MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jolanta Będkowska-A
awniczak
Organizowanie produkcji roślinnej metodami
ekologicznymi 321[05].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Maria Jolanta Tołoczko
mgr inż. Justyna Zdunek
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jolanta Będkowska-A
awniczak
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].Z2.03,
 Organizowanie produkcji roślinnej metodami ekologicznymi , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakterystyka rolnictwa ekologicznego. Organizacje, doradztwo
i informacja w ekorolnictwie 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Zasady uprawy roślin w gospodarstwie ekologicznym 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzające 23
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Planowanie ekologicznej produkcji roślinnej w gospodarstwie
ekologicznym 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzające 28
4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Technologia uprawy zbóż i ziemniaków w gospodarstwie ekologicznym 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.2. Pytania sprawdzające 35
4.4.3. Ćwiczenia 35
4.4.4. Sprawdzian postępów 37
4.5. Technologia uprawy roślin pastewnych oraz wysiewanych na nawozy
zielone 38
4.5.1. Materiał nauczania 38
4.5.2. Pytania sprawdzające 40
4.5.3. Ćwiczenia 40
4.5.4. Sprawdzian postępów 41
4.6. Użytki zielone 42
4.6.1. Materiał nauczania 42
4.6.2. Pytania sprawdzające 45
4.6.3. Ćwiczenia 46
4.6.4. Sprawdzian postępów 47
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 53
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy związanej z organizowaniem
produkcji roślinnej metodami ekologicznymi. Poprzez studiowanie poradnika powinieneś
poznać kryteria rolnictwa ekologicznego, podstawy prawne rolnictwa ekologicznego,
możliwości doboru materiału hodowlanego dla gospodarstwa ekologicznego, rozwiązania
technologiczne dotyczące ekologicznej produkcji zbóż, ziemniaków, roślin pastewnych
i użytków zielonych, zasady utrzymania zdrowotności roślin w gospodarstwie ekologicznym
oraz podstawowe zasady przetwórstwa i opłacalności ekologicznej produkcji żywności.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[05].Z2
Produkcja roślinna
321[05].Z2.01
Planowanie oraz prowadzenie
uprawy roli i roślin
321[05].Z2.02
Organizowanie i prowadzenie
produkcji roślinnej
321[05].Z2.03
Organizowanie produkcji roślinnej
metodami ekologicznymi
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
- wykorzystywać wiedzę i umiejętności zawarte w jednostkach modułowych
zrealizowanych wcześniej,
- dokonywać podziału roślin na grupy i gatunki,
- rozpoznawać rośliny uprawne w różnych fazach rozwojowych,
- rozpoznawać nasiona roślin uprawnych,
- określać gospodarcze znaczenie zbóż, okopowych, przemysłowych i roślin pastewnych,
- dobierać uprawki i zespoły uprawek do warunków glebowych i wymagań poszczególnych
gatunków i odmian roślin uprawnych,
- dobierać narzędzia i maszyny do zabiegów uprawowych,
- określać zasady stosowania nawozów organicznych oraz ich wpływ na rośliny i glebę,
- wykonywać nawożenie organiczne z zastosowaniem maszyn i narzędzi,
- uzasadniać potrzebę ochrony roślin uprawnych,
- rozpoznawać i charakteryzować choroby, szkodniki i chwasty roślin uprawnych,
- stosować metody i środki ochrony roślin zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki
Rolniczej,
- planować i wykonać zabiegi ochrony roślin,
- oceniać i przygotowywać materiał siewny roślin uprawnych,
- projektować płodozmiany dla określonego gospodarstwa ekologicznego,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- wykorzystywać kontekstowo wiedzę biologiczną,
- posługiwać się podstawowymi metodami planowania i analizy,
- zachowywać zasady bhp, ppoż,
- oceniać przestrzeganie zasad ochrony środowiska,
- prezentować swoje prace i osiągnięcia,
- oceniać skutki błędnych decyzji technologicznych,
- podejmować decyzje,
- wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny rozwiązań technologicznych
w rolnictwie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować rolnictwo ekologiczne,
- scharakteryzować stan i perspektywy rozwoju gospodarstw ekologicznych w Polsce
i krajach Unii Europejskiej,
- określić kryteria prowadzenia rolnictwa ekologicznego dotyczące produkcji roślinnej,
- dostosować się do wymagań dotyczących przestawiania gospodarstwa rolnego na
ekologiczne metody produkcji,
- określić zasady kontroli i certyfikacji rolnictwa ekologicznego,
- zaplanować kierunek produkcji roślinnej w zależności od przyrodniczych
i ekonomicznych warunków gospodarowania ekologicznego,
- dobrać maszyny i narzędzia do wykonywania zabiegów agrotechnicznych
w gospodarstwie ekologicznym,
- określić i zastosować ekologiczne metody przetwarzania surowców roślinnych,
- zorganizować i zrealizować proces produkcji roślinnej w gospodarstwie ekologicznym,
- zastosować zasady współpracy z organizacjami ekologicznymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Charakterystyka rolnictwa ekologicznego. Organizacje,
doradztwo i informacja w ekorolnictwie
4.1.1. Materiał nauczania
Pojęcie rolnictwa ekologicznego
Rolnictwo ekologiczne to produkcja żywności metodami naturalnymi w czystym
i bezpiecznym środowisku, bez nawozów sztucznych i syntetycznych środków ochrony roślin,
bez antybiotyków, hormonów wzrostu i organizmów modyfikowanych genetycznie. Dzięki
wykluczeniu pestycydów oraz nawozów sztucznych nie powoduje zanieczyszczenia gleby
i wód gruntowych, ogranicza wypłukiwanie składników pokarmowych z gleby, sprzyja
bioróżnorodności, wymaga niewielkich nakładów energii i wytwarza żywność wysokiej
jakości.
Cele rolnictwa ekologicznego:
- produkcja żywności wysokiej jakości służącej zdrowiu człowieka przy utrzymaniu lub
podwyższaniu żyzności gleby,
- życie zgodnie z prawami przyrody,
- nie niszczenie, lecz poprawianie środowiska naturalnego,
- wytworzenie żywności, która człowiekowi pomaga, a nie szkodzi,
- traktowanie gospodarstwa jako organizmu,
- maksymalne ożywienie gleby, czyli aktywizacja biologiczna,
- naturalna ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami,
- obecność zwierząt w gospodarstwie i stwarzanie im optymalnych warunków bytu.
W tabeli 1 przedstawione zostały różnice pomiędzy rolnictwem konwencjonalnym
a ekologicznym.
Tabela 1. Różnice między gospodarstwem konwencjonalnym a ekologicznym [12]
Rolnictwo konwencjonalne Rolnictwo ekologiczne
1. Energia kopalin.
2. Sterowanie określonymi uprawami. 1. Wykorzystanie odnawialnych z
ródeł energii.
3. Eksploatacja aż do degradacji. 2. Sterowanie całym gospodarstwem.
4. Produkcja średniej jakości biologicznej. 3. Programowa ochrona krajobrazu.
5. Zła jakość przechowalnicza. 4. Produkcja wysokiej jakości biologicznej.
6. Maksymalizacja plonów. 5. Dobra jakość przechowalnicza.
7. Intensywność gospodarowania i obszar 6. Plon optymalny.
nieskoordynowany z warunkami produkcji 7. Obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna
i środowiska. w stosunku do środowiska.
8. Zalecenia specjalizacji oparte głównie na 8. Specjalizacja dopuszczalna w ramach zasad
kalkulacji ekonomicznej. prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa.
9. Znaczna chemizacja  nawozy mineralne, 9. Ograniczenie lub zaniechanie chemizacji.
biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu. 10. Mechanizacja dostosowana do warunków
10. Mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia glebowych, potrzeb roślin i zwierząt.
sobie pracy. 11. Ochrona gleby i wody.
11. Skażenie środowiska. 12. Produkty najwyższej jakości
12. Jakość przypadkowa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rolnictwo ekologiczne w krajach Unii Europejskiej
Obserwuje się rosnące zainteresowanie spożywaniem żywności ekologicznej, a z analiz
tendencji wynika, że w przyszłości zjawisko będzie się nasilać. Zgodnie z zapotrzebowaniem
rynku powierzchnia użytków rolnych wykorzystywanych przez gospodarstwa ekologiczne
w państwach członkowskich UE zwiększyła się, w ciągu 15 lat - wzrosła ona 20-krotnie.
Na podstawie danych Research Institute of Organic Agriculture ogółem uprawy ekologiczne
w krajach Unii Europejskiej w 2005 roku wynosiły 5 682 415 ha, co stanowiło 3,44% ogólnej
powierzchni użytków rolnych. Natomiast liczba gospodarstw, które prowadziły produkcję
metodami ekologicznymi, wyniosła 142 393, co stanowiło 1,5% ogólnej liczby gospodarstw
w krajach Unii Europejskiej.
Zainteresowanie rolnictwem ekologicznym w poszczególnych państwach UE jest jednak
zróżnicowane. Tam gdzie występują mniej sprzyjające warunki przyrodnicze do rozwoju
produkcji rolniczej (Austria, Włochy, Szwecja, Finlandia, Dania) udział rolnictwa
ekologicznego jest większy. Średnio gospodarstwa ekologiczne wykorzystują tu 5-9%
użytków rolnych. Natomiast w krajach posiadających korzystniejsze warunki
przyrodniczo-glebowe do intensywnej produkcji rolnej (Francja, Holandia, Niemcy,
W. Brytania) gospodarstwa ekologiczne mają dużo mniejszy udział w wykorzystaniu użytków
rolnych.
Rys. 1. Rolnictwo ekologiczne w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2005 roku [6]
Pierwszym czynnikiem zachęcającym rolników do produkcji ekologicznej są dotacje.
W związku z problemami z nadprodukcją żywności oraz pod wpływem nacisków światowych
(Runda Urugwajska, GATT), kraje członkowskie Unii zmniejszyły bezpośrednie dotowanie
wzrostu podstawowej produkcji rolnej. Dlatego pieniądze dla rolników i wsi kierowane są
na działania rolników na rzecz środowiska - ochrona wód gruntowych, gleby, zwierząt oraz
konsumentów. Gospodarstwa ekologiczne w krajach UE mają więc możliwość korzystania
ze znacznego wsparcia finansowego naliczanego proporcjonalnie do powierzchni
poszczególnych upraw. Wsparcie to jest szczególnie znaczące dla rolników gospodarujących
w gorszych warunkach i uzyskujących niższą wydajność, w których konkurencyjność
intensywnej produkcji tradycyjnej jest mniejsza. Wysokość dotacji dla gospodarstw
ekologicznych jest zróżnicowana w poszczególnych państwach członkowskich.
Rozwój rolnictwa ekologicznego w UE, to nie tylko wynik zachęt w postaci dotacji dla
rolników, lecz także wzrastającego społecznego zapotrzebowania na produkty ekologiczne.
Udział żywności ekologicznej w obrotach branży spożywczej wynosi w Europie 1,5%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
(w Danii 2,5%), przy corocznej tendencji wzrostowej od 5 do 40%, największej w Wielkiej
Brytanii, Szwajcarii, Szwecji i Danii. W większości krajów produkty ekologiczne
sprzedawane są w sklepach spożywczych. We Włoszech, Niemczech i Francji żywność
ekologiczną można kupić przede wszystkim w sklepach specjalistycznych. Natomiast
w Austrii, Wielkiej Brytanii, Holandii i Szwajcarii produkty ekologiczne kupuje się tam,
gdzie konsumenci najczęściej udają się po zakupy, czyli w supermarketach.
Rolnictwo ekologiczne w Polsce
W Polsce, tak jak na całym świecie, obserwuje się wzrost liczby gospodarstw
ekologicznych. Liczba kontrolowanych gospodarstw ekologicznych w 2006 roku wyniosła
9 194 (rysunek 2). Pod koniec lat 90. liczba gospodarstw tych czterokrotnie wzrosła. Podobny
wzrost powierzchni upraw ekologicznych związany jest z wprowadzeniem systemu dotacji
oraz regulacji prawnych produkcji ekologicznej. Główne wsparcie z budżetu państwa
otrzymują gospodarstwa będące w drugim roku kontrolowanego przestawiania na ekologiczne
metody produkcji, a więc w najtrudniejszym okresie.
Rys. 2. Liczba producentów rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi
w latach 2004-2006 [7]
Pomimo dynamicznego rozwoju w ostatnim okresie, skala produkcji ekologicznej
w Polsce, na tle innych państw europejskich jest niewielka. Planowany wzrost liczby
gospodarstw ekologicznych do 3-4% nie pokrywa potrzeb kraju w odniesieniu do ochrony
środowiska naturalnego. Potrzebne jest wprowadzenie i upowszechnienie w bardzo szerokim
zakresie zasad dobrej praktyki rolniczej niezależnie od systemu gospodarowania.
Rolnictwo ekologiczne ma w Polsce duże możliwości rozwoju. Sprzyjać temu może niski
poziom zużycia nawozów mineralnych i pestycydów - co jest z tym związane - bardziej
ekstensywny charakter produkcji rolniczej w porównaniu do stanu w wysoko rozwiniętych
państwach Europy Zachodniej. Należy również zaznaczyć, że w krajach Unii Europejskiej,
zgodnie z zasadami Wspólnej Polityki Rolnej podejmuje się różne działania, mające na celu
ekstensyfikację produkcji rolniczej i promowanie metod ekologicznych. A zatem również
w Polsce istotne jest popieranie takich metod produkcji, połączone z kampanią informacyjną
wśród konsumentów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rozwój rolnictwa ekologicznego otwiera nowe możliwości dla wielu mniejszych,
nie specjalistycznych gospodarstw. Można także spodziewać się, że w miarę wzrostu
zamożności społeczeństwa będzie wzrastał krajowy popyt na produkty ekologiczne.
Szansą dla wzajemnego wsparcia są dla siebie rolnictwo ekologiczne i Program
Rolnośrodowiskowy, realizowany w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Założenia technologiczne rolnictwa ekologicznego harmonizują z formalnymi wyznacznikami
dla realizacji Programu Rolnośrodowiskowego.
Uwarunkowania prawne rolnictwa ekologicznego
Od 1 maja 2004 roku wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej zmieniło się prawo
w zakresie rolnictwa ekologicznego. Wygasła Ustawa z dnia 16 marca 2001 roku wraz
z Rozporządzeniami, która została zastąpiona niżej wymienionymi przepisami prawnymi:
1) Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. Nr 93, poz. 898) 
określająca zadania i właściwości organów i jednostek organizacyjnych w zakresie
rolnictwa ekologicznego,
2) Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji
ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków
spożywczych wraz z póz
niejszymi zmianami.(Dz.U.L 198, 22.7.1991, s. 1 z póz
niejszymi
zmianami) - dotyczy: nieprzetworzonych i przetworzonych produktów roślinnych,
zwierzęcych, zwierząt, pasz i mieszanek paszowych wyprodukowanych bądz

utrzymywanych w sposób ekologiczny. Zawiera regulacje dotyczące oznakowania
produktów, zasad produkcji ekologicznej, systemu kontroli, informacji o objęciu
produktów systemem kontroli, ogólnych środków egzekwowania wymagań, importu
z krajów trzecich, swobodnego obrotu towarowego we Wspólnocie.
3) Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 94/92 z dnia 14 stycznia 1992 r. ustanawiające
szczegółowe zasady wprowadzenia w życie uzgodnień dotyczących przywozu z państw
trzecich przewidzianych w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 2092/91 wraz
z póz
niejszymi zmianami.
4) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 r. uzupełniające
rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej produktów
rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych w celu włączenia
produkcji zwierzęcej.
5) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1918/2002 z dnia 25 paz
dziernika 2002 r. zmieniające
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1788/2001 z dnia 7 września 2001 r. ustanawiające
szczegółowe zasady wykonywania przepisów dotyczących świadectwa kontroli
w odniesieniu do przywozu z państw trzecich, na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady
(EWG) nr 2092/91.
Organizacje, doradztwo i informacja w ekorolnictwie
W myśl przepisów obowiązujących w rolnictwie ekologicznym wprowadzane do obrotu
artykuły rolno-spożywcze powinny spełniać wymagania w zakresie jakości handlowej
określone w przepisach o jakości handlowej oraz deklarowane przez producenta
lub wprowadzającego do obrotu.
Funkcjonowanie systemu kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym jest
podstawowym gwarantem dla konsumenta, że środki spożywcze znajdujące się na rynku
wyprodukowane zostały zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi rolnictwa
ekologicznego i są wolne od zanieczyszczeń, takich jak: pozostałości środków ochrony roślin
i hormonów, a podczas ich produkcji nie stosowano nawozów sztucznych i organizmów
zmodyfikowanych genetycznie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Czuwa nad tym Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, która na
podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym posiada następujące uprawnienia:
- przyjmuje zgłoszenia producentów podejmujących działalność w rolnictwie
ekologicznym,
- upoważnia producentów do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw
trzecich nie wymienionych we wspomnianym rozporządzeniu Komisji 94/92/EWG,
- dokonuje kontroli produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z krajów trzecich,
w tym kontroli granicznej,
- gromadzi i przechowuje informacje o producentach,
- dokonuje sprawdzenia u producentów prawidłowości kontroli wykonanych przez
upoważnione jednostki certyfikujące.
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych ma za zadanie sprawdzać
również działalność Jednostek certyfikujących. W Polce jest siedem jednostek certyfikujących
powołanych przez ministra do spraw rolnictwa, które posiadają informację o producentach
i kontrolują ich działania.
Tabela 2. Jednostki Certyfikujące w Rolnictwie Ekologicznym w Polsce w 2007 [13]
Numer
identyfikacyjny
Nazwa jednostki nadany
Lp. Zakres upoważnienia
i jej siedziba w upoważnieniu
jednostce
certyfikującej
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
EKOGWARANCJA
i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:
PTRE Sp. z o.o.
- produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
20-834 Lublin,
rosnących roślin lub ich części,
1) ul. Irysowa 12/2 RE-01/2005/PL
- przetwórstwa produktów rolnictwa
www.ekogwarancja.pl
ekologicznego,
e-mail:
- wprowadzania do obrotu produktów
[e-mail]
rolnictwa ekologicznego.
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
i cofanie certyfikatów zgodności
PNG Sp. z o.o. Jednostka
w zakresie:
Certyfikacji Produkcji
Ekologicznej - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
2) w Zajączkowie rosnących roślin lub ich części, RE-02/2005/PL
26-065 Piekoszów
- przetwórstwa produktów rolnictwa
www.png.ecofarm.pl
ekologicznego,
e-mail: [e-mail] - wprowadzania do obrotu produktów
rolnictwa ekologicznego.
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:
COBICO Sp. z o. o
- produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
31-203 Kraków,
rosnących roślin lub ich części,
3) ul. Lekarska 1 RE-03/2005/PL
- przetwórstwa produktów rolnictwa
www.cobico.pl
ekologicznego,
e-mail: [e-mail]
- wprowadzania do obrotu produktów
rolnictwa ekologicznego.
BIOEKSPERT Sp. z o.o. Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
00-621 Warszawa, i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:
ul. Boya-Żeleńskiego 6, lok. 34 - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
4) RE-04/2005/PL
www.bioekspert.waw.pl
rosnących roślin lub ich części,
e-mail:
- przetwórstwa produktów rolnictwa
[e-mail] ekologicznego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
- wprowadzania do obrotu produktów
rolnictwa ekologicznego
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:
BIOCERT MAA
OPOLSKA
Sp. z o.o. - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
31-503 Kraków rosnących roślin lub ich części,
5) RE-05/2005/PL
ul. Lubicz 25 A
- przetwórstwa produktów rolnictwa
www.biocert.pl
ekologicznego,
e-mail: [e-mail] - wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa
ekologicznego.
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
Polskie Centrum Badań
i Certyfikacji S.A. Biuro ds. i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:
Badań i Certyfikacji Oddział - produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
w Pile rosnących roślin lub ich części,
6) RE-06/2005/PL
64-920 Piła
- przetwórstwa produktów rolnictwa
ul. Śniadeckich 5
ekologicznego,
www.pcbc.gov.pl
- wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa
e-mail: [e-mail]
ekologicznego.
Przeprowadzanie kontroli oraz wydawanie
AGRO BIO TEST
i cofanie certyfikatów zgodności w zakresie:
Sp. z o.o.
- produkcji rolnej i pozyskiwania dziko
ul. Nowoursynowska 166
rosnących roślin lub ich części,
7) 02-787 Warszawa RE-07/2005/PL
- przetwórstwa produktów rolnictwa
www.agrobiotest.pl
ekologicznego,
e-mail:
- wprowadzania do obrotu produktów
[e-mail]
rolnictwa ekologicznego.
Jest również szereg instytucji i organizacji, które bacznie śledzą pracę podmiotów
produkujących i przetwarzających, produkty ekologiczne, udzielając im wskazówek
i informacji, a także wdrażają nowości technologiczne.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Wydział Rolnictwa Ekologicznego udziela informacji o strukturze organizacyjnej
rolnictwa ekologicznego w Polsce, regulacjach prawnych, z
ródłach informacji z zakresu
rolnictwa ekologicznego w Polsce i instytucjach UE.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Hodowli i Ochrony Roślin, Wydział
Rolnictwa Ekologicznego, 00-930 Warszawa, ul. Wspólna 30, tel. [phone] (centrala)
www.minrol.gov.pl.
Główny Urząd Statystyczny
Od 2005 roku zajmuje się badaniem i zbieraniem podstawowych informacji o strukturze
gospodarstw ekologicznych oraz produkcji roślinnej i zwierzęcej w gospodarstwach
ekologicznych.
Główny Urząd Statystyczny Departament Statystyki Rolnictwa i Środowiska
00-925 Warszawa, Al. Niepodległości 208, tel. [phone] (centrala) www.stat.gov.pl
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
Bada dochodowość wybranych gospodarstw ekologicznych w systemie rachunkowości
rolnej FADN. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 00-950 Warszawa 1,
ul. Świętokrzyska 20, Zakład Rachunkowości Rolnej tel. [phone]
www.iergiz.waw.pl
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Od 1994 roku prowadzone są badania z zakresu rynku żywności ekologicznej
w Zakładzie Badań Konsumpcji w Katedrze Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji, Zakład Badań Konsumpcji
02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159 C, tel. [phone] www.sggw.waw.pl
Międzynarodowe Targi Produktów Rolnictwa Ekologicznego Biofach w Norymberdze
www.biofach.de.
A
atwy dostęp do informacji z zakresu rolnictwa ekologicznego na stronach internetowych:
- http://www.ekoland.org.pl Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami
Ekologicznymi z siedzibą w Przysieku koło Torunia,
- www.odr.net.pl/rolnictwo_ekologiczne/ Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
Oddział w Radomiu. Na stronie znajdują się wszystkie przepisyprawa dotyczące
rolnictwa ekologicznego i gospodarstwa rolnego, instrukcje uprawy roślin oraz chowu
zwierząt w systemie ekologicznym, aktualności i specjalistyczne artykuły,
- www.ppr.pl Pierwszy Portal Rolny. znajduje się tu mnóstwo informacji z zakresu
rolnictwa ekologicznego,
- http://www.piorin.gov.pl/strony/aktualnosci.html. Jest to strona zawierająca wykaz
dostawców ekologicznego materiału siewnego, wykaz nasion, mat. siewnego i wegetatywnego
materiału rozmnożeniowego wyprodukowanego metodami ekologicznymi,
- http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz-eko.html. Na tej stronie znajduje się aktualny
wykaz środków dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych,
- http://www.iung.pulawy.pl/Odpady/Wykaz.htm. aktualny wykaz nawozów
dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych,
- www.arimr.gov.pl - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Znajdują się tu
formularze i instrukcje wypełniania wniosków o płatność,
- www.rolnictwoekologiczne.pl Rolnictwo ekologiczne dla producentów i konsumentów.
Informacje z zakresu ekologicznego gospodarowania można również uzyskać na europejskich
portalach:
- www.ifoam.org IFOAM Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego
(informacja również w języku polskim),
- http://europa.eu.int/comm/agriculture/qual/organic/index_en.htm Rolnictwo ekologiczne
 portal Unii Europejskiej,
- www.eisfom.org, www.sggw.waw.pl/~EISFOM Projekt EISFOM Europejski system
informacji rynkowej w rolnictwie ekologicznym (budowa systemu zbierania danych
dotyczących rynku produktów rolnictwa ekologicznego na poziomie Unii Europejskiej).
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są cele gospodarstwa ekologicznego?
2. Jakie są zalety ekorolnictwa?
3. Jaka jest sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europejskiej?
4. Czy rolnictwo ekologiczne w Polsce ma podstawy do dalszego rozwoju?
5. Które z czynników zachęcają rolników do produkcji ekologicznej?
6. Jakie rozporządzenia prawne regulują ekorolnictwo w Polsce?
7. Jaka jednostka certyfikująca znajduje się najbliżej twojego miejsca zamieszkania?
8. Które instytucje w kraju odpowiedzialne są za dopuszczanie do stosowania w rolnictwie
ekologicznym materiału rozmnożeniowego, nawozów i środków?
9. Gdzie znalez
ć informacje na temat aktualnej listy jednostek certyfikujących w rolnictwie
ekologicznym?
10. Jakie kompetencje mają jednostki certyfikujące?
11. Co to jest Ekoland?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj ulotkę (informację) dla rolników, by zachęcić ich do przejścia na ekologiczne
metody gospodarowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje dotyczące opłacalności kosztów i dochodów w gospodarstwie
ekologicznym,
2) wykonać zestawienie zasad prowadzenia gospodarstwa ekologicznego
z konwencjonalnym,
3) określić regulacje prawne.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z Internetem,
- tekst z poradnika dla ucznia  część 4.1.1,
- regulacje prawne.
Ćwiczenie 2
Sklasyfikuj instytucje, organizacje i firmy:
- stanowiące prawo i kryteria rolnictwa ekologicznego,
- udzielające informacji i doradztwa,
- gromadzące i udostępniających informacje o istotnych decyzjach w sprawie zastosowania
rozwiązań technologicznych,
- kontrolne i certyfikacyjne,
- wspierające materialnie rolnictwo ekologiczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować tekst z części 4.1.1 poradnika dla ucznia,
2) skorzystać z zasobów sieci Internet,
3) wypisać, na dużym arkuszu szarego papieru, informacje w porządku zaproponowanym
powyżej, dobierając jednocześnie formę plakatowej graficznej prezentacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusze szarego papieru i pisaki.
Ćwiczenie 3
Porównaj szanse i zagrożenia rolnictwa ekologicznego w Polsce i Unii Europejskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje dotyczące szans i zagrożeń rolnictwa ekologicznego w Polsce,
2) przeanalizować informacje dotyczące szans i zagrożeń rolnictwa ekologicznego w UE,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
3) wykonać zestawienie szans a następnie zagrożeń,
4) sformułować wnioski,
5) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z Internetem,
- tekst z poradnika dla ucznia  część 4.1.1,
- arkusz papieru i flamastry.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać cele rolnictwa ekologicznego?
2) określić różnice w gospodarstwie ekologicznym i gospodarstwie
konwencjonalnym?
3) ocenić rozwój ekorolnictwa w UE i w Polsce w ciągu ostatnich lat?
4) wskazać powody rozwoju rolnictwa ekologicznego?
5) scharakteryzować zasady przestawiania gospodarstwa
konwencjonalnego na ekologiczne?
6) wskazać, określić i odszukać przepisy prawne regulujące zasady
rolnictwa ekologicznego?
7) wymienić jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym?
8) znalez
ć informacje na temat aktualnej listy jednostek certyfikujących
w rolnictwie ekologicznym?
9) wskazać z
ródło informacji na temat aktualnej listy jednostek
certyfikacyjnych w rolnictwie ekologicznym?
10) sklasyfikować instytucje, organizacje i firmy udzielające informacji
i doradztwa dla producentów ekologicznych?
11) określić instytucje zajmujące się dopuszczaniem do stosowania
w rolnictwie ekologicznym nawozów i środków?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Zasady uprawy roślin w gospodarstwie ekologicznym
4.2.1. Materiał nauczania
Uprawa roli
W rolnictwie ekologicznym szczególną wagę przywiązuje się do rodzaju gleby i uprawy
roli. Głównym celem uprawy roli jest jej spulchnianie mające zniwelować ugniecenia, których
nie da się uniknąć podczas jej użytkowania. Gleba jest nie tylko siedliskiem dla roślin
i magazynem składników pokarmowych, lecz miejscem różnorodnych biologicznych
procesów syntezy, przebudowy i rozpadu, które jako całość stwarzają warunki dla zdrowego
wzrostu roślin. Dlatego określono następujące wymagania w stosunku do podstawowej
uprawy roli:
- glebę należy spulchniać i wzruszać tylko w takim stopniu, jak to jest konieczne,
- zachować w miarę możliwości warstwy gleby w stanie nienaruszonym,
- organizmy żyjące w glebie, jak np. dżdżownice, chronić w możliwie największym
zakresie,
- nawozy organiczne i resztki pożniwne wprowadzać do gleby możliwie płytko
i wymieszać,
- zabiegi uprawowe wykonywać w warunkach optymalnej wilgotności gleby.
Podstawą, w takim sposobie gospodarowania, jest płytka, przedsiewna uprawa roli, która
umożliwia wysiew materiału siewnego (rysunek 3). Dlatego dużą uwagę zwraca się na teorię
powierzchniowego kompostowania i mulczowanie gleby (rysunek 4). Wykonujemy również
siew np. buraków pastewnych w mulcz. Do tego celu służy siewnik wyposażony w kroje
talerzowe, które przecinają resztki pożniwne, w zależności od sposobu przygotowania
mulczu.
Rys. 3. Siewnik wyposażony w kroje talerzowe [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 4. Buraki rosnące w mulczu [14]
Każdy rodzaj uprawy roli powinien być powiązany z dostarczaniem glebie wystarczającej
ilości substancji organicznej. Możliwość wnoszenia substancji organicznej w gospodarstwie
ekologicznym i intensywność procesów jej rozkładu w glebie pozwalają na zastosowanie
głębokości uprawy od 15 do 20 cm, a maksymalnie do 25 cm. Jednak podejmowane działania
powinny być uzależnione od warunków panujących na konkretnym polu.
Tabela 3. Specyfika mechanicznej uprawy roli w rolnictwie ekologicznym [3, s. 55]
Zasady: Uzasadnienie:
- nie zaburzać konfiguracji organizmów glebowych
- płytka orka, głębokie spulchnianie
przystosowanych do określonych warunków
(światło, ciepło, wilgotność),
- jw. oraz wysoka skuteczność spulchniania bez
- ograniczenie stosowania pługa na rzecz bron,
powodowania zmian w strukturze roli i jej
kultywatorów, głęboszy,
uwilgotnienia
- ograniczenie stosowania narzędzi aktywnych - niszczą naturalną strukturę roli, powodują jej
i wałów zaskorupienie, przesuszenie,
- agregatownie narzędzi - nie niszczą struktury, obniżyć koszty uprawy,
- w zespole uprawek pielęgnacyjnych przeciw - wysoka skuteczność odchwaszczania, brak
chwastom stosuje się brony: chwastownik i konieczności stosowania herbicydów.
Weedera, szczotki obrotowe oraz palniki do
wypalania chwastów
w międzyrzędziach.
Dobór odmian roślin uprawnych
Przy wyborze gatunków i odmian do produkcji w gospodarstwie ekologicznym należy
brać pod uwagę zdolność roślin do przystosowania się do miejscowych warunków.
W rolnictwie ekologicznym preferowane są odmiany genetycznie ustalone, o tzw. szerokiej
odporności na choroby i szkodniki, jak również konkurencyjne wobec chwastów formy
lokalne, które ukształtowały się w ciągu wielu lat uprawy w danym regionie. Odmiany
heterozyjne (F1) nie są zalecane, ale mogą w konkretnych przypadkach zostać dozwolone.
Materiał siewny i sadzeniowy
Ideą rolnictwa ekologicznego jest, by materiał siewny był reprodukowany regionalnie,
w gospodarstwach ekologicznych, ale akceptuje się produkty nasiennictwa ogólnokrajowego.
Akceptuje się przedsiewne traktowanie nasion preparatami biodynamicznymi i dojrzałym
kompostem oraz zabiegi fizyczne przyśpieszające kiełkowanie, jak moczenie nasion,
skaryfikowanie, a także w celach fitosanitarnych - moczenie w roztworze nadmanganianu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
potasu. Syntetyczne zaprawy nasienne są zakazane; dotyczy to także zaprawiania materiału
sadzeniowego. Stosowanie materiału siewnego, pochodzącego z roślin poddanych
modyfikacjom genetycznym, jak również roślin transgenicznych, jest niedozwolone.
Regulatory wzrostu i rozwoju
Dozwolone są naturalne substancje, jak: preparaty biodynamiczne, wyciągi kompostowe,
ekstrakty roślinne, itp. W rolnictwie ekologicznym niedozwolone jest stosowanie substancji
syntetycznych o charakterze hormonów roślinnych, jak: antywylegacze, substancje
stymulujące rozkrzewianie, stymulujące zapłodnienie i inicjujące partenokarpiczne
zawiązywanie owoców, przyśpieszające lub opóz
niające dojrzewanie, hamujące kiełkowanie
bulw i cebul, pobudzające, ukorzenianie sadzonek i inne. W ekologicznej produkcji żywności
niedopuszczalne są techniki radiacyjne (napromienianie roślin i produktów roślinnych).
Nawozy i nawożenie
Gleba jest siedliskiem licznych przemian - rozkładu i syntezy substancji - za co
odpowiedzialne są mikroorganizmy glebowe. Dlatego w rolnictwie ekologicznym nawozi się
glebę, dostarczając  pokarm organizmom glebowym, a nie bezpośrednio roślinie uprawnej.
Celem nawożenia jest:
- dostarczenie substratu organizmom glebowym,
- stworzenie optymalnych warunków rozwoju roślin.
Podstawowe nawozy powinny być wytwarzane w gospodarstwie. Zezwala się na zakup
dozwolonych w rolnictwie ekologicznym dodatków mineralnych oraz nawozów organicznych.
Zakup nawozów organicznych z gospodarstw konwencjonalnych - pod warunkiem, że nie
zawierają w nadmiarze niepożądanych substancji - jest dopuszczalny do 30% masy
nawozowej, jaka mogłaby być wytworzona w gospodarstwie przy maksymalnie dozwolonej
obsadzie zwierząt. Ograniczenie ilościowe nie dotyczy specjalistycznych gospodarstw
ogrodniczych. Każdy zakup nawozów musi być odnotowany w księdze gospodarstwa wraz
z podaniem z
ródła zakupu. Nawozy dokupowane w gospodarstwach konwencjonalnych
powinny zostać przekompostowane w gospodarstwie ekologicznym. Podstawowymi
nawozami w gospodarstwie ekologicznym są (tabela 4):
- komposty,
- obornik,
- gnojówka i woda gnojowa,
- nawozy zielone.
W rejonach górskich dopuszcza się stosowanie gnojowicy, pod kontrolą doradcy.
Naturalne nawozy mineralne (tabela 3) pełnią w gospodarstwach ekologicznych rolę
uzupełniającą w stosunku do nawozów organicznych. Różnią się one od nawozów
syntetycznych:
- wieloskładnikowością,
- zbilansowanym składem pierwiastkowym,
- powolnym działaniem,
- brakiem negatywnego oddziaływania na glebę i rośliny uprawne (z pewnymi wyjątkami:
kainit, saletry).
Mogą być stosowane pod warunkiem, że nie wykazują skażeń. Na ogół wykorzystuje się
je jako dodatki do kompostu. Dozwolone nawozy fosforowe i potasowe mogą być
zastosowane - w uzgodnieniu z doradcą - jeśli w glebie występuje stały niedobór tych
składników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Tabela 4. Produkty stosowane w nawożeniu i utrzymaniu gleby [1, załącznik s. XXIV]
Środki Opis, uwagi dotyczące składu, warunki stosowania
Materiał organiczny wytwarzany
w gospodarstwie
Ograniczenie, o ile nie z własnego lub innego
Obornik, gnojowica, gnojówka
gospodarstwa ekologicznego*
Resztki roślinne i nawozy zielone wytworzone na
miejscu lub nabyte w innych gospodarstwach
ekologicznych
Słoma i inne rodzaje ściółek wytworzone na miejscu
lub nabyte w innych gospodarstwach ekologicznych
Inne rodzaje materii organicznej
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń i braku
Komposty z odpadów organicznych, pochodzących równowagi składników pokarmowych*
spoza gospodarstwa
Słoma pochodząca spoza gospodarstwa,
o ile nie traktowana związkami amonowymi,
retardantami ani innymi substancjami chemicznymi
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń*
Trociny, pył drzewny i kora, o ile nie pochodzą
z drewna traktowanego chemicznie
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń;
Glony i produkty pochodne; bez konserwantów
naruszanie zasobów naturalnych*
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń;
Ryby i produkty pochodne; bez konserwantów
naruszanie zasobów naturalnych*
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń
i braku równowagi składników pokarmowych;
Guano
naruszanie zasobów naturalnych*
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń*
Produkty uboczne przemysłu spożywczego
i włókienniczego; bez dodatków syntetycznych
Ograniczenie - naruszanie zasobów naturalnych*
Torf - bez dodatków syntetycznych
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń*
Mączka z krwi, mączka mięsna, mączka
z kości, mączka z pierza - pochodzące spoza
gospodarstwa; bez konserwantów
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń
Fekalia
i braku równowagi składników pokarmowych*
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń
Osady ściekowe i komposty miejskie
i braku równowagi składników pokarmowych*
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Nawozy mineralne
Wapienie
Skały magnezowe
Ograniczenie  naruszanie zasobów naturalnych
i ryzyko zanieczyszczenia metalami ciężkimi;
Mączki skalne
niedozwolone, jeśli wykazują wysoką zawartość
azotu, np. saletra chilijska*.
Ograniczenie - naruszanie zasobów naturalnych
Naturalne fosforyty, minerały potasowe
i ryzyko zanieczyszczenia metalami ciężkimi*
o niskiej zawartości chlorków, wapniowe
i magnezowe dodatki mineralne
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń*
Popiół drzewny z drewna nie traktowanego
chemicznie
Ograniczenie - naruszanie zasobów naturalnych
i ryzyko zanieczyszczenia metalami ciężkimi*
Tomasyna
Ograniczenie - naruszanie zasobów*
Zwapniałe glony morskie
Ograniczenie - możliwość zanieczyszczeń*
Mikroelementy
*
Ograniczenie stosowania oznacza, że zastosowanie określonego środka wymaga uprzedniej zgody jednostki
certyfikującej oraz że w każdym przypadku użycia muszą być określone konkretne (ilości, roślina uprawna)
warunki stosowania.
Zgodnie z Zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej i ochrony środowiska
w gospodarstwie można stosować nawozy naturalne oraz inne nawozy, które zostały
dopuszczone do obrotu i stosowania. Roczna dawka nawozu naturalnego nie może zawierać
więcej niż 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Oznacza to, że
zalecana ze względów środowiskowych obsada zwierząt powinna wynosić nie więcej niż
2 duże jednostki przeliczeniowe (DJP, krowa o wadze 500 kg = 1DJP) na 1 ha użytków
rolnych.
Dodatkowo rolnik powinien stosować się do wszystkich wymogów i zakazów
związanych z odpowiednim stosowaniem nawozów na polu, np. nawozy naturalne
i organiczne stosować tylko w okresie od 1 marca do 30 listopada (z wyjątkiem nawozów
stosowanych na uprawy pod osłonami) oraz przykryć lub wymieszać je z glebą za pomocą
narzędzi uprawowych nie póz
niej niż następnego dnia po ich zastosowaniu.
Nawozy naturalne nie mogą być stosowane w sąsiedztwie strefy ochronnej z
ródeł wody,
ujęć wody, brzegu wód powierzchniowych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach
powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Zakaz stosowania
obowiązuje na odległości 20 m od tych obiektów. Zabrania się stosowania nawozów:
 naturalnych w postaci płynnej na glebach bez okrywy roślinnej położonych na stokach
o nachyleniu większym niż 10%,
- naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spożycia,
- naturalnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do 30 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ochrona roślin
Ochrona roślin w gospodarstwie ekologicznym nie opiera się na zamianie środków
chemicznych na biologiczne. Jej celem jest podwyższanie zdrowotności roślin, a nie
zwalczanie chorób. W całym biologicznym układzie gospodarstwa musi panować harmonia,
ponieważ zdrowotność roślin zależy od wielu czynników:
- uprawa gleby,
- płodozmian,
- dobór gatunków,
- dobór odmian,
- różnorodność gatunkowa,
- zrównoważone nawożenie,
- zabiegi bezpośrednie,
- pobudzanie organizmów pożytecznych.
Bezpośrednie zabiegi interwencyjne podejmowane są tylko wówczas, gdy nasilenie
występowania patogenów i szkodników zagraża spadkiem plonu.
Ograniczanie zachwaszczenia
Ograniczanie zachwaszczenia w ekologicznej produkcji roślinnej realizowane jest
poprzez działania zapobiegawcze oraz przez bezpośrednie zwalczanie.
Działania zapobiegawcze:
- właściwy płodozmian (dobór i następstwo roślin uprawnych),
- kompostowanie materiałów organicznych,
- odpowiedni dobór odmian roślin uprawnych,
- uprawa międzyplonów (ozimych, ścierniskowych) i śródplonów (wsiewek,
- czyszczenie materiału siewnego,
- przedsiewna uprawa roli,
- ściółkowanie i mulczowanie.
W rolnictwie ekologicznym nie dąży się do całkowitego wyeliminowania chwastów z pól
uprawnych. Celem zabiegów ograniczających liczebność chwastów jest zachowanie
niezbędnej kontroli nad ich występowaniem. Chwasty powinny pobudzać, a nie hamować
plonowanie roślin uprawnych. Występowanie chwastów nie może jednak utrudniać
wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i zbiorów. Z tego względu zamiast zwalczania
chwastów mówimy o ograniczaniu zachwaszczenia lub występowania roślin towarzyszących.
Bezpośrednie metody ograniczania zachwaszczenia:
- metody mechaniczne,
- metody termiczne.
Należy pamiętać, że zabiegiem niedozwolonym jest stosowanie herbicydów (także
na miedzach, brzegach pól, w rowach, przy drogach i pasach zadrzewień śródpolnych).
Ograniczanie populacji szkodników
Również populację szkodników należy ograniczyć przez odpowiednie działania
zapobiegawcze. Najważniejszym z nich jest stworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju
owadów pożytecznych. Owady pożyteczne porażają wszystkie stadia rozwojowe szkodników:
jaja, larwy i osobniki dorosłe. Populacje organizmów pożytecznych, podobnie jak populacje
szkodników, ulegają w agrosystemach różnorodnym zmianom. Przez kształtowanie
krajobrazu (zwiększenie oferty pokarmowej i możliwość schronienia) możemy wpłynąć
na rozwój ich populacji. Metody służące zwiększaniu bogactwa gatunków w krajobrazie,
np.: stosowanie urozmaiconych płodozmianów, zakładanie pasów roślin kwitnących i pasów
brzeżnych, żywopłotów, zadrzewień śródpolnych lub tworzenie wilgotnych biotopów, bądz

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
ekstensywne zagospodarowywanie fragmentów pól - wchodzą w skład zapobiegawczej
ochrony roślin. W ten sposób powstają miejsca życia i baza pokarmowa dla organizmów
pożytecznych. Dzięki temu możliwe jest stworzenie stabilnej równowagi w agrosystemach.
W przypadku niewystarczającej ochrony plantacji przez owady pożyteczne dopuszcza się
stosowanie następujących preparatów:
- preparatów wirusowych, bakteryjnych (np. na bazie Bacillus thuringiensis) i grzybowych,
- substancji feromonowych pod warunkiem, że nie są nimi traktowane bezpośrednio
rośliny uprawne,
- sterylizacja samców szkodliwych owadów,
- preparatów roślinnych, np.  gnojówki z pokrzywy (Urtica dioica), wywaru ze skrzypu
(Equisetum arvense), bylicy bożego drzewka (Artemisia sp.), wrotyczu (Tanacetum
parthenium), miodli indyjskiej (Azadirachta indica), gorzkli (Quasia amara), złocienia
dalmatyńskiego (Pyrethrum cinerariaefolium); ten ostatni, jeśli możliwe, z naturalnymi
substancjami zwiększającymi skuteczność,
- emulsji na bazie oleju parafinowego oraz na bazie tłuszczów roślinnych i zwierzęcych,
- szarego mydła,
- ziemi okrzemkowej,
- sproszkowanych skał,
- mleka.
W uzasadnionych przypadkach zezwala się również na zastosowanie wyciągu z tytoniu
(Nicotiana tabacum) oraz z derysa trującego (Derris elliptica). Aldehyd metylowy dozwolony
jest jedynie do pułapek chwytnych.
Ograniczanie chorób roślin
Środki służące do ochrony, pielęgnacji i wzmacniania roślin są najczęściej preparatami
roślinnymi lub mineralnymi. Można je sporządzać samodzielnie lub kupić w postaci
preparatów handlowych, zawierających jedną lub kilka substancji czynnych. Aby uzyskać
zamierzony efekt stosując środki zapobiegawcze, należy zabieg powtórzyć kilkakrotnie.
Dozwolone jest stosowanie:
- preparatów pochodzenia roślinnego, np. skrzypu, cebuli, czosnku, chrzanu, i innych,
- preparatów miedziowych (na bazie CuSO4, w stężeniu do 0,05%) mogą być stosowane
wyjątkowo, ze względu na niebezpieczeństwo gromadzenia się miedzi w glebie,
- preparaty siarkowe mogą być stosowane z zachowaniem zasad bezpieczeństwa tak, by nie
szkodzić owadom pożytecznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest bioróżnorodność i jakie ma cele?
2. Jakich zasad uprawy roli należy przestrzegać w gospodarstwach ekologicznych?
3. Które z nawozów można stosować w gospodarstwie ekologicznym i w jaki sposób?
4. Jakie preparaty mogą być stosowane w ograniczaniu populacji szkodników oraz
występowaniu chorób i chwastów?
5. Który z preparatów zastosowałbyś do walki z chorobami, szkodnikami i chwastami?
6. Czym powinien charakteryzować się materiał siewny i sadzeniakowy w ekorolnictwie?
5. Jakie zadanie mają owady pożyteczne?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jakie działania zapobiegawcze należy podjąć, aby ograniczyć lub wyeliminować
występowanie chwastów, chorób i szkodników w gospodarstwie ekologicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje dotyczące zapobiegania występowaniu chwastów, chorób
i szkodników,
2) wykonać zestawienie w formie tabeli podanej poniżej,
3) zinterpretować tabelę.
Działania Chwasty Choroby Szkodniki
zapobiegawcze
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z Internetem,
- tekst z poradnika dla ucznia  część 4.2.1,
- arkusz papieru i flamastry.
Ćwiczenie 2
Gospodarstwo ekologiczne posiada 50 ha użytków rolnych i 20 dużych jednostek
przeliczeniowych bydła. Oblicz, na ile hektarów wystarczy wyprodukowanego obornika
w ciągu roku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zasady dobrej praktyki rolniczej,
2) obliczyć ilość wyprodukowanego obornika przez 20 DJP,
3) obliczyć, jaka powierzchnia zostanie nawieziona obornikiem,
4) określić zasady stosowania nawozów naturalnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z Internetem,
- kodeks dobrej praktyki rolniczej,
- arkusz papieru i flamastry.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj nawożenie wapnem gleb lekkich o pH 4,8 i powierzchni 5 ha oraz gleb
ciężkich o pH 6,2 i powierzchni 7 ha. Dobierz odpowiednią dawkę i formę nawozu oraz
termin jego zastosowania. Oblicz koszt całkowity zastosowanego nawozu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sklasyfikować gleby ze względu na odczyn,
2) przeanalizować tabelę przedziałów określających potrzeby wapniowania,
3) dobrać preparaty, które można zastosować,
4) obliczyć ilość masy towarowej, jaką należy zastosować na 1 ha,
5) przeliczyć tę ilość na 5 ha i 7 ha,
6) dobrać odpowiednią formę nawozu do kategorii agronomicznej gleby,
7) określić termin stosowania,
8) obliczyć koszt całkowity nawożenia wapnem,
9) określić zasady bhp, ochrony środowiska i ppoż.,
10) zanotować spostrzeżenia w formie tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabela przedziałów określających potrzeby wapniowania,
- kalkulator,
- cennik nawozów mineralnych,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać ogólne zasady doboru roślin dla gospodarstwa
ekologicznego?
2) scharakteryzować ogólne czynniki zapobiegawcze stosowane w
ekosystemach?
3) przygotować materiał siewny do siewu i wykonać siew?
4) obliczyć normę wysiewu dla danego gatunku rośliny?
5) scharakteryzować grupy nawozów stosowanych w gospodarstwach
ekologicznych i wymienić kilka przykładów z każdej z nich?
6) sformułować zasady stosowania naturalnych nawozów mineralnych?
7) wymienić czynniki od których zależy zdrowotność roślin?
8) określić, w jaki sposób ograniczamy zachwaszczenie oraz
występowanie chorób i szkodników w uprawach ekologicznych?
9) zaplanować i wykonać zabiegi ochrony roślin?
10) dostosować się do zasad Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Planowanie ekologicznej produkcji roślinnej
w gospodarstwie ekologicznym
4.3.3. Materiał nauczania
W gospodarstwie ekologicznym prowadzi się jednocześnie produkcję roślinną
i zwierzęcą. Obsada zwierząt powinna wynosić 0,5-1,5 DJP na 1 ha przeliczeniowy.
Kryterium to nie dotyczy gospodarstw ogrodniczych, wyjątkowo - rolniczych, pod
warunkiem przeznaczenia odpowiedniej powierzchni na uprawę roślin w celach nawozowych.
Podstawowe nawozy i pasze powinny być wytwarzane w gospodarstwie. Gospodarstwo
ekologiczne powinno odznaczać się ładem organizacyjnym i porządkiem. Środowisko
i lokalizacja gospodarstwa:
1) gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od emitorów pyłów, od
zwałowisk odpadów metalonośnych i od dużych ferm zwierzęcych produkujących
gnojowicę, aby można było wykluczyć możliwości stałego wpływu zanieczyszczeń.
2) z uwagi na niebezpieczeństwo skażeń, gospodarstwo nie może być położone w strefie
ochronnej zakładu przemysłowego.
3) odległość gospodarstwa od drogi o dużym natężeniu ruchu (ponad 500 pojazdów
na godzinę) powinna wynosić co najmniej 100m: obiekty gospodarstwa zaleca
się odgrodzić od strony drogi gęstym żywopłotem.
4) gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od cieków z wodą pozaklasową
wylewającą wiosną, aby wykluczyć jej wpływ. Jakość wody gruntowej, studziennej
i z wodociągu, tak pod względem składu chemicznego jak i wskaz
ników
mikrobiologicznych, powinna odpowiadać normom krajowym.
Zawartość metali ciężkich w glebie nie może przekroczyć podanych niżej wartości
progowych:
Tabela 5. Dopuszczalna zawartość metali ciężkich w mg/kg powietrznie suchej gleby [9]
Pb Cd Ni Cr Hg Cu Zn
100 2 50 100 1,5 100 200
Przestawianie gospodarstwa
Proces przestawiania gospodarstwa konwencjonalnego na gospodarowanie metodami
ekologicznymi odbywa się przy pomocy i pod nadzorem firm certyfikujących. Czas takiego
przestawiania wynosi 2 lata  jest to czas potrzebny, by gleba się oczyściła z chemicznych
środków ochrony roślin. Jest to trudny okres dla rolnika  stosuje już on bowiem metody
ekologiczne, obniża mu się na ogół wydajność gospodarstwa, a wyprodukowana żywność nie
posiada jeszcze certyfikatu  nie może więc uzyskać za nią wyższych cen. Częściową
rekompensatą są dotacje do kosztów kontroli wypłacane przez stacje chemiczno-rolnicze oraz
nieco wyższe dopłaty uzyskiwane w tym czasie z płatności rolnośrodowiskowych.
Przestawianie oznacza zmianę dotychczasowych metod gospodarowania na metody
ekologiczne. Rozpoczyna się w momencie zaakceptowania programu przestawiania przez
Stowarzyszenie Ekoland i łączy się z prowadzeniem księgi gospodarstwa.
1. W okresie przestawiania rolnik powinien założyć pryzmy kompostowe i co najmniej raz
nawiez
ć wszystkie pola nawozami organicznymi z gospodarstwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
2. Okres przestawiania wynosi zasadniczo dwa lata. Jeżeli dotychczasowy sposób
gospodarowania był bliski metodom ekologicznym, Stowarzyszenie Ekoland może
skrócić okres przestawiania do 12 miesięcy. Nowo włączone części gospodarstwa
podlegają pełnemu trybowi przestawiania.
3. Program przestawiania musi obejmować: zasady gospodarki nawozowej, zaprojektowanie
właściwych płodozmianów, dostosowanie sposobu użytkowania ziemi do wymogów
gospodarowania ekologicznego (odpowiednie zagospodarowanie stoków, pól
przylegających do cieków i zbiorników wodnych, wprowadzenie zadrzewień śródpolnych
itd.).
Rolnik podejmujący przestawianie gospodarstwa na metody ekologiczne musi opracować plan
przestawiania. Plan ten musi obejmować wszystkie pola gospodarstwa i być poddany
corocznej inspekcji, a w miarę potrzeby - aktualizowany. Plan przestawiania powinien
obejmować:
- historię poszczególnych pól (rodzaj uprawianych roślin, rodzaj nawożenia, ochronę
roślin), kronikę chowu zwierząt,
- opis sytuacji gospodarstwa, z uwzględnieniem ewentualnych odstępstw od kryteriów,
- plan przestawiania - etapowy lub jednorazowy,
- wyszczególnienie zmian, które muszą zostać dokonane w okresie przestawiania (dotyczy
gospodarki nawozowej, płodozmianu, gospodarki paszowej, ochrony roślin, warunków
środowiskowych), z podaniem terminów realizacji.
Procedura przestawiania gospodarstwa
Pierwszy krok  przygotowanie:
- zgromadz
wystarczającą ilość informacji oraz literatury, określ właściwości środowiska
przyrodniczego Twojego gospodarstwa,
- wez
udział w kursie podstawowym rolnictwa ekologicznego,
- zwiedz
jedno lub kilka gospodarstw prowadzonych metodami ekologicznymi,
- sprawdz
, czy Twoje gospodarstwo spełnia kryteria rolnictwa ekologicznego oraz
podejmij decyzję o przestawianiu.
Drugi krok  analiza: dokonaj wszechstronnej analizy Twojego gospodarstwa, porównaj
istniejący stan z wymaganiami kryteriów rolnictwa ekologicznego, dokonaj koniecznych
zmian w dotychczasowym gospodarowaniu dotyczących:
- gleby,
- ukształtowania pól i wielkości rozłogu,
- urządzenia siedliska i przestrzeni wokół gospodarstwa,
- doboru roślin i wypracowania docelowego płodozmianu,
- parku maszynowego i narzędzi,
- warunków żywienia i bytowania zwierząt,
- kierunku produkcji i działań marketingowych.
Trzeci krok  przestawianie: zdecyduj, czy chcesz swoje gospodarstwo przestawić na raz czy
etapami oraz podejmij współpracę z innymi rolnikami ekologicznymi.
Płodozmian
Płodozmian, czyli dobór i następstwo roślin zaplanowane z góry na wiele lat dla
określonego obszaru gospodarstwa, ma podstawowe znaczenie w rolnictwie ekologicznym
Właściwie zaplanowany i konsekwentnie realizowany płodozmian stanowi podstawę
do zachowania i podnoszenia żyzności gleby; gwarantuje uzyskiwanie zadowalających
plonów z perspektywy wielu lat. Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym ma do
spełnienia następujące funkcje:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
- utrzymanie optymalnej zawartości próchnicy oraz żyzności gleby;
- zapobieganie nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników;
- niedopuszczenie do niekontrolowanego rozwoju chwastów.
Zasady układania płodozmianów:
- udział motylkowatych w płodozmianie powinien stanowić minimum 25%, lepiej 33%,
- motylkowate pastewne (lub zielony ugór) powinny być uprawiane co najmniej przez rok,
- jak najczęściej należy włączać międzyplony, w tym wsiewki motylkowatych,
- płodozmian powinien uwzględniać rośliny okopowe (pozwalają ograniczyć
zachwaszczenie),
- rośliny o długim okresie początkowego rozwoju powinny następować po uprawach
ograniczających rozwój chwastów,
- należy stosować przemienną uprawę zbóż ozimych i jarych,
- płodozmian powinien uwzględniać tolerancję roślin na uprawę po sobie.
Wzajemne sąsiedztwo roślin
Odpowiedni dobór roślin sąsiadujących jest metodą zapobiegawczą stosowaną
w gospodarstwach ekologicznych. Mamy tutaj do czynienia ze zjawiskiem allelopati - jest to
szkodliwe lub korzystne wzajemne oddziaływanie o charakterze biochemicznym pomiędzy
roślinami wyższymi i mikroorganizmami. Polega na wydzielaniu z roślin do środowiska
substancji chemicznych (zwanych allelozwiązkami) różnymi drogami. Allelozwiązki
wykorzystuje się w ochronie roślin przeciw owadom, szkodnikom i nicieniom, a także
w walce z chorobami roślin i chwastami.
Allelozwiazki mogą być stosowane jako herbicydy, np. toksyczne właściwości saponin
występujących w lucernie siewnej, mogą być wykorzystane w ochronie chmielu przed
niektórymi patogenami i szkodnikami. W uprawie chmielu może również zostać
wykorzystany fitosanitarny wpływ żyta. Wykazano niszczące działanie pelargonii i bodziszka
na stonkę ziemniaczaną. Potwierdzone zostały także herbicydowe właściwości gryki, które
związane są z występowaniem w jej zielonej masie glikozydu  rutyny. Zjawisko allelopatii
pozwoliło także pełniej zrozumieć wypieranie rośliny uprawnej przez chwasty. Okazuje się,
że żyto z niewielką ilością chabra bławatka daje wyższe plony, niż rosnące bez niego.
Podobnie też w łanie pszenicy najczęściej widzimy maki, w rzepaku zaś rumianki. Przykłady
te wskazują, że jednym ze sposobów wykorzystania aktywności allelopatycznej roślin
uprawnych do zwalczania uciążliwych chwastów może być właściwe zmianowanie upraw.
Każda bowiem roślina uprawna odznacza się swoistym zestawem gatunków chwastów.
Wprowadzenie na dane pole innej rośliny uprawnej może zahamować kiełkowanie i wzrost
masowo występujących chwastów. Allelopatia stoi dopiero u progu swoich możliwości
i osiągnięć, a jej rozwój prawdopodobnie doprowadzi do rozwiązania wielu zagadnień
ważnych dla teorii i praktyki rolniczej.
Uprawa współrzędna (rys. 5)  polega na jednoczesnej uprawie na tym samym polu dwu lub
kilku gatunków roślin z uwzględnieniem ich wymagań pokarmowych, przyrodniczych czy
agrotechnicznych. Śródplon charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i wcześnie jest
zbierany  przed zacienieniem go przez plon główny. Plon główny natomiast cechuje się
powolnym tempem wzrostu we wczesnych fazach rozwoju lub jest uprawiany w szerokiej
rozstawie rzędów. Uprawa współrzędna z roślinami, które nie są żywicielami szkodników czy
 w przypadku ich wystąpienia  uprawa roślin wrogich, pozwala zmniejszyć liczebność
agrofagów sposobem całkowicie bezpiecznym dla środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
s
Rys. 5. Uprawa współrzędna [15]
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie normy obsady zwierząt należy zachować w gospodarstwie ekologicznym?
2. Jaka jest dopuszczalna zawartość metali ciężkich w glebie?
3. Jak długo trwa przestawianie gospodarstwa?
4. Jakie są zasady układania płodozmianu?
5. Co to jest allelopatia i jakie ma znaczenie?
6. Na czym polega uprawa współrzędna?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oceń uwarunkowania rolnictwa ekologicznego jako systemu gospodarowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować kryteria rolnictwa ekologicznego w odniesieniu do warunków
przyrodniczych:
- stan środowiska naturalnego,
- wymagania dla ekosystemu,
- warunki klimatyczne.
2) przeanalizować kryteria rolnictwa ekologicznego dotyczące okresów przestawiania,
3) wskazać przynajmniej 4 przykłady korzystnych możliwości, jakie stwarza prowadzenie
ekologicznej produkcji roślinnej i tyle samo zagrożeń,
4) sprawdzić, którą listę będzie Ci łatwiej rozszerzać i będziesz to robił chętniej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- kryteria rolnictwa ekologicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Ćwiczenie 2
Ułóż pełen płodozmian dla gospodarstwa ekologicznego, które posiada krowy mleczne,
stosując się do wszystkich wytycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zasady układania płodozmianów,
2) dostosować płodozmian do potrzeb gospodarstwa,
3) dostosować płodozmian do warunków klimatyczno-glebowych,
4) uwzględnić sąsiedztwo roślin.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- zasady układania płodozmianów,
- opis warunków klimatyczno-glebowych gospodarstwa.
Ćwiczenie 3
W formie tabelarycznej przedstaw argumenty za i przeciw przestawianiu gospodarstw
konwencjonalnych na ekologiczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować informacje dotyczące rolnictwa ekologicznego,
2) przeanalizować wszystkie argumenty przemawiające na korzyść,
3) przeanalizować wszystkie argumenty przemawiające na niekorzyść,
4) zanotować spostrzeżenia w formie tabeli,
5) podjąć decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- informacje dotyczące rolnictwa ekologicznego,
- komputer z Internetem,
- materiał nauczania z poradnika dla ucznia  część 4.3.1.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) ocenić gospodarstwo w kontekście zachowania zasad równowagi
paszowo nawozowej?
2) określić zasady przestawiania gospodarstwa konwencjonalnego na
gospodarstwo ekologiczne?
3) scharakteryzować środowiskowe czynniki lokalizacji gospodarstwa
ekologicznego?
4) wymienić kilka pozytywnych przykładów wzajemnego sąsiedztwa
roślin?
5) przeanalizować wpływ poszczególnych roślin na patogeny
chorobotwórcze i szkodniki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Technologia uprawy zbóż i ziemniaków w gospodarstwie
ekologicznym
4.4.1. Materiał nauczania
Technologia uprawy zbóż
Największą powierzchnię upraw w gospodarstwach ekologicznych wśród roślin
towarowych zajmują zboża. Do najbardziej popularnych gatunków zalicza się zboża
chlebowe: pszenicę i żyto. Coraz częściej uprawia się jęczmień i owies, który uważany jest za
zboże o działaniu sanitarnym, nie przenosi łamliwości ani zgorzeli podstawy z
dz
bła.
W większości gospodarstw ekologicznych udział zbóż w strukturze zasiewów nie przekracza
50%. Zapewnia to dobrą zdrowotność zbóż i ułatwia ograniczanie zachwaszczenia.
W gospodarstwach ekologicznych należy używać kwalifikowanego materiału siewnego
zrejonizowanych odmian zbóż z uprawy ekologicznej. Poza kontrolami przewidzianymi dla
konwencjonalnego materiału kwalifikowanego, wskazane jest badanie porażenia ziarna
czynnikami chorobotwórczymi przenoszonymi przez nasiona. W przypadku braku nasion
kwalifikowanych, o jakości ekologicznej dopuszcza się użycie nie zaprawianego ziarna
kwalifikowanego z upraw konwencjonalnych lub z własnego gospodarstwa.
Ilość wysiewu nasion zbóż zależy od regionu kraju. Nie ma różnic w ilości wysiewu zbóż
w porównaniu upraw ekologicznych z konwencjonalnymi. Przy póz
nym terminie siewu
pszenicy ozimej i żyta ozimego należy zwiększyć normę wysiewu.
W rolnictwie ekologicznym terminy siewu zbóż ozimych często różnią się od terminów
zalecanych w uprawie konwencjonalnej, zaleca się raczej póz
niejsze terminy siewu,
ponieważ:
- przy póz
nym terminie siewu, na wszystkich stanowiskach, zmniejsza się zachwaszczenie,
zwłaszcza gatunkami jednoliściennymi (miotła zbożowa i wyczynie polny),
- póz
ny siew (w paz
dzierniku) zapobiega silnej niepożądanej mineralizacji azotu jesienią
na glebach lekkich, nadających się do uprawy póz
ną jesienią, na których przed siewem
zboża ozimego przyorano nawóz zielony. Na wszystkich glebach gliniastych i ilastych
termin siewu trzeba dobrać w taki sposób, żeby wilgotność gleby nie utrudniała
przejazdów maszyn. Zbyt wilgotna gleba w okresie siewu może być przyczyną znacznego
obniżenia plonowania.
Zboża jare muszą być wysiewane w ogólnie przyjętych terminach.
W ekologicznej uprawie zbóż ważnym zabiegiem jest ograniczenie zachwaszczenia.
Najważniejszym narzędziem do wykonania tego zabiegu jest brona sprężynowa. Bronę można
stosować przedwschodowo do fazy szpilkowania zbóż lub po osiągnięciu fazy 3 liścia.
W fazie 1 3 liścia rośliny zbóż są bardzo wrażliwe na zasypywanie. Bronowanie, oprócz
ograniczania zachwaszczenia, umożliwia równocześnie powierzchniowe spulchnianie
i przewietrzanie gleby.
Rys. 6. Brona sprężynowa [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Na glebach ciężkich, ze skłonnością do zaskorupiania, oprócz brony sprężynowej, stosuje się
dodatkowo pielnik zbożowy. Bronowanie broną sprężynową przed wschodami ma większe
znaczenie w uprawie zbóż jarych niż ozimych.
Ze względu na ograniczoną ilość nawozów gospodarskich, podstawowe potrzeby
nawozowe uwzględnia się przy konstruowaniu płodozmianu, ważną rolę spełnia tu przedplon.
Dlatego duże znaczenie ma uprawa roślin motylkowatych w plonie głównym lub jako
międzyplony, gdyż rośliny te są z
ródłem azotu dla uprawy następczej.
Stosowanie gnojówki w okresie krzewienia (10 20 m3/ha) zwiększa zawartość białka
ogólnego w ziarnie, nawet jeśli nie zawsze nastąpi wzrost plonu. Natomiast stosowanie
obornika ma działanie plonotwórcze przede wszystkim w uprawie zbóż jarych. Dobrze
rozłożony obornik powinien być stosowany w miarę możliwości na wiosnę, pod pług.
Wymagania zbóż uprawianych w gospodarstwie ekologicznym przedstawia tabela 6.
Tabela 6. Tablica krzyżowa wymagań dla zbóż uprawnych w gospodarstwie ekologicznym
[opracowanie własne]
Pszenica Żyto Owies Jęczmień
mieszanka koniczyny
zboża z wsiewką,
z trawami, motylkowate
rośliny pastewne międzyplony po zboża, międzyplony
grubonasienne, okopowe,
zbożach, użytki zielone
ugór zielony
120 160 kg/ha
mniejsza gęstość siewu 140 180 kg/ha, wczesny
180 320 kg/ha 130 150 kg/ha
poprawia dorodność siew (koniec III/pocz.IV)
ziarna
przed wschodami staranne przygotowanie
zachwaszczenie
ostrożne bronowanie broną pola do siewu, wałowanie
ograniczamy
bronowanie o zębach po wysiewie, bronowanie
odpowiednim
broną sprężynujących, broną o zębach
przedplonem, terminem
sprężynową od ostrożne bronowanie sprężynujących przed
siewu, stosując bronę
fazy 4 liścia chwastownikiem od wschodami oraz w fazie
sprężynową i pielnik
fazy 4 liścia 4 liścia.
obornik/
przedplon, obornik, kompost obornik/kompost
po złym przedplonie
kompost, gnojówka, jesienią, jesienią, gnojowica lub
 gnojówka
gnojowica gnojówka gnojówka wiosną
wiosną
Zakaz stosowania w produkcji ekologicznej syntetycznych środków ochrony roślin
zwiększa ryzyko porażenia roślin przez choroby i rozwój szkodników. Dlatego najważniejsze
w ochronie roślin jest zapobieganie ich występowaniu przez odpowiednie zabiegi
agrotechniczne (tabela 7).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Przedplon
Norma
wysiewu
Nawo
ż
enie
Piel
ę
gnacja
Tabela 7. Tabela ważniejszych chorób, szkodników zbóż i ich zwalczania [opracowanie własne]
Choroba Sposób zapobiegania
Staranne przyorywanie resztek pożniwnych z porażonych pól, ograniczanie
Wirus żółtej karłowatości
występowania mszyc przez pobudzanie rozwoju organizmów pożytecznych.
Nie wysiewać zbyt wcześnie i zbyt głęboko. Ważne jest dokładne przyoranie
resztek pożniwnych. W rejonach sprzyjających występowaniu choroby
Fuzaryjna zgorzel siewek
zrezygnować ze zbóż jako przedplonów. Czyszczenie materiału siewnego
pleśń śniegowa zbóż
z drobnych ziaren pozwala zmniejszyć porażenie przenoszonych przez
nasiona.
Wskazana staranna uprawa i dobre przewietrzanie gleby oraz nawożenie
A
amliwość i zgorzel organiczne. Występowanie grzybów powodujących choroby podsuszkowe
podstawy z
dz
bła ograniczają aktywne organizmy glebowe. Zmniejszyć udział zbóż w
płodozmianie.
Uprawa odmian całkowicie lub częściowo odpornych. Zbóż ozimych nie
należy wysiewać zbyt wcześnie, a zbóż jarych zbyt póz
no. Zwalczanie:
Rdze zbożowe
ewentualne opryskiwanie szkłem wodnym
(10 l/ha).
Silne i dobrze rozwinięte rośliny są mniej podatne na porażenie. Infekcję
pierwotną można ograniczyć przez dokładne przyoranie resztek pożniwnych
Septorioza plew pszenicy i zachowanie długiej przerwy w uprawie pszenicy na tym samym polu.
Przenoszeniu infekcji przez nasiona zapobiega używanie dorodnego materiału
siewnego.
Mączniak prawdziwy zbóż
Uprawa mniej podatnych odmian i ograniczanie nawożenia
i traw
Duża przerwa w uprawie zbóż w płodozmianie i dbałość o staranny rozkład
słomy. Używanie dorodnego materiału siewnego. Uprawiać odmiany
niewrażliwe.
Fuzarioza kłosów
Zwalczanie: Partie zboża porażone przez fuzariozę kłosów należy bardzo
starannie suszyć i przechowywać, aby zmniejszyć niebezpieczeństwo
wytwarzania mykotoksyn.
Sporysz zbóż i traw Dokładne czyszczenie nasion. Dokładna podorywka i orka.
Szkodniki przechowalnicze
w magazynach zbożowych
 wołek zbożowy, mklik Do dezynfekcji opróżnionych silosów używać naturalnego piretrum.
mączny, rozkruszek
mączny
Technologia uprawy ziemniaków
W rolnictwie ekologicznym ziemniaki są najważniejszą rośliną okopową. Rzadko, ale
uprawia się buraki pastewne. O uprawie ziemniaków decyduje:
- zapotrzebowanie rynku,
- płodozmian,
- odchwaszczające działanie uprawy ziemniaków.
Ziemniaki należy uprawiać po nawozach zielonych. Na glebach lekkich na zielony nawóz
nadają się np. wsiewki koniczyny w zboża lub międzyplony mieszanek z udziałem roślin
motylkowych. Na glebach ciężkich ziemniaki uprawia się po zbożach, po których wysiewa się
jako poplony rośliny niemotylkowe. Na glebach piaszczystych i piaszczysto-gliniastych
nawozy zielone powinny być przyorywane dopiero na wiosnę, co zapewnia dobre
zaopatrzenie roślin ziemniaków w składniki pokarmowe.
Orkę pod ziemniaki, a także inne zabiegi uprawowe powinny być przeprowadzone gdy
gleba jest wystarczająco sucha. Gleby ciężkie należy orać jesienią, jeśli sprawność gleby
na wiosnę jest niewystarczająca, do jej poprawienia należy użyć narzędzi aktywnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 Udany przedplon zapewnia wystarczające zaopatrzenie ziemniaków w składniki
pokarmowe. Obornikiem nawozi się głównie wtedy gdy, ze względu na zmianowanie uprawa
międzyplonów była niemożliwa. Obornik pod ziemniaki musi być dobrze rozłożony.
Na glebach lekkich obornik można dawać wczesną wiosną, a na glebach ciężkich jesienią,
pod orkę przedzimową. Na glebach o niskiej zawartości potasu wskazane jest nawożenie
kalimagnezją (ok. 400 kg/ha  dawkę K z nawozów gospodarskich). Dobre zaopatrzenie
roślin w potas zmniejsza ryzyko wystąpienia czarnej plamistości i poprawia zdolność
przechowalniczą bulw.
Ograniczeniem plonowania ziemniaków jest przedwczesne zasychanie łętów na skutek
porażenia przez zarazę ziemniaka. Aby ograniczyć straty powinno sadzić się odmiany odporne
na tę chorobę. Do sadzenia ziemniaków należy używać tylko zdrowych, w miarę możliwości
podkiełkowanych sadzeniaków. W ekologicznej uprawie ziemniaków podkiełkowanie
ma największy wpływ na duże plonowanie. Bulwy należy sadzić zawsze do gleby
wystarczająco dobrze obsuszonej. Termin sadzenia zależy od gleby i klimatu. Na glebach
lżejszych, do sadzenia można przystąpić od połowy kwietnia. Na glebach ciężkich,
i na stanowiskach zagrożonych przymrozkami optymalny termin sadzenia przypada pod
koniec kwietnia.
Do zabiegów pielęgnacyjnych zaleca się przystąpić w kilka dni po posadzeniu. Pierwszy
zabieg stanowi wysokie obredlenie płaskich redlin uformowanych w czasie sadzenia,
stanowiące równocześnie pierwszy zabieg odchwaszczający. Następnie, w zależności
od przebiegu pogody i zachwaszczenia, wykonuje się trzy-, czterokrotnie bronowanie broną
sprężynową i obsypywanie. Liczbę przejazdów można zmniejszyć przez łączenie zabiegów.
Na glebach ciężkich, w celu poprawienia struktury gleby i dla ułatwienia zbiorów,
uzasadnione może być użycie glebogryzarki do uprawy międzyrzędowej. Bardzo duże
znaczenie ma wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych przy dostatecznie suchej glebie.
Tabela 8. Ważniejsze choroby i szkodniki ziemniaków oraz ich zwalczania [opracowanie własne]
Choroba/ szkodnik Sposób zapobiegania Sposób zwalczania
Zwalczanie w fazie doświadczalnej:
- usuwanie porażonych sadzeniaków,
- opryskiwanie wyciągiem
- podkiełkowywanie,
z kompostów.
- zrównoważone nawożenie,
- opryskiwanie chudym mlekiem
Zaraza ziemniaka - uprawa bardziej odpornych lub mniej
(w odstępach tygodniowych, przed
wrażliwych odmian,
początkiem porażenia; 10 l mleka
- uprawa na otwartych stanowiskach, gdzie
na 100 l wody; 400 600 l
są gorsze warunki do rozwoju grzyba.
cieczy/ha).
- zbieranie ręczne lub maszynowe,
Uważnie obserwować pojaw pierwszego
- stosowanie preparatów
pokolenia, które należy zwalczać. Znaczne
Stonka bakteryjnych na bazie Bacillus
szkody powoduje następne pokolenie larw i
ziemniaczana thuringiensis var. Tenebrionis,
młodych chrząszczy. Wprowadzać na pole
- zastosowanie naturalnego
chrząszcze biegaczowatych.
pyretrum
Używanie odwirusowanych sadzeniaków lub Wyrywanie i usuwanie z pola
Choroby wirusowe
samych oczek, zrównoważone nawożenie. porażonych roślin.
Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych
Aktualny i przyszły rozwój rolnictwa ekologicznego jest ściśle związany z jego
opłacalnością oraz konkurencyjnością wobec innych systemów rolniczych. Opłacalność
z jednej strony zależy od kosztów (nakładów) ponoszonych na produkcję, z drugiej strony
decydują o niej dochody uzyskane ze sprzedaży ziemiopłodów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Analizy porównawcze różnych systemów rolniczych pod kątem produkcyjno-ekonomicznym
prowadzone w wielu krajach Europy Zachodniej pokazują, że w gospodarstwach
ekologicznych:
- plony są mniejsze, niż w systemie konwencjonalnym od 10% nawet do 50%,
w zależności od gatunku rośliny uprawnej oraz intensywności prowadzenia systemu
konwencjonalnego przed przestawieniem produkcji na metody ekologiczne,
- udział zbóż oraz roślin oleistych w strukturze zasiewów jest mniejszy, a roślin
strączkowych, pastewnych, okopowych oraz warzyw jest znacznie większy,
- nakłady materiałowo-pieniężne na produkcję rolną (zakup nawozów, środków ochrony
roślin, pasz) są znacznie mniejsze,
- nakłady robocizny są większe od 10 20%,
- istnieją realne możliwości uzyskania wyższych cen za ziemiopłody oraz dotacji z tytułu
prowadzenia produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska (udział w programach
rolnośrodowiskowych),
- dochody są porównywalne z uzyskiwanymi w gospodarstwach konwencjonalnych,
- produkcja rolnicza charakteryzuje się mniejszą energochłonnością, m. in. dlatego, że nie
stosuje się nawozów sztucznych (szczególnie azotowych), których produkcja pochłania
wyjątkowo dużo energii.
Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach (IUNG) w 2004 r. przeprowadził
badania efektywności ekonomicznej 20 gospodarstw ekologicznych na podstawie których
stwierdzono, że pomimo wyeliminowania konwencjonalnych środków produkcji  nawozów
syntetycznych i pestycydów, poziom uzyskanych plonów podstawowych gatunków roślin nie
odbiegał od przeciętnych dla województwa kujawsko-pomorskiego. Średnia wartość
towarowa produkcji rolniczej w analizowanych gospodarstwach wynosiła około 2 300 zł/ha
UR (użytków rolnych) i była mniejsza niż średnia dla województwa  2900 zł/ha UR. Jednak
gospodarstwa ekologiczne ponosiły o około 10 20% mniejsze nakłady na zakup środków
produkcji, pomimo że niektóre biologiczne środki ochrony roślin są bardzo drogie. Na
przykład zwalczanie stonki ziemniaczanej preparatem Novodor jest nawet kilkakrotnie
droższe, niż przy stosowaniu syntetycznych środków owadobójczych. Na sytuację
ekonomiczną ocenianych gospodarstw znaczący wpływ miały:
- dotacje do ekologicznych metod produkcji w wysokości 4 600 zł średnio na
gospodarstwo (280 zł/ha UR), co stanowiło 9% wszystkich przychodów;
- wyższe ceny zbytu o 20 40%, które uzyskiwano głównie w sprzedaży produktów
roślinnych.
Podczas przeprowadzonych badań stwierdzono, że gospodarstwa te wymagają inwestycji
w zmechanizowanie produkcji zwierzęcej: udój, przechowywanie mleka usuwanie obornika
oraz stopniowej wymiany parku maszynowego i lepszego jego dostosowania do produkcji
ekologicznej. Jednak warunkiem takiej modernizacji jest zespołowe użytkowanie sprzętu,
ponieważ pojedynczych gospodarstw raczej nie będzie stać na takie kosztowne inwestycje.
Należy zaznaczyć, że badane gospodarstwa w większości spełniają wymogi Zwykłej Dobrej
Praktyki Rolniczej, posiadają płyty gnojowe i zbiorniki na gnojówkę oraz przydomowe
oczyszczalnie ścieków.
Jak wynika z powyższych rozważań rolnictwo ekologiczne może być konkurencyjne
wobec rolnictwa konwencjonalnego. Jednakże z reguły podstawą opłacalności tego sposobu
gospodarowania są wyższe ceny ziemiopłodów oraz dopłaty (dotacje) uzyskiwane z tytułu
gospodarowania przyjaznego dla środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co jest najlepszym przedplonem dla zbóż i okopowych?
2. Jakie są terminy siewu zbóż w rolnictwie ekologicznym?
3. Jakie zabiegi mechaniczne ograniczają zachwaszczenie w zbożach i roślinach
okopowych?
4. Który gatunek zboża uważany jest za roślinę fitosanitarną?
5. Jakie są sposoby zapobiegania i zwalczania chorób i szkodników w uprawie zbóż
i ziemniaka?
6. Jaka jest efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj materiał siewny do siewu na powierzchnię 5 ha. Określ jakość materiału
siewnego i oblicz normę wysiewu na określony obszar. Dobierz odpowiednie maszyny
i wykonaj siew.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakość materiału siewnego,
2) obliczyć faktyczną normę wysiewu i zaplanować ilość wysiewu na określony obszar,
3) wykonać próbę kręconą siewnika, (realizacja w module 321[05].Z1),
4) dobrać właściwy sposób traktowania nasion przed siewem,
5) zagregatować ciągnik z siewnikiem,
6) ustawić znacznik siewnika,
7) wykonać siew,
8) zakończyć pracę: odczepić, oczyścić i odstawić do parku maszynowego siewnik/sadzarkę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- czysty materiał siewny,
- wzór do obliczenia ilości wysiewu,
- siewnik, sadzarka, zaprawiarka i ciągnik,
- zaprawa nasienna.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj uprawę roli pod ziemniaki w gospodarstwie, które posiada gleby lekkie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zasady uprawy roli pod ziemniaki na glebach lekkich,
2) wybrać najlepsze przedplony dla ziemniaków,
3) przedyskutować z grupą kolejność wykonywanych zabiegów,
4) zanotować spostrzeżenia,
5) opracować projekt uprawy roli.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opis gospodarstwa rolnego,
- katalog maszyn i narzędzi do uprawy roli,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj ochronę zbóż przed chorobami w gospodarstwie ekologicznym. Skalkuluj
koszty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować właściwe zabiegi agrotechniczne,
2) uzupełnić poniższą tabelę,
Choroba Sposoby zapobiegania Metody zwalczania
Rdze zbożowe
Mączniak prawdziwy zbóż itp.
3) obliczyć koszt całkowity stosowanych środków i preparatów,
4) zrobić zestawienie kosztów,
5) zanotować spostrzeżenia i wyliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z Internetem,
- atlas chorób zbóż,
- cennik środków i preparatów,
- kalkulator,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
Ćwiczenie 4
Sporządz
kalkulację niepełną produkcji pszenicy ozimej w gospodarstwie ekologicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować dane gospodarstwa (załącznik),
2) obliczyć koszty stałe,
3) obliczyć koszty zmienne,
4) sporządzić kalkulację niepełną produkcji pszenicy jarej i ozimej,
4) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dane gospodarstwa,
- cenniki: materiału siewnego, nawozów, środków ochrony roślin (biopreparatów),
- koszt nakładu siły pociągowej i pracy,
- kalkulator,
- arkusz papieru, flamastry.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić wpływ przedplonu na zboża i okopowe?
2) wskazać terminy siewu zbóż oraz omówić ich korzystny
i niekorzystny wpływ na plonowanie zbóż?
3) zaplanować i wykonać siew?
4) wymienić choroby i szkodniki zbóż i ziemniaków oraz podać sposoby
ich zapobiegania w gospodarstwie ekologicznym?
5) wymienić zabiegi pielęgnacyjne w zbożach i ziemniakach?
6) omówić przyczyny ograniczające plonowanie ziemniaków  jak
można temu zapobiec?
7) przedstawić efektywność ekonomiczną gospodarstw ekologicznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.5. Technologia uprawy roślin pastewnych oraz wysiewanych na
nawozy zielone
4.5.1. Materiał nauczania
Rośliny pastewne
Uprawa roślin pastewnych odgrywa w rolnictwie ekologicznym pierwszoplanową rolę,
ponieważ łączy uprawę roślin z chowem zwierząt i stanowi podstawę gospodarki nawozowej.
Uprawa roślin pastewnych spełnia dwa główne zadania:
- wiązanie azotu atmosferycznego,
- zaopatrywanie w nawozy gospodarskie.
Pole obsiane rośliną pastewną w obrębie płodozmianu nie jest traktowane jedynie jako
z
ródło zielonki, siana czy kiszonki, ponieważ jego system jest znacznie szerszy. Uprawy
te zapewniają kilkuletni odpoczynek gleby i wzbogacanie jej w próchnicę. System korzeniowy
i pozostałe na powierzchni gleby części roślin stanowią pożywkę dla organizmów glebowych,
które rozmnażają się, wpływając na polepszenie struktury gleby. Glebę przerasta bogaty
system korzeniowy, który rozpuszcza poprzez swoje wydzieliny trudno dostępne dla roślin
składniki mineralne. Rośliny pastewne dobrze zacieniają wierzchnią warstwę gleby,
co wpływa na poprawę sprawności tej gleby, utrzymując ją w stanie wolnym od chwastów.
Rośliny pastewne są zatem dobrym przedplonem dla roślin następczych. Wyjątkiem mogą być
lata suche, kiedy rośliny pastewne wyczerpały zapas wody z gleby, który musi być
uzupełniony przez opady, aby można było przygotować glebę pod zasiew rośliny następczej
i zapewnić jej wschody oraz warunki wzrostu.
Każdy ze sposobów uprawy roślin, zarówno wieloletnich jak i jednorocznych ma swoje
uzasadnienie i szczególne zalety. Ponadto istnieje możliwość uprawy roślin pastewnych
w międzyplonach.
W grupie roślin pastewnych jest duża różnorodność gatunków, umożliwia to wybór
odpowiedniego gatunku dla każdego stanowiska i kierunku użytkowania. W tabeli 9
przedstawione zostały rośliny, które można stosować w zależności od rodzaju uprawy.
Tabela 9. Uprawa roślin pastewnych i na nawóz zielony [opracowanie własne]
Rodzaj uprawy Rośliny
Koniczyna czerwona,
Koniczyna biała
Koniczyna szwedzka
Rośliny motylkowe wieloletnie Koniczyna inkarnatka
Lucerna chmielowa
Lucerna
Esparceta
Seradela
Koniczyna aleksandryjska
Koniczyna perska
Rośliny motylkowe jednoroczne
A
ubin pastewny
Wyka jara
Wyka ozima
Życica trwała
Życica wielokwiatowa
Życica oldenburska
Rośliny wieloletnie niemotylkowe Kostrzewa łąkowa
Kupkówka
Tymotka łąkowa
Rajgras wyniosły
Kukurydza uprawiana na kiszonkę
Życica westerwoldzka
Kapusta pastewna
Rośliny niemotylkowe jednoroczne
Rzepak pastewny
Gorczyca
Facelia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
 Najbardziej korzystnym sposobem uprawy roślin pastewnych są mieszanki, które łączą
zalety kilku gatunków roślin; w ten sposób wykorzystuje się ich zdolność plonowania.
Uprawa mieszanki koniczyny czerwonej z trawami:
- dostarcza pasz gospodarskich,
- zwalcza chwastów,
- poprawia strukturę zasiewów,
- chroni przed erozją wietrzna i wodną,
- jest kryjówką dla owadów pożytecznych,
- stanowi pożytek pszczeli,
- powoduje zwiększenie zawartości próchnicy,
- spulchnia podglebie,
- wiąże azot,
- zapobiega wymywaniu składników pokarmowych,
- zwiększa dostępności składników pokarmowych,
- uruchamia składników pokarmowych z podglebia.
Poniższej w tabeli 10. podany jest skład mieszanek w zależności od użytkowania.
Tabela 10. Mieszanki koniczyny z trawami (w kg/ha) [3, s. 147]
Użytkowanie Skład mieszanki Uwagi
15 kg koniczyny perskiej lub egipskiej
Jednoroczne 10 kg rajgrasu westerwoldzkiego Użytkowanie kośne
15 kg póz
nej odmiany życicy trwałej
10 kg koniczyny czerwonej Przy użytkowaniu pastwiskowym
Jednoroczne
15 kg rajgrasu włoskiego dodatkowo
dwuletnie
5 kg życicy trwałej 4 kg koniczyny białej
8 kg koniczyny czerwonej
4 kg koniczyny białej
Wieloletnie wysiew 5 kg życicy trwałej
Pastwisko i użytkowanie kośne
jesienny 10 kg rajgrasu włoskiego
4 kg Kostrzewy łąkowej
4 kg tymotki łąkowej
10 kg koniczyny perskiej
10 kg koniczyny czerwonej
Wieloletni wysiew 4 kg koniczyny białej
wiosenny 5 kg rajgrasu westerwoldzkiego
10 kg rajgrasu włoskiego
5 kg życicy trwałej
15 kg wyki kosmatej
10 kg inkarnatki Mieszanka koniczyny
Mieszanka
15 kg rajgrasu włoskiego z trawami i międzyplonu ozimego,
landsberska
6 kg koniczyny czerwonej na stanowisko lekkie
4 kg koniczyny białej
5 kg koniczyny białej
Wsiewki
20 kg życicy trwałej
Nawozy zielone
Nawozy zielone są to rośliny uprawiane na przyoranie w celu zwiększenia żyzności
gleby. W zależności od płodozmianu rośliny na nawóz zielony są uprawiane jako
międzyplony lub też jako plon główny. O wysokich właściwościach uprawnych tej grupy
roślin świadczą:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- korzenie i wprowadzona do gleby ścierń stanowią pokarm dla organizmów glebowych,
czyli zaopatrują glebę w energię; równocześnie pobudzenie aktywności
mikroorganizmów stabilizuje strukturę gleby,
- motylkowate uprawiane na nawóz zielony dostarczają azotu, który może być
wykorzystany przez rośliny następcze,
- wiele roślin uprawianych na nawóz zielony zwiększa dzięki wydzielinom korzeniowym
dostępność składników mineralnych w glebie,
- rośliny uprawiane na nawozy zielone oceniają glebę i chronią ją przed wpływem
niekorzystnych czynników atmosferycznych,
- kwitnące rośliny uprawiane na nawóz zielony stanowią bazę pokarmową dla owadów
pożytecznych.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką rolę odgrywa uprawa roślin pastewnych w rolnictwie ekologicznym?
2. Z jakich etapów składa się proces technologiczny dowolnie wybranej rośliny pastewnej?
3. Jaki jest skład mieszanki koniczyny z trawami w zależności od użytkowania?
4. Jakie są korzyści z uprawy koniczyny czerwonej z trawami?
5. Co to są nawozy zielone i w jakim celu się je stosuje?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaproponuj skład mieszanki (koniczyny czerwonej z trawami) do obsiewu użytków
zielonych. A
ąki zajmują powierzchnię 10 ha i użytkowane są jeden rok oraz pastwiska
o powierzchni 5 ha, użytkowanego wiele lat.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić procentowy udział traw i roślin motylkowych w mieszance,
2) określić, na podstawie odpowiednich tabel, ilość wysiewu nasion,
3) obliczyć ilość wysiewu nasion poszczególnych gatunków na łąkę i na pastwisko,
4) przeliczyć ilość wysiewu na powierzchnię 10 ha i 5 ha,
5) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabele wysiewu nasion traw,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Dobierz odpowiednie odmiany kukurydzy do uprawy w poszczególnych rejonach Polski
z przeznaczeniem na kiszonkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rejestr odmian,
2) określić terminy siewu w zależności od warunków klimatycznych Polski,
3) określić przeznaczenie kukurydzy,
4) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- rejestr odmian kukurydzy,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru formatu A4.
Ćwiczenie 3
Przedstaw schematycznie proces technologiczny dowolnie wybranej rośliny pastewnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować technologią uprawy wybranej rośliny,
2) zaproponować odpowiednią uprawę roli,
3) zastosować nawożenie w odpowiedniej formie, dawce i terminie,
4) określić terminy siewu, normę wysiewu oraz parametry siewu,
5) określić zabiegi pielęgnacyjne,
6) zastosować odpowiednie metody i środki biodynamiczne do walki z chorobami
i szkodnikami,
7) zastosować odpowiedni termin i sposób zbioru,
8) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru formatu A4,
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić grupy upraw pastewnych?
2) oceniać rolę roślin pastewnych w rolnictwie ekologicznym?
3) przedstawić technologię uprawy roślin pastewnych?
4) określić skład mieszanek i ich przeznaczenie w gospodarstwie
ekologicznym?
5) określić, jakie są powiązania pomiędzy uprawą roślin pastewnych,
a produkcją zwierzęcą w ekorolnictwie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.6. Użytki zielone
4.6.1. Materiał nauczania
Użytki zielone stanowią podstawę wyżywienia przeżuwaczy. Wielogatunkowa ruń
(trawy, motylkowate, zioła) dostarcza pełnowartościowej paszy dobrze wykorzystywanej
przez zwierzęta. Oprócz funkcji gospodarczych, łąki i pastwiska spełniają również ważne
funkcje przyrodnicze, takie jak:
- działanie przeciwerozyjne,
- ochronę gleb torfowych przed nadmierną mineralizacją,
- działanie strukturotwórcze.
Ważną cechą ekosystemu trawiastego jest dodatni bilans materii organicznej, co oznacza,
że na łąkach i pastwiskach zachodzi proces gromadzenia próchnicy.
Różnorodność gatunkowa runi łąk i pastwisk
Użytkowane rolniczo łąki naturalne stanowią zbiorowisko roślinne, zależne
od czynników środowiskowych i sposobu zagospodarowania. Zagospodarowanie zależy
od topografii, rzez
by terenu, a przede wszystkim od rolnika. Odpowiednie użytkowanie
i nawożenie pozwalają przekształcić ubogą łąkę w użytek o bujnej runi. Sposób
zagospodarowania wpływa również na życie mikroorganizmów.
Trawy i rośliny motylkowe stanowią pod względem ilościowym najważniejszy składnik
runi. Zioła są pożądane na łąkach naturalnych, ale w niewielkiej ilości, są smaczne i zawierają
wiele związków czynnych. Mogą również występować chwasty trujące, do których zalicza się
m.in.; szalej jadowity, jaskier jadowity i ostry, zimowit jesienny, wilczomlecz sosnka i skrzyp
błotny. Chwasty obniżające plon i pogarszające jakość to barszcz zwyczajny, ostrożeń polny oraz
pasożytnicze rośliny, takie jak: kanianka koniczynowa, świetlik łąkowy, zagorzałek póz
ny czy
szelężnik większy. Porównując trawy, rośliny motylkowe i zioła, można stwierdzić, że zawartość
energii netto jest wysoka tylko w młodych trawach. Bogate w białko strawne i dość bogate w
wapń, magnez i mikroelementy są rośliny motylkowe. Zioła wykazują zróżnicowaną zawartość
składników, ale najczęściej zawierają duże ilości białka strawnego. W rolnictwie ekologicznym
należy dążyć do zrównoważonego składu botanicznego trwałych użytków zielonych.
Metody poprawy składu gatunkowego runi (tabela 11)
Jeśli stanu łąki naturalnej nie można polepszyć poprzez jej użytkowanie i nawożenie lub
jeśli występuje pogorszenie stanu runi, należy wykonać ponowny obsiew lub dosiew.
O efekcie podsiewu w dużej mierze decyduje dostateczna wilgotność gleby. Odpowiednim
terminem do tego zabiegu jest wiosna lub okres od połowy lipca do połowy sierpnia.
Tabela 11. Metody poprawy składu gatunkowego runi [opracowanie własne]
Podsiew Pełna uprawa
Okres - łąka ma równą dobrą darń, - darń jest bardzo zniszczona i nierówna, dużo
stosowania - w runi występują wartościowe chwastów,
niskie trawy, - wartościowe gatunki stanowią tylko do 5%
- brak traw wysokich i roślin a 25 40% całej roślinności stanowią rośliny
motylkowych, bezwartościowe,
Zabiegi - bronowanie lub płytkie - przyoranie,
uprawowe zastosowanie glebogryzarki, - rozdrobnienie darni i wymieszanie z glebą,
umożliwiające - usuniecie resztek rośliny, - wałowanie,
polepszenie runi - wysianie traw i motylkowych, - wysiew nasion,
- wałowanie, - wałowanie.
- po odroście przykosić.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Nawożenie oraz zabiegi pielęgnacyjne na użytkach zielonych w gospodarstwach
ekologicznych
Do prawidłowego rozwoju rośliny potrzebują określonych ilości podstawowych
składników pokarmowych. Wraz z plonem składniki te są zabierane z danego siedliska,
dlatego wymagają uzupełnienia. Główne straty dotyczą fosforu, potasu i magnezu.
W gospodarstwach ekologicznych część składników wprowadzamy w nawozach
gospodarskich, resztę należy uzupełnić nawozami mineralnymi. Ważnym problemem na
trwałych użytkach zielonych jest zakwaszenie gleb. Wapnowanie kwaśnych gleb staje się
więc zabiegiem koniecznym, gdyż ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój roślin,
zwłaszcza motylkowatych. Nawozy nadające się na łąki i pastwiska:
- wapno dolomitowe,
- obornik,
- kompost,
- gnojówka,
- koszarzenie.
Zabiegi pielęgnacyjne na łąkach i pastwiskach
Prawidłowo prowadzone łąki i pastwiska wymagają systematycznych zabiegów
pielęgnacyjnych. Zabiegi pielęgnacyjne mechaniczne:
- zabiegiem mechanicznym wykonywanym na łąkach i pastwiskach jest bronowanie
(rys. 7). Stosuje się je przy usuwaniu zwałów mchów, w razie zamulenia runi wodą
z wylewów rzek, po nawożeniu obornikiem, kompostem i wapnem oraz w przypadku
pokrycia powierzchni łąk kożuchem obumarłej roślinności. Najlepsze do tego celu są
brony łąkowe.
Rys. 7. Brona łąkowa [14]
- zabiegiem koniecznym na wszystkich glebach torfowych jest wałowanie. Jest ono
również wskazane na glebach piaszczystych. Dzięki wałowaniu dociskana jest wierzchnia
warstwa, gruntu i zwiększa się podsiąkanie wody, przyspieszany jest rozwój pożytecznej
mikroflory glebowej i rozkład materii organicznej,
- włókowanie wykonuje się przede wszystkim w celu rozgarnięcia kretowisk oraz
wyrównania powierzchni. Nie rozrzucone kopce szybko zarastają chwastami, tworzy się
nierówna darń, trudna do użytkowania i pielęgnacji,
- na pastwisku niezbędnym zabiegiem jest wykaszanie kęp i niedojadów oraz rozgarnianie
łajniaków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
W celu zmniejszenia zachwaszczenia i uzyskania odpowiednich zmian w składzie runi,
wskazane jest wprowadzenie okresowych zmian w sposobie użytkowania, a więc wypasanie
łąk oraz koszenie pastwisk. Użytkując ruń zmiennie, osiąga się równowagę między różnymi
formami biologicznymi zbiorowisk.
Zwalczanie chwastów
Zwalczanie chwastów odbywa się wieloma metodami. Zmeliorowanie terenu, racjonalne
użytkowanie i nawożenie oraz odpowiednie zabiegi mechaniczne niszczą chwasty
i zapobiegają ich pojawianiu się.
Zwalczanie chorób
Choroby porażające roślinność łąkową i pastwiskową przejawiają swoją szkodliwość nie
tyle obniżając plony zielonki, ale głównie przez toksyny, które są przyczyną zatruć i schorzeń
zwierząt żywionych złą paszą. Rozwój chorób należy ograniczać odpowiednimi zabiegami
pielęgnacyjnymi.
Zwalczanie szkodników
Na łąkach i pastwiskach żyje wiele gatunków szkodników. Często przyczyną masowego
pojawienia się określonych gatunków szkodników jest niedbałe gospodarowanie, na
pastwiskach, nie usuwanie kęp po łajniakach oraz niedojadów, pozostawianie łajniaków, a na
łąkach opóz
nianie terminów koszenia, dopuszczanie do rozluz
nienia darni. Do
najważniejszych z nich zalicza się drutowce, pędraki chrabąszczy i larwy komarnicy łąkowej.
Uciążliwymi  lokatorami na łąkach i pastwiskach mogą być krety i mrówki.
Zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej na terenie gospodarstwa
obowiązuje zakaz wypalania roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, rowach, pasach
przydrożnych, szlakach kolejowych lub w strefie oczeretów i trzcin. Gospodarowanie na
użytkach zielonych nie powinno powodować zanieczyszczenia wód związkami azotu oraz
trwałego uszkodzenia darni przez nadmierny wypas. Oznacza to, że rolnik powinien zwracać
uwagę na obsadę wypasanych zwierząt na łąkach i pastwiskach. Nie należy wypasać zwierząt
w okresach, gdy gleba jest nadmiernie uwilgotniona (co najmniej dwa tygodnie po ustąpieniu
zalewów) oraz w drugiej połowie paz
dziernika, z powodu malejącego zapotrzebowania roślin
na składniki mineralne uwalniane z odchodów zwierzęcych oraz łatwego ich wymywania do
wód podziemnych. Nie należy wypasać zwierząt na terenach z
ródliskowych i w bezpośrednim
sąsiedztwie wód powierzchniowych.
Użytkowanie pastwiskowe
Zielonka pastwiskowa jest doskonałą paszą w żywieniu zwierząt. Charakteryzuje się
dobrą smakowitością oraz dużą zasobnością w białko, witaminy, sole mineralne, substancje
pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie. Wypas dodatnio wpływa na zdrowie zwierząt
poprzez korzystne oddziaływanie świeżego powietrza, światła i ruchu. Zielonka pastwiskowa
jest najtańszą paszą. Na plonowanie pastwiska wpływ ma sposób wypasu i jego organizacja.
Dobre wyniki daje wypas kwaterowy. Dzielimy pastwisko na kwatery i poszczególne kwatery
spasamy kolejno przez 3 4 dni, a następnie pozostawia się roślinom czas na odrost. Zwierzęta
należy wypuszczać na kwaterę, gdy ruń osiąga wysokość ok. 20 cm. Niższą ruń spasamy na
wiosnę oraz przed zakończeniem okresu pastwiskowego.
Jednostronne użytkowanie pastwiskowe przyczynia się do zmniejszenia udziału traw
wysokich w runi, sprzyja rozwojowi typowo niskich chwastów pastwiskowych oraz spłyca
system korzeniowy roślin. Dlatego najlepiej stosować zmienne użytkowanie runi, tzn.
co pewien czas przeznaczyć dany użytek do koszenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Użytkowanie kośne
Tereny zielone poza pełnieniem funkcji pastwiskowej jako tej, która dostarcza paszy
w ciągu sezonu wegetacyjnego, pełnią jeszcze jedną bardzo ważną funkcję paszową.
Dostarczają mianowicie paszy dla zwierząt w okresie zimowym w związku z ich kośnym
użytkowaniem. Omawiając użytkowanie kośne należy przede wszystkim zwrócić uwagę na:
termin koszenia, a zwłaszcza I pokosu, wysokość koszenia i częstotliwość koszenia. W miarę
wzrostu roślin zmienia się ich skład chemiczny. Rośliny młode zawierają więcej białka,
a mniej włókna natomiast od fazy kwitnienia roślin zaczyna się proces szybkiego nabierania
włókna i zmniejszania zawartości białka.
Liczba pokosów jest różna i waha się od 2 do 3 w ciągu sezonu wegetacyjnego.
Najczęściej jednak są to 3 pokosy. Pasza pochodząca z łąk trzykośnych jest zawsze
wartościowsza i skarmiając jej mniejsze ilości otrzymuje się więcej mleka lub lepszy przyrost
masy ciała zwierzęcia niż przy skarmianiu paszy z łąk dwukośnych lub czterokośnych.
Optymalna wysokość koszenia to 5 7 cm. Jeśli w runi przeważają trawy niskie kosimy na
wysokość 5cm, a jeśli wysokie na 7 cm. Zbyt niskie koszenie pozbawia roślin prawie całego
aparatu asymilacyjnego jak również pozbawia roślinę materiału zapasowego, z którego musi
ona korzystać.
Zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej gospodarowanie na użytkach
zielonych nie powinno powodować zanieczyszczenia wód związkami azotu oraz trwałego
uszkodzenia darni przez nadmierny wypas. Oznacza to, że rolnik powinien zwracać uwagę na
obsadę wypasanych zwierząt na łąkach i pastwiskach. Nie należy wypasać zwierząt
w okresach, gdy gleba jest nadmiernie uwilgotniona (co najmniej dwa tygodnie po ustąpieniu
zalewów) oraz w drugiej połowie paz
dziernika, z powodu malejącego zapotrzebowania roślin
na składniki mineralne uwalniane z odchodów zwierzęcych oraz łatwego ich wymywania do
wód podziemnych. Nie należy wypasać zwierząt na terenach z
ródliskowych i w bezpośrednim
sąsiedztwie wód powierzchniowych.
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest najwłaściwszy skład gatunkowy runi łąk i pastwisk?
2. Jakie zabiegi uprawowe należy wykonać przed założeniem użytków zielonych?
3. Jakie są metody poprawy składu gatunkowego runi?
4. W jaki sposób nawozimy trwałe użytki zielone?
5. Jakie są zabiegi pielęgnacyjne wykonywane na użytkach zielonych łąk i pastwisk?
6. Na czym polega użytkowanie pastwiskowe i kośne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj zabiegi pielęgnacyjne na użytkach zielonych. Porównaj zabiegi stosowane na
łąkach z zabiegami stosowanymi na pastwiskach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zabiegi pielęgnacyjne stosowane na pastwiskach i łąkach,
2) uzasadnić wybór danego zabiegu,
3) zaplanować zabiegi pielęgnacyjne stosowane na łąkach i pastwiskach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- arkusz papieru i flamastry.
Ćwiczenie 2
Określ skład gatunkowy runi łąkowej i pastwiskowej. Podziel roślinność na grupy
i dokonaj oceny danych użytków zielonych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać roślinność łąki i pastwiska,
2) przyporządkować rośliny do poszczególnych grup,
3) ustalić skład botaniczny runi w wybranych losowo miejscach,
4) ustalić plon z 1 ha,
5) obliczyć procentowy udział poszczególnych grup roślin,
6) ocenić wartość paszową roślin na podstawie fazy rozwojowej,
7) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- atlas roślinności użytków zielonych,
- ramka o wymiarach 1m x1m,
- waga i odważniki,
- nożyce,
- pojemnik na masę zieloną,
- arkusz papieru o formacie A4,
- kalkulator.
Ćwiczenie 3
Dokonaj renowacji użytku zielonego w oparciu o konkretne warunki i ustal kolejność
poszczególnych prac. Oblicz koszt renowacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować ocenę stanu wskazanego użytku zielonego,
2) dobrać odpowiedni sposób renowacji,
3) ustalić kolejność prac,
4) dobrać odpowiednie maszyny i narzędzia,
5) zagregatować ciągnik z maszyną,
6) wykonać renowację,
7) skalkulować koszty,
8) zanotować spostrzeżenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- park maszynowy,
- ciągnik,
- nawozy mineralne,
- nasiona traw
- cennik nawozów i nasion
- kalkulator
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić skład gatunkowy runi łąk i pastwisk oraz dobrać
odpowiednią metodę renowacji?
2) dobrać rodzaje nawozów i określić zasady ich stosowania na użytkach
zielonych?
3) zaplanować i wykonać podsiew oraz pełną uprawę?
4) określić istotę użytkowania kośno-pastwiskowego?
5) zaplanować organizację wypasu?
6) gospodarować na użytkach zielonych zgodnie z Zasadami Zwykłej
Dobrej Praktyki Rolniczej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. W gospodarstwie ekologicznym w odróżnieniu od gospodarstwa konwencjonalnego,
stosujemy mechanizację prac aby
a) ułatwić sobie pracę.
b) dostosować mechanizację do warunków glebowych, potrzeb roślin i zwierząt.
c) zmaksymalizować ilość plonów.
d) zminimalizować koszty.
2. Rolnictwo ekologiczne to
a) produkcja żywności bez antybiotyków, hormonów wzrostu i organizmów
modyfikowanych.
b) zalecenia specjalizacji oparte głównie na kalkulacji kosztów.
c) znaczna chemizacja.
d) wytwarzanie produktów o przypadkowej jakości.
\
3. Producent, który zamierza przestawić swoje gospodarstwo na ekologiczne metody
gospodarowania powinien zgłosić zamiar prowadzenia takiej działalności
a) wybranej jednostce certyfikującej.
b) wojewódzkiemu inspektoratowi jakości handlowej artykułów rolno spożywczych.
c) wybranej organizacji producenckiej.
d) wybranej jednostce certyfikującej i wojewódzkiemu inspektoratowi jakości
handlowej artykułów rolno-spożywczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4. Okres przestawiania gospodarstwa na metody ekologiczne wynosi z reguły
a) 1 rok.
b) 2 lata.
c) 3 lata.
d) 4 lata.
5. Uprawa roli w gospodarstwie ekologicznym powinna być
a) płytka.
b) bardo głęboka.
c) intensywna.
d) bardzo intensywna.
6. Nasiona przeznaczone do siewu mogą być
a) zaprawione zaprawą nasienną T.
b) modyfikowane genetycznie.
c) moczone, skaryfikowane.
d) wszystkie odpowiedzi powyżej są prawidłowe.
7. W gospodarstwie ekologicznym zezwala się na zakup nawozów organicznych
z gospodarstwa konwencjonalnego, jeżeli
a) nawóz ten pochodzi od bydła dobrze utrzymanego.
b) nawóz ten zostanie przekompostowany w gospodarstwie ekologicznym.
c) jakość obornika w gospodarstwie ekologicznym jest niska.
d) pod żadnym warunkiem nie zezwala się na zakup nawozów.
8. Do nawozów mineralnych stosowanych w rolnictwie ekologicznym należą
a) mączki skalne, woda amoniakalna.
b) wapienie, minerały potasowe.
c) popiół drzewny, superfosfaty.
d) sole potasowe, mocznik.
9. Roczna dawka nawozu naturalnego nie może zawierać azotu w czystym składniku na
1 ha więcej niż
a) 100 kg N/ha.
b) 120 kg N/ha.
c) 150 kg N/ha.
d) 170 kg N/ha.
10. Nie zapobiega ograniczaniu zachwaszczenia
a) stosowanie czystego materiału siewnego.
b) właściwy płodozmian.
c) stosowanie nawożenia.
d) ściołowanie i mulczowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
11. Do produkcji pasz w gospodarstwie ekologicznym można wykorzystywać susz z zielonek
pod warunkiem, że
a) zielonka pochodziła z gospodarstwa ekologicznego i została ususzona bez
zastosowania szkodliwych gazów.
b) zielonka pochodziła z gospodarstwa ekologicznego i została ususzona
z zastosowaniem suszarni bez wymiennika spalin.
c) zielonka nie pochodziła z gospodarstwa ekologicznego ale została odpowiednio
wysuszona.
d) nie ma znaczenia sposób otrzymania suszu.
12. Preparaty stosowane w ekologicznej ochronie roślin to
a) fungicydy.
b) ziemia okrzemkowa.
c) preparaty zaprawiające.
d) preparaty miedziowe stężeniu 1%.
13. Odległość gospodarstwa ekologicznego od drogi o dużym natężeniu ruchu powinna
wynosić
a) 50 m.
b) 100 m.
c) 200 m.
d) 300 m.
14. Dopuszczalna zawartość Pb w glebie w mg/kg suchej gleby wynosi
a) 1,5 mg/kg.
b) 50 mg/kg.
c) 100 mg/kg.
d) 200 mg/kg.
15. Alleozwiązki wykorzystuje się w
a) nawożeniu.
b) zabiegach uprawowych.
c) przygotowaniu materiału siewnego.
d) ochronie roślin.
16. Udział zbóż w strukturze zasiewów nie powinna przekraczać
a) 25%.
b) 35%.
c) 50%.
d) 75%.
17. Póz
niejszy termin siewu zaleca się ze względu na
a) mniejsze zachwaszczenie.
b) równiejsze wschody.
c) większe plony.
d) łatwiejszy zbiór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
18. Na użytkowanie pastwiskowe dwuletnie można przeznaczyć mieszankę
a) 10 kg koniczyny perskiej, 15 kg rajgrasu westerwoldzkiego, 5 kg życicy trwałej, 4 kg
koniczyny czerwonej.
b) 10 kg koniczyny czerwonej, 15 kg rajgrasu włoskiego, 5 kg życicy trwałej, 4 kg
koniczyny białej.
c) 5 kg koniczyny czerwonej, 10 kg rajgrasu włoskiego, 5 kg życicy wielokwiatowej.
d) 5 kg koniczyny perskiej, 10 kg rajgrasu westerwoldzkiego, 5 kg życicy trwałej, 4 kg
koniczyny białej.
19. Na łąkach położonych na glebach torfowych pierwszym zabiegiem pielęgnacyjnym na
wiosnę jest
a) włókowanie.
b) bronowanie.
c) wałowanie.
d) nawożenie.
20. Jeżeli darń jest dobra, ale brak w niej traw wysokich i roślin motylkowych, to należy
zastosować
a) podsiew.
b) intensywne nawożenie.
c) pełną uprawę.
d) nie należy stosować żadnej z metod.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Organizowanie produkcji roślinnej metodami ekologicznymi
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. LITERATURA
1. Pod red. Sołtysiak U.: Rolnictwo ekologiczne od producenta do konsumenta
Stowarzyszenie Ekoland 1995
2. Neuerburg W., Padel S.: Rolnictwo ekologiczne w praktyce , stowarzyszenie Ekoland
1994
3. Popowicz T. i wsp.: Rolnictwo ekologiczne  poradnik merytoryczno-metodyczny,
Brwinów 1998
4. Siebeneicher Georgie E.: Podręcznik rolnictwa ekologicznego. PWN, Warszawa 1997,
art. 4, ust. 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93,
poz. 898)
5. www.cie.gov.pl/rolnictwoekologiczne
6. www.ijhar-s.gov.pl/
7. www.biobid.pl/ekoland/
8. www.ekoland.dolnyslask.prv.pl/
9. www.naszarola.pl/
10. www.czwa.odr.net.pl/
11. www.proekologia.pl/
13. www.bip.minrol.gov.pl/
14. www.images.google.pl
15. www.pl.wikipedia.org/wiki/Rolnictwo_ekologiczne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53