reaktywnych form tlenu, które mogą utleniać askorbinian. Z
tych i innych powodów, zwiększone spożycie kwasu askorbino-
wego, askorbinianu sodu lub odwracalnie utlenionego metabo-
litu DHAA, ma podstawy naukowe. Spożycie doustne ma
jednak swoje ograniczenia, dlatego bardziej wskazane byłoby

Y.M Dupertuis i in., Assessment of ascorbic acid stability in different multilayered parenteral nutrition bags:

critical influence of the bag wall material, „JPEN” 2005, nr 29, s. 125-130.

L. Knafo i in., Association between hydrogen peroxidedependent byproducts of ascorbic acid and increased

hepatic acetyl-CoA carboxylase activity, „Clin Chem” 2005, nr 51, s. 1462-1471.

M. Baines, A. Shenkin, Lack of effectiveness of short-term intravenous micronutrient nutrition in restoring

plasma antioxidant status after surgery, „Clin Nutr” 2002, nr 21, s. 145-150.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-24-

podanie askorbinianu sodu dożylnie Czy istnieją dowody, że wi-
tamina C wpływa korzystnie na pacjentów, którym albo zagraża
sepsa, albo już mają sepsę? Tak, istnieją takie dowody…

W randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą z

udziałem 216 krytycznie chorych osób, którym podawano askor-
binian z witaminą E dojelitowo, śmiertelność była zmniejszona
w porównaniu z grupą, która nie otrzymywała tych witamin

Inne randomizowane badanie z udziałem 595 krytycznie cho-
rych wykazało, że dożylne podanie askorbinianu zmniejszyło
ryzyko niewydolności wielonarządowej charakterystycznej dla
sepsy

. Jeszcze inne randomizowane badanie wykazało zmniej-

szoną śmiertelność u poważnie poparzonych pacjentów, którym
zrobiono dożylny wlew z wysoką dawką witaminy C

E. Crimi i in., The beneficial effects of antioxidant supplementation in enteral feeding in critically ill patients…,

„Anesth Analg” 2004, nr 99, s. 857-863.

A.B. Nathens i in., Randomized, prospective trial of antioxidant supplementation in critically ill surgical pa-

tients, „Ann Surg” 2002, nr 236, s. 814-822.

H. Tanaka i in., Reduction of resuscitation fluid volumes in severely burned patients using ascorbic acid ad-

ministration: a randomized, prospective study, „Arch Surg” 2000, nr 135, s. 326-331.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-25-

Kolejna sprawa: stan sepsy powoduje tkankową hipoksję z

uwagi na zaburzenia mikronaczyniowe

. Jak wiadomo, hipok-

sja, czyli niedobór tlenu, jest stanem zagrożenia zdrowia. Wyniki
kilku badań pokazują, że askorbinian sodu podany dożylnie w
takim stanie może cofnąć zaburzenia mikronaczyniowe. W ba-
daniach na myszach wykazano, że przywrócenie prawidłowego
przepływu krwi kapilarnej po pojedynczym podaniu askorbi-
nianu w ilości 76 mg na kilogram masy ciała utrzymuje się przez
18-24 godziny.

Większość hospitalizowanych pacjentów z sepsą wykazują

objawy neurologiczne. Gdy dodamy do tego zaburzenia mikro-
krążenia w mózgu, dochodzi do encefalopatii. Wykazano, że po-
danie witaminy C także pomaga uniknąć tych negatywnych
skutków ubocznych.

W ogóle sepsa jest powiązana z uszczupleniem w organi-

zmie zapasów witaminy C (askorbinianu). Nic dziwnego, bo

Goldman D, Bateman RM, Ellis CG (2004) Effect of sepsis on skeletal muscle oxygen consump- tion and

tissue oxygenation: interpreting capillary oxygen transport data using a mathematical model. Am J Physiol He-
art Circ Physiol 287:H2535–H2544.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-26-

charakterystyczną cechą stanu sepsy jest nadmierny stan za-
palny wielu tkanek, a to powoduje, że organizm zużywa wszel-
kie substancje, które przeciwdziałają zapaleniu. Taką substancją
jest oczywiście między innymi witamina C. Gdy jednak zapasy
zostaną wykorzystane, ich dalszy brak w konsekwencji stop-
niowo nasila stan zapalny, pomimo że organizm dysponuje jesz-
cze innymi sposobami na przeciwdziałanie zapaleniu.

A czy taka terapia jest bezpieczna? Nie oszukujmy się, są to

bardzo duże dawki podawane prosto do krwiobiegu. Okazuje
się, że robiono badania, aby zbadać bezpieczeństwo. Otóż po-
wtarzane dożylne wlewy 750 mg dziennie do 7,5 g dziennie
askorbinianu przez 6 dni u zdrowych ludzi nie wywołały nega-
tywnych skutków ubocznych, łącznie z domniemywanymi
zmianami prooksydacyjnymi

Muhlhofer A, Mrosek S, Schlegel B, Trommer W, Rozario F, Böhles H, Schremmer D, Zoller WG,

Biesalski HK (2004) High-dose intravenous vitamin C is not associated with an increase of pro-oxidative bio-
markers. Eur J Clin Nutr 58:1151–1158.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-27-

Jak dbać o jądra: informacja

nie tylko dla mężczyzn

Przy okazji lipcowo-sierpniowych upałów, postanowiłem

ten temat poruszyć, tym bardziej, że świadomość problemu jest
zaskakująco mała! Tak samo wśród kobiet, jak i mężczyzn. Jeśli
jesteś kobietą, przekaż tę informację swojemu partnerowi.

Normalnie temperatura jąder powinna być o około 3-4°C

niższa od temperatury ciała

31,32

.W przeciwnym wypadku, do-

chodzi do pogorszenia się jakości nasienia, bo naruszeniu ulega
proces spermatogenezy. Co więcej, nadmierne ciepło to najbar-
dziej uznany czynnik powodujący uszkodzenie funkcji jąder

R.E. Jones, K.H. Lopez, Human Reproductive Biology, USA 2006, wyd. 3, s. 119.

C.S. Niderberger, Male Infertility [w:] Campbell-Walsh Urology, red. nauk. A.J. Wein i in., wyd. 11, China

2016, s. 559.

B.P. Setchell, The Parkes Lecture. Heat and the testis, „J Reprod Fertil” 1998, nr 114, s. 179-194.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-28-

Fizjologiczna temperatura ludzkich jąder waha się między

32 a 35°C

. Średnio wzrost tej temperatury o 1°C ponad nor-

malną zahamowuje spermatogenezę o 14%, zmniejszając pro-
dukcję nasienia

. Gęstość zaś nasienia może spaść wtedy aż o

40%. Oznacza to między innymi zwiększenie ryzyka bezpłodno-
ści

36,37,38

. W licznych badaniach powiązano pracę kierowcy ze

zmniejszoną jakością nasienia i trudnościami w zapłodnieniu. W
jednym badaniu osoby, które regularnie korzystały z sauny
przez 3 miesiące, miały znacznie obniżoną liczbę plemników i

R. Mieusset, L. Bujan, Testicular heating and its possible contributions to male infertility: a review., „Int J

Androl.” 1995, nr 18 (4), s. 169-184.

C. Wang i in., Effect of increased scrotal temperature on sperm production in normal men, „Fertil Steril” 1997,

nr 68 (2), s. 334-339.

R. Mieusset, L. Bujan, Testicular heating and its possible contributions to male infertility: a review, „Int J

Androl” 1995, nr 18, s. 169-184.

B.P. Setchell, Heat and the testis, „J Reprod Fertil” 1998, nr 114, s. 179-184.

R. Mieusset, L. Bujan, The potential of mild testicular heating as a safe, effective and reversible contraceptive

method for men, „Int J Androl” 1995, nr 17, s. 186-191.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-29-

ich ruchliwość

. W innym badaniu mierzono temperaturę

moszny u zdrowych mężczyzn lub u mężczyzn, którzy planują
zapłodnienie. Wykazano silny związek między średnią tempe-
raturą moszny a liczbą plemników. Oto, co poza sauną negatyw-
nie wpływa na zdrowie jąder…

1. Praca z laptopem trzymanym na udach.

2. Noszenie ciasnej bielizny.

3. Noszenie ciasnych spodni.

4. Czas spędzany podczas gorących kąpieli.

5. Czas spędzany w pozycji siedzącej. Ten punkt szczególnie

zasługuje na uwagę. Pozycja siedząca powoduje niską wentyla-
cję w okolicy krocza, co przyczynia się do wzrostu temperatury
jąder.

A. Garolla i in., Seminal and molecular evidence that sauna exposure affects human spermatogenesis, „Hum

Reprod” 2013, nr 28, s. 877-885.

N.H. Hjollund i in., The relation between daily activities and scrotal temperature, „Reprod Toxicol” 2002,

nr 16, s. 209-214.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-30-

Co można zrobić, aby zmniejszyć ryzyko nadmiernego

ogrzewania jąder?

1. Jeśli pracujemy w domu, warto zainwestować w biurko

elektryczne, które umożliwia pracę i na siedząco, i na stojąco.

2. Jeśli jesteśmy zmuszeni do pracy na siedząco, to nie krzy-

żujmy nóg i nie trzymajmy ich blisko siebie. W pozycji lekko roz-
łożonej powodują mniejsze ogrzewanie jąder

41,42,43

3. Unikać nadmiernego ogrzewania się podczas snu. Roz-

sądne jest spanie bez bielizny

. Porównano spanie w piżamie i

J. Rock, D. Robinson, Effect of induced intrascrotal hyperthermia on testicular function in man, „Am J Obstet

Gynecol” 1965, nr 93 (6), s. 793-801.

G.S. Brindley, Deep scrotal temperature and the effect on it of clothing, air temperature…, „Br J Urol” 1982,

nr 54 (1), s. 49-55.

R. Mieusset i in., Effect of posture and clothing on scrotal temperature in fertile men, „J Androl” 2007, nr 28

(1), s. 170-175.

N.H. Hjollund i in., The relation between daily activities and scrotal temperature, „Reprod Toxicol” 2002,

nr 16, s. 209-214.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-31-

bieliźnie nocnej ze spaniem nago. W drugim wypadku tempera-
tura jąder była oczywiście niższa

. Ubranie i bielizna zwiększają

temperaturę jąder o około 1,5-2°C w porównaniu z nagością

46,47

Słowem, podczas spania nie potrzebna jest nam dodatkowa war-
stwa ubrań, która zatrzymuje powietrze i ciepło. Tu warto wspo-
mnieć: idealna temperatura dla rozwoju roztoczy domowych
wynosi 18-24°C. Dlatego zaleca się, aby w sypialni temperatura
podczas snu wynosiła mniej niż 18°C. Osoby z alergią śpią
wtedy najlepiej!

G.S. Brindley, Deep scrotal temperature and the effect on it of clothing…, „Br J Urol.” 1982, nr 54 (1), s. 49-

55.

R. Mieusset i in., Effect of posture and clothing on scrotal temperature in fertile men, „J Androl” 2007, nr 28

(1), s. 170-175.

A. Zorgniotti i in., Effect of clothing on scrotal temperature in normal men and patients with poor semen,

„Urology” 1982, nr 19 (2), s. 176-178.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-32-

4. Uprawiać aktywność fizyczną. Wykazano, że wpływa ko-

rzystnie na jakość nasienia, częściowo dlatego, że poprawia chło-
dzenie jąder

48,49

5. Nosić luźne bokserki, zamiast ciasnych majtek i slipów.

6. Unikać zbyt długich gorących kąpieli.

7. Nie nadużywać zabiegów w saunie.

8. Codziennie spacerować.

9. Unikać koców elektrycznych.

10. Unikać trzymania laptopa blisko genitaliów. Zwiększa to

bowiem temperaturę jąder o średnio 2°C.

I na koniec: nadwaga oraz otyłość oczywiście także zwięk-

szają temperaturę jąder. Dlatego należy zadbać o prawidłową
masę ciała i ją utrzymać.

A.J. Gaskis i in., Paternal physical and sedentary activities in relation to semen quality…, „Hum Reprod.”

2014, nr 29, s. 2575-2582.

D. Vaamonde i in., Physically active men show better semen parameters…, „Eur J Appl Physiol.” 2012, nr

112, s. 3267-3273.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-33-

Lekka depresja: dlaczego

NIE dla antydepresantów

Terapią stosowaną przy depresji od zawsze były leki prze-

ciwdepresyjne. Jeśli mała dawka nie daje poprawy, lekarze zale-
cają dawkę większą. Jeśli jeden lek nie działa, lekarze przepisują
inny.

Fournier i inni badacze postanowili jednak sprawdzić, jaki

farmakologiczny efekt dają leki przeciwdepresyjne w porówna-
niu z tabletkami placebo u pacjentów z lżejszymi odmianami de-
presji

. Dzięki analizie sześciu badań, w których udział wzięło

718 pacjentów, badacze odkryli, że reakcja na antydepresanty
jest zależna od tego, jak poważna jest depresja. To znaczy, im po-
ważniejsza depresja, tym bardziej przydatne są leki przeciwde-
presyjne. Osoby zaś z lekką lub umiarkowaną odmianą depresji,
w znakomitej większości nie mają żadnych korzyści z antyde-
presantów lub mają tylko minimalne korzyści. Podobnie odejść

J.C. Fournier i in., Antidepressant drug effects and depression severity, „JAMA” 2010, nr 303 (1), s. 47-53.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-34-

od antydepresantów przy lekkiej i umiarkowanej depresji pro-
ponuje Nassir Ghaemi, uznany psychiatra i autor książek na ten
temat

Depresja to, można powiedzieć, jak gdyby przeziębienie

psychiczne. Tak jak często przepisuje się rutinoscorbin na prze-
ziębienie, tak samo często lekarze od razu przepisują antydepre-
santy nawet na lekką depresję i stany lękowe – zupełnie
bezmyślnie. Praca, którą zacytowałem, jest na tyle dobra, że po-
winni się z nią zapoznać wszyscy psychiatrzy i wyciągnąć wnio-
ski odnośnie do stosowania antydepresantów. Na przykład,
zamiast od razu przepisywać pacjentom leki, należałoby przed-
tem zrobić obszerniejszy wywiad i przeprowadzić counselling.
Można także skupić się na przykład na złagodzeniu objawów,
między innymi zaburzenia snu. W wypadku pacjentów, u któ-
rych mniejsza dawka leku nie skutkuje, rozsądne będzie także
dwa razy zastanowić się, zanim zwiększy się dawkę. Uważam,
że lekarze psychiatrzy powinni zapoznać się z cytowaną w tym

S.N. Ghaemi, Why antidepressants are not antidepressants: STEP-BD, STAR*D, and the return of neurotic

depression, „Bipolar Disord” 2008, nr 10 (8), s. 957-968.

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-35-

materiale pracą, bo wydaje się, że stosowanie antydepresantów
jest nadużywane.

Numer 53 można zamówić już teraz. W przypadku edycji

drukowanej, numer wyślę na adres domowy w pierwszym tygo-
dniu września 2018. W przypadku edycji elektronicznej (do czy-
tania na komputerze), numer wyślę także w pierwszym
tygodniu września, lecz na skrzynkę pocztową e-mail.

Aby zamówić, wykręć poniższy numer. Odbierze któraś z

moich koleżanek z obsługi klienta, która akurat urzęduje w biu-
rze.

Zamawianie przez telefon pod nrem:

(22) 123 99 55

Jeśli wszystkie telefony w biurze będą zajęte, odczekaj

chwilę i zadzwoń ponownie. Dzwoni już tyle osób, że czasem
trzeba wykręcić numer kilka razy. Jeśli nie chcesz dzwonić i wo-
lisz zamówić przez Internet, nie ma sprawy. Po prostu wejdź na
poniższą stronę, wypełnij formularz i gotowe:

www.BiuletynZdrowia.pl • Wszystkie prawa zastrzeżone

____________________________________________________________________________

-36-

Zamawianie przez Internet na:

www.BiuletynZdrowia.pl/nowy

Ze względu na to, że co miesiąc drukuję ograniczoną ilość

numerów, to następny numer zachęcam zamówić jak najprędzej.
Tym sposobem rezerwujesz swoją kopię, którą wyślę Ci w
pierwszym tygodniu następnego miesiąca. Jeśli nie czytasz sys-
tematycznie wszystkich numerów „Biuletynu Zdrowia”, zajrzyj
do archiwum i uzupełnij kolekcję o braki:

www.BiuletynZdrowia.pl/spis

To wszystko na teraz. Jak zawsze, czekam na telefon od Cie-

bie lub na zamówienie złożone przez Internet (patrz powyższy
adres).

Dla Ciebie i Twojej rodziny – dużo ciepła i radości!

– Łukasz D. King