MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Paweł Kołacz
Gospodarowanie sprzętem rolniczym 321[05].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr in\
. Halina Garbowska
mgr in\
. Daniel Grzesiak
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Paweł Kołacz
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].Z1.03,
 Gospodarowanie sprzętem rolniczym , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Mechanizacja i rodzaje środków transportowych w gospodarstwie rolnym 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Rodzaje uszkodzeń maszyn, przyczyny powstawania, metody naprawy 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Konserwacja i przechowywanie sprzętu rolniczego 18
4.3.1. Materiał nauczania 18
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.3.3. Ćwiczenia 21
4.3.4. Sprawdzian postępów 22
4.4. Produkty naftowe 23
4.4.1. Materiał nauczania 23
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 27
5. Sprawdzian osiągnięć 28
6. Literatura 32
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o gospodarowaniu sprzętem
rolniczym.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
321[05].Z1
Mechanizacja
w gospodarstwie rolnym
321[05].Z1.01
Obsługiwanie i prowadzenie
ciÄ…gnika rolniczego
321[05].Z1.02 321[05].Z1.03
U\
ytkowanie maszyn i urządzeń
Gospodarowanie sprzętem
stosowanych w produkcji rolniczej rolniczym
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Gospodarowanie sprzętem
rolniczym powinieneś umieć:
- odczytywać i sporządzać rysunki techniczne,
- posługiwać się dokumentacją techniczno-technologiczną,
- charakteryzować środki transportu rolniczego oraz określać ich zastosowanie,
- określać uszkodzenia urządzeń, maszyn i sprzętu stosowanego w rolnictwie,
- określać metody naprawy sprzętu rolniczego,
- konserwować sprzęt, narzędzia i maszyny rolnicze,
- przechowywać sprzęt, maszyny i urządzenia rolnicze,
- rozró\
niać produkty naftowe i prawidłowo je stosować,
- określać metody i środki zapobiegania szkodliwym czynnikom środowiska pracy,
- interpretować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska,
- obsługiwać komputery i urządzenia towarzyszące,
- współpracować w zespole.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 scharakteryzować sprzęt stosowany w rolnictwie do transportu,
 określić zasady obsługi i konserwacji sprzętu transportowego,
 dobrać środki transportu do określonej technologii produkcji z uwzględnieniem
warunków gospodarstwa rolnego,
 określić sposoby zapobiegania uszkodzeniom sprzętu rolniczego,
 wyjaśnić przyczyny uszkodzeń ciągników, maszyn i urządzeń oraz narzędzi rolniczych,
 scharakteryzować metody kwalifikowania maszyn do naprawy,
 posłu\
yć się instrukcjami obsługi maszyn, ciągników i urządzeń technicznych,
 określić warunki przechowywania sprzętu rolniczego,
 zastosować zasady konserwacji sprzętu rolniczego,
 pozyskać informacje na temat sposobu i warunków zakupu sprzętu rolniczego,
 określić zasady zespołowego u\
ytkowania sprzętu rolniczego,
 przestrzegać zasad przechowywania i dystrybucji paliw oraz eksploatacji sprzętu
rolniczego,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Mechanizacja i rodzaje środków transportowych
w gospodarstwie rolnym
4.1.1. Materiał nauczania
Transport rolniczy w gospodarstwie spełnia bardzo wa\
ne zadanie ze względu na
sezonowe nasilenie prac zwiÄ…zanych z terminami agrotechnicznymi, kosztami, du\
Ä…
ró\
norodnością przewo\
onych materiałów transportowych, małymi prędkościami
i odległościami, jakie nale\
y pokonać.
Zadaniem transportu rolniczego jest celowe przemieszczanie wytworzonych produktów
i zaopatrzenie w środki potrzebne do produkcji w gospodarstwie. Mo\
emy powiedzieć, \
e
transport dokonuje się wewnątrz gospodarstwa i w jego obrębie oraz na zewnątrz
gospodarstwa. Na czynności transportowe w gospodarstwach rolniczych przypada 40 60%
ogólnych nakładów pracy.
Transport wewnętrzny charakteryzuje się następującymi cechami:
- jest wykonywany w trudnych warunkach terenowych i atmosferycznych przez co
zmniejsza się wydajność, zwiększają się koszty eksploatacji, konserwacji i napraw,
- przemieszczane są ró\
ne produkty: sypkie, objętościowe, płynne co sprawia, \
e trzeba
korzystać z ró\
norakich środków transportowych,
- przewo\
enie na niewielkie odległości powoduje straty czasu związane z załadunkiem
i rozładunkiem,
- nasilenie prac transportowych zwiÄ…zane jest z terminami agrotechnicznymi
produktów terminowością sprzętu produktów rolnych.
Transport zewnętrzny wykonywany przy pomocy ciągników z przyczepami jest mało
opłacalny ze względu na du\
e koszty transportu i małą prędkość przemieszczania. Dlatego
coraz częściej transport zewnętrzny ciągnikowy jest wypierany przez transport samochodowy,
czego przykładem jest transport buraków cukrowych, rzepaku czy zbo\
a przez firmy
wyspecjalizowane. Dokonywany jest w odpowiednich terminach dostaw tych produktów do
odbiorców lub bezpośrednio do przetwórców produktów rolniczych. W celu
zmechanizowania transportu rolniczego na terenie gospodarstwa rolnego stosuje się sprzęt
przyspieszający czas wykonywania załadunku i rozładunku, eliminujący cię\
kÄ…, fizycznÄ…
pracę człowieka.
W celu zwiększenia mechanizacji i efektywności pracy w gospodarstwach rolniczych
stosuje się wewnątrz gospodarstwa następujące środki transportowe:
- kołowe,
- szynowe,
- umiejscowione.
Kołowe środki transportowe wykorzystywane są do przewozów wewnątrz i na zewnątrz
gospodarstwa i są dostosowane do przetaczania ręcznego lub przy u\
yciu siły pociągowej
\
ywej lub mechanicznej.
Zalety kołowych środków transportowych:
- mo\
liwość przewozu produktów z pola bezpośrednio do odbiorców,
- łatwość poruszania się w trudnym terenie (polu) ze względu na ogumione koła,
- skrócenie czasu wykonywania prac polowych i transportowych,
- transport w dowolnym kierunku i niezale\
nie siÄ™ od pogody,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- mo\
liwość nadbudowy środków transportowych zwiększającej powierzchnie załadunku,
- transport ró\
norakich ładunków.
Do kołowych środków zaliczamy: taczki i wózki ręczne jako najprostsze środki
transportu. SÅ‚u\
Ä… do przewo\
enia l\
ejszych ładunków na niewielkie odległości. Mo\
emy
przemieszczać ładunki sypkie, spakowane, objętościowe i długie. Wykorzystywane są one
równie\
w produkcji zwierzęcej przy dostarczaniu pasz. Cię\
ar transportowanych towarów
waha się od 50 do 300kg. Posiadają koła ogumione. Taczki kołowe i ró\
nego rodzaju wózki
transportowe znajdujÄ… ciÄ…gle szerokie zastosowanie w gospodarstwach nie tylko rolniczych.
W małych gospodarstwach i w terenach górzystych wykorzystywane są wozy
gospodarcze czterokołowe, ogumione. Jako siła pociągowa słu\
ą konie. Wozy słu\
Ä… do
przewo\
enia ładunków na niewielkie odległości. Ich konstrukcja pozwala na zmianę skrzyni
Å‚adunkowej i dostosowanie do potrzeb transportowych.
W transporcie po drogach publicznych powinny posiadać światła odblaskowe
i oświetlenie podczas jazdy o zmroku. Mogą przewozić materiały o masie 1500 2000 kg.
Stosowane w rolnictwie wózki akumulatorowe przemieszczają materiały na niewielkie
odległości w workach, paczkach lub skrzyniach. Sprawnie się poruszają po drogach
o utwardzonej i równej powierzchni. Wózek akumulatorowy jest zasilany z baterii
akumulatorów. Sterowanie prędkościami i kierunkiem jazdy następuje z pomostu kierowcy,
który powinien posiadać przeszkolenie do prowadzenia i obsługi. Jest napędzany silnikiem
elektrycznym o mocy około 5 kW.
Rys. 1. Wózek akumulatorowy [8]
Szynowe środki transportowe posiadają ograniczone zastosowanie i są wykorzystywane
głównie w budynkach gospodarskich i pomiędzy nimi, do transportowania pasz na niewielkie
odległości i materiałów do wytwarzania pasz.
Nie wymagają większych nakładów na u\
ytkowanie, konserwacjÄ™ czy naprawy. Do
przemieszczania wykorzystywana jest siłą człowieka, przez co praca jest ucią\
liwa, rzadziej
posiadają napędy. Wadą ich jest ograniczony zakres wykorzystania i utrudniona praca
w okresach jesienno-zimowych.
Kolejki szynowe składają się z torów i wózków. W pomieszczeniach szyny powinny być
uło\
one równo z posadzką korytarzy przejazdowych, aby mo\
liwy był przejazd innymi
kołowymi środkami transportu. Na zewnątrz szyny układane są na podkładach drewnianych,
długie szyny są łączone za pomocą śrub, co umo\
liwia zmianę trasy torów. Na
skrzy\
owaniach torów zamontowane są tarcze obrotowe umo\
liwiające zmianę kierunków
ruchu wózków. Wykorzystywane wózki transportowe szynowe posiadają pojemnik
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
przechylny w celu łatwiejszego opró\
niania. A
adowność wózków szynowych przetaczanych
ręcznie wynosi około 500 kg.
W wielu gospodarstwach rolnych stosowane są kolejki wiszące składające się z toru
jezdnego szynowego i wózków podwieszanych. Wewnątrz obiektów gospodarczych szyna
jest często podwieszana do belek stropowych, na zewnątrz stosuje się podpory ramieniowe
pojedyncze lub podpory bramowe podwójne. Podwieszenie szyny musi zapewniać swobodne
i bezkolizyjne toczenie się rolek wózka transportowego. W miejscach skrzy\
owań stosowane
są iglice pojedyncze lub zwrotnice ramowe. Wózki wykonane są jako płaska platforma lub
mogą posiadać szczelne pojemniki, które posiadają mechanizm przechylania w celu
ułatwienia załadunku i wyładunku.
Kolejki szynowe naziemne są najczęściej dwutorowe. Ich instalowanie jest kosztowne
i pracochłonne, dlatego zainstalowane powinny być w miejscach o długim okresie
eksploatacji. Są wypierane przez kołowe środki transportowe.
Du\
ą rolę spełniają w gospodarstwach rolnych przenośniki mechaniczne, których
elementy przenoszenia napędzane są silnikami elektrycznymi. Są to przenośniki cięgnowe:
taśmowe, czerpakowe i zgarniakowe i przenośniki bezcięgnowe: ślimakowe i czerpakowe.
Przenośniki ślimakowe słu\
ą do przemieszczania ró\
nych materiałów w inne miejsca
w płaszczyz
nie poziomej, pionowej i skośnej.
Rys. 2. Przenośnik ślimakowy T 206/2 [8]
Największe zastosowanie w technice rolniczej znalazły przenośniki ślimakowe, które
mogą pracować w płaszczyz
nie poziomej, pionowej i ukośnej. Podstawowym zespołem
roboczym jest napędzany ślimak. Ich konstrukcja umo\
liwia samoczynne pobieranie
materiałów sypkich z pryzmy. Mo\
e być równie\
wyposa\
ony w kosz zasypowy, z którego
materiał jest pobierany i dalej przemieszczany. Przenośniki ślimakowe są stosowane w wielu
maszynach rolniczych i kombajnach zbo\
owych.
Przenośniki taśmowe są napędzane silnikami elektrycznymi z wykorzystaniem przekładni
pasowych lub zębatych. Elementami roboczymi są taśmy gumowe wzmacniane przekładkami
ich powierzchnia robocza mo\
e być płaska lub wklęsła, mogą pracować w płaszczyz
nie
poziomej lub skośnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 3. Przenośnik taśmowy [8]
Przy ich wykorzystaniu mo\
emy przemieszczać materiały sypkie, paczkowane, bryłowe
i objętościowe. Mogą pracować w płaszczyz
nie skoÅ›nej do 35°. PrzenoÅ›niki taÅ›mowe sÄ…
urządzeniami pracującymi równie\
jako podzespoły maszyn rolniczych.
Przenośniki zgarniakowe słu\
ą do przemieszczania materiałów sypkich, pasz i roślin
okopowych. Elementami roboczymi są płaskowniki, tarcze lub palce przymocowane do
łańcuchów. Posiadają koryta o przekroju prostokątnym lub trapezowym oraz pracującym
wewnątrz łańcuchu lub linach.
Rys. 4. Przenośnik zgarniakowy [8]
Przenośniki zgarniakowe mogą przemieszczać materiały w płaszczyz
nie poziomej lub
ukoÅ›nej pod kÄ…tem 30°.
Przenośniki czerpakowe zwane często kubełkowymi mają najszersze zastosowanie
w mechanizacji rolnictwa jako podzespoły ró\
nych maszyn. Przenoszą ró\
ne materiały
w płaszczyz
nie ukośnej i pionowej. Częściami roboczymi są czerpaki przymocowane do
łańcucha lub pasa. Aby zapobiec poślizgom na bębnie napędzającym zastosowano
powierzchniÄ™ u\
ebrowanÄ….
Przenośniki wstrząsowe są u\
ywane do przemieszczania materiałów tylko w płaszczyz
nie
poziomej. Stosowane sÄ… w magazynach zbo\
owych i mogą przemieszczać tylko materiały
sypkie. Zespołem roboczym jest cylinder zawieszony na drewnianych sprę\
ynach, napęd
otrzymuje od silnika poprzez układ korbowy, cylinder wykonuje ruchy wahadłowe. Materiał
jest przemieszczany w jednym kierunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Przenośniki pneumatyczne mają prostą budowę i przemieszczają materiały w płaszczyz
nie
poziomej, pionowej i ukośnej w ruchu prostoliniowym lub łukowatym na odległość.
Czynnikiem roboczym jest powietrze o prędkości 15 20 m/s. Są proste w budowie i obsłudze.
Rozró\
niamy przenośniki tłoczące i ssąco-tłoczące. W przenośnikach tłoczących elementem
roboczym jest wentylator promieniowy, który zasysa powietrze, a następnie tłoczy je do
przewodu, gdzie porywa przenoszone materiały. Wydajność przenośnika zmienia się
w zale\
ności od cech fizycznych przenoszonego materiału. W zbiorniku znajduje się zasuwa
regulująca wielkość szczeliny. Przenośniki ssąco-tłoczące wyposa\
one sÄ… w wentylator
o działaniu ssąco  tłoczącym. Wentylator posiada dwa przewody.
Rys. 5. Schemat pracy przenośnika ssaco-tłoczącego [8]
Przewód ssący zakończony jest ssawką do zasysania ziarna z pryzmy i przekazywania do
cyklonu. Przenośniki ssąco-tłoczące są najczęściej stosowane w magazynach zbo\
owych.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób mo\
na wprowadzić mechanizację transportu w gospodarstwie rolnym?
2. Jakie są kołowe środki transportu rolniczego?
3. Jakimi cechami charakteryzują się wózki transportowe?
4. Co to są wózki akumulatorowe i do czego słu\
Ä…?
5. Jakie cechy charakteryzują transport wewnętrzny?
6. Jaki jest cel stosowania przenośników mechanicznych?
7. Jakie korzyści uzyskujmy ze stosowania przenośników taśmowych?
8. Dlaczego przenośniki czerpakowe są szeroko stosowane w technice rolniczej?
9. Czym charakteryzują się przenośniki ślimakowe?
10. Do czego słu\
ą przenośniki pneumatyczne?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dostępnej literatury, sklasyfikuj urządzenia transportowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) sklasyfikować urządzenia transportowe,
2) wykonać tabelę przy pomocy komputera,
3) wypełnić tabelę,
4) wkleić wykonaną pracę do zeszytu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 katalogi środków transportowych,
 stanowisko komputerowe,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj na stronie internetowej przenośnik pneumatyczny, narysuj schemat i oznacz
jego elementy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w Internecie przenośnik pneumatyczny,
2) narysować jego schemat,
3) określić poszczególne elementy na schemacie,
4) wkleić schemat do zeszytu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 komputer z podłączonym Internetem,
 materiały i przybory do rysowania,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zadania transportu rolniczego?
1
1

2) sklasyfikować i scharakteryzować kołowe środki transportowe?
1
1

3) określić wady kolejek szynowych naziemnych?
1
1

4) określić zastosowanie kolejki wiszącej?
1
1

5) rozró\
nić przenośniki mechaniczne od pneumatycznych?
1
1

6) określić zastosowanie przenośników taśmowych?
1
1

1
1

7) omówić wykorzystanie przenośników zgarniakowych?
8) scharakteryzować przenośników ślimakowych?
1
1

9) omówić wykorzystanie przenośników pneumatycznych?
1
1

10) wymienić zastosowanie przenośników w maszynach rolniczych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rodzaje uszkodzeń maszyn, przyczyny powstawania, metody
naprawy
4.2.1. Materiał nauczania
Maszyny rolnicze sÄ… nara\
one na działanie obcią\
eń wywieranych przez środowisko,
w którym pracują. Je\
eli nastÄ…pi przekroczenie dopuszczalnych obciÄ…\
eń mo\
e dojść do
uszkodzenia. Przyczynami uszkodzeń są równie\
starzenie i zmęczenia materiałów. Maszyny
składają się z wielu elementów, które są wytwarzane w masowej produkcji. W związku z tym,
mogą pojawiać się usterki na skutek wad materiałowych, niewłaściwej technologii i błędów
popełnianych przez pracowników w czasie wytwarzania lub kontroli. Niektóre ukryte usterki
sÄ… mo\
liwe do ujawnienia dopiero w trakcie eksploatacji. W trakcie eksploatacji maszyn
współpracujące ze sobą części mechanizmów wywołują ró\
ne zjawiska takie jak: tarcie,
wydzielanie się ciepła, utlenianie i erozja. Podczas tych procesów następuje stopniowe
pogarszanie stanu technicznego u\
ytkowanych maszyn, przez co obni\
a się ich sprawność
techniczna. Postępujące obni\
enie sprawności technicznej powoduje uszkodzenia części
maszyn rolniczych. Je\
eli dana część nie nadaje się do naprawy, takie zu\
ycie nazywamy
uszkodzeniem. W maszynach rolniczych rozró\
niamy dwa rodzaje zu\
yć:
- naturalne,
- awaryjne.
Zu\
ycie naturalne następuje wówczas, gdy w wyniku długotrwałej pracy mechanizmów
i przestrzeganiu warunków technicznej obsługi następuje samoistne zu\
ycie części. Je\
eli
w wyniku krótkotrwałej eksploatacji następuje zu\
ycie części mamy do czynienia z zu\
yciem
awaryjnym np.: złamania, pęknięcia, zatarcia. Zu\
ycie naturalne i awaryjne sÄ… zu\
yciami
fizycznymi. Zu\
ycia mogą być :
- mechaniczne, spowodowane tarciem, procesem zmęczeniowym lub erozją,
- chemiczne, spowodowane ró\
nego rodzaju korozjÄ…,
- cieplne, występujące na skutek działania wysokiej temperatury. Następuje wtedy zmiana
właściwości i struktury materiału np.: rozhartowanie części pod wpływem wysokiej
temperatury,
- elektryczne, spowodowane przepływem prądu elektrycznego np.: nadpalenie styków czy
zwęglenie izolacji przewodów elektrycznych.
Elementom maszyn rolniczych towarzyszy równie\
zu\
ycie ścierne, powodowane
ścieraniem polegającym na oddzielaniu cząstek materiału z powierzchni części.
Spowodowane jest to mikro skrawaniem, ścinaniem lub odrywaniem występów i nierówności
albo rysowaniem powierzchni przez cząsteczki ścierniwa. Procesowi ścierania towarzyszy
często zjawisko wykruszania cząsteczek, po czym następują odkształcenia sprę\
yste
i plastyczne materiału.
Zu\
ycie erozyjne charakteryzuje elementy układów hydraulicznych, w których przepływa
ciecz pod ciśnieniem i z du\
ą prędkością na skutek, czego następuje wymywanie cząstek
metalu. Często temu procesowi towarzyszy proces korozyjny.
W układach hydraulicznych dochodzi równie\
do zu\
ycia zwanego kawitacjÄ…. Polega ono
na powstawaniu pęcherzyków gazu i pary. Zjawisku temu towarzyszy korozja i wymywanie
cząsteczek materiału z powierzchni, w której przepływa ciecz. Zjawisko erozji i kawitacji
doprowadza do ubytków materiału szczególnie w miejscach zwę\
eń przekrojów
przepływowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 6R
Rys. 6. Komputerowa symulacja zjawiska kawitacji [8]
Uszkodzenia części maszyn następują poprzez odkształcenia plastyczne wyra\
ajÄ…ce
zmianę kształtu lub wymiaru przy zachowaniu cię\
aru. Uszkodzenie powodowane zu\
yciem
zmęczeniowym powstaje w wyniku du\
ej liczby cyklicznych zmian, obciÄ…\
eń między
współpracującymi częściami. Zu\
ycie zmęczeniowe jest trudno dostrzegalne gołym okiem,
gdy\
jego początkowymi objawami są mikropęknięcia.
W mechanizmach maszyn uszkodzenia często następują w wyniku zjawiska zmęczenia
powierzchniowego poprzez wykruszenia, wyłuszczenia i pitting. Wykruszenia są wynikiem
zgniotu materiału i działaniem sił tarcia. A
uszczenie jest charakterystyczne dla tarcia
występującego przy toczeniu, lub toczeniu z poślizgiem. Dotyczy to na przykład bie\
ni
Å‚o\
yska tocznego, gdzie dochodzi do zmęczenia materiału i do powstawania mikropęknięć
pod powierzchniÄ….
Pitting jest zu\
yciem gruzełkowatym i polega na ubytku materiału w wyniku cyklicznego
działania naprę\
eń kontaktowych w obecności substancji smarującej. Występuje szczególnie
w Å‚o\
yskach kulkowych i przekładniach zębatych na styku dwóch zębów.
W maszynach rolniczych często występuje uszkodzenie spowodowane uszkodzeniem
zmęczeniowym. Uszkodzeniom ulegają części najbardziej obcią\
one takie jak: wały
wykorbione i przeguby Cardana. Niebezpieczeństwem, jakie pociąga za sobą zmęczenie, jest
uszkodzenie najczęściej innych części maszyn. Zmęczenie objętościowe powstaje pod
wpływem działania obcią\
enia na całej części siłami cyklicznie zmieniającymi swoją wartość
i kierunek z du\
ą częstotliwością.
W momencie przekroczenia wytrzymałości materiału następują mikropęknięcia, które
w konsekwencji powiększają się i dochodzi do uszkodzenia.
Naprawy maszyn mają na celu usunięcie wszystkich uszkodzeń i przywrócenie maszynie
właściwości umo\
liwiających jej prawidłowe funkcjonowanie. W technologii napraw maszyn
wyró\
niamy: naprawÄ™ bie\
ącą, średnią i główną.
W naprawie bie\
ącej najczęściej stosowaną następuję częściowy demonta\
, podczas
którego naprawiamy lub wymieniamy uszkodzone części.
W trakcie naprawy głównej dokonujemy całkowitego demonta\
u maszyny, dokonujemy
weryfikacji wszystkich części. Uszkodzone regenerujemy lub wymieniamy na nowe. Po
dokonaniu takiej naprawy przywracamy maszynie jej właściwości techniczno-eksploatacyjne
zbli\
one do nowej maszyny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 7. Schemat blokowy procesu technologicznego naprawy głównej [1, s. 34]
Naprawę średnią wykonujemy wówczas, kiedy pracochłonność i poniesione koszty są
pośrednie między naprawą główną i bie\
Ä…cÄ….
Obecnie większość napraw dokonuje się metodą stanowiskową. Wykonują ją
przeszkoleni pracownicy w zakładzie, gdzie przywraca się maszynie poprzednie wartości.
Tylko bardzo specjalistyczne naprawy dokonuje się w wyspecjalizowanych zakładach np.:
szlifowanie wałów, cylindrów czy naprawy i regulacje pomp wtryskowych.
Zakłady, które wcześniej wykonywały kompleksowo naprawy maszyn i ciągników np.:
Państwowe Ośrodki Maszynowe czy Zakłady Produkcyjno-Naprawcze Mechanizacji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rolnictwa dzisiaj ju\
nie istnieją. Przed wykonywaniem naprawy określamy miejsce i części,
które wykazują uszkodzenie. Następnie dokonujemy mycia i demonta\
u uszkodzonej części.
Sprawdzamy jej uszkodzenie i przystępujemy do naprawy przez regenerację lub wymiany na
nowÄ….
Regeneracja części jest procesem technologicznym, którego celem jest przywrócenie
zu\
ytym lub uszkodzonym częściom pierwotnego kształtu i wymiarów w celu dalszego
u\
ytkowania. Regenerować części maszyn mo\
emy poprzez:
- obróbkę mechaniczną,
- obróbkę plastyczną,
- spawanie,
- napawanie,
- klejenie,
- lutowanie,
- malowanie.
Obróbka mechaniczna polega najczęściej na toczeniu i szlifowaniu uszkodzonej części
pierwotnego przywróceniu jej pierwotnego kształtu i wymiaru.
Obróbka plastyczna polega na przywróceniu nominalnych wymiarów i kształtów poprzez:
spęczanie, rozpieranie, wyciąganie lub prostowanie.
Spawanie wykonujemy przy regeneracjach i naprawach części. Jest często stosowane
w naprawach sprzętu rolniczego. Złącze spawane jest połączeniem materiałów powstałym
przez ich miejscowe stopienie. Występuje w procesie łączenia metali (głównie stali) oraz
tworzyw sztucznych. Przy spawaniu zwykle dodaje się spoiwo (materiał dodatkowy)
stapiający się wraz z materiałem podstawowym, aby utworzyć spoinę i polepszyć jej
własności.
Metody spawania:
- spawanie gazowe: najczęściej przy spalaniu acetylenu w temperaturach do 3200°C,
stosowane jest do spajania blach o grubości od 0,4 mm do 40 mm,
- spawanie elektryczne: z wykorzystaniem spawarki  urzÄ…dzenia opierajÄ…cego swÄ… pracÄ™
na zjawisku Å‚uku elektrycznego w temperaturach 3500°C, stosowane jest do spajania
blach o grubości od 1 mm do 80 mm,
- spawanie laserowe,
- spawanie plazmowe,
- spawanie hybrydowe,
- spawanie \
u\
lowe,
- spawanie elektronowe,
- spawanie tarciowe.
Rys. 8. Strefy złącza spawanego. 1  materiał podstawowy, 2  strefa wpływu ciepła, 3  spoina [9]
Napawanie jest to nało\
enie na zu\
ytą powierzchnię warstwy materiału dodatkowego w celu
przywrócenia pierwotnych kształtów i wymiarów. Pomimo wielu wad występujących przy
napawaniu zwiÄ…zanych z naprÄ™\
eniami, zmianami strukturalnymi jest szeroko stosowane.
Klejenie znajduje coraz szersze zastosowanie w procesach regeneracji uszkodzonych części.
Charakteryzuje się prostotą w wykonywaniu, łatwością łączenia i niskimi kosztami. Wadą
klejenia jest mała wytrzymałość złazy w wysokiej temperaturze. Podczas procesu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
przygotowawczego nale\
y uwzględnić środowisko, w którym pracują części, koszt klejenie
i warunki bhp. Kleje dzielimy ze względu na sposób wiązania na: chemoutwardzalne, topliwe
i rozpuszczalnikowe. Szerokie zastosowanie zyskały \
ywice epoksydowe, które po
utwardzeniu staje siÄ™ tworzywem termoutwardzalnym, nierozpuszczalnym i posiadajÄ… bardzo
dobrą przyczepność. śywice epoksydowe są odporne na działanie wody, olejów, benzyn
i ró\
nych rozpuszczalników.
Lutowanie jest sposobem łączenia uszkodzonych elementów, głównie uszkodzeń przewodów
elektrycznych lub chłodnic. Jest czynnością łatwą w wykonywaniu przy zachowaniu
prawidłowych technik łączenia. Jest to metoda łączenia elementów metalowych za pomocą
spoiny wypełnionej metalem o temperaturze topnienia ni\
szej ni\
metali Å‚Ä…czonych
elementów, gdzie spoina jest nakładana w postaci stopionej, podczas gdy łączone elementy
pozostają cały czas w stanie stałym.
Zale\
nie od temperatury topnienia lutu rozró\
nia siÄ™:
- lutowanie miękkie (poni\
ej 300°C),
- lutowanie twarde (powy\
ej 550°C).
Materiałem wypełniającym spoinę jest lut (lutowie). Narzędzie ręczne słu\
Ä…ce do
lutowania to lutownica lub palnik. Czynność lutowania jest równie\
wykonywana
w specjalnych piecach. Lutowanie współcześnie stosowanych układów elektronicznych
realizuje się równie\
technikÄ… rozgrzewania przy pomocy gorÄ…cego powietrza lub
podczerwieni. Jest to tak zwane lutowanie bezdotykowe.
Malowanie wykonujemy w celu uzupełnienia powłok lakierniczych, aby zabezpieczyć przed
korozją i działaniem warunków atmosferycznych. Stosuje się głównie emalie podkładowe
i emalie powierzchniowe. Wszelkie nierówności uzupełniamy szpachlówką, którą szlifuje się
papierami ściernymi, a dopiero potem malujemy farbą powierzchniową. Malowanie
wykonujemy pędzlem, przez zanurzenie, wykorzystując pojemniki aerozolowe lub metodą
natrysku przy pomocy pistoletu natryskowego.
Wiele uszkodzonych części nie poddaje się procesom naprawczym ani regeneracyjnym
ze względu na ich specjalną konstrukcję i budowę, a wymienia się na nowe. Wymiana jest
najprostszym i często koniecznym sposobem naprawy i gwarantuje często przywrócenie
pierwotnych właściwości techniczno-eksploatacyjnych. Do często spotykanych części
zaliczamy: wymianÄ™ Å‚o\
ysk tocznych i ślizgowych, pasków klinowych i wszystkich tych,
które zu\
ywają się w sposób naturalny.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich warunkach jest eksploatowany sprzęt rolniczy?
2. Jakie są przyczyny powstawania uszkodzeń sprzętu i maszyn rolniczych?
3. Co to jest zu\
ycie naturalne i awaryjne?
4. Na czym polega uszkodzenie w wyniku zu\
ycia ściernego?
5. Co to jest zu\
ycie zmęczeniowe?
6. Co to są odkształcenia plastyczne?
7. Jakie części maszyn ulegają najczęściej zu\
yciu zmęczeniowemu?
8. Co to jest pitting i jakie wywołuje zniszczenia?
9. W jaki sposób zwiększamy \
ywotność maszyn urządzeń rolniczych?
10. Co to sÄ… przeglÄ…dy techniczne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z doświadczenia mechanika w gospodarstwie szkolnym, wypisz najczęściej
spotykane uszkodzenia maszyn i sprzętu rolniczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeprowadzić wywiad z mechanikiem gospodarstwa,
2) określić rodzaje uszkodzeń,
3) określić sposoby napraw zarejestrowanych uszkodzeń.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- warsztat w gospodarstwie,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Dokonaj naprawy cieknącej chłodnicy w ciągniku rolniczym przy pomocy lutowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować stanowisko do lutowania,
2) przygotować miejsce lutowania,
3) przeprowadzić lutowanie,
4) sprawdzić szczelność uszkodzonego miejsca.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- uszkodzona chłodnica,
- lutownica elektryczna,
- cyna, kalafonia,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić środowisko pracy narzędzi, maszyn?
1
1

2) określić środowisko pracy ciągników rolniczych?
1
1

3) scharakteryzować przyczyny uszkodzeń narzędzi?
1
1

4) określić przyczyny uszkodzeń maszyn?
1
1

5) określić przyczyny uszkodzeń i ciągników rolniczych?
1
1

6) scharakteryzować rodzaje zu\
yć?
1
1

1
1

7) określić zu\
ycia zmęczeniowe?
8) określić zu\
ycie erozyjne?
1
1

9) określić zjawisko kawitacji?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3. Konserwacja i przechowywanie sprzętu rolniczego
4.3.1. Materiał nauczania
Sprzęt rolniczy jest wykorzystywany tylko w okresach agrotechnicznych przez kilka do
kilkunastu dni, pozostałą część roku nie jest eksploatowany. Aby utrzymać go w wysokiej
sprawności technicznej powinien być nale\
ycie konserwowany i przechowywany. Po
zakończeniu prac sprzęt nale\
y go umyć du\
ym strumieniem zimnej lub gorÄ…cej wody na
specjalnym stanowisku przy u\
yciu myjni lub ró\
nego rodzaju urządzeń ciśnieniowych.
Nale\
y pamiętać, aby do wód gruntowych nie dostały się rozpuszczone w wodzie chemiczne
środki ochrony roślin, paliwo, oleje i smary, co mogłoby stanowić ekologiczne zagro\
enie
środowiska. Konserwując sprzęt rolniczy powinniśmy stosować zalecenia wytwórców
zgodnie z przeznaczeniem. Miejsca zajęte korozją powierzchniową lub szczelinową nale\
y
bezwzględnie oczyścić z korozji, zakonserwować środkiem antykorozyjnym, a następnie
pomalować farbą, u\
yć olejów lub smarów ochronnych. Sprzęt rolniczy powinien być
przechowywany w przestrzeniach otwartych do tego celu przeznaczonych, w wiatach,
obiektach zadaszonych otwartych lub zamkniętych. Nale\
y pamiętać o utwardzeniu
powierzchni, na której będziemy przechowywać sprzęt.
Przechowywany sprzęt rolniczy powinien być posegregowany grupami i ustawiony
w taki sposób, aby łatwe było agregatowanie z ciągnikiem i łatwy dostęp do maszyny. Zasadą
jest, \
e w miejscach otwartych przechowuje się maszyny i narzędzia mniej wra\
liwe na
niekorzystne warunki atmosferyczne np.: pługi, brony, glebogryzarki, kopaczki ciągnikowe.
Elementy robocze przechowywanego sprzętu nie powinny stykać się bezpośrednio
z wilgotnym podło\
em, a ogumione koła nale\
y odciÄ…\
yć przy pomocy ró\
nego rodzaju
podstawek. Na terenach otwartych stosuje siÄ™ pokrowce z folii lub brezentu. Innym sposobem
przechowywania sprzętu rolniczego jest umieszczanie w wiatach i szopach posiadających
zadaszenia z kilkumetrowym okapem wspartych na słupach. Szopy mogą być półotwarte,
posiadające ściany z trzech stron chroniące przed wiatrem i opadami atmosferycznymi.
Szopy zamknięte powinny być wyposa\
one we wrota ułatwiające manewrowanie
sprzętem. Są przez to bardziej funkcjonalne i słu\
Ä… do przechowywania cenniejszych maszyn
rolniczych.
Maszyny rolnicze i samobie\
ne oraz urządzenia szczególnie wra\
liwe na działanie
warunków atmosferycznych powinny być przechowywane w specjalnych magazynach lub
gara\
ach. Ciągniki rolnicze przechowujemy głównie w gara\
ach wyposa\
onych w instalacjÄ™
elektryczną, oświetleniową, wentylacyjną oraz grzewczą. Wyposa\
enie gara\
u w zestawy
narzędzi powinno słu\
yć operatorowi do dokonywania drobnych napraw, regulacji,
konserwacji i czynności obsługowych. Wszystkie pomieszczenia słu\
Ä…ce do przechowywania
sprzętu i ciągników rolniczych winny spełniać podstawowe wymagania przeciwpo\
arowe,
a w szczególności posiadać sprawnie działające gaśnice.
Praca w rolnictwie narzędzi i maszyn rolniczych nara\
ona jest na działanie warunków
atmosferycznych i działanie warunków występujących w glebie wa\
ną rolę odgrywa obsługa
techniczna. Obsługa techniczna zapobiega pogarszaniu się właściwości u\
ytkowych oraz
przygotowuje je do bezawaryjnej pracy. Rozró\
niamy następujące rodzaje obsług:
- obsługę codzienną, określaną przez instrukcje obsługi. Polega ona na myciu, czyszczeniu,
smarowaniu, uzupełnianiu materiałów eksploatacyjnych i czynnościach regulacyjnych,
- obsługę przedkampanijną, której zadaniem jest przygotowanie do pracy. W jej trakcie
dokonuje się usuwania środków konserwujących, smarowania, zakładania pasków
klinowych, akumulatorów i wyposa\
enie. ObowiÄ…zkowo dokonuje siÄ™ kontroli
prawidłowości pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- obsługę pokampanijną polegającą na oczyszczeniu, myciu i przygotowaniu do dłu\
szego
postoju. Uzupełniamy ubytki powłok lakierniczych, na powierzchnie robocze nakładamy
środki czasowej ochrony. W trakcie obsługi po kampanijnej wymieniamy równie\
oleje
i smary. Wszystkie maszyny posiadające ogumione koła powinny spoczywać na
podporach, a ciśnienie w kołach nale\
y ograniczyć do 30 50%. Wszystkie
zdemontowane pasy klinowe, listwy no\
owe i inne części wra\
liwe i nara\
one na
niekorzystne działanie warunków atmosferycznych powinny być przechowywane
w magazynach zgodnie zaleceniami określanymi przez producentów,
- obsługę sezonową polegającą na przygotowaniu maszyn i ciągników do sezonu.
Wymieniamy szczególnie oleje silnikowe i płyny w układach chłodniczych.
Obsługa techniczna ciągników rolniczych polega szczególnie na cyklicznym wykonywaniu
przeglądów technicznych. Ka\
dy producent ciągników rolniczych określa szczegółowo zakres
czynności przeglądów codziennych P1 i okresowych P2 P5. Ilość godzin pracy ciągnika
określa się ilością motogodzin wskazywaną przez licznik pojazdu. Jedna motogodzina
odpowiada 1,33 godziny zegarowej.
Rys. 9. Cykl T i częstotliwość t przeglądów technicznych ciągników rolniczych Ursus P1 P5  przeglądy
techniczne, NG1  naprawa główna pierwsza [1, s. 30]
Je\
eli ciÄ…gniki nie sÄ… u\
ytkowane na codzień i są przechowywane przez dłu\
szy okres
czasu, wówczas przeprowadzamy przegląd zerowy P0, w trakcie którego ciągnikowi
przywracamy sprawność techniczno-eksploatacyjną.
PrzeglÄ…dy P1 P3 mo\
e wykonywać operator ciągnika w miejscu jego gara\
owania,
natomiast P4 i P5 dokonujemy w warsztacie specjalistycznym ze względu na zło\
oność
i specyfikę wykonywanych czynności.
O sprawności technicznej ciągników decyduje obsługa techniczna w okresie docierania.
W tym czasie dopasowują się i docierają wszystkie elementy ciągnika. Szczegółowe zalecenia
określa producent ciągnika i nale\
y je bezwzględnie przestrzegać. Powinno się tak dobierać
prace, aby w ciÄ…gu pieszych 10 mth pracy obciÄ…\
yć silnik do ź mocy znamionowej, a w ciągu
nastÄ™pnych 20 mth do ½ mocy, a czasie ostatnich 20 mth docierania obciÄ…\
yć silnik do ¾
mocy znamionowej. Po okresie docierania ciÄ…gnik poddaje siÄ™ przeglÄ…dowi technicznemu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Tabela 1. Wybrane czynności wykonywane podczas przeglądów technicznych ciągnika C 330 [1, s. 31]
Zespołowe u\
ytkowanie maszyn ułatwia ich zakup, umo\
liwia zwiększenie wykorzystania
i obni\
enie kosztów, tak\
e konserwacji i przechowywania.
Jednostki świadczące usługi mechanizacyjne ró\
nią się między sobą formą własności
maszyn, stopniem zaanga\
owania w działalność usługową oraz zakresem świadczonych
usług. Środki mechanizacji mogą w nich stanowić własność indywidualną (tak jest
w przypadku kółek maszynowych i prywatnych przedsiębiorców zajmujących się
profesjonalnie usługami). Mogą te\
być wspólną własnością, np. spółdzielni kółek rolniczych,
spółek i wspólnot maszynowych. W zale\
ności od stopnia zaanga\
owania w świadczenie
usług wyró\
niamy: jednostki, dla których świadczenie usług mechanizacyjnych jest główną
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
lub jedyną formą działalności oraz takie, których głównym z
ródłem utrzymania jest
prowadzenie gospodarstwa rolniczego, a świadczenie usług stanowi działalność dodatkową.
Pod względem zakresu świadczonych usług omawiane jednostki dzielimy na:
 specjalizujące się w wąskim zakresie świadczonych usług,
 oferujące szeroki zakres usług,
 mieszane.
Przy wyborze formy usług nale\
y uwzględniać rodzaj usługobiorców. Dla gospodarstw
o du\
ej skali produkcji, mających z reguły deficyt własnej siły roboczej, korzystne są usługi
przedsiębiorstw prywatnych lub spółdzielczych. Natomiast dla drobnych gospodarstw
odpowiednie są usługi wzajemne, np. w ramach kółek maszynowych, umo\
liwiajÄ…ce
zaanga\
owanie własnej siły roboczej i poprawę wykorzystania sprzętu przy zbilansowaniu
wpływów za usługi świadczone z wydatkami na kupowane.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zadania spełnia konserwacja sprzętu rolniczego?
2. Jakie zabiegi wykonujemy po zakończeniu prac sprzętem?
3. Jakich zasad przestrzegamy podczas mycia sprzętu rolniczego?
4. Jak przygotowujemy sprzęt do przechowywania?
5. Jakie są sposoby przechowywania sprzętu rolniczego?
6. W jakich warunkach powinniśmy przechowywać wartościowe maszyny?
7. Jakie funkcje spełniają wiaty otwarte?
8. Czym charakteryzują się wiaty zamknięte?
9. W jaki sposób dbamy o ochronę środowiska konserwując sprzęt rolniczy?
10. Jakie warunki powinny spełniać gara\
e?
11. Na czym polega obsługa techniczna ciągników rolniczych?
12. Jakie są wady i zalety zespołowego u\
ytkowania maszyn?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj przegląd i konserwację sprzętu uprawowego w gospodarstwie szkolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać przegląd sprzętu,
2) przygotować środki do konserwacji,
3) przeprowadzić konserwację sprzętu,
4) przestrzegać przepisów bhp i ochrony środowiska.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 sprzęt uprawowy,
 środki do konserwacji sprzętu uprawowego,
 stanowisko do mycia sprzętu,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ćwiczenie 2
Dla wybranego ciągnika rolniczego, opracuj harmonogram przeglądów technicznych
i wypisz, jakie czynności wchodzą w skład przeglądu P2.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać instrukcję obsługi wybranego ciągnika,
2) wykonać wykres liniowy częstotliwości przeglądów,
3) sporządzić zakres czynności przeglądu ciągnika P2,
4) wkleić opracowanie do zeszytu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- foliogramy z rodzajami przeglądów technicznych ciągników,
- instrukcje obsługi ciągników rolniczych,
- literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić warunki konserwacji sprzętu rolniczego?
1
1

2) określić warunki przechowywania sprzętu rolniczego?
1
1

3) określić warunki ochrony środowiska przy myciu i konserwacji
sprzętu?
1
1

4) dokonać ustawienia sprzętu na okres przechowywania?
1
1

5) zabezpieczyć wartościowe maszyny na okres przechowywania?
1
1

6) określić warunki bezpiecznej i higienicznej pracy w gara\
u?
1
1

7) scharakteryzować zasady bhp, których powinien przestrzegać
pracownik w gara\
u?
1
1

8) wyró\
nić rodzaje obsług sprzętu i maszyn rolniczych?
1
1

9) omówić przeglądy techniczne ciągników rolniczych ?
1
1

10) wymienić czynności obsługi codziennej ciągnika rolniczego?
1
1

11) wymienić wady i zalety zespołowego u\
ytkowania maszyn?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4. Produkty naftowe
4.4.1. Materiał nauczania
Produkty naftowe uzyskujemy z przeróbki ropy naftowej. Zaliczamy do nich paliwa,
oleje i smary. W pojazdach rolniczych, maszynach i sprzęcie rolniczym u\
ywamy najczęściej
paliwa płynne, oleje silnikowe, oleje przekładniowe, oleje hydrauliczne i smary plastyczne.
CiÄ…gniki rolnicze wyposa\
one są najczęściej w silniki z zapłonem samoczynnym
napędzane olejem napędowym. Jest to paliwo uzyskiwane z destylacji ropy naftowej
w temperaturze 230 350°C o wartoÅ›ci opaÅ‚owej 42 46 kJ/g i temperaturze zapÅ‚onu
50 80°C. GÄ™stość oleju napÄ™dowego wynosi 0,8 0,88g/cm3. CechÄ… charakterystycznÄ… oleju
napędowego jest liczba cetanowa LC wynosząca 40  45 oraz temperatura krzepnięcia wa\
na
w zale\
ności od temperatury otoczenia.
W praktyce stosuje się oleje letnie IL o temperaturze krzepnięcia nie wy\
szej ni\
-5°C
i oleje zimowe IZ o temperaturze krzepniÄ™cia od  20°C (IZ 20) do  50°C (IZ 50). Nale\
y
pamiętać o stosowaniu prawidłowego oleju napędowego w okresie zimowym, gdy\

niewłaściwe stosowanie doprowadza do wytrącania się parafiny powodującej niedro\
ność
filtrów i zatrzymanie pracy silnika. W nowoczesnych silnikach o zapłonie samoczynnym
coraz częściej stosuje się ró\
nego rodzaju podgrzewacze paliwa. Coraz częściej próbuje się do
oleju napędowego dodawać paliwo uzyskane z przeróbki olejów roślinnych.
Benzyna jako produkt przeróbki ropy naftowej charakteryzuje się gęstością od
0,7 0,75 g/cm3, otrzymywana jest w temperaturze 35 200°C, jej wartość opaÅ‚owa wynosi
okoÅ‚o 46,2 kJ/g, a temperatura zapÅ‚onu -15° C, posiada liczbÄ™ oktanowÄ… LO, która to liczba
określa odporność na spalanie detonacyjne. Benzyny miesza się z dodatkiem przeciw
detonacyjnym, jakim jest czteroetylek ołowiu i nazywa się wówczas etyliną z liczbą oktanową
np.: E-95, E-98 lub benzyną bezołowiową np.: Pb-98, do której dodaje się związki bromu
jako środek przeciw detonacyjny.
Oleje smarowe charakteryzują się lepkością i temperaturą krzepnięcia. Lepkość wpływa
na wielkość oporów tarcia oraz zdolność do trwałego przylegania do części współpracujących
ze sobą. Temperatura krzepnięcia określa najni\
szą temperaturę, przy której olej przestanie
mieć właściwości smarne. W praktyce coraz częściej u\
ywane sÄ… oleje silnikowe
wielosezonowe, które stosowane są w okresie letnim i zimowym oznaczane symbolami
10W/30, 10W/40, 15W/40, 20W/30, 20W/40. Oleje dzieli się ze względu na przeznaczenie
i klasy. Dla silników o zapłonie samoczynnym wprowadzono symbol C, z zapłonem
iskrowym S. Natomiast lepkość związaną z jakością oleju oznaczamy literami od A do G
w grupie silników z zapłonem iskrowym i od A do F w grupie silników z zapłonem
samoczynnym. Mo\
emy spotkać się równie\
z olejami uniwersalnymi przeznaczonymi do
silników z zapłonem samoczynnym i iskrowym. Wysoką jakość olejów otrzymujemy przez
zastosowanie dodatków uszlachetniających, które poprawiają właściwości smarne
i zmniejszają zdolność do pienienia. Dodaje się równie\
dodatki antykorozyjne i przeciw
utleniajÄ…ce.
W ciągnikach i maszynach rolniczych stosuje się oleje przekładniowe, które dzielimy na
klasy jakości i oznaczamy symbolami od GL1 do GL6 o ró\
nych klasach lepkości np.: oleje
zimowe 75 W, 80 W, 85 W oraz oleje letnie 90, 140, 250. Oleje przekładniowe stosujemy
w układach napędowych w ciągnikach i maszynach rolniczych pracujących w średnich
warunkach oraz ciÄ™\
kich warunkach pracy. Noszą one nazwę Hipol, a ich symbolika określa
warunki zastosowania np.: EP-4Z SAE 80W/90, Agros U GL-4 SAE 80.
Do napędu układów hydraulicznych u\
ywa się olejów hydraulicznych producentów
krajowych i zagranicznych o nazwach np.: Hydrol 40 lub DOC-3, które charakteryzują się
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
niską temperaturą krzepliwości. Do konserwacji maszyn i ciągników rolniczych stosujemy
smary plastyczne i oleje ochronne. Smary stosuje siÄ™ do Å‚o\
ysk ślizgowych i tocznych,
natomiast smary grafitowane do przekładni łańcuchowych i zębatych. Smary plastyczne
oznaczone sÄ… symbolami np.: A
T-42, A
T-4S2. Smary i oleje ochronne stosuje siÄ™ do
zabezpieczania maszyn i narzędzi rolniczych przed korozją. Smary zabezpieczają
i konserwujÄ… maszyny rolnicze, a oleje konserwacyjne pod nazwÄ… Antykol chroniÄ… przed
korozją wewnętrzne powierzchnie silników spalinowych. Stała i systematyczna konserwacja
zmniejsza zu\
ycie urządzeń, wydłu\
a okresy między naprawami, przez co obni\
a koszty
eksploatacji. Konserwując narzędzia, maszyny i ciągniki rolnicze nale\
y stosować środki
konserwujące wskazane przez wytwórcę. W tym zakresie powinniśmy zapoznać się
szczegółowo z instrukcją obsługi dołączoną przez producenta.
Napraw sprzętu dokonujemy poprzez wymianę zu\
ytych lub uszkodzonych części.
Elementy metalowe mo\
emy naprawić przez spawanie.
Magazynowanie paliw i smarów
Niewłaściwe obchodzenie się z produktami ropopochodnymi (olej napędowy, benzyna,
rozpuszczalniki) jest niebezpieczne ze względu na ich łatwopalność oraz toksyczne działanie
na organizm człowieka.
Pary produktów naftowych przy mniejszym stę\
eniu mogą powodować lekkie
dolegliwości objawiające się bólami głowy i sennością. Przy większym stę\
eniu i przy
dłu\
szym wdychaniu mogą wywołać zatrucie organizmu, doprowadzając do powa\
nych
schorzeń, a nawet do śmierci. Szczególne zasady ostro\
ności nale\
y zachować przy
u\
ytkowaniu benzyny (etyliny) do napędu silników spalinowych, zawierającej czteroetylek
ołowiu, który jest silną trucizną. Zatrucie mo\
e nastąpić zarówno przez drogi oddechowe przy
wdychaniu par lub spalin, jak równie\
przez skórę.
W przypadku rozlania benzyny w pomieszczeniu lub na podwórzu, miejsce ska\
one
nale\
y zneutralizować. W tym celu, wapno miesza się z wodą w stosunku: 4 części wapna,
1 część wody. Uzyskaną papką pokrywa się miejsce zalane benzyną. Po kilkunastu godzinach
wapno nale\
y usunąć, a ska\
one miejsce zmyć naftą i wodą. Zamiast wapna mo\
na u\
yć
nadmanganianu potasu  najpierw posypać proszkiem, a następnie polać 5% roztworem. Po
kilku godzinach zmyć naftą i wodą.
Oleje napędowe oraz inne produkty ropopochodne nie są wprawdzie tak niebezpieczne
jak benzyna, ale te\
sÄ… szkodliwe i wymagajÄ… zachowania ostro\
ności. Zawierają one tzw.
węglowodany parafinowe, które przy częstym i długotrwałym styku z naskórkiem wywołują
ró\
ne dolegliwości prowadzące do powstania niebezpiecznych, ropiejących ran oraz
uczulenia. Ostro\
nie nale\
y postępować z olejami zu\
ytymi, których dodatkowa szkodliwość
dla organizmu ludzkiego wynika z zawartych w nich zanieczyszczeń chemicznych
i mechanicznych.
Przy stosowaniu produktów ropopochodnych nale\
y ka\
dorazowo zakładać rękawice
gumowe, fartuch gumowy oraz odzie\
roboczą. Osoby te obowiązuje ścisłe przestrzeganie
zasad higieny osobistej.
Przy magazynowaniu paliw, a zwłaszcza benzyny, konieczne jest przestrzeganie
bezpieczeństwa przeciwpo\
arowego ze względu na obfite nagromadzenie łatwo palnych
produktów oraz wybuchowych par produktów naftowych. Pomieszczenia, w których
przechowywane są paliwa i smary muszą być wykonane z materiałów niepalnych, dobrze
wentylowane, oświetlone światłem naturalnym, a instalacja elektryczna powinna być
wykonana zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi normami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 10. Przykład magazynu paliw i smarów przeznaczonych dla du\
ego gospodarstwa rolnego: 1  zbiornik
podziemny, 2  rura pomiarowa z armaturą, 3  rura odwadniająca, 4  przewód wlewowy, 5  studzienka
wlewowa, 6  odmierzacz elektryczny, 7  przewód przelewowy, 8  przewód ssawny, 9  przewód
odpowietrzajÄ…cy, 10  pomieszczenie magazynowe [3, s. 193]
Rys. 11. Sposób układania beczek z paliwem na drewnianych podłogach [3, s. 194]
Przy magazynowaniu paliw i smarów nale\
y przestrzegać następujących zasad:
- produkty przechowywać tylko w specjalnie do tego celu przystosowanych pojemnikach
i zbiornikach (nie przechowywać ich w butelkach po occie, wódce, winie, wodzie
sodowej lub innych napojach),
- unikać częstego lub długotrwałego wdychania par,
- przestrzegać zakazu zasysania paliwa ustami,
- nie przechowywać w pomieszczeniach z paliwami resztek drewna, zbędnych opakowań,
papieru, szmat lub innych materiałów łatwo palnych (zu\
yte częściowo papiery i odpadki
składać do metalowych pojemników, szczelnie zamykanych),
- puste beczki po paliwie przechowywać w oddzielnym pomieszczeniu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- nie u\
ywać otwartego ognia i przestrzegać zakazu palenia tytoniu,
- do otwierania beczek z etylinÄ… u\
ywać kluczy z materiałów nieiskrzących,
- zabezpieczyć pomieszczenie przed dostępem dzieci,
- ka\
de pomieszczenie z produktami naftowymi wyposa\
yć w środki gaśnicze i sprzęt
przeciwpo\
arowy (gaśnice, pojemniki z piaskiem i łopatami, koc gaśniczy).
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie produkty uzyskujemy w wyniku przeróbki ropy naftowej?
2. Jakimi cechami charakteryzują się oleje napędowe?
3. Jakimi cechami charakteryzujÄ… siÄ™ benzyny?
4. Jakie cechy charakteryzujÄ… oleje smarowe?
5. Co określa temperatura krzepnięcia olejów smarowych?
6. Co wyra\
a liczba cetanowa?
7. W jaki celu stosujemy oleje smarowe?
8. Jakie środki stosujemy w celu ochrony maszyn i narzędzi rolniczych?
9. Do czego słu\
Ä… oleje hydrauliczne?
10. Jakich zaleceń powinniśmy przestrzegać przy konserwacji sprzętu rolniczego?
11. Jakie są zasady bezpiecznego przechowywania paliw i smarów?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj próbki produktów naftowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć próbki,
2) określić ich kolor i zapach,
3) określić wizualnie gęstość,
4) rozpoznać: olej napędowy, etylinę, olej przekładniowy i hydrauliczny,
5) przestrzegać bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 próbki z produktami naftowymi,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Dokonaj konserwacji maszyn do siewu zbó\
po zakończeniu prac polowych jesiennych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) umyć sprzęt na stanowisku,
2) ustawić sprzęt na określonym miejscu,
3) wykonać konserwację środkami konserwującymi,
4) przygotować sprzęt do długiego postoju zimowego,
5) przestrzegać warunków bhp i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 narzędzia uprawowe,
 stanowisko do mycia,
 środki konserwujące,
 literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić produkty przerobu ropy naftowej?
1
1

2) wymienić cechy oleju napędowego?
1
1

3) scharakteryzować benzyny?
1
1

4) scharakteryzować oleje przekładniowe?
1
1

5) wymienić cechy olejów hydraulicznych?
1
1

6) zastosować środki konserwujące powierzchnie zamknięte?
1
1

1
1

7) określić zadania smarów plastycznych?
8) stosować środki konserwujące zgodnie z przeznaczeniem?
1
1

9) stosować przepisy bhp, ppo\
i ochrony środowiska przy u\
yciu
środków konserwujących?
1
1

10) stosować się do zaleceń sprzętu w zakresie konserwacji?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do kołowych środków transportowych zaliczamy
a) przenośniki pneumatyczne.
b) taczki i wózki ręczne.
c) kolejki wiszÄ…ce.
d) przenośniki czerpakowe.
2. Przenośniki mechaniczne taśmowe mogą pracować w płaszczyz
nie
a) pionowej.
b) poziomej i ukośnej.
c) tylko ukośnej.
d) w ka\
dej płaszczyz
nie.
3. Na czynności transportowe w gospodarstwach rolnych przypada
a) 90% nakładów pracy.
b) 40  60% nakładów pracy.
c) 20% nakładów pracy.
d) transport nie znaczenia.
4. Przenośniki czerpakowe mogą pracować
a) tylko w płaszczyz
nie poziomej.
b) tylko w płaszczyz
nie pionowej.
c) w płaszczyz
nie ukośnej, poziomej i pionowej.
d) tylko w płaszczyz
nie ukośnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
5. Przenośniki ślimakowe wykorzystywane są do przemieszczania
a) materiałów paczkowanych.
b) materiałów objętościowych.
c) materiałów sypkich.
d) materiałów płynnych.
6. Zmęczenia powierzchniowe powodują
a) wykruszenia.
b) pęknięcia.
c) złamania.
d) lepszą regulację zespołu.
7. Uszkodzenia części maszyn i sprzętu rolniczego powodowane są przez
a) dobrÄ… pracÄ™ traktorzysty.
b) prawidłową eksploatację,
c) stosowanie prawidłowych części.
d) warunki glebowe i terenowe.
8. Sprawność techniczną ciągników obni\
ajÄ…
a) uszkodzonie części.
b) prawidłowa obsługa.
c) stosowane prawidłowe oleje.
d) warunki pogodowe.
9. Zu\
ycie erozyjne występuje najczęściej
a) w elementach pracujÄ…cych w glebie.
b) w układach hydraulicznych pracujących pod ciśnieniem.
c) w przekładniach zębatych.
d) w przekładniach pasowych.
10. Zjawisko kawitacji następuje poprzez
a) pęcznienie materiału pod wpływem temperatury.
b) ubytki materiału w miejscach zwę\
eń przepływowych.
c) uszkodzenie pierścieni uszczelniających.
d) nadmierne spalanie oleju silnikowego.
11. Naprawy uszkodzonych elementów maszyny dokonujemy
a) w czasie postoju i wyłączonym silniku.
b) w trakcie pracy silnika.
c) na polu w trakcie eksploatacji.
d) zje\
d\
amy do miejsca gara\
owania.
12. W przekładniach zębatych i ło\
yskach kulkowych występuje uszkodzenie zwane
a) zmęczeniem objętościowym.
b) korozjÄ….
c) starzeniem.
d) pittingiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
13. Z przerobu ropy naftowej otrzymujemy
a) oleje silnikowe i benzyny.
b) etylinÄ™ i oleje zimowe.
c) tylko smary plastyczne.
d) płyny niezamarzające.
14. Temperatura zapłonu oleju napędowego wynosi
a) 40°C.
b) 10°C.
c) 60°C.
d) -10°C.
15. Gęstość oleju napędowego wynosi
a) 0,1 g/cm3 .
b) 0,3 g/cm3.
c) 0,5 g/cm3.
d) 0,8 g/cm3.
16. Temperatura zapłonu benzyny
a) 15°C.
b) -15°C.
c) 50°C.
d) -35°C.
17. Do układów hydraulicznych stosujemy olej zwany
a) Hydrol.
b) Superol.
c) Dipol.
d) nie posiada nazwy.
18. W przekładniach ciągników rolniczych stosujemy oleje
a) z przerobu rzepaku.
b) przekładniowe.
c) hydrauliczne.
d) silnikowe.
19. Wiaty zamknięte powinny być wyposa\
one
a) w oświetlenie.
b) w spawarki elektryczne.
c) w narzędzia do napraw.
d) w sprzęt gaśniczy.
20. Gara\
e powinny być wyposa\
one w
a) kanał przejazdowy.
b) tylko w dobrÄ… wentylacjÄ™.
c) drzwi i okna plastikowe.
d) instalację oświetleniową, elektryczną 24V i dobrą wentylację.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Gospodarowanie sprzętem rolniczym
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
ODPOWIEDy
Punkty
zad.
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
6. LITERATURA
1. Bocheński Cz. Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. Podstawy. WSiP Warszawa 1995
2. Humanowski Z.: Usuwanie niesprawności i regulacje ciągników
3. Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa cz. II. Hortpress sp. z o.o, Warszawa 1997
4. Kuczewski J., Majewski Z.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP Warszawa 1999
5. Kuczewski J.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP Warszawa 1999
6. Lorenc W.: Naprawa ciągników rolniczych. PWRiL Warszawa 1984
7. Lorenc W.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. PWRiL Warszawa 1985
8. http://www.mrol.com.pl
9. http://pl.wikipedia.org
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32