www.padaczka.net
ISSN 1509 - 4782
G A Z E T A
Rozwiązywanie problemów w codziennej praktyce
Nr 18
o padaczce
marzec / kwiecieł
2003
Szanowni Pał
stwo!
 Gazeta o padaczce istnieje juŻ 3 lata. Mi"o nam, Że nadal macie Pał
stwo ochot´ spotykaç si´ spe"ni"a swojÄ… rol´. B´dzie to dla nas ogromnÄ… pochwa"Ä…. Wprowadzamy dwie nowe rubryki, u"a-
z nami na jej stronach. Wraz z pierwszym numerem  Gazety w 2003 roku pragniemy wprowa- twiajÄ…ce rozmow´ z pacjentem, dodajemy  mamy nadziej´ praktyczny  plakat. Przypominamy
dziç kilka nowych szczegó"ów, nie zmieniajÄ…c tym samym dotychczasowej formu"y naszego pisma. takÅ»e o stronie internetowej (www.padaczka.net), na której od tej pory b´dziemy umieszczaç
Mamy nadziej´, Å»e spotka si´ to z PaÅ‚
stwa Å»yczliwym przyj´ciem. JeĘli choç raz zdarzy"o si´, Å»e artyku"y ekspertów z kaÅ»dego numeru  Gazety , aby by"y dost´pne takÅ»e i w tej, coraz cz´Ä˜ciej
 Gazeta okaza"a si´ dla PaÅ‚
stwa przydatna w codziennej praktyce neurologicznej, to znak, Że juŻ wykorzystywanej formie. Zapraszając do lektury, pozostajemy z powaŻaniem,
Redakcja
Wybrane aspekty funkcji rozrodczych kobiet z padaczkÄ…
Zaburzenia funkcji rozrodczych jak i na konkretne problemy reproduk- czek oraz obecnoĘci klinicznych i bio-
Dr hab. n. med. JOANNA JóDRZEJCZAK pracuje jako
zwiÄ…zane z padaczkÄ… sÄ… cz´ste i sta- cyjne, a tym samym na jakoĘç Å»ycia. chemicznych cech hiperandrogeni-
adiunkt w Klinice Neurologii i Epileptologii CMKP w Warszawie.
Jest wiceprzewodniczącą Zarządu G"ównego Polskiej Ligi
nowiÄ… problem niezwykle waÅ»ny dla P"odnoĘç kobiet leczonych z po- zmu, z wykluczeniem przypadków
Przeciwpadaczkowej oraz autorką licznych publikacji i ksiąŻek
pacjenta. Mają one bowiem wp"yw za- wodu padaczki jest obniŻona, a wskaę- z izolowanymi zmianami morfologicz-
poĘwi´conych problematyce padaczki.
równo na stan ogólny jego zdrowia, nik urodzeł
jest statystycznie zmniej- nymi jajników, które wyst´pujÄ… u oko-
szony (Wallace i wsp., 1998), mimo "o 20% kobiet (Duncan, 1998). Cz´Ä˜ç
Å»e odsetek kobiet zam´Å»nych w tej autorów uwaÅ»a, Å»e zespó" ten rozwija
grupie jest zasadniczo porównywalny si´ w okresie przedpokwitaniowym
do danych w ca"oĘci populacji. Przy- oraz Å»e wi´kszoĘç obserwowanych
czynÄ… tego zjawiska jest negatywny zmian metabolicznych zwiÄ…zana jest
wp"yw zarówno padaczki (Herzog, z czynnikami genetycznymi i Ęrodowi-
1997), jak i byç moÅ»e leków przeciw- skowymi. Niektóre badania sugerujÄ…
padaczkowych (lpp). WĘród kobiet zwiÄ…zek pomi´dzy niektórymi lekami
z padaczkÄ… zaobserwowano wzrost przeciwpadaczkowymi a wyst´powa-
wyst´powania zaburzeÅ‚
owulacji, obec- niem zespo"u policystycznych jajników
noĘç zespo"u policystycznych jajników (Isojarvi i wsp., 1996; Morrell i wsp.,
(Clayton i wsp., 1992), w konsekwen- 1997).
cji mogÄ…cych prowadziç do bezp"od- Celem tego artyku"u jest usystema-
noĘci (Bauer i wsp., 1998). tyzowanie i wyjaĘnienie tych zaleŻnoĘci.
BiorÄ…c pod uwag´ wskaÄ™niki epi-
demiologiczne, uwaÅ»a si´, Å»e 0,3-0,4% Policystyczne jajniki (poly-
dzieci rocznie rodzÄ… matki z padacz- cystic ovaries, PCO)
kÄ…. ZnajomoĘç zasad post´powania ObecnoĘç w USG powyÅ»ej 10
z pacjentkÄ… planujÄ…cÄ… ciÄ…Å»´ lub b´- cyst majÄ…cych 2-8 mm Ęrednicy,
dÄ…cÄ… juÅ» w ciÄ…Å»y ma wi´c podsta- zlokalizowanych obwodowo
wowe znaczenie dla lekarza opieku- oraz powi´kszenie rozmiarów
jÄ…cego si´ kobietÄ… z padaczkÄ…. jajników.
WaŻne jest zatem omówienie nie-
których aspektów dotyczących przy- Zespó" policystycznych jaj-
czyn zaburzeł
funkcji rozrodczych ko- ników (polycystic ovary
biety chorej na padaczk´. Istotne jest syndrom, PCOS)
równieŻ przypomnienie zasad pra- Specyficzne zmiany w budowie
wid"owego post´powania z kobietÄ… jajników oraz nieprawid"owoĘci
z padaczką w okresie ciąŻy oraz pod- biochemiczne: podniesiony po-
kreĘlenie czynników mających nega- ziom hormonu luteinizującego,
tywny wp"yw na przebieg ciąŻy i roz- podniesiony stosunek LH/FSH,
wój dziecka. podniesienie st´Å»enia w su-
rowicy wolnego i ca"kowitego
testosteronu.
Policystyczne jajniki
i zespó" policystycznych
PojawiajÄ…ce si´ kontrowersje w g"ów-
jajników
nej mierze są wynikiem zróŻnicowania
i wielorakoĘci klinicznych i endokryno-
W ostatnich latach pojawi"o si´ logicznych cech zespo"u i zrozumie-
wiele prac i informacji dotyczÄ…cych ro- nia definicji zespo"u policystycznych
li padaczki i leków przeciwpadaczko- jajników.
wych w rozwoju zespo"u policystycz- Zespó" ten jest endokrynopatią wy-
nych jajników (ZPJ) (polycystic ovary st´pujÄ…cÄ… u kobiet w wieku premeno-
syndrome, PCOS). pauzalnym. Na obraz zespo"u sk"ada
Zespó" ten rozpoznawany jest si´ wiele nieprawid"owoĘci klinicznych
w przypadku nieregularnych miesiÄ…- i biochemicznych (Genton i wsp., 2001).
W tym numerze:
Został
Asem wywiadu " Zagadka z epikryzÄ… " Co trapi"o
Alfreda Nobla? " Tajemne s"owo overtreatment
"
Pierwsza triada objawów (hirsu- Wed"ug wi´kszoĘci autorów, zwi´- PodkreĘla si´ koniecznoĘç zapobie- Wzrost cz´stoĘci napadów wyma- Istotny wp"yw na decyzje, który
tyzm, brak miesiÄ…czki i oty"oĘç) zosta- kszone wyst´powanie zmian hormo- gania wzrostowi wagi u m"odych ko- ga zwi´kszenia dawki leku. W kaÅ»- nowy lek przeciwpadaczkowy moÅ»e
"a opisana w 1953 roku przez Stein nalnych, PCO i PCOS u kobiet z pa- biet oraz systematycznej jej kontroli. dym przypadku naleÅ»y starannie roz- byç stosowany u kobiet w ciÄ…Å»y
i Leventhala. Opis zespo"u zosta" daczkÄ… nie jest zwiÄ…zane z lekami Konieczne jest ocenienie przyczyn waÅ»yç ryzyko dotychczasowej terapii, w wieku rozrodczym, ma fakt, czy lek
w ciÄ…gu nast´pnych lat znacznie po- przeciwpadaczkowymi. JednakÅ»e leki przyboru wagi i zaproponowanie czyn- jej skutecznoĘç, dawk´ i rodzaj leku ten jest bezpieczny w ciÄ…Å»y.
szerzony, szczególnie wraz z rozwo- te mogÄ… równieÅ» byç odpowiedzialne ników redukujÄ…cych wag´ lub naleÅ»y przeciwpadaczkowego. Czynnikami zwi´kszajÄ…cymi ryzy-
jem ultrasonografii. za zmiany hormonalne: leki indukujÄ…- wziÄ…ç pod uwag´ takÅ»e inne opcje ko sÄ… wysokie dawki leku, duÅ»e jego
Tak wi´c zespó" policystycznych ce metabolizm wÄ…trobowy, takie jak terapeutyczne. Nie powinny byç dokonywane zmia- st´Å»enie szczytowe i politerapia. Jako
jajników traktowany jest jako hetero- fenytoina (PHT), fenobarbital (PB), ny leku w trakcie trwania ciąŻy tylko jeden z moŻliwych mechanizmów te-
genny zespó" po"Ä…czenia biochemicz- karbamazepina (CBZ), zwykle podno- ze wzgl´du na potencjalne ryzyko ratogennego dzia"ania leku najcz´Ä˜ciej
Padaczka i ciąŻa.
nych wskaÄ™ników ze specyficznymi szÄ… st´Å»enie globuliny wiąŻącej hor- teratogennoĘci. wymienia si´ dzia"anie epoksydów
Zasady post´powania
zmianami w budowie jajników, pod- mony p"ciowe i st´Å»enie hormonów (CBZ-10, 11-epoksyd) i obecnoĘç ak-
i leczenia
czas gdy morfologiczna obecnoĘç p"ciowych, zmniejszajÄ…c st´Å»enie ich Poza prawid"owym leczeniem far- tywnych metabolitów [VPA-2-propyl-4-
PCO moÅ»e wyst´powaç bez Å»adnych frakcji wolnej. makologicznym niezwykle istotnÄ… -pantotenowy kwas (4-en)].
klinicznych cech zespo"u. NaleÅ»y jed- Z opublikowanych w 1993 r. ba- Zasady post´powania i leczenia sprawÄ… jest poinformowanie pacjent- Holenderskie badania retrospek-
nak pami´taç, Å»e moÅ»na stwierdziç daÅ‚
(Isojarvi i wsp.) wynika"o, Że kobiet z padaczką w ciąŻy zosta"y ki o koniecznoĘci prowadzenia w"aĘci- tywne dotyczy"y 1411 dzieci urodzo-
obecnoĘç wielu cyst w jajnikach o nor- u 80% kobiet poniÅ»ej 20. roku Å»ycia przedstawione w opublikowanych Stan- wego trybu Å»ycia i ewentualnej zmia- nych pomi´dzy rokiem 1972 a 1992.
malnych rozmiarach u kobiet z zabu- leczonych kwasem walproinowym dardach diagnostyki i leczenia cho- ny niektórych przyzwyczajeł
. Matki chorowa"y na padaczk´ i stoso-
rzeniami podwzgórzowymi w wyniku (VPA) stwierdzono PCO lub biologicz- rych z padaczką w Polsce (Komisja wa"y leki przeciwpadaczkowe pod-
spadku wagi. Zespó" polycystic ovary ne wyk"adniki hiperandrogenizmu. Polskiego Towarzystwa Epileptologii, Unikanie sytuacji i czynników pro- czas I trymestru ciąŻy. Dwa tysiące
like syndrome moÅ»na stwierdziç u ko- W póęniejszych badaniach autorzy ci 2002). Opieka nad planujÄ…cÄ… ciÄ…Å»´ wokujÄ…cych napady, takich jak: bez- matek bez padaczki stanowi"o grup´
biet z takimi endokrynopatiami, jak ze- postulowali, Że hiperinsulinizm i brak kobietą leczoną z powodu padaczki senna noc, d"ugotrwa"e oglądanie te- kontrolną. Autorzy stwierdzili zna-
spó" Cushinga, choroby tarczycy, hi- insulinopodobnego czynnika wzrostu powinna rozpoczÄ…ç si´ przed pocz´- lewizji, praca przy komputerze. miennie statystyczny wzrost duÅ»ych
perprolaktynemia. sÄ… czynnikami powodujÄ…cymi wzrost ciem. Jest to niezwykle istotne, gdy wrodzonych wad w przypadku stoso-
Jak juÅ» stwierdzono, rozpowszech- wydzielania androgenu przez jajniki weÄ™miemy pod uwag´ fakt, iÅ» wady Od momentu rozpoznania ciÄ…Å»y wania CBZ i VPA w monoterapii z za-
nienie PCO w ogólnej populacji oce- i w konsekwencji zespó" policystycz- uk"adu nerwowego, serca powstajÄ… ci´Å»arne powinny byç konsultowane znaczonym dawkozaleÅ»nym efektem
nione na podstawie badał
ultraso- nych jajników. Kolejnym czynnikiem we wczesnym okresie embriogenezy, co 4 tygodnie przez perinatologa kwasu walproinowego. W przypadku
nograficznych wynosi 17-22%, jest branym pod uwag´ by" wzrost wagi od 28. do 42. dnia liczÄ…c od pierwsze- i neurologa. stosowania politerapii stwierdzono
natomiast znacznie wyŻsze w wybra- wzrost ryzyka przy stosowaniu klona-
nych populacjach. I tak u kobiet z bra- Cechy kliniczne i biochemiczne zespo"u Poziom st´Å»enia leku przeciwpa- zepamu w kombinacji CBZ i VPA
kiem miesiÄ…czki policystyczne jajniki policystycznych jajników daczkowego we krwi powinien byç (Samren i wsp. 1999). Z badaÅ‚
w"o-
obecne sÄ… u 32%, natomiast u kobiet oceniany przed zajĘciem w ciÄ…Å»´, na skich obejmujÄ…cych 517 ciÄ…Å» wynika,
Kliniczne
z idiopatycznym hirsutyzmem (przy początku kaŻdego trymestru i w ostat- Że ryzyko teratogennoĘci jest wielo-
prawid"owych cyklach owulacyjnych) nim miesiÄ…cu ciÄ…Å»y. Dodatkowa oce- czynnikowe i naleÅ»y wziÄ…ç pod uwa-
Zaburzenia miesiÄ…czkowania (nieregularne cykle)
 aÅ» u 87%. na powinna byç przeprowadzona g´ równieÅ» predyspozycj´ genetycz-
Brak miesiÄ…czki
Z badał
amerykał
skich wynika, w przypadku wskazał
klinicznych nÄ… (Canger i wsp., 1999).
Zaburzenia p"odnoĘci
Å»e rozpowszechnienie w pe"ni rozwi- (wzrost cz´stoĘci napadów, objawy
ni´tego zespo"u policystycznych jajni- niepoŻądane, podejrzenie niezgodno-
Hirsutyzm i/lub "ysienie
Leczenie padaczki
ków jest znacznie mniejsze i wynosi Ęci przyjmowania leku z zaleceniami
TrÄ…dzik u kobiet w wieku
4%. Z drugiej strony objawy towarzy- lekarza).
rozrodczym
szące PCO są równieŻ róŻnorodne.
Zaburzenia metaboliczne
Wyniki badał
wskazujÄ…, Å»e 14-38% Poziom st´Å»enia leku powinien byç
kobiet jest oty"a, 14-66% ma hirsu- oznaczony w 8. tygodniu po porodzie Zadaniem podstawowym jest opty-
Wysoki poziom hormonu luteinizujÄ…cego (LH)
tyzm, a zaburzenia p"odnoĘci wyst´- (ewentualna redukcja dawki leku). malizacja leczenia przed zajĘciem
Wysoki wspó"czynnik hormonu luteinizującego/hormonu
pujÄ… u 18-41%. Najcz´Ä˜ciej stwierdza- w ciÄ…Å»´.
stymulujÄ…cego follikulin´ (FSH)
ne sÄ… zaburzenia miesiÄ…czkowania Nie zachodzi koniecznoĘç odsta-
Wysoka produkcja androgenów (testosteron, andriosteron)
(u 30-70% kobiet z PCO). wienia noworodka od karmienia Wybór leku dla kobiety w wieku roz-
U 25-50% kobiet z padaczkÄ… po piersiÄ… w przypadku leczenia matki rodczym powinien byç dostosowany
Nieprawid"owy profil lipidów I
lobektomii p"ata skroniowego wystÄ…- lekami przeciwpadaczkowymi. W przy- do typu napadu lub zespo"u padacz-
Hiperinsulinizm
pi"y zaburzenia cyklu miesiÄ…czkowe- padkach wyst´powania objawów se- kowego.
go i hiperandrogenizm. W przypadku cia"a (który wyst´puje w tej pracy go dnia ostatniego krwawienia mie- dacji u noworodka powinna byç wzi´-
padaczki pierwotnie uogólnionej do u 50% pacjentek leczonych VPA). si´cznego, kiedy to bardzo cz´sto ta pod uwag´ moÅ»liwoĘç zahamowania Stosowanie monoterapii i prowa-
25% kobiet moÅ»e mieç endokrynolo- Autorzy uwaÅ»ajÄ…, Å»e jest on g"ównym kobieta nie zdaje sobie sprawy ze laktacji. Zakaz karmienia piersiÄ… nara- dzenie leczenia najmniejszÄ… dawkÄ…
giczne zaburzenia funkcji rozrodczych. czynnikiem prowadzącym do hiperinsu- swojego stanu. Ża noworodka na wystąpienie zespo- terapeutyczną, skuteczną przeciwna-
IstniejÄ…ce biochemiczne nieprawi- linizmu i w dalszej kolejnoĘci do PCO. NaleÅ»y zatem dÄ…Å»yç do propago- "u abstynencyjnego, co jest groÄ™niej- padowo.
d"owoĘci związane z zespo"em policy- W prospektywnych badaniach wania wczesnego obejmowania opie- sze niŻ utrzymanie karmienia przez
stycznych jajników sÄ… róŻnorodne Bauera i wsp. (2000) autorzy wykaza- kÄ… m"odych kobiet w wieku prokreacyj- matk´. Zastosowanie dost´pnych nowo-
i nie mają cech patognomonicznych. li, Że rozpowszechnienie PCOS u pa- nym (15 44 lat) leczonych z powodu Wielu autorów omawia problem czesnych form leków retard i chrono.
Najbardziej sta"ymi cechami sÄ… pod- cjentek leczonych VPA w monoterapii padaczki przez wyspecjalizowane po- zwi´kszonego ryzyka uszkodzenia
niesiony poziom hormonu luteinizują- wynosi"o 11,1% i by"o zbliŻone do te- radnie przeciwpadaczkowe. p"odu przy stosowaniu politerapii. Jest Suplementacja kwasem foliowym
cego, podniesiony stosunek LH/FSH go u pacjentek leczonych CBZ (10%) ono związane z liczbą leków, ich spe- jako profilaktyka wad rozwojowych
oraz podniesione st´Å»enie w surowi- oraz u pacjentek nie leczonych leka- cyfikÄ… i dawkÄ…. Ryzyko wystÄ…pienia u p"odu, szczególnie wad cewy ner-
Leczenie padaczki
cy wolnego i ca"kowitego testoste- mi przeciwpadaczkowymi (10,5%). wad p"odu zwi´ksza si´ wraz ze wzro- wowej, powinna byç stosowana u ko-
w trakcie
ronu. JednakÅ»e ponad 50% kobiet Wyniki sugerujÄ…, Å»e objawy PCOS stem liczby przyjmowanych leków biet planujÄ…cych ciÄ…Å»´ 3 miesiÄ…ce
i po okresie ciąŻy
z PCO nie ma podwyÅ»szonego st´Å»e- u kobiet z padaczkÄ… ogniskowÄ… nie przeciwpadaczkowych (lpp), od dwu- przed zajĘciem w ciÄ…Å»´ i konty-
nia testosteronu. Patogeneza zarów- muszÄ… byç zwiÄ…zane z przyjmowa- krotnego u kobiet stosujÄ…cych dwa le- nuowana w trakcie ciÄ…Å»y (w dawce
no PCO, jak i PCOS nie jest ca"kowi- niem VPA lub CBZ. Post´powanie lecznicze musi zale- ki, do blisko dziesi´ciokrotnego u ko- 0,4 mg/dob´).
cie jasna, zrozumia"a i wyjaĘniona. Ostatnie badania wykaza"y, Å»e VPA Å»eç od indywidualnego post´pu cho- biet przyjmujÄ…cych cztery lpp (Nakane Dane dotyczÄ…ce teratogennego
Jest ona wieloczynnikowa, w"Ä…czajÄ…c moÅ»e powodowaç wzrost wagi cia"a, hi- roby. i wsp., 1980). Zwi´kszone ryzyko dzia- ryzyka u ludzi zwiÄ…zanego z przyjmo-
mechanizmy centralne, nieprawid"o- perinsulinizm i objawy związane z insu- "ania teratogennego wynika najpraw- waniem przez kobiety nowych leków
woĘci osi podwzgórze-przysadka, linoopornoĘcią, ale są to objawy odwra- Wskazaniem do w"ączenia terapii dopodobniej z interakcji metabolitów przeciwpadaczkowych są jeszcze s"a-
hiperinsulinemi´ i czynniki lokalne calne. Nie ma jednak istotnych danych sÄ… dwa napady padaczkowe pierwsze tych leków. Stosowanie CBZ w polite- bo poznane. Ma"a liczba urodzeÅ‚
nie
zwiÄ…zane z jajnikami. Zewn´trzne na temat zwiÄ…zku mi´dzy dawkÄ… VPA w Å»yciu bÄ…dÄ™ napady, które wystÄ…pi"y rapii zwi´ksza ryzyko poprzez pod- pozwala na wyciÄ…gni´cie Å»adnych
czynniki, takie jak przyrost wagi, mo- a efektami endokrynologicznymi i meta- w ciÄ…Å»y po d"uÅ»szej przerwie. wyÅ»szenie st´Å»enia aktywnego meta- wniosków dotyczÄ…cych bezpieczeÅ‚
-
gÄ… byç istotne w klinicznej ekspresji bolicznymi (Genton i wsp., 2001). bolitu, jakim jest 10,11-epoksyd  stwa stosowania nowych lpp u kobiet
zespo"u w indywidualnych przypad- UwaÅ»a si´, Å»e wzrost masy cia"a, W przypadku rzadkich napadów karbamazepina (Lindhout i wsp., w ciÄ…Å»y. Jednak podsumowujÄ…c do-
kach. UwaÅ»a si´, Å»e czynniki gene- hiperinsulinizm i zwiÄ…zane z tym za- przed ciąŻą istnieje moÅ»liwoĘç zmniej- 1984). W licznych badaniach prowa- tychczasowe wyniki, moÅ»na powie-
tyczne odgrywajÄ… równie waÅ»nÄ… rol´. burzenia mogÄ… byç czynnikami ryzy- szenia dawki leków w czasie ciÄ…Å»y. dzonych w Holandii, Japonii i Kana- dzieç, Å»e w wi´kszoĘci przypadków
PCO lub kliniczne objawy zespo"u ka w ekspresji PCO i PCOS. Zaleca dzie redukcja politerapii zmniejszy"a by"y one pozytywne i nie stwierdzano
PCOS wyst´pujÄ… u 31-87% krewnych si´ przed przepisaniem VPA pomiar U pacjentek z podobnÄ… cz´stotliwo- ryzyko wad p"odu z 13,5 do 6,2% sta"ego wzorca malformacji. U nowo-
pierwszego stopnia pacjentki z rozwi- masy cia"a; pacjentki powinny byç po- ĘciÄ… napadów w ciÄ…Å»y zalecane jest (Kanko i wsp., 1992) i z 9,9 do 7,6% rodków, które by"y urodzone z wada-
ni´tym PCOS (Franks i wsp., 1997). informowane o ryzyku jej wzrostu. utrzymanie leczenia. (Lindhout i wsp., 1992). mi, stosowana by"a politerapia i cz´-
"
sto specyficzny wzorzec malformacji mi lekami w tym badaniu. Warto do-
móg" byç zwiÄ…zany z lekiem towarzy- daç, Å»e kwas walproinowy zwi´ksza
Epitafia
szącym. Do stwierdzeł
rozstrzygajÄ…- st´Å»enie osoczowe lamotryginy, hamu-
cych potrzeba wi´kszej liczby obser- jÄ…c jej metabolizm wÄ…trobowy.
Wielkim lekarzom
wacji w monoterapii. Wiele dotychczas przeprowadzo-
Nie zbadano jeszcze wystarczają- nych badał
dotyczÄ…cych ryzyka terato-
i wielkim chorym przesz"oĘci
co duÅ»ej grupy chorych, aby okreĘliç gennego dzia"ania stosowanych leków
margines bezpieczeł
stwa dla kaŻde- przeciwpadaczkowych jest obarczo-
go z nowszych leków. Aby w pe"ni nych problemami metodologicznymi Alfred Nobel (1833-1896)
Alfred Nobel (1833-1896)
oceniç wskazania do farmakoterapii, (Zahn i wsp., 1998). W wi´kszoĘci ba-
konieczna jest informacja na temat dał
ocena jest retrospektywna i prze-
przebiegu ciÄ…Å», w których matka bra- prowadzona na wzgl´dnie ma"ej liczbie Nazwisko Nobla dziĘ kojarzone i swego pokoju. Przez ca"e Å»ycie po-
"a leki przeciwpadaczkowe. Informa- chorych, co uniemoÅ»liwia wyciÄ…gni´cie jest g"ównie z nagrodÄ… jego imienia. wtarza" (tak przynajmniej podajÄ… je-
cja ta potrzebna jest równieÅ» w porad- znaczÄ…cych klinicznie wniosków. Ko- MoÅ»na wi´c przyjÄ…ç, Å»e ten wybitny go biografie), Å»e przeÅ»y" wy"Ä…cznie
nictwie dla kobiet, które jeszcze nie nieczne jest zatem prowadzenie pro- chemik i przemys"owiec, któremu dzi´ki troskliwej opiece swojej mat-
zasz"y w ciÄ…Å»´, a chcia"yby wiedzieç, spektywnych wielooĘrodkowych badaÅ‚
fortun´ przynios"o wynalezienie dy- ki. Troska matki o ma"ego Alfreda
jakie jest ryzyko wad rozwojowych. w oparciu o ĘciĘle zdefiniowany, jedno- namitu, osiągną" zamierzony cel. by"a bardziej niŻ zrozumia"a, skoro
Przy obecnie duÅ»ym wyborze dost´p- lity kwestionariusz. ÂwiadomoĘç tych UnieĘmiertelni" bowiem swoje nazwi- pi´cioro jego starszych braci i sióstr
nych leków przeciwpadaczkowych trudnoĘci leÅ»a"a u podstaw utworzone- sko, choç z drugiej strony jakby ukry" umar"o w dzieciÅ‚
stwie.
i ich kombinacji konieczna jest ocena go przez Mi´dzynarodowÄ… Lig´ Prze- si´ za fundacjÄ… swego imienia. Informacja taka pozwala wspó"- w swoim pomnikowym dziele Epilep-
bardzo duŻej liczby ciąŻ, by moŻna ciwpadaczkową (MLP) Europejskiego Czy Alfred Nobel chorowa" na czesnym epileptologom na snucie sy and Related Disorders pisa", Że
by"o oceniç poziom bezpieczeÅ‚
stwa Rejestru Leków Przeciwpadaczkowych padaczk´? Wydaje si´, Å»e w dzie- rozmaitych przypuszczeÅ‚
: moÅ»e ro- Alfred Nobel mia" migren´ i drgawki
kaŻdego po"ączenia. Tylko dok"adne i CiąŻy (EURAP) oraz Ogólnopolskiego cił
stwie mia" drgawki, o czym pisze dzina jego cierpia"a na którąĘ z gene- od okresu dziecił
stwa. Wbrew tej
raporty dotyczące oceny noworodków Centrum Padaczki dla Kobiet w CiąŻy w autobiograficznym poemacie, na- tycznie uwarunkowanych padaczek opinii, nie ma Żadnych dowodów,
pozwolÄ… na stwierdzenie, czy nowe (OCPK), powsta"ego w Fundacji Epilep- pisanym dobrÄ… angielszczyznÄ…, gdy dzieci´cych lub jakąĘ encefalopati´ Å»e szwedzki wynalazca cierpia" na
leki przeciwpadaczkowe mogÄ… byç tologii (J´drzejczak, 2002 r.). mia" zaledwie 18 lat. Ich charakter mitochondrialnÄ…? Dlaczego jednak padaczk´ w doros"ym Å»yciu, praw-
stosowane w ciąŻy. To oczywiĘcie Polska jest aktywnym uczestni- nie jest do koł
ca ustalony, gdyÅ» Alfred przeÅ»y", podróŻowa", prowa- dopodobnie napady wyst´powa"y
wymaga stworzenia odpowiednich kiem programu EURAP od grudnia przysz"y wielki wynalazca by" dziec- dzi" interesy i zmar" w wieku 63 lat u niego wy"Ä…cznie we wczesnym
mechanizmów rejestracji ciąŻ. 1999 r., gdy zosta"a powo"ana przez kiem niezwykle chorowitym, s"abym, w swojej willi w San Remo? Wielki dziecił
stwie.
W 1992 roku zosta" za"oŻony Re- MLP, dzia"ającą we wspó"pracy z Ko- niemal nie opuszczającym "óŻka epileptolog William Gordon Lennox
jestr Kobiet Ci´Å»arnych przyjmujÄ…- misjÄ… Padaczki i CiÄ…Å»y Polskiego To-
cych lamotrygin´ (LTG). AnalizÄ… ob- warzystwa Epileptologii, Polska Komi-
j´to 224 przypadki (do marca 2002 r.) sja Regionalna. Protokó" rejestracji
ciąŻ poddanych dzia"aniu lamotryginy jest realizowany w kilkunastu oĘrod-
w I trymestrze. Na podstawie tych da- kach neurologicznych w ca"ej Polsce.
nych moÅ»na stwierdziç, Å»e ryzyko wy- Na podstawie raportu Centralnej
stÄ…pienia wad p"odu wynosi"o 2% Komisji Projektu EURAP z 30 listo-
w przypadku stosowania monoterapii, pada 2002 do Centralnego Rejestru
12,1% w przypadku politerapii z kwa- EURAP nadsy"ane sÄ… przypadki z 31
sem walproinowym i 4,0% w wyniku krajów. W listopadzie lista zamkn´"a
stosowania politerapii bez kwasu wal- si´ liczbÄ… ponad 2000 r. zg"oszonych
proinowego. Na obecnym etapie nie pacjentek. Dane dotyczÄ…ce wp"ywu
stwierdzono charakterystycznych wad poszczególnych leków i/lub ich kom-
specyficznych dla LTG, ale liczba na- binacji na p"ód i przebieg ciąŻy przed-
dal jest niewystarczajÄ…ca z punktu wi- stawione zostanÄ… w momencie uzy-
dzenia statystyki dla ich oceny (dane skania wystarczajÄ…cych informacji
firmy Interim Report, 2002). Interpre- z punktu widzenia oceny statystycz-
tacja duÅ»ego odsetka wad w politera- nej. Ocenia si´, Å»e rejestracja oko"o
pii LTG i VPA jest doĘç problematycz- 5000 przypadków pozwoli zreali-
na, poniewaÅ» nie ma wystarczajÄ…cych zowaç za"oÅ»one w programie cele
danych dotyczÄ…cych monoterapii VPA, (EURAP, Interim Report, 2002).
jak równieŻ VPA w politerapii z inny- PiĘmiennictwo u autora.
O co najcz´Ä˜ciej pyta pacjent?
Czy dziecko chore na padaczk´ moÅ»e uprawiaç sport?
Nie kaÅ»dy, ale w zasadzie tak. Nie powinno uprawiaç takich dyscyplin,
w czasie których moÅ»e dojĘç do urazu, jeĘli wystÄ…pi napad: wspinaczka,
gimnastyka na przyrzÄ…dach, podnoszenie ci´Å»arów, jazda konna, skoki nar-
ciarskie, sporty motorowe. Nie moÅ»e uprawiaç sportów wyczynowych, ale
spokojnie moÅ»e, w zaleÅ»noĘci od cz´stoĘci napadów, biegaç, graç w pi"k´,
Kiedy klasyczny lek  bloker kana"u sodowego zawodzi,
tenisa, p"ywaç w towarzystwie innych osób i pod nadzorem.
moÅ»e warto dodaç lek o zupe"nie innym mechanizmie dzia"ania.
Gabitril jest wybiórczym inhibitorem wychwytu GABA,
Czy w czasie napadu padaczkowego dziecko moÅ»e umrzeç?
dzia"a zatem w inny sposób niŻ blokery kana"u sodowego.
Badania udowodni"y wysokÄ… skutecznoĘç Gabitrilu w terapii dodanej.
Bardzo rzadko. W zasadzie niebezpieczny nie jest sam napad, ale to, Że
Nast´pnym razem, gdy pacjent potrzebuje terapii dodanej,
w czasie napadu dojdzie do upadku, urazu g"owy, oparzenia si´, utoni´cia
warto dodaç coĘ rzeczywiĘcie innego.
w wannie. Natomiast sam napad krał
cowo rzadko zagraŻa Życiu i zwykle
Jest wiele leków przeciwpadaczkowych&
koł
czy si´ samoistnie.
& jeden selektywny inhibitor wychwytu GABA
Co zrobiç, gdy zapomnimy o zaÅ»yciu leków?
Sk"ad: Tabletki powlekane zawierajÄ… substancj´ czynnÄ…: odpowiednio 5 mg, 10 mg lub 15 mg tiagabiny (w postaci chlorowodorku). Wskazania: Leczenie skojarzone z innymi lekami
JeĘli zapomnimy o wzi´ciu jednej dawki leku i przypomnimy sobie o tym przeciwpadaczkowymi napadów cz´Ä˜ciowych lub cz´Ä˜ciowych wtórnie uogólnionych, które nie poddawa"y si´ leczeniu po zastosowaniu innych leków przeciwpadaczkowych.
Przeciwwskazania: Nie stosowaç w nadwraÅ»liwoĘci na tiagabin´, ci´Å»kiej niewydolnoĘci wÄ…troby, w napadach uogólnionych, szczególnie w padaczce idiopatycznej z napadami typu
absence, w zespo"ach specyficznych np. Lennoxa-Gastauta, u dzieci do lat 12. Ârodki ostroÅ»noĘci: Przy odstawianiu leku zalecane jest stopniowe zmniejszanie dawki w ciÄ…gu
w ciÄ…gu tego samego dnia, naleÅ»y zaÅ»yç lek natychmiast. JeĘli zapomnimy
2-3 tygodni. OstroÅ»noĘç nakazuje nie stosowaç tiagabiny w okresie ciÄ…Å»y i karmienia piersiÄ…. Tiagabina moÅ»e wp"ynÄ…ç na zdolnoĘç prowadzenia pojazdów i obs"ugiwania urzÄ…dzeÅ‚

mechanicznych. Interakcje: Fenytoina, karbamazepina, fenobarbital i prymidon, indukujÄ…c enzymy wÄ…trobowe, przyspieszajÄ… metabolizm tiagabiny. Dawkowanie: Podawaç doustnie,
o dwóch kolejnych dawkach leku i przypomnimy sobie o tym tego samego
razem z posi"kami, trzy razy dziennie. Zazwyczaj dawka poczÄ…tkowa wynosi 7,5-15 mg/dob´, zwi´kszana co tydzieÅ‚
o 5-15 mg/dob´. Dawka podtrzymujÄ…ca wynosi zwykle
30-50 mg/dob´ u chorych przyjmujÄ…cych leki indukujÄ…ce enzymy wÄ…trobowe. Dawki do 70 mg/dob´ sÄ… dobrze tolerowane. U chorych nie przyjmujÄ…cych leków indukujÄ…cych enzymy
dnia, naleÅ»y zaÅ»yç natychmiast jednÄ… dawk´ leku, a drugÄ… razem z kolejnÄ…,
wÄ…trobowe dawk´ podtrzymujÄ…cÄ… naleÅ»y wst´pnie zmniejszyç do 15-30 mg/dob´. W przypadku upoĘledzenia czynnoĘci wÄ…troby, dawk´ naleÅ»y zmniejszyç. Przedawkowanie:
Zaleca si´ leczenie objawowe. Dzia"ania niepoŻądane: SÄ… "agodne lub umiarkowanie nasilone. Wi´kszoĘç dzia"aÅ‚
niepoŻądanych pojawia si´ w okresie leczenia poczÄ…tkowego
którÄ… przyjmujemy o zwyk"ej porze (b´dzie to podwójna dawka). JeĘli
i zwykle przemija. Najcz´Ä˜ciej obserwowanymi dzia"aniami niepoŻądanymi sÄ…: zawroty g"owy, uczucie zm´czenia i nadmierna sennoĘç. Rzadziej wyst´pujÄ…: niepokój, drÅ»enia, zaburze-
nia koncentracji, biegunka, obniÅ»enie nastroju i labilnoĘç emocjonalna oraz wybroczyny. Opakowanie: 1 opakowanie zawiera 100 tabletek po 5 mg, 10 mg lub 15 mg tiagabiny. Tabletki
zapomnimy o wzi´ciu jednej lub dwóch dawek leku i przypomnimy sobie
preparatu Gabitril sÄ… podzielne. Informacji udziela: Sanofi~Synthelabo Sp. z o.o.; ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa; tel. [phone], fax [phone].
o tym po 2 dniach lub póęniej, nie naleÅ»y braç dodatkowej dawki, warto
jednak zapisaç ten fakt w kalendarzyku napadów.
Tym razem Epicentrum zdo-
2002 Nov; 52 (1): 35-42]. Jakkolwiek
minowane jest przez jedno
rozpowszechnienie tego zjawiska
zagadnienie, okreĘlane w an-
Epicentrum wiadomoĘci trudno dok"adnie oceniç, istnieje
gielskiej literaturze s"owem
obawa, Że naduŻywanie leków prze-
 overtreatment . Byç moÅ»e co-
ciwpadaczkowych moÅ»e przyczyniç
raz cz´Ä˜ciej b´dziemy spoty-
kaç si´ z doniesieniami róŻ- mienia zaleÅ»noĘci efektu od dawki twia ĘwiadomoĘç, Å»e preparaty te nie si´ powolne przejĘcie na monotera- si´ do zwi´kszenia ĘmiertelnoĘci
nych autorów na ten w"aĘnie czy niew"aĘciwej interpretacji wyniku zapobiegajÄ… wystÄ…pieniu padaczki pi´ drugim lekiem, a nast´pnie prób´ w grupie dzieci z padaczkÄ…. Zna-
temat...
st´Å»enia leku w surowicy (i zwi´ksza- u osób majÄ…cych jakiekolwiek czyn- dodania kolejnego leku przeciwpa- ne przyczyny nadmiernego leczenia
nia dawek w celu osiÄ…gni´cia wyÅ»sze- niki ryzyka oraz nie wp"ywajÄ… na daczkowego. Unikni´cie nadmierne- obejmujÄ… ordynowanie leków w przy-
NajwaŻniejszą wartoĘcią determi- go poziomu leku u chorych, którym przebieg choroby u pacjentów po go stosowania leków w d"ugotrwa"ej, padku, gdy rodzaj napadów w ogóle
nujÄ…cÄ… jakoĘç Å»ycia chorego z pa- dla kontroli napadów wystarczajÄ… pierwszym w Å»yciu napadzie. Stoso- czasem trudnej do leczenia padacz- leczenia farmakologicznego nie wy-
daczkÄ… jest ca"kowita kontrola na- mniejsze jego st´Å»enia we krwi). Po- wanie leków przeciwpadaczkowych ce nie jest sprawÄ… "atwÄ…. Warto jednak maga, niew"aĘciwy wybór leku w od-
padów, co z oczywistych wzgl´dów wodem stosowania zbyt wysokich zazwyczaj teÅ» nie jest konieczne pami´taç, Å»e zmniejszenie ca"kowite- niesieniu do danego rodzaju napadów
winno stanowiç ostateczny cel terapii. dawek leków przeciwpadaczkowych w przypadku napadów prowokowa- go obciÄ…Å»enia lekami, dokonywane za- lub konkretnego zespo"u padaczko-
Chyba jednak nie za wszelkÄ… cen´, moÅ»e byç nierozpoznanie paradoksal- nych przez czynniki wyzwalajÄ…ce, jak wsze bardzo powoli, powinno przy- wego, leczenie niepadaczkowych in-
stara si´ przekonaç E. Perucca nego nasilenia iloĘci napadów jako równieÅ» w "agodnych padaczkach nieĘç jak najlepsze rezultaty. cydentów i zachowaÅ‚
traktowanych
w swoim artykule na "amach  Epilepsy wyniku toksycznego dzia"ania leku. z rzadko wyst´pujÄ…cymi napadami. b"´dnie jako napady, zbyt szerokie
Research [2002 Nov; 52 (1): 25-33]. Najcz´stszÄ… jednak formÄ… nadmierne- PoczÄ…tek leczenia powinien mieç Stosowanie zbyt duÅ»ej liczby stosowanie politerapii wtedy, gdy
Cierpienie pacjenta z powodu skut- go leczenia jest stosowanie politera- charakter monoterapii, najlepiej do- bądę teŻ za duŻych dawek leków monoterapia by"aby wystarczającym
ków ubocznych leczenia przewyÅ»sza- pii u tych pacjentów, którzy z dobrym branym do typu napadów lekiem przeciwpadaczkowych zdarza si´ rozwiÄ…zaniem czy wreszcie niew"a-
jÄ…ce niedogodnoĘç wynikajÄ…cÄ… z wy- skutkiem mogliby byç leczeni jednym pierwszego rzutu w ma"ej dawce, takÅ»e wĘród ma"ych pacjentów, jak Ęciwy wybór post´powania terapeu-
st´powania napadów jest cenÄ… zbyt lekiem. ChociaÅ» z drugiej strony wia- stopniowo zwi´kszanej do uzyskania twierdzi kolejny autor [Epilepsy Res tycznego.
wysokÄ… i nigdy nie powinno mieç domo o tym, Å»e nie wszystkie kombi- moÅ»liwie najmniejszej skutecznej
miejsca. Zbyt intensywne leczenie nacje lekowe wiąŻą si´ z jednakowym dawki podtrzymujÄ…cej. JeĘli napady
chorych z padaczką, o którym pisze ryzykiem dzia"ał
niepoŻądanych, sÄ… nadal wyst´pujÄ…, to powolne zwi´k-
Został

autor, wcale nierzadko spotykane, bowiem i takie po"Ä…czenia dwóch le- szanie dawki moÅ»e nast´powaç do
moÅ»e przybieraç róŻne formy. Nie bu- ków, których efekt stosowania prze- bezpiecznej granicy tolerancji, czyli
(1)
dzÄ…cym wÄ…tpliwoĘci przyk"adem jest wyÅ»sza skutecznoĘç kaÅ»dego z nich do maksymalnej dawki, przy której
Asem wywiadu
d"ugotrwa"e stosowanie leków prze- z osobna. MoÅ»na uznaç za ogólnÄ… nie ma jeszcze objawów niepoŻąda-
ciwpadaczkowych mimo braku wska- wskazówk´ fakt, Å»e niekorzystny efekt nych. Takie post´powanie powinno
zał
, np. u dzieci z drgawkami gorÄ…cz- terapeutyczny przynieĘç moÅ»e równo- spowodowaç ustÄ…pienie napadów
kowymi prostymi lub u pacjentów po czesne stosowanie leków przeciwpa- u dalszych 20% pacjentów. ChcÄ…c Rozmowa z pacjentem, majÄ…ca styk´ neuroobrazujÄ…cÄ… (usg przezcie-
przebytej operacji neurochirurgicznej, daczkowych o podobnych mechaniz- rozpoczÄ…ç leczenie drugim lekiem na celu ustalenie szczegó"ów doty- miÄ…czkowe lub badanie tomokom-
nie mających napadów padaczko- mach dzia"ania. w terapii dodanej, najlepiej, jak zale- czących zachorowania i przebiegu puterowe g"owy). ObciąŻony wywiad
wych. W leczeniu chorych z padacz- ca autor, zmniejszaç dawki leku, któ- choroby, jest niezbywalnym ele- oko"oporodowy, poród zabiegowy
kÄ… b"´dem moÅ»e si´ okazaç zbyt Autor jeszcze jednego doniesie- ry wywo"a" objawy niepoŻądane, bar- mentem prawid"owo prowadzonej oraz ci´Å»ki stan dziecka po porodzie
szybkie zwi´kszanie dawki wprowa- nia na temat nadmiernego stosowa- dzo powoli, tak aby nie spowodowaç diagnostyki w kaÅ»dej dziedzinie me- z niskÄ… punktacjÄ… Apgar mogÄ… wiÄ…zaç
dzanego leku, naraÅ»ajÄ…ce pacjenta na nia leków przeciwpadaczkowych dodatkowych niekorzystnych efek- dycyny, szczególnie jednak gdy si´ z encefalopatiÄ… niedotlenieniowo-
ryzyko, niekiedy powaŻnych, niepoŻą- [Epilepsy Res 2002 Nov; 52 (1): 61- tów, zanim dodany zostanie drugi rozpoznanie podejrzewanej choroby -niedokrwienną. Zarówno encefalopa-
danych objawów. Równie niew"aĘci- -69] próbuje podaç kilka cennych lek. U pacjentów nie odnoszÄ…cych jest w znacznej mierze rozpozna- tia niedotlenieniowo-niedokrwienna,
we wydaje si´ stosowanie za wyso- wskazówek, które pozwoli"yby tego korzyĘci z równoczesnego stosowa- niem klinicznym. W pracy z pacjen- jak i tzw. minimalne uszkodzenia
kich dawek podtrzymujÄ…cych, to zaĘ uniknÄ…ç. Decyzj´ o rozpocz´ciu le- nia dwóch leków przeciwpadaczko- tami majÄ…cymi zaburzenia napado- mózgu w zwiÄ…zku z nieprawid"owym
wynikaç moÅ»e nie tylko z niezrozu- czenia przeciwpadaczkowego u"a- wych przez okres 3 miesi´cy zaleca we i diagnozowanymi w kierunku porodem mogÄ… stanowiç pod"oÅ»e póę-
padaczki wnikliwa rozmowa jest niejszych napadów padaczkowych.
wi´c takÅ»e niezwykle cennym Ä™ró-
d"em informacji. Prawid"owe zebra- Rozwój dziecka w niemowl´ctwie
nie wywiadu w przejrzystej, a zara- i w wieku wczesnodzieci´cym; ewen-
Zagadka z epikryzÄ…
zem zwi´z"ej formie nie zawsze tualne choroby w tym okresie.
bywa "atwe. Elementem wywiadu Pytamy o ewentualne opóęnienia
od pacjenta majÄ…cego napady lub rozwoju psychoruchowego i to, jak
Do kliniki neuropediatrycznej przy- prawÄ… z jednoczesnym uniesieniem od rodziców, jeĘli pacjentem jest ocenia" rozwój dziecka opiekujÄ…cy si´
j´ta zosta"a 9-letnia dziewczynka i wypr´Å»eniem prawej koÅ‚
czyny gór- dziecko, jest pytanie o pierwszy nim pediatra.
w celu diagnostyki przyczyny napa- nej, towarzyszy"y temu niekiedy ruchy w Å»yciu napad. OkolicznoĘci te mo- Wyst´powanie drgawek gorÄ…cz-
dów padaczkowych oraz próby popra- koł
czyn dolnych przypominajÄ…ce pe- gÄ… si´ róŻniç w zaleÅ»noĘci od wie- kowych, czyli drgawek podczas wyso-
wy leczenia. Rozpoznanie padaczki da"owanie. Napady trwa"y zazwyczaj ku, w którym incydent taki wystÄ…pi". kiej gorÄ…czki (powyÅ»ej 38°C), cz´sto
postawiono 3 lata wczeĘniej, wtedy 20-30 sekund i po ich zakoł
czeniu Pytając o pierwszy napad, myĘlimy w przebiegu infekcji górnych dróg od-
teÅ» wykonano badanie tomograficzne dziewczynka natychmiast mog"a od- o tym, co mog"o go wywo"aç, s"o- dechowych u dziecka w wieku mi´dzy
mózgu, które okaza"o si´ prawid"owe. powiedzieç na pytanie lub wykonaç wem o etiologii. 5. miesiÄ…cem a 5. rokiem Å»ycia. Incy-
Pomimo kilkakrotnie czynionych zmian jakąĘ celowÄ… czynnoĘç, o którÄ… zosta- dent taki niemal zawsze jest dla rodzi-
stosowanego leku nie udawa"o si´ "a poproszona, natomiast nie pami´- O co pytaç? ców sytuacjÄ… przeraÅ»ajÄ…cÄ…, toteÅ» nie
opanowaç napadów. NastÄ…pi"y co ta"a, co si´ z niÄ… dzia"o chwil´ wcze- w przypadku dziecka lub osoby móg"by ujĘç ich uwadze. W przypad-
prawda cztery miesiÄ…ce ca"kowicie Ęniej. W czasie pobytu w szpitalu m"odej (wywiad zbierany od rodzica ku cz´Ä˜ci napadów (uwaÅ»a si´, Å»e
bez napadów, ale poza tym okresem ma"ej pacjentce wykonano badanie lub opiekuna dziecka). cz´Ä˜ciej w napadach skroniowych)
ich cz´stotliwoĘç dochodzi"a do kilku- rezonansu magnetycznego g"owy, zauwaÅ»a si´ zwiÄ…zek z poprzedzajÄ…-
nastu na dob´ co kilka dni. Napady które uwidoczni"o nast´pujÄ…cÄ… zmia- Przebieg ciÄ…Å»y i porodu u matki, cymi je drgawkami gorÄ…czkowymi we
wyst´powa"y najcz´Ä˜ciej w nocy i mia- n´ w obr´bie lewego p"ata czo"owego. JakÄ… przyczyn´ napadów ewentualne choroby w czasie ciÄ…Å»y, wczesnym dzieciÅ‚
stwie.
"y morfologi´ typowÄ… dla p"atów czo- Dziewczynka by"a konsultowana przez wykaza"o badanie rezonansu moÅ»liwoĘç urazu oko"oporodowego,
"owych. Polega"y na nag"ym znie- neurochirurga celem rozwaÅ»enia wska- magnetycznego? punktacja Apgar. MoÅ»liwoĘç wspó"istniejÄ…cych cho-
ruchomieniu, po którym nast´powa" zaÅ‚
do leczenia operacyjnego. Czy ciąŻa matki przebiega"a prawi- rób neurologicznych, metabolicznych.
zwrot g"owy i ga"ek ocznych w stron´ d"owo, czy w czasie ciÄ…Å»y na coĘ cho- Wrodzone wady metabolizmu lub
Odwróç gazet´!
rowa"a (chodzi tu g"ównie o choroby post´pujÄ…ce choroby zwyrodnieniowe
zakaÄ™ne, które mog"yby spowodowaç zazwyczaj majÄ… zwiÄ…zek ze stwier-
ryzyko wad wrodzonych u p"odu); dzanymi zaburzeniami w rozwoju
Czy poród odby" si´ w terminie, dziecka oraz pojawieniem si´ obja-
a przede wszystkim czy rozwiązanie wów neurologicznych wymagających
nastÄ…pi"o si"ami natury lub wiÄ…za"o si´ diagnostyki i dalszej opieki neurologa
z komplikacjami i ewentualnÄ… konie- dzieci´cego.
cznoĘcią porodu zabiegowego lub
kleszczowego. W przypadku takich W nast´pnym numerze
obciąŻeł
waŻna jest informacja o kon- kolejny odcinek porad do-
sekwencjach, np. w postaci krwotoku tyczÄ…cych wywiadu w pa-
i krwiaka Ęródczaszkowego, warto daczce  okolicznoĘci pier-
wi´c zapytaç o wykonywanÄ… diagno- wszego napadu.
kowitÄ… remisj´ napadów.
jako
jest
oceniane
z"oĘliwego
guza
w
lia, stwardnienie guzowate.
ca"-
nawet
przynieĘç
moŻe
usuni´cie
przemiany
ich
ryzyko
a
DNT,
rakterze
takich jak np. schizencefalia, lizencefa-
ich
operacyjne,
leczenie
na
reakcja
cha-
o
zmiany
w"aĘnie
to
hamartoma
zakr´tów,
i
bruzd
budowie
w
d"owoĘci
dobra
jest
p"odowego
pochodzenia
typu
guzy
lub
glejaki
jako
ocenianych
nieprawi-
innych
lub
polimikrogyrii
"ej,
nerwowo-nab"onkowych
guzów
chÄ…
pierwotnie
guzków
wiele
Że
domo,
bia-
istoty
warstwach
podkorowych
w
wewnątrz kory mózgowej. Istotną ce-
wia-
pory
tamtej
Od
r.
1988
w
kowych
si´
znajdujÄ…cych
szarej
istoty
ognisk
sÄ…
umiejscowione
te
zmiany
nansu
padacz-
napadów
przyczynÄ…
b´dÄ…ce
heterotopowych
postaç
one
bierajÄ…
rezo-
metodÄ…
badaniach
W
niowych.
zosta"y odkryte jako zmiany
mours),
Przy-
zarodkowego.
rozwoju
okresie
w
p"atach skro-
ich cz´stÄ… obecnoĘç w
tu-
neuroepithelial
(dysembryoblastic
zaburzeł
migracji neuronów
nikajÄ…ce z
wykazano
ielokrotnie
w
ale
czo"owa,
DNTs
skrótem
angielskim
teraturze
charakterze dysplazji korowej, wy-
ny o
takŻe
tym
w
róŻna,
bywa
zmian
pu
i-
l
w
okreĘlane
p"odowego,
chodzenia
padów padaczkowych mogÄ… byç zmia-
bardzo niewielkie. Lokalizacja tego ty-
po-
nerwowo-nab"onkowe
Guzy
a-
n
ogniskowych
przyczynÄ…
InnÄ…
Elementy prawid"owego zapisu EEG
CzynnoĘç alfa CzynnoĘç beta CzynnoĘç theta
CzynnoĘç alfa  tworzy czynnoĘç CzynnoĘç beta  to drugi element
CzynnoĘç theta  fale o cz´stotli-
podstawową prawid"owego zapisu prawid"owej czynnoĘci podstawo-
woĘci 4-7 Hz, mogą w niewielkim
czuwania i sk"ada si´ z fal w zakre- wej. SÄ… to fale o cz´stotliwoĘciach
odsetku wyst´powaç w prawid"o-
sie cz´stotliwoĘci 8-13 Hz. Jest naj- 14-30 Hz i amplitudzie zazwyczaj
wym zapisie czuwania osoby doro-
lepiej widoczna i posiada najwyÅ»szÄ… nie przekraczajÄ…cej 20-30 µV. Obec-
s"ej. W znacznie wi´kszej liczbie
amplitud´, najcz´Ä˜ciej do 60-80 µV, ne we wszystkich odprowadze-
obecne sÄ… w zapisach dzieci´cych,
w odprowadzeniach ciemieniowo- niach przewaŻają w okolicach przed-
szczególnie u dzieci w wieku 1-5 lat,
-potylicznych. Cz´stotliwoĘç fal alfa nich i Ęrodkowych zapisu.
gdzie stanowiÄ… co najmniej 50 pro-
u danej osoby jest w miar´ sta"a.
cent czynnoĘci podstawowej. Wy-
st´pujÄ… takÅ»e w zapisie snu.
CzynnoĘç delta Reakcja zatrzymania Wodzenie rytmów
CzynnoĘç delta  to czynnoĘç fal
Reakcja zatrzymania jest reakcją Wodzenie rytmów  moŻna obser-
wolnych o cz´stotliwoĘci 1-3 Hz.
prawid"owej czynnoĘci bioelektry- wowaç podczas fotostymulacji. Po-
W czasie czuwania fale te nie wy-
cznej na otwarcie oczu; w zapisie lega ono na tym, Å»e czynnoĘç pod-
st´pujÄ…, sÄ… natomiast elementem
znika wówczas podstawowa czyn- stawowa dostosowuje swój rytm
prawid"owego zapisu snu, przede
noĘç alfa, a na jej miejsce pojawiajÄ… i cz´stotliwoĘç do cz´stotliwoĘci
wszystkim 3. i 4. fazy snu wolnofa-
si´ niskonapi´ciowe fale beta. Czyn- b"ysków Ęwietlnych (lub stanowi jej
lowego.
noĘç alfa wraca natychmiast po wielokrotnoĘç). Wodzenie rytmów
zamkni´ciu oczu. Reakcja zatrzyma- równieÅ» Ęwiadczy o prawid"owej re-
nia Ęwiadczy o prawid"owej reakty- aktywnoĘci zapisu.
wnoĘci czynnoĘci podstawowej.
Fale ostre wierzcho"kowe Wrzeciona snu Zespo"y K
Fale ostre wierzcho"kowe  stano- Wrzeciona snu  charakterystycz- Zespo"y K  cz´sto wyst´pujÄ… ra-
wiÄ… prawid"owy element zapisu ne elementy 2., czasem takÅ»e 3. zem z wrzecionami, sk"adajÄ… si´
podczas sennoĘci i 1. fazy snu stadium snu NREM. MajÄ… postaç z niskonapi´ciowego ujemnego po-
NREM. Umiejscowione w okolicy krótkich, trwajÄ…cych ok. 0,5-1,5 se- tencja"u fali ostrej, po którym nast´-
skroniowo-ciemieniowo-potylicznej kundy, serii nisko- i Ęrednionapi´- puje potencja" dodatni i seria fal
obu pó"kul mogÄ… wyst´powaç nie- ciowych fal o cz´stotliwoĘci 11-14 Hz. szybkich.
symetrycznie. Znikają w kolejnej PrzewaŻają w okolicach central-
fazie snu wolnofalowego. nych i czo"owych zapisu.
Pacjent, którego
Epizody
pami´tam:
towarzyskie
Rzadki przypadek z"oŻonej
5 grudnia 2002 roku w Filharmonii Opolskiej
odby"a si´ uroczystoĘç jubileuszu 30-lecia istnie-
padaczki odruchowej
nia Wojewódzkiego Specjalistycznego Zespo"u
Neuropsychiatrycznego w Opolu. Z tej okazji spo-
EWA MOTTA, ZOFIA KAZIBUTOWSKA, tkali si´ obecni i byli pracownicy Zespo"u, jego pa-
DANUTA ROÂCISZEWSKA cjenci oraz zaproszeni goĘcie, mi´dzy innymi z za-
przyjaęnionej Kliniki Hans-Prinzhorn w Hemer
Napady padaczkowe mogÄ… byç prowokowane przez w Niemczech oraz z Kliniki i Szpitala Psychia-
proste lub znacznie rzadziej przez z"oŻone bodęce umys"o- trycznego we Lwowie na Ukrainie. Swoją obecno-
we lub czuciowe. Są to napady odruchowe. Ęcią zaszczycili nas równieŻ przedstawiciele
Przedstawiamy przypadek pacjenta, którego napady w"adz rządowych i samorządowych, jak teŻ dyrekto-
Odznaczenia  Zas"uŻony dla Województwa Opolskiego otrzymali lek. med. Alicja
padaczkowe prowokowane by"y koniecznoĘciÄ… podj´cia de- Klimek oraz lek. med. Zbigniew OsiÅ‚
ski.
rzy okolicznych placówek opieki medycznej. Go-
cyzji, tzw. decision making epilepsy. Ęcie zapoznali si´ z historiÄ… placówki przedstawio-
U 33-letniego inÅ»yniera, bez obciÄ…Å»ajÄ…cego wywiadu nÄ… przez Z-c´ Dyrektora ds. Lecznictwa, PaniÄ… lek.
w"asnego, w dwunastym roku Å»ycia pojawi"y si´ napady ab- med. Mari´ Waloszek-BrzozoÅ‚
. Dope"nieniem by-
sence, które ustÄ…pi"y po w"Ä…czonym leczeniu. Stan neuro- "y wspomnienia poprzednich dyrektorów. Wr´czo-
logiczny pacjenta jest prawid"owy. Iloraz inteligencji  121. ne zosta"y dyplomy dla pracowników, którzy
Nie ma odchyleł
w badaniach laboratoryjnych i neuroobra- z Wojewódzkim Specjalistycznym Zespo"em Neu-
zowych. M´Å»czyzna jest ojcem trzech córek, z których naj- ropsychiatrycznym zwiÄ…zani sÄ… od poczÄ…tku jego
m"odsza ma uogólnione napady toniczno-kloniczne od 2. ro- istnienia. Dwóch lekarzy naszego Zespo"u zosta-
ku Życia z uogólnionymi wy"adowaniami EEG; u pozosta"ych "o uhonorowanych przez Marsza"ka Wojewódz-
dwóch zdrowych córek wyst´pujÄ… uogólnione wy"adowania twa odznakami:  Zas"uÅ»ony dla Województwa
napadowe w odpowiedzi na foto- i fonostymulacj´. Opolskiego . W czasie uroczystoĘci obejrzeç
moÅ»na by"o prezentacj´ multimedialnÄ…  Neurolo-
gia i psychiatria dziĘ zaprezentowaną przez lek.
med. Ew´ Pendzia"ek i lek. med. Ma"gorzat´ Gar-
dził
skÄ…. Przy okazji odby"a si´ równieÅ» wystawa
prac pacjentów naszego Zespo"u. Zaprezentowa-
no równieŻ prace, które powstawa"y w pracow-
niach m.in. ceramiki, malarstwa, rzeębiarskiej
i gobeliniarskiej.
Od lewej stojÄ…: Z-ca Dyrektora ds. Lecznictwa lek. med. Maria Waloszek-
Zespó" Wojewódzkiego Specjalistycznego
-Brzozoł
, Dyrektor WSZN mgr Krzysztof Nazimek, Wicemarsza"ek Województwa
Zespo"u Neuropsychiatrycznego w Opolu
Opolskiego Ryszard Gala.
Zapis EEG podczas rysowania planu w"asnego domu.
Podczas studiów na politechnice u naszego pacjenta
zacz´"y wyst´powaç napady o symptomatologii skroniowej,
polegajÄ…ce na napadowych zmianach nastroju z l´kiem
i depresją, Ęrednio kilka razy na miesiąc. Bardzo rzadko
(1-2 razy w roku) napady uogólnia"y si´.
Krótko po pojawieniu si´ pierwszych napadów pacjent
zauwaÅ»y", Å»e napady cz´Ä˜ciowe wyst´pujÄ… przewaÅ»nie na
zaj´ciach z rysunku technicznego, podczas rysowania pla-
nów. Kontynuacja rysowania powodowa"a, Że napad uogól-
nia" si´. Krótko potem chory zauwaÅ»y" zwiÄ…zek wyst´-
powania napadów z grą w szachy lub warcaby. Mimo
zastosowanego leczenia cz´stoĘç napadów wzros"a, kiedy
pacjent zatrudni" si´ w biurze projektów. Napady wyst´po-
wa"y nie tylko podczas rysowania planów, ale równieŻ pod-
czas wykonywania obliczeł
zwiÄ…zanych z projektem.
Mi´dzynapadowy zapis EEG z foto- i fonostymulacjÄ… by"
prawid"owy. Podczas rysowania planu w"asnego domu,
w drugiej minucie tej czynnoĘci w EEG rejestrowano uogól-
nione wy"adowania napadowe, których cz´stoĘç wyraÄ™nie
si´ nasila"a, a u pacjenta wystÄ…pi" napad cz´Ä˜ciowy z"oÅ»o-
ny. Czytanie i pisanie nie mia"o wp"ywu na zapis EEG.
Pacjent zmieni" prac´ i zaczÄ…" unikaç zaj´ç prowokujÄ…-
cych napady padaczkowe, co przyczyni"o si´ do wyraÄ™ne-
go zmniejszenia ich cz´stotliwoĘci, bez koniecznoĘci korek-
ty dotychczasowego leczenia przeciwpadaczkowego.
Patomechanizm leŻący u pod"oŻa napadów odrucho-
wych z"oÅ»onych nie jest ca"kowicie jasny. Bierze si´ pod
uwag´ role bodÄ™ców wzrokowych (choç u naszego pacjen-
ta zapis EEG podczas fotostymulacji by" prawid"owy), ste-
reotypowych czynnoĘci ruchowych i wreszcie napi´cia
emocjonalnego związanego z myĘleniem, koncentracją i ko-
niecznoĘciÄ… podj´cia decyzji.
Wydawca: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.
Redakcja: Redaguje zespó"
Adres redakcji: Gazeta o padaczce, Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.
ul. Domaniewska 41, 02-672 W-wa, tel. [phone], fax [phone]
www.padaczka.net