ISSN 1509 - 4782
G A Z E T A
Rozwiązywanie problemów w codziennej praktyce
Nr 5
o padaczce
wrzesieł
/ paędziernik 2000
Szanowni Pał
stwo!
Mamy wielkÄ… przyjemnoĘç poinformowaç o istnieniu nowego programu edukacyjnego doty- odczuwa obaw w zwiÄ…zku z jej przezwyci´Å»aniem, co pozwala mu uwolniç si´ od poczucia
czÄ…cego padaczki, którego powstanie zawdzi´czamy staraniom firmy Sanofi-Synthelabo od lat odmiennoĘci. Im wi´cej wie na ten temat rodzina i bliskie otoczenie chorego, tym "atwiej jest im
nieustajÄ…cej w wysi"kach nad badaniami nowych leków przeciwpadaczkowych. Program otrzy- udzielaç wsparcia niezb´dnego w pokonywaniu róŻnych barier. Po to w"aĘnie powsta" program
ma" nazw´  EpiEkspert i stworzony zosta" w trosce o pacjentów, ich rodziny oraz lekarzy,  EpiEkspert .
a jego celem jest rozpowszechnienie wiedzy na temat choroby. W czerwcu tego roku rozpoczÄ…" si´ Firma dbajÄ…c o stworzenie pe"nego wizerunku choroby takÅ»e w ĘwiadomoĘci lekarzy, nie za-
cykl spotkał
odbywajÄ…cych si´ we wspó"pracy z lekarzami neurologami i stowarzyszeniami pa- pomnia"a o zorganizowaniu spotkaÅ‚
edukacyjnych takŻe w tej grupie, obejmują one warsztaty
cjentów, pod has"em  Poznaj. Zrozum. Úyj bez l´ku. Spotkania w róŻnych miastach Polski i sympozja na temat padaczki i jej leczenia. Poznaniu postaw pacjentów i cz"onków ich rodzin
odbywaç si´ b´dÄ… jeszcze do grudnia 2000 roku, zaproszeni sÄ… wszyscy zainteresowani, ale przede wobec choroby b´dzie s"uÅ»yç badanie ankietowe dotyczÄ…ce jakoĘci Å»ycia chorych na padaczk´,
wszystkim chorzy na padaczk´ i ich rodziny. o nazwie SPOKE (Sanofi-Synthelabo Study of Outcomes Knowledge in Epilepsy). Stanowi ono
ÂwiadomoĘç tego, Å»e w naszym kraju oko"o 400 tysi´cy osób choruje na padaczk´, a rocznie cz´Ä˜ç programu prowadzonego juÅ» w dziewi´ciu krajach europejskich, a jego wyniki majÄ… u"a-
przybywa 65 nowych zachorował
na 100 000, u"atwia zrozumienie powagi problemu i potrzeby twiç wspieranie róŻnych form dzia"alnoĘci stowarzyszeÅ‚
pacjentów, takich jak publikacje,
pomocy chorym. Pomimo coraz doskonalszych metod farmakoterapii, sfera Życia spo"ecznego wyjazdy, obozy, organizowane dla jednoczenia Ęrodowiska i wzbogacania wiedzy o chorobie.
i prywatnego, nauki i pracy pozostaje nadal obszarem trudnoĘci. SpecjaliĘci są zgodni, Że wie- Serdecznie zapraszamy do udzia"u w programie wszystkich, dla których problem padaczki
dza pacjenta na temat choroby i sposobów jej leczenia ma wp"yw na jakoĘç Å»ycia i znacznie pozostaje wciÄ…Å» jeszcze problemem.
u"atwia radzenie sobie z trudnoĘciami. Im wi´cej pacjent wie o swojej chorobie, tym mniej Redakcja.
TOMASZ WOLAÄ„CZYK wiedzy nie moÅ»na ustaliç, czy lek by" skutecz-
Weryfikacja rozpoznania
ny. Nie zawsze jednak uda si´ zebraç pe"ne
A. Czy to sÄ… napady padaczkowe?
Jak mieç mniej niepowodzeÅ‚
, leczÄ…c
dane, zw"aszcza gdy ktoĘ choruje od 20 lat.
B. Czy to jest padaczka?
chorych na padaczk´?
Naprawd´ obiektywnÄ… informacj´ przynosi
C. Jaka to padaczka?
Motto: badanie st´Å»enia (poziomu leku) w surowicy,
D. JeĘli nie wiadomo, jaka padaczka,
 5.1 Nie uznawaj Å»adnego zdania bez sumiennego przekonania si´ jednak do niedawna moÅ»liwe do wykonania
patrz punkt A.
o jego prawdzie albo przynajmniej o jego prawdopodobieł
stwie . by"o tylko w laboratoriach specjalistycznych.
O. Jacek Bocheł
ski Nieodpowiednie leczenie Nie znajÄ…c st´Å»enia w surowicy moÅ»emy jedy-
 Podr´cznik mÄ…droĘci tego Ęwiata JeĘli jesteĘmy pewni naszego rozpozna- nie przypuszczaç, jakie ono by"o. Ale takÅ»e,
nia, warto przyjrzeç si´ dotychczasowemu le- gdy mamy moÅ»liwoĘç oznaczania st´Å»enia le-
Co moÅ»na zrobiç? rozpoznaniem. MoÅ»liwych b"´dów do pope"- czeniu. NiezaleÅ»nie od tego, czy leczyliĘmy ku w surowicy, cz´sto przeceniamy jego zna-
RozpoczynajÄ…c prac´ nad tym artyku"em nienia jest wiele: pacjent moÅ»e mieç napady tego pacjenta sami od momentu postawienia czenie. CóŻ znaczy bowiem  terapeutyczne
zamierza"em pisaç o tym,  jak uniknÄ…ç nie- o charakterze innym niÅ» padaczkowe (np. za- rozpoznania, czy trafi" on do nas po latach te- st´Å»enie leku ? Jest to przedzia" wartoĘci st´-
powodzeł
w leczeniu padaczki . Jednak nie- burzenie konwersyjne), moÅ»e mieç napady rapii prowadzonych przez innych lekarzy, Å»eÅ‚
, w którym wi´kszoĘç pacjentów nie ma
powodzeł
tych nie da si´ uniknÄ…ç, moÅ»na objawowe, wtórne do czynników zewn´trz- warto jeszcze raz porozmawiaç z chorym (lub objawów niepoŻądanych, natomiast sÄ…
jedynie staraç si´, aby zdarza"y si´ nam rza- nych (np. zaburzenia rytmu serca), na co tyl- rodzinÄ…) i dok"adnie przeanalizowaç ca"Ä… jego widoczne efekty terapeutyczne. Jak widaç,
dziej niÅ» dotychczas. W dodatku jednym ko w ograniczonym stopniu moÅ»emy oddzia"y- przesz"oĘç chorobowÄ…, pytajÄ…c po kolei to poj´cie czysto statystyczne, w którego de-
ze sposobów ich unikni´cia jest pami´tanie waç lekami przeciwpadaczkowymi, wreszcie o morfologi´ napadów, zmiany ich charakteru finicji zawarta jest juÅ» informacja, Å»e muszÄ…
o tym, Å»e nie leczymy padaczki, ale chorych moÅ»e mieç padaczk´, ale zg"aszane przez i cz´stoĘci, wynotowujÄ…c z dokumentacji istnieç tacy chorzy, dla których  terapeutycz-
na niÄ… ludzi. niego (lub przez jego bliskich) objawy nie mu- zmiany zapisu EEG. Wszystkie te dane warto ne b´dÄ… st´Å»enia znacznie wyÅ»sze, bÄ…dÄ™
Ostatnie dziesi´ciolecie to czas gwa"tow- szÄ… byç napadami padaczkowymi. Klasycz- skonfrontowaç z informacjami o stosowanych znacznie niÅ»sze. To samo zastrzeÅ»enie doty-
nego rozwoju epileptologii - poszerzy"y si´ nym przyk"adem ostatniej z wymienionych sy- lekach. Przy czym nie wystarczy informacja, czy przedzia"u dawek terapeutycznych. Tak
znacznie moÅ»liwoĘci diagnostyczne, podwoi"a tuacji moÅ»e byç zg"aszanie jako napadów Å»e pacjent leczony by" lekiem X - koniecznie naprawd´  terapeutyczna dla pacjenta jest
liczba znanych leków przeciwpadaczkowych. impulsywnych ataków z"oĘci dorastajÄ…cego trzeba si´ takÅ»e zapytaç, w jakiej dawce, jak najniÅ»sza dawka, przy której ustÄ…pi"y napady,
Pomimo to w prowadzonych w Europie bada- ch"opca z upoĘledzeniem umys"owym i pa- d"ugo, w mono- czy politerapii. ¸atwo bowiem bÄ…dÄ™ najwyÅ»sza, przy której nie obserwuje si´
niach wĘród wielu tysi´cy chorych nadal 20% daczkÄ… ogniskowÄ… skroniowÄ…. przyjÄ…ç za dobrÄ… monet´ s"owa chorego lub dzia"aÅ‚
niepoŻądanych. O tym, Że ta pozornie
pytanych ma napady cz´Ä˜ciej niÅ» raz w mie- Tym, co najbardziej u"atwia weryfikacj´ zdanie z epikryzy wypisowej, Å»e by" on leczo- prosta prawda musi byç wciÄ…Å» przypominana,
siÄ…cu (1). Co ciekawe, przyczyny tego stanu w"asnego rozpoznania, sÄ… klasyfikacje. Zarów- ny lekiem X bez efektu. Uznajemy wtedy, Å»e Ęwiadczy choçby fakt, Å»e podawanie zbyt
rzeczy mogÄ… byç podobne jak w czasach, gdy no klasyfikacja napadów padaczkowych, jak jest to lek nieskuteczny i zastanawiamy si´, niskich dawek leków tradycyjnych zosta"o
neurolog mia" do swojej dyspozycji trzy leki, i padaczek oraz zespo"ów padaczkowych, czym by tu potraktowaç naszego pacjenta. uznane za najcz´stszy b"Ä…d w leczeniu pa-
a nie kilkanaĘcie, jak dzisiaj. przy wszystkich swoich wadach i ogranicze- Tymczasem informacja taka znaczy tylko daczki przez grup´ niemieckich epileptologów
Spróbowa"em podsumowaç moje doĘ- niach zawiera zdecydowanÄ… wi´kszoĘç po- i wy"Ä…cznie, Å»e lek X w dawce iluĘ tam mg pytanych o to przez prof. Dietera Schmidta (3),
wiadczenia w pracy g"ównie poradnianej, sku- znanych do tej pory form napadów. Mają one w danym momencie choroby by" nieskutecz-
piajÄ…c si´ na tym, co moÅ»na poprawiç, majÄ…c swojÄ… morfologi´, cz´sto specyficznÄ… etiolo- ny. Nie wiemy zatem, czy w dawce wyÅ»szej
do swojej dyspozycji pacjenta i histori´ choro- gi´, okreĘlony typ zmian w badaniu elektroen- ten sam lek nie spowodowa"by ustÄ…pienia na-
by, d"ugopis, swojÄ… wiedz´ i zdrowy rozsÄ…dek. cefalograficznym. Stwierdzenie, jaki rodzaj padów lub wyraÄ™nego zmniejszenia ich cz´-
W tym
PodstawowÄ… zasadÄ…, która moÅ»e nam w tym napadów ma dany pacjent, to nie tylko pro- stoĘci. Podobnie ma si´ z informacjÄ…, czy lek
pomóc, jest zasada nieufnoĘci co do kaŻde- blem akademicki - bez tego niemoŻliwe jest taki by" podawany w monoterapii, czy w po"ą-
numerze:
go, zarówno cudzego, jak i w"asnego przeko- ustalenie, z jakim zespo"em padaczkowym czeniu z innym (lub innymi). Wiele leków
O sposobach
nania i twierdzenia. mamy do czynienia, a zatem trudniej podjÄ…ç przeciwpadaczkowych wchodzi ze sobÄ… w in-
unikania
decyzj´ o leczeniu i okreĘliç rokowanie. terakcje, co powoduje, Å»e ich st´Å»enie w suro-
Przyczyn niepowodzeł
w leczeniu niepowodzeł

W dodatku, jeĘli nie moÅ»emy stwierdziç, wicy b´dzie niÅ»sze, niÅ» przy tej samej dawce
padaczki moÅ»e byç wiele, ale w zasadzie w leczeniu
jakie napady wyst´pujÄ… u chorego, bÄ…dÄ™ kiedy podawanej w monoterapii. Oprócz tego nie
moÅ»na je przyporzÄ…dkowaç do dwóch grup:
morfologia napadów w po"Ä…czeniu z przebie- naleÅ»y zapominaç, Å»e z faktu, Å»e pacjent mia"
Zespó" Lennoxa-
nieodpowiedniego rozpoznania oraz nieod- giem klinicznym i wynikami badał
elektroen- zalecony jakiĘ lek, nie wynika wcale, Że go
-Gastauta
powiedniego leczenia.
cefalograficznych nie uk"adajÄ… si´ w Å»aden zaÅ»ywa". Jedna trzecia chorych na choroby
znany zespó" padaczkowy, to moŻe po prostu przewlek"e zaŻywa leki nieregularnie i osoby Padaczka a
Nieodpowiednie rozpoznanie nie jest to padaczka? OczywiĘcie, o ile nie zo- cierpiÄ…ce na padaczk´ nie sÄ… tu wcale wyjÄ…t- prowadzenie auta
StykajÄ…c si´ z pacjentem, u którego stale, staliĘmy w"aĘnie odkrywcami nowego typu kiem. Czasem wystarczy spokojnie, nie
Dzieci epileptologów
mimo kolejnych prób leczenia, wyst´pujÄ… na- napadów bÄ…dÄ™ zespo"u. Ale to, niestety, bar- oskarÅ»ajÄ…c, zapytaç pacjenta, czy dany lek
pady, warto zastanowiç si´ jeszcze raz nad dzo rzadko si´ zdarza. zaÅ»ywa" regularnie, t"umaczÄ…c, Å»e bez tej
"
a stosowanie subterapeutycznych dawek no- tu ukoł
czenia odstawiania i zwykle przez na- mujÄ…cego si´ padaczkÄ… w przypadku uzasad- sytuacji. To, Å»e pacjent ma obecnie jeden na-
wych leków by"o szóstym z kolei najcz´st- st´pne 1-2 tygodnie nie powinniĘmy oceniaç nionych wÄ…tpliwoĘci diagnostycznych co do pad w miesiÄ…cu, nie oznacza, Å»e to znakomity
szym wymienianym b"´dem. TakÅ»e w polskich skutecznoĘci nowego farmaceutyku. charakteru napadów, ale takÅ»e do zbyt póęne- rezultat, bo mamy do czynienia z padaczkÄ…
badaniach jednÄ… z najcz´stszych przyczyn Uzyskane informacje, zarówno z wywia- go skierowania pacjenta z padaczkÄ… ognisko- opornÄ… na leki - jest to jedynie padaczka opor-
rzekomej lekoopornoĘci padaczki by"o stoso- du, jak i w"asnych zapisków, dotyczące tera- wą na leczenie neurochirurgiczne. Taki brak na na te leki, w takich dawkach i takich po"ą-
wanie subterapeutycznych dawek, cz´sto peutycznej przesz"oĘci pacjenta, moÅ»na zapi- pokory, a wi´c wieloletnie prowadzenie lecze- czeniach, jakie do tej pory stosowano u tego
w kombinacjach (2). saç w formie tabeli, w której notujemy nia, cz´sto kilkoma lekami w dawkach wywo"u- pacjenta. OczywiĘcie, iloĘç poraÅ»ek terapeu-
Kolejnym pytaniem, które warto zadaç, zarówno form´ i cz´stoĘç napadów, jak jÄ…cych przykre dla pacjenta dzia"ania niepoŻą- tycznych zmniejsza za kaÅ»dym razem szanse
ustalajÄ…c terapeutycznÄ… przesz"oĘç pacjenta, i wszystkie stosowane do tej pory leki. Warto dane, mimo wyraÄ™nego braku poprawy, na osiÄ…gni´cie sukcesu, jakim jest poprawa ist-
jest ustalenie, jak d"ugo pacjent otrzymywa" równieÅ» zamieĘciç w niej dane dotyczÄ…ce wynikaç moÅ»e z róŻnych czynników: niech´ci niejÄ…cego w danym momencie stanu, ale nigdy
dany Ęrodek i z jakiego powodu zosta" on od- dzia"ał
niepoŻądanych. Pozwoli to na unik- do przyznania si´ do w"asnych poraÅ»ek, ale teÅ» szanse te nie malejÄ… do zera. Zw"aszcza, Å»e
stawiony. Niekiedy lekarz rezygnuje z dalsze- ni´cie b"´dów juÅ» raz pope"nionych, ale takÅ»e z chwalebnego poczucia, Å»e samemu powinno dzisiaj trudno mówiç, Å»e wyczerpa"o si´
go leczenia pod wp"ywem nacisku chorego, na powtórzenie prób terapeutycznych z leka- si´ pomagaç pacjentowi, który zg"osi" si´ w"a- wszystkie moÅ»liwoĘci terapeutyczne, kiedy na
kiedy wystąpi pojedynczy napad lub ich seria mi juŻ stosowanymi. Dzia"ania niepoŻądane, Ęnie po pomoc. Wreszcie postawa taka moŻe rynku jest 11-12 leków przeciwpadaczkowych,
w ciÄ…gu doby, nie odczekujÄ…c do czasu usta- które kiedyĘ mia"y miejsce, wynikaç mog"y ze byç nast´pstwem przekonania, Å»e i tak nic nie a iloĘç moÅ»liwych kombinacji dwulekowych si´-
lenia, jaka b´dzie cz´stoĘç napadów obser- zbyt wysokiej dawki, zbyt szybkiego jej zwi´k- da si´ zrobiç. Fatalistyczne opinie, Å»e to po ga setki. Zak"adajÄ…c, Å»e po"owa z nich nie ma
wowana w d"uÅ»szym okresie. szania bÄ…dÄ™ z równoczesnego stosowania prostu padaczka, a jak ktoĘ ma padaczk´, zastosowania u danego pacjenta, i tak zarów-
innych leków. to widaç musi mieç napady, sÄ… coraz rzadsze no lekarz, jak i pacjent ma zaj´cie na lata...
Pytania o leki kiedyĘ nieskuteczne
Analiza takiej tabeli daje mnóstwo infor- wĘród neurologów, w miar´ jak poszerza si´
W jakiej dawce by" podawany? Tak naprawd´ najwi´kszym b"´dem w le-
macji: czasem pozwala na rozpoznanie paleta leków, którymi dysponujemy.
Jaki by" poziom leku w surowicy? czeniu padaczki jest przekonanie, Że juŻ nic
zespo"u padaczkowego, gdy pozwoli na zoba- Od przekonania, Że padaczka jest nieule-
Jak d"ugo by" podawany? nie da si´ zrobiç i rezygnacja z usi"owaÅ‚
zna-
czenie, w jakiej sekwencji pojawia"y si´ u pa- czalna, bardzo blisko do najpowaÅ»niejszego
Czy by" zaŻywany regularnie? lezienia skutecznego leku lub ich po"ączeł
.
cjenta róŻne typy napadów, ale najcz´Ä˜ciej moim zdaniem b"´du, jakim jest brak wytrwa"o-
Dlaczego zosta" odstawiony?
pozwala na ustalenie, jakie tropy z przesz"o- Ęci i brak wyznaczonych celów terapeutycz- PiĘmiennictwo:
Jaki by" zapis EEG w czasie leczenia?
Ęci moÅ»na podjÄ…ç jeszcze raz. Najlepszym nych. To b"Ä…d zrozumia"y i ludzki. W pewnym 1. HARDT YM, SHORVON SD. Epilepsy Research
Czy lek w mono- czy politerapii?
punktem wyjĘcia do szukania takich  luk momencie, po kolejnych niepowodzeniach, 1995;21:43-50.
Czy uwzgl´dniono napady z odstawienia?
w lekoopornoĘci jest skrupulatne analizowa- kiedy lek, który dla danego pacjenta wydaje si´ 2. JóDRZEJCZAK J, WOLAÄ„CZYK T. Epileptologia
Kolejnym zagadnieniem, nad którym warto nie okresów beznapadowych lub okresów idealny, powoduje u niego wysypk´, po innym 1993;1(3):131-141.
si´ zastanowiç oceniajÄ…c skutecznoĘç stoso- z rzadkimi napadami. Niekiedy powrót do leku skarÅ»y si´ na ból brzucha i wymioty, a próba 3. SCHMIDT D. W: SCHMIDT D, SCHACHTER
wanego kiedyĘ leku, jest pami´tanie o moÅ»li- z tego okresu, moÅ»e wybranie innego specy- odstawienia klonazepamu, który zaÅ»ywa od lat, S.C. (red.) Epilepsy - Problem solving in clinical
woĘci indukowania napadów przez odstawia- fiku o zbliŻonym mechanizmie dzia"ania, sta- koł
czy si´ napadami gromadnymi i hospitali- practice. Martin Dunitz Ltd, London 2000: 303-314.
nie leków przeciwpadaczkowych. Wiadomo, nie si´ kluczem do sukcesu. zacjÄ…, opadajÄ… nam r´ce. Wiele z"ego uczyni"o
Dr n. med. Tomasz Wolał
czyk pracuje w Klini-
Å»e przy odstawieniu niektórych leków, np. ben- Najcz´stsze b"´dy w leczeniu padaczki poj´cie  padaczki lekoopornej - stworzone ja-
ce Psychiatrii Wieku Rozwojowego AM w War-
zodiazepin, zwykle dochodzi do przejĘciowe- W wynikach opisanej juŻ ankiety rozes"anej ko termin naukowy, charakteryzujący pewną
szawie. Jest neurologiem i psychiatrÄ… dzieci i m"o-
go nasilenia napadów, o innych lekach dane do niemieckich epileptologów kolejne pozycje grup´ pacjentów. Zrobi"o ono wielkÄ… karier´.
dzieŻy, otrzyma" certyfikat z epileptologii Polskiej
sÄ… sprzeczne. Jednak jeĘli do leku X dodaje- zajmuje b"Ä…d, który skrótowo moÅ»na by okreĘliç NiezaleÅ»nie jednak, jakÄ… przyjmiemy definicj´
Ligi Przeciwpadaczkowej. Jest autorem wielu
my lek Y, osiÄ…gamy dawk´ docelowÄ… leku brakiem pokory. Sprowadza si´ on do zbyt lekoopornoĘci, a jest ich wiele, Å»adna z nich nie
prac dotyczÄ…cych padaczki.
Yi zaczynamy odstawiaç lek X, to do momen- póęnego skierowania pacjenta do oĘrodka zaj- zwalnia lekarza od prób poprawienia istniejÄ…cej
niejaka Erna Leon-
hard. Wkrótce poĘlu-
Epitafia
bi"a ona Fredericka
Gibbsa i nic jesz-
Wielkim lekarzom i wiel-
cze nie zapowiada-
"o, Że w"aĘnie zawar-
kim chorym przesz"oĘci.
to związek rodziców
William Gordon klinicznej elektroence-
William Gordon
falografii, najbliŻszych
Lennox
Lennox
wspó"pracowników i przyjació" Lennoxa.
(1884-1960)
(1884-1960)
Ca"a trójka zainteresowa"a si´ europej-
Jeden z za"oÅ»ycieli Mi´- skÄ… nowinkÄ…, jakÄ… by"a wtedy elektroencefalo-
dzynarodowej Ligi Prze- grafia, i zacz´"a rejestrowaç czynnoĘç bioelek-
ciwpadaczkowej, autor fundamentalnych ksią- tryczną mózgu u osób z napadami nieĘwiado-
Å»ek na temat padaczki, nie mia" byç wcale moĘci. Pierwsze zapisy rejestrowano
lekarzem. Urodzi" si´ w Colorado Springs, w bar- u dwóch pracowników laboratorium, majÄ…-
dzo religijnej (kwakierskiej) rodzinie zamoŻne- cych taki w"aĘnie rodzaj napadów.
go farmera. Zgodnie z rodzinnym syste- Wielu wspó"pracowników dr. Lennoxa choro-
mem wartoĘci m"ody W.G. Lennox zamierza" wa"o na padaczk´, np. jedna z jego
studiowaç teologi´, ale okaza"o si´ to niemoÅ»li- sekretarek, która stale testowa"a na sobie
we, poniewaŻ nie zna" ani greki, ani hebrajskie- nowe leki przeciwpadaczkowe. To w"aĘnie u niej
go. Chcia" zostaç misjonarzem, postanowi" wi´c po nag"ym ustÄ…pieniu napadów pojawi" si´
zostaç lekarzem, by wyjechaç na misj´. zespó" urojeniowy, który Lennox wyle-
Ukoł
czy" studia w 1913 r., od 3 lat by" juŻ czy", zmniejszając jej dawki leków i doprowa-
wtedy Żonaty i mia" 2 córeczki. Po kilku la- dzając do wystąpienia napadu.
tach pracy w Bostonie zdecydowa" si´ wyje- Opisa" to wszystko w swoich notatkach, a do-
chaç wraz z ca"Ä… rodzinÄ… do Chin. Tam wydarzy- piero wiele lat póęniej Landolt opublikowa" pra-
"o si´ coĘ, co zadecydowa"o, Å»e dr Lennox ce na temat tego, co nazwa"  wymuszonÄ… nor-
postanowi" zajÄ…ç si´ padaczkÄ… - jego córecz- malizajÄ… . To, Å»e dr Lennox znacznie wi´cej
ka Margaret w czasie kokluszu mia"a kilkakrot- wiedzia" niÅ» publikowa", potwierdza zresztÄ… wie-
ne drgawki we Ęnie i jej ojciec zosta" skonfronto- lu jego uczniów.
wany z tym, Å»e tak naprawd´ to nie zna Å»adnego Dzie"o podsumowujÄ…ce doĘwiadczenia Å»y-
skutecznego sposobu post´powania. Byç mo- cia, napisane wraz z córkÄ… Epilepsy and Rela-
Å»e nie jest przypadkiem, Å»e w"aĘnie Margaret ted Disorder, ukaza"o si´ w roku 1960. Na ban-
zosta"a neurologiem i bliskim wspó"pracowni- kiecie z tej okazji autor dozna" udaru i zmar" po
kiem ojca. kilku tygodniach.
Po powrocie do USA zaczą" zajmo- W 6 lat póęniej prof. Gastaut zapropono-
waç si´ wp"ywem diety ketogennej i chudni´- wa", by od nazwiska Lennoxa nazwaç ze-
cia na padaczk´. JednoczeĘnie pracowa" ca- spó", w sk"ad którego wchodzÄ… opisa-
"y czas jako neurolog w Massachusetts ne przez niego napady. W literaturze Ęwiatowej
General Hospital. W tym czasie asystentkÄ… tech- ostatecznie przyj´"a si´ podwójna nazwa:
niczną dr. Lennoxa w laboratorium by"a zespó" Lennoxa i Gastauta.
"
w piĘmiennictwie angloj´zycznym jako cata- ustalone zasady post´powania w takich przy-
Zagadka z epikryzÄ… menial epilepsy. Cz´Ä˜ç autorów jest zdania, padkach. Nieliczne (najcz´Ä˜ciej kazuistyczne
Że w padaczce miesiączkowej napady muszą lub w ma"ych grupach pacjentek) by"y jak do-
wyst´powaç wy"Ä…cznie lub w przewaÅ»ajÄ…cej tÄ…d próby leczenia hormonalnego padaczki.
U 29-letniej samot- iloĘci (przynajmniej 75%) krótko przed mie- Podawano wówczas róŻne preparaty hormo-
nej kobiety, dotychczas siączką i w czasie jej trwania. Niektórzy okre- nalne, w róŻnych dawkach, w róŻny sposób
zdrowej, zacz´"y wyst´- ĘlajÄ… nazwÄ… napady miesiÄ…czkowe takie, któ- i w róŻnym okresie. Stosowano progesteron
powaç niepokojÄ…ce epi- re wyst´pujÄ… w czasie pewnych faz cyklu, i jego syntetyczne pochodne u kobiet z niedo-
zody o charakterze na- np. w fazie oko"oowulacyjnej, lutealnej i oko"o- borem tego hormonu w surowicy w czasie fa-
padowym. Kobieta nagle czu"a silny l´k miesiÄ…czkowej. zy lutealnej cyklu. Próbowano równieÅ» poda-
i niepokój, towarzyszy"o mu odczuwane przez ZdolnoĘç wywo"ywania napadów w zwiÄ…z- waç preparat z"oÅ»ony zawierajÄ…cy w swoim
niÄ… szybkie bicie serca i uczucie d"awienia ku z cyklem przypisuje si´ wp"ywowi neuroak- sk"adzie gestagen i estrogen (Enevid), a tak-
w gardle. Zwykle mia"a wtedy spocone d"onie tywnych cech steroidowych hormonów gona- Że syntetyczny związek dzia"ający bezpoĘred-
i wraŻenie, Że zaraz zemdleje. Po kilku minu- dowych (estradiol, progesteron) i cyklicznym nio na podwzgórze i pobudzający wydzielanie
tach napad koł
czy" si´, trudno by"o okreĘliç, wahaniom ich poziomów w surowicy. Niepra- przysadkowych hormonów gonadotropowych
czy mia" zwiÄ…zek z jakimĘ konkretnym po- wid"owe proporcje st´Å»eÅ‚
estradiolu i proge- (Clomifen).
przedzajÄ…cym go bodÄ™cem, choç cz´sto zda- steronu (na niekorzyĘç progesteronu) W ostatnich latach podejmowane sÄ… próby
rza" si´ w czasie jazdy samochodem, zw"asz- w dniach poprzedzajÄ…cych krwawienie mie- stosowania syntetycznych analogów GnRH
cza gdy sta"a w korku. W badaniu siączkowe są najpewniej przyczyną wzrostu (podwzgórzowego neurohormonu uwalniające-
przedmiotowym zwraca" uwag´ wyraÄ™nie za- cz´stoĘci napadów w padaczce menstruacyj- go LH i FSH, zwanego gonadoliberynÄ…). Nie-
znaczony dermografizm i sk"onnoĘç do szyb- nej w okresie oko"omiesiÄ…czkowym. stety, wymienione próby leczenia hormonalne-
kiej czynnoĘci serca w granicach 90-110/min. NaleÅ»y równieÅ» braç pod uwag´ wahania go nie u wszystkich pacjentek przynios"y
W badaniu neurologicznym stwierdzono bar- st´Å»eÅ‚
w surowicy leków przeciwpadaczko- zadowalajÄ…ce rezultaty. Wydaje si´, Å»e kobieta
dzo Å»ywe, ale symetryczne odruchy Ęci´gni- wych. Chodzi tu g"ównie o leki (PHT, CBZ, PB, z zaburzeniami miesiÄ…czkowania i napadami
ste. W wykonanym badaniu eeg natomiast PRM) metabolizowane przez ten sam uk"ad w okresie oko"omiesiÄ…czkowym powinna byç
obecnoĘç ogniska nieregularnych fal theta enzymów mikrosomalnych wÄ…troby, który po- przebadana ginekologicznie i hormonalnie
w lewej okolicy centralno-skroniowej. Tomo- Ęredniczy w metabolizmie steroidowych hor- (chodzi przede wszystkim o oznaczenia st´Å»eÅ‚

grafia komputerowa g"owy by"a prawid"owa. monów gonadowych. U niektórych kobiet z pa- progesteronu w fazie lutealnej cyklu). W przy-
Dok"adniejsze zebranie wywiadu pozwoli"o daczkÄ… menstruacyjnÄ… stwierdzono niskie padku stwierdzenia niskich st´Å»eÅ‚
progestero-
ustaliç, Å»e ojciec pacjentki z niewyjaĘnionych st´Å»enia, przede wszystkim PHT i niekiedy nu w surowicy moÅ»na rozwaÅ»yç terapi´ substy-
przyczyn nigdy nie jeÄ™dzi" pociÄ…gami i obawia" CBZ w surowicy w dniach poprzedzajÄ…cych tucyjnÄ… tym hormonem po uwzgl´dnieniu
si´ miejsc, gdzie móg"by znaleÄ™ç si´ w t"umie. krwawienie miesiÄ…czkowe. wszystkich przeciwwskazaÅ‚
i uzgodnieniu z gi-
Zatrzymanie wody w organizmie kobiety nekologiem dawki i sposobu podawania.
1/ Na co cierpi pacjentka? raczej nie ma, jak wczeĘniej przypuszczano, JeĘli u chorej wyst´pujÄ… niskie st´Å»enia
2/ Jakie leczenie naleŻa"oby jej za- znaczenia w prowokowaniu napadów związa- leków przeciwpadaczkowych w surowicy
proponowaç? nych z cyklem. Pierwsze próby leczenia pa- w dniach poprzedzajÄ…cych krwawienie mie-
daczki miesiÄ…czkowej podejmowano juÅ» w XIX siÄ…czkowe, moÅ»na podjÄ…ç prób´ zwi´kszenia
Odwróç gazet´! wieku, ale do dzisiejszego dnia nie zosta"y dawki leku w tym okresie.
Odwróç gazet´!
Skuteczny w napadach ogniskowych
i wtórnie uogólnionych
¸atwo do"Ä…czyç do kaÅ»dego leku
przeciwpadaczkowego
Dobrze tolerowany
Pierwszy selektywny i odwracalny
inhibitor wch"aniania zwrotnego GABA
P I ERWSZA J AKOÂå
Episto"y, czyli
DRUGI E J S ZANS Y
listy do eksperta
Jak post´powaç z pa- daczk´ ma zaburzenia hormonalne, które wy-
cjentkÄ…, która ma napady st´pujÄ… jeszcze cz´Ä˜ciej (ponad dwie trzecie
wy"Ä…cznie w okresie oko- chorych) u pacjentek z zaburzeniami menstru-
"omiesiÄ…czkowym, a mie- acyjnymi. MoÅ»e byç to konsekwencjÄ… samej
siączkuje nieregularnie? choroby, jak równieŻ wynikiem dzia"ania sto-
dr M.L. (Warszawa) sowanych leków przeciwpadaczkowych.
Odsetek kobiet, które mają napady wy"ącz-
Dr n. med. nie w okresie oko"omiesiÄ…czkowym w populacji
EWA MOTTA, chorych na padaczk´, jest stosunkowo niewiel-
Klinika Neurologii ki. U tych kobiet wi´kszoĘç napadów wyst´pu-
ÂlÄ…skiej AM w Zabrzu je w"aĘnie w okolicy miesiÄ…czki, a nieliczne po-
jawiajÄ… si´ równieÅ» w pozosta"ych fazach cyklu.
Szczegó"owych informacji udziela: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.; ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa;
Ponad jedna trzecia Nie istnieje jednoznaczna definicja padaczki
tel.: [phone], fax [phone]
kobiet chorujących na pa- menstruacyjnej (miesiączkowej) okreĘlanej
na drugÄ…, trzeciÄ… dekad´ Å»ycia.
kobiet. PoczÄ…tek przypada zwykle
cz´Ä˜ciej u
ogólnej populacji, nieco
cz´stoĘciÄ… 2-4% w
z
prawy. Zespó" l´ku napadowego wyst´puje
o-
p
okresami zaostrzeł
i
k"ym przebiegiem z
cz´stotliwoĘciÄ…. Choroba cechuje si´ przewle-
nieokreĘloną
Napady l´ku powtarzajÄ… si´ z
np. pociÄ…giem.
kolejce, podróŻe,
t"umie, stanie w
domem, w
trudno uzyskaç pomoc, np. przebywanie poza
których
miejscach, w
przed przebywaniem w
przed otwartÄ… przestrzeniÄ…, a tak naprawd´
nierzadko wiÄ…Å»e si´ agorafobia, silna obawa
napadami paniki
troli nad swym dzia"aniem. Z
zazwyczaj ma poczucie braku kon-
groŻenia i
przeczuwaç zbliÅ»anie si´ nieokreĘlonego za-
ry moÅ»e odczuwaç strach przed ĘmierciÄ…,
klatce piersiowej czy nawet omdlenie. Cho-
w
moczu, niecharakterystyczne dolegliwoĘci
ustach, cz´ste oddawanie
stÄ…piç suchoĘç w
trójpierĘcieniowe leki przeciwdepresyjne.
cenie, drÅ»enia lub skurcze mi´Ä˜ni. MoÅ»e wy-
wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) lub
gardle, zawroty g"owy, obfite po-
d"awienia w
grupy inhibitorów
przeciwdepresyjne z
dusznoĘç lub przyspieszony oddech, uczucie
zawodzi psychoterapia, na sta"e leki
rzyszÄ…cymi objawami sÄ…: ko"atanie serca,
na ryzyko wywo"ania zaleŻnoĘci, a kiedy
która mog"aby wywo"aç l´k. Najcz´Ä˜ciej towa-
Å»ej jednak niÅ» przez 3-4 tygodnie ze wzgl´du
sytuacjÄ…,
zwiÄ…zku z
niewaÅ» nie wyst´puje w
DoraÄ™nie stosuje si´ benzodiazepiny, nie d"u-
kilka godzin. Napad jest nieoczekiwany, po-
uczÄ…ca pacjenta radzenia sobie z l´kiem.
nawet
komfortu, mogÄ…ce trwaç kilka minut, a
"u l´ku napadowego jest psychoterapia
jÄ…ce si´ napady silnego l´ku lub uczucia dys-
NajwaŻniejszą metodą leczenia zespo-
2)
) czyli nagle rozpoczyna-
panic disorder
(ang.
zapisie eeg.
ne zmiany z
. Jego istotÄ… sÄ… napady paniki
padowego
daniu metodą PET. MoŻliwe są niespecyficz-
zespó" l´ku na-
nich jest
l´kowych, jednym z
a-
b
prawym zakr´cie hipokampa w
wu krwi w
MoÅ»na wyróŻniç róŻne rodzaje zaburzeÅ‚

Istnieją teŻ obserwacje wzmoŻonego przep"y-
uk"adu nerwowego.
dzano wypadanie p"atka zastawki mitralnej.
pobudzenia autonomicznego
wynikajÄ…ce z
po"owy chorych stwier-
le l´ku napadowego u
waç l´k. TowarzyszÄ… temu objawy somatyczne
zespo-
nie ma patognomonicznych zmian. W
wo"ane konkretnÄ… sytuacjÄ… mogÄ…cÄ… powodo-
neuroobrazowych
równo laboratoryjnych, jak i
ne przez chorego uczucie zagroŻenia, nie wy-
badaniach za-
w
jÄ…ce wyst´powanie l´ku, a
Jego dominującym objawem jest doĘwiadcza-
Nie istniejÄ… specyficzne testy potwierdza-
Pacjentka cierpi na zaburzenie l´kowe.
1)
UwaÅ»a si´, Å»e stosowany u chorych z mi- który cierpia" z powodu napadów migreny
grenÄ… zwykle w dawce 600-1600 mg na do-
Epicentrum wiadomoĘci z aurą wzrokową oraz napadów padaczko-
b´ kwas walproinowy ma zdolnoĘç hamowa-
wych prowokowanych ogladaniem telewizji.
nia mediatorów ja"owego zapalenia. Przez
roku, z czego prawie po"owa, codziennie. W zapisie eeg w czasie snu stwierdzano ze-
ZAKAZANY OWOC
Niemieckie Towarzystwo Bólu G"owy kwas
Wi´kszoĘç jeÄ™dzi"a bez towarzyszÄ…cej osoby spo"y fali ostrej z falÄ… wolnÄ… w tylnych odpro-
walproinowy zosta" uznany za lek drugiego
wyboru w profilaktyce migreny.
Badania wskazujÄ…, majÄ…cej prawo jazdy. Fakt wystÄ…pienia napadu wadzeniach oraz wy"adowania w okolicach
Że prawie jedna trzecia podczas jazdy nie tylko w ciągu ostatniego ro- potylicznych w czasie fotostymulacji. W wyni-
chorych na padaczk´ ku zg"osi"o 39,2%, a u 98 osób (27% ca"ej ba- Od dawna rozwaÅ»ano istnienie analogii ku zastosowanego leczenia kwasem walpro-
lekoopornÄ… nie waha danej grupy) dosz"o do wypadku spowodowa- mi´dzy migrenÄ… a padaczkÄ…. W jednym z nu- inowym napady padaczkowe ustÄ…pi"y po 4 la-
si´ prowadziç samo- nego napadem. Niewielka cz´Ä˜ç chorych merów Epilepsii (38(9): 1032-4, 1997) moÅ»na tach, utrzymywa"y si´ natomiast rzadkie
chód, mimo duÅ»ego ryzyka spowodowania przyzna"a si´ do wielokrotnego spowodowania znaleÄ™ç opis przypadku 23-letniego chorego, napady migreny.
wypadku za sprawÄ… napadu. Chory 20-let- wypadku. Najcz´stszÄ… konsekwencjÄ… by"o
ni, pracujÄ…cy dorywczo i majÄ…cy prawo uszkodzenie samochodu, rzadziej dochodzi"o
jazdy, to prawie pewny kandydat na ofiar´ do urazu osoby prowadzÄ…cej lub innej osoby
Epizody towarzyskie
takiego wypadku. uczestniczÄ…cej w zdarzeniu.
O róŻnego rodzaju ograniczeniach co- Najcz´Ä˜ciej czynnikiem przyczyniajÄ…cym
dziennej Å»yciowej aktywnoĘci, na jakie napoty- si´ do "amania zakazu prowadzenia by"o po- Lato to okres konfe-
kajÄ… osoby chorujÄ…ce na padaczk´, wiedzÄ… siadanie aktualnego prawa jazdy lub jego po- rencyjnej posuchy, ale
najlepiej sami chorzy. Z niektórymi barierami siadanie kiedykolwiek w przesz"oĘci. Ryzyko nie zawsze Życzliwego
na pewno trudno im si´ pogodziç, chociaÅ» kon- znacznie cz´Ä˜ciej podejmowali teÅ» m"odzi zajmowania si´ Å»yciem
sekwencje takiej niezgody bywajÄ… niebezpiecz- m´Å»czyzni, niÅ» kobiety czy 50-latkowie. Po- bliÄ™nich. W czasie opisy-
ne. W kilku oĘrodkach pó"nocnych i Ęrodko- ziom wykszta"cenia nie mia" tu znaczenia, po- wanej juŻ konferencji w Karlskronie, a w"aĘci-
wych stanów Ameryki naukowcy postanowili dobnie jak rodzaj napadów, chociaŻ stwierdzo- wie w hali dworca promowego w Gdyni juŻ,
przyjrzeç si´ temu, którzy chorzy na padaczk´ no, Å»e chorzy majÄ…cy uogólnione napady juÅ» si´ wydawa"o, Å»e b´dzie o czym plotko-
cz´Ä˜ciej "amiÄ… zakaz prowadzenia samochodu. toniczno-kloniczne rzadziej decydowali si´ na waç przez jakiĘ czas. Profesor Wojciech
(Neurology 2000; 54: 625-630) prowadzenie samochodu. Najcz´Ä˜ciej prowa- S"uÅ»ewski pojawi" si´ tam w towarzystwie bar-
W wielu krajach, takÅ»e w Stanach Zjedno- dzÄ…cymi okazali si´ posiadajÄ…cy nieregularne dzo "adnej, ale teÅ» bardzo, bardzo m"odej da-
czonych, istnieje zasada ograniczajÄ…ca moÅ»li- lub sezonowe zatrudnienie (67%), a nie, jak my. Zanim jednak zacz´to snuç daleko idÄ…ce
woĘç prowadzenia pojazdów przez chorych moÅ»na by si´ spodziewaç, osoby ze sta"Ä… pra- domys"y, okaza"o si´, Å»e m"oda dama jest cór-
z padaczką. Warunkiem bycia wolnym od zaka- cą w pe"nym wymiarze godzin. Najrzadziej zaĘ, ką profesora, w dodatku studentką medycyny
zu jest okres jednego roku bez napadów. Oka- osoby niezatrudnione z powodu niezdolnoĘci zainteresowaną neurologią, stąd decyzja
Prof. S"uŻewski z córką.
zuje si´, Å»e spora cz´Ä˜ç chorych majÄ…cych nie do pracy lub pracujÄ…ce w domu. Wyt"umacze- zaproszenia jej na konferencj´.
poddajÄ…ce si´ leczeniu napady nie respektuje niem moÅ»e byç to, Å»e sta"a praca zwykle wiÄ…Å»e Panna S"uÅ»ewska postanowi"a pójĘç wybra" ¸Ã³dÄ™, z którÄ… zwiÄ…zana jest rodzinnie
tej zasady, co oczywiĘcie znacznie zwi´ksza ry- si´ z odpowiedzialnoĘciÄ…, ta zaĘ z mniejszÄ… w Ęlady rodziców i wybra"a zawód lekarza. Pani Profesorowa dr Anna NiezgodziÅ‚
ska-
zyko wypadków w tej grupie. Tymczasem sk"onnoĘciÄ… do ryzyka. Okaza"o si´, Å»e dzieci innych osób zajmujÄ…- -Maciejek. Sukcesem zakoÅ‚
czy"y si´ takÅ»e eg-
wĘród chorych stosujÄ…cych si´ do ustaleÅ‚
, czy- Autorzy badał
pozwalajÄ… przypuszczaç, Å»e cych si´ zawodowo epileptologiÄ…, choç równie zaminy wst´pne dla syna dr. Andrzeja Kozika.
li decydujÄ…cych si´ usiąĘç za kierownicÄ… po u 20-letniego m´Å»czyzny chorujÄ…cego na pa- zdolne, wybierajÄ… innÄ… drog´ kariery, ale zwy- Syn dr. Kozika zda" na socjologi´ - osobom nie
przynajmniej rocznej przerwie od napadów, daczk´ i posiadajÄ…cego prawo jazdy, szanse kle takÅ»e osiÄ…gajÄ… sukcesy. zdajÄ…cym sobie dok"adnie sprawy, jaki to suk-
ryzyko spowodowania wypadku jest takie samo na to, Å»e b´dzie on jeÄ™dziç samochodem, Syn dr Wandy Laskowskiej-Studniarskiej, ces, przypominamy, Å»e liczba ch´tnych przy-
jak w ca"ej populacji. wynoszÄ… 90%, u starszej o 10 lat kobiety z ak- studiujÄ…cy ekonomi´ i finanse, najpierw w ra- padajÄ…cm na jedno miejsce na socjologii jest
Analizie poddano 367 chorych biorÄ…cych tualnym prawem jazdy, malejÄ… one do 56%, mach wymiany mi´dzyuczelnianej trafi" na stu- trzykrotnie wi´ksza niÅ» liczba kandydatów na
udzia" w prowadzonym od kilku lat badaniu do- a u 50-letniego chorego, który nigdy nie mia" dia do Francji, a nast´pnie juÅ» tam zapropono- jedno miejsce na medycynie.
tyczącym moŻliwoĘci leczenia operacyjnego. prawa jazdy, wynoszą tylko 2%. wano mu stypendium na uniwersytecie Pierwszy wyraęny sukces egzaminacyjny
Wszyscy byli w wieku 20 lat lub powyŻej i cier- Poznanie przyczyn, dla których chorzy w Montrealu, do którego w"aĘnie wyjecha". ma teŻ na swoim koncie Tomek, syn dr Joanny
pieli na opornÄ… na leczenie padaczk´. Oceny z trudno leczÄ…cÄ… si´ padaczkÄ…, majÄ…cy napa- Inne dzieci teÅ» radzÄ… sobie dobrze - syn profe- J´drzejczak - zosta" przyj´ty do podobno zna-
zwyczajów prowadzenia pojazdu dokonywano dy, prowadzÄ… samochód, mimo niebezpie- sora Zdzis"awa Maciejka dosta" si´ na informa- komitej szko"y podstawowej, w której niezaleÅ»-
przy uŻyciu ustrukturyzowanych kwestionariu- czeł
stwa, jakie stwarzajÄ… sobie i innym, mo- tyk´ nie na jednej, ale na kilku uczelniach, na nie od czesnego, dzieci przed przyj´ciem mu-
szy. Z ca"ej grupy 31,3% osób przyzna"o, Å»e g"oby staç si´ pomocne w próbach zmiany które zdawa" i ostatecznie na miejsce studiów szÄ… przejĘç specjalne badania psychologiczne.
prowadzi"o samochód w czasie ostatniego tego rodzaju zachował
.
NA BÓL G¸OWY  KWAS WALPROINOWY
Ból g"owy znany jest chyba kaÅ»demu, poĘwi´conych problemowi bólów g"owy, jak
a jedna z jego postaci - migrena, zdaniem nie- np. Cephalalgia) ukaza"y si´ prace traktujÄ…-
których autorów, dotyka aŻ 10% populacji. Jest ce o stosowaniu kwasu walproinowego
ęród"em dotkliwego cierpienia, utrudniającego w przewlek"ym leczeniu migreny i jego sku-
codzienne funkcjonowanie. O cierpieniu tym tecznoĘci w porównaniu z placebo.
wspomina" juŻ Hipokrates, a póęniej w coraz to Pierwsze doniesienie na temat tego ro-
nowszych i bogatszych uj´ciach pisali o nim dzaju profilaktyki pochodzi z 1988 roku i od
liczni autorzy. Choroba trzykrotnie cz´Ä˜ciej do- tego czasu w wielu oĘrodkach przebadano
tyka panie, nie bez powodu pewnie na tzw. setki pacjentów. W jednym z randomizowa-
 globus cierpia"y bohaterki XIX-wiecznej po- nych badał
wĘród doros"ych chorych z mig-
wieĘci. Chorzy z migrenowymi bólami g"owy to reną (Methods & Findings in Experimental
pacjenci nie tylko neurologa, ale takŻe liczna & Clinical Pharmacology. 20(4): 353-9,
grupa chorych odwiedzajÄ…cych kilka razy w ro- 1998) badano skutecznoĘç ma"ej dawki
ku gabinet lekarza rodzinnego. kwasu walproinowego, podawanej przez
RozwijajÄ…ca si´ wiedza na temat mecha- 3 miesiÄ…ce. Terapi´ okreĘlano jako skutecz-
nizmów powstawania ataków migreny pozwa- nÄ… w przypadkach, gdy iloĘç napadów
la na prowadzenie badał
nad nowymi lekami, migreny uleg"a zmniejszeniu o po"ow´.
zarówno tymi przerywającymi doraęnie ból Z grupy tej 71% chorych zaobserwowa"o
migrenowy, jak i moÅ»liwymi do stosowania popraw´ po 4-6 tygodniach leczenia
w profilaktyce choroby, która bywa koniecz- i u wi´kszoĘci utrzymywa"a si´ ona przez
na, gdy iloĘç napadów przekracza 2 w mie- kolejnych 12 miesi´cy. Dokonano natomiast
siÄ…cu lub sÄ… one szczególnie ci´Å»kie. obserwacji, Å»e chorzy nie reagujÄ…cy na ma-
W ostatnich latach w piĘmiennictwie me- "Ä… dawk´ leku nie odnosili korzyĘci z dalsze-
dycznym (m.in. w specjalnych pismach go jej zwi´kszania.
Wydawca: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.
Redakcja: Redaguje zespó"
Adres redakcji: Gazeta o padaczce, Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.
02-672 W-wa, ul. Domaniewska 41, tel. [phone], fax [phone]