MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Zbigniew Leszczyński
Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki
materiałów fotograficznych
313[05].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Edward Habas
dr hab. inż. Piotr Nowak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Andrzej Zbigniew Leszczyński
Konsultacja:
dr inż. Krzysztof Symela
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].Z1.03
 Przygotowanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu fotograf.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 7
3. Cele kształcenia 8
4. Materiał nauczania 9
4.1. Przygotowanie roztworów do chemicznej obróbki negatywowych materiałów
czarno-białych 9
4.1.1. Materiał nauczania 9
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Przygotowanie roztworów do pozytywowej obróbki materiałów czarno-
białych 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Przygotowanie roztworów do tonowania pozytywowych materiałów
czarno-białych 21
4.3.1. Materiał nauczania 21
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Przygotowanie roztworów do wysokotemperaturowej obróbki barwnych
materiałów 25
4.4.1. Materiał nauczania 25
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Sporządzanie roztworów zgodnie z recepturami 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 34
4.5.4. Sprawdzian postępów 35
5. Sprawdzian osiągnięć 36
6. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Jesteś w posiadaniu  Poradnia dla ucznia , który będzie Ci pomocny w przyswajaniu
wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących przygotowywania roztworów do
chemicznej obróbki materiałów fotograficznych. Poznasz zasady przygotowywania
roztworów do chemicznej obróbki negatywowych materiałów czarno-białych, ich
pozytywowej obróbki oraz zasady, zgodnie z którymi przygotujesz roztwory do tonowania
pozytywowych materiałów czarno-białych. Poznasz także podstawowe zasady
wysokotemperaturowej obróbki chemicznej barwnych materiałów negatywowych,
pozytywowych i diapozytywowych oraz zasady sporządzania roztworów zgodnie
z recepturami. Mam nadzieję, że niniejszy poradnik będzie Ci pomocny w uzyskaniu
podstawowych umiejętności z zakresu przygotowywania roztworów do chemicznej obróbki
materiałów fotograficznych, które w przyszłości dadzą ci szansę na osiągnięcia mistrzostwa w tej
dziedzinie.
Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie, ponieważ umożliwi Ci to
skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki
modułowej  Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów
fotograficznych dla zawodu Fotograf 313[05] (patrz pozycja 9 w załączonej tabeli).
Zawód: Fotograf 313[05]
Lp. Kod Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu
1.
313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
2.
313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań
zawodowych
3.
313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową
4.
313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych
5.
313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych
6.
313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych
7.
313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy
8.
313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych
9.
313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów
fotograficznych
10.
313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi
i technikami cyfrowymi
11.
313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych
12.
313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych
13.
313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych
14.
313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych
15.
313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych
16.
313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych
Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał
nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.
W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które
powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli
po analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
wówczas powinieneś ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty w poradnikach
z poprzednich jednostek modułowych. W dotarciu do właściwego poradnika pomoże Ci
załączona powyżej lista jednostek modułowych, która obejmuje swym zakresem cały
program nauczania dla zawodu. W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu
trafnego wyboru poradnika.
W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał
po zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie,
czy rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku
sprawdziany postępów oraz sprawdzian osiągnięć.
Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium
informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania
zaplanowanych ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego
sprawdzianu jest zawarty na końcu poradnika. Ponadto materiał nauczania zawiera Pytania
sprawdzające stan Twojej wiedzy, która jest wymagana do realizacji danego ćwiczenia.
Każde z Ćwiczeń zawartych w poradniku opisane jest w formie polecenia co należy
wykonać. Natomiast uszczegółowieniem tego polecenia jest lista działań (czynności)
określająca Sposób wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia będziesz realizował indywidualnie lub
pracujÄ…c w zespole z innymi uczniami.
Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska
pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone
w środki dydaktyczne niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania
samooceny, (określenia jaki jest efekt nabycia wiedzy i umiejętności z danego zakresu
materiału nauczania) możesz posłużyć się narzędziem, które nazywa się Sprawdzian
postępów. Jest to lista kontrolna, którą powinieneś wypełnić odpowiadając na pytanie  tak
lub  nie , co jest równoznaczne z oceną, że potrafisz wykonać daną czynność lub jeszcze jej
nie potrafisz. W tym drugim przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie
odpowiednie ćwiczenie. Zasadne jest również to, abyś wówczas jeszcze raz przestudiował
zakres materiału nauczania potrzebny do realizacji tych ćwiczeń. Pomoże Ci w tym Twój
nauczyciel, do którego powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.
Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie
poziomu Twoich wiadomości i umiejętności po zakończeniu realizacji programu jednostki
modułowej. Pozytywnie rozwiązany przez Ciebie sprawdzian osiągnięć będzie stanowił
dowód, że potrafisz zrealizować zdanie zawodowe polegające na przygotowywaniu
roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych. W przypadku sprawdzianu
osiągnięć powinieneś również wiedzieć, że ma on formę testu podobnego do tych, jakie
występują w części teoretycznej egzaminu zewnętrznego dla potwierdzenia kwalifikacji
w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, żebyś nabrał wprawy w rozwiązywaniu tego typu
testów, co z pewnością będzie procentować w przypadku Twojego egzaminu zewnętrznego.
W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej
możesz również skorzystać z listy materiałów z
ródłowych zamieszczonych w części
poradnika nazwanej Literatura. Jednakże wymaga to od Ciebie inicjatywy aby dotrzeć
do rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach
biblioteki szkolnej lub innych bibliotek publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji
możesz również uzyskać korzystając z zasobów internetowych. Jeśli będziesz miał
jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub ćwiczeń to poproś
nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
 Bezpieczeństwo i higiena pracy
W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających
z prowadzonych prac. Przepisy te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki.
W czasie pracy koniecznie musisz dbać o ochronę środowiska naturalnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
313[05].Z1
Technologia prac fotograficznych
313[05].Z1.01
Organizowanie stanowiska pracy
313[05].Z1.02
Dobieranie materiałów i sprzętu do
wykonania prac fotograficznych
313[05].Z1.03
Dobieranie materiałów i sprzętu do
wykonania prac fotograficznych
313[05].Z1.04
Dobieranie materiałów i sprzętu do
wykonania prac fotograficznych
313[05].Z1.07
313[05].Z1.05 313[05].Z1.06 313[05].Z1.08 313[05].Z1.09 313[05].Z1.10
Wykonywanie
Wykonywanie Wykonywanie Wykonywanie Wykonywanie Wykonywanie
zdjęć
zdjęć zdjęć zdjęć zdjęć zdjęć
architektonicznych
portretowych plenerowych reportażowych reklamowych technicznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umić:
- wykonywać podstawowe prace i procesy technologiczne z zachowaniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- posługiwać się terminologią zawodową w kontaktach z klientami i dokumentowaniu prac
fotograficznych,
- rozpoznawać rodzaje materiałów światłoczułych oraz inne materiały fotograficzne,
- magazynować, przechowywać i dokumentować materiały fotograficzne zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami i standardami.
- organizować stanowisko pracy fotografa z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa
i ergonomii pracy,
- dobierać optymalny sprzęt i materiały do wykonywania prac fotograficznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznać roztwory do obróbki materiałów fotograficznych i ocenić ich przydatność
do określonych procesów chemicznych,
- przygotować roztwory robocze i dopełniające poszczególnych procesów
wysokotemperaturowych,
- przeprowadzić monitorowanie przebiegu procesów fotograficznych,
- odczytać i zinterpretować treść receptur do obróbki czarno-białej,
- wykonać dozowanie składników metodą objętościową, wagową i wagowo-objętościową,
- określić szacunkowo ilość roztworów chemicznych do obróbki materiałów,
- sporządzić zapotrzebowanie i rozliczenie materiałowe,
- przeprowadzić konserwację narzędzi i sprzętu,
- porozumieć się ze współpracownikami i przełożonymi,
- wykonać pracę z zachowaniem przepisów bhp, ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przygotowanie roztworów do chemicznej obróbki
negatywowych materiałów czarno-białych
4.1.1. Materiał nauczania
Chemikalia do obróbki czarno-białej
Podczas tworzenia obrazu negatywowego ważne są dwa procesy: naświetlanie obrazu
fotograficznego oraz jego wywołanie. Pozostałe procesy: przerywanie, utrwalanie, płukanie
spełniają rolę zdecydowanie podrzędną. y
le przeprowadzone mogą wprawdzie popsuć efekt
naszej pracy, ale nawet najlepiej przeprowadzone nie są w stanie poprawić zrobionych
wcześniej błędów. Materiały naświetlone według nominalnych wskazań światłoczułości
możemy wywołać w chemikaliach, sporządzonych samodzielnie lub w laboratoriach
usługowych. Korzystają one ze sprawdzonych zestawów chemikaliów i określonych procedur
postępowania z nimi. Jak zapewne wiesz, najbardziej znanymi producentami chemikaliów do
obróbki czarno-białej są Ilford i Kodak. Firmy te proponują różne zestawy wywoływaczy
i utrwalaczy, dostosowane do osobistych preferencji najbardziej nawet wymagajÄ…cego klienta.
Rys nr 1 Chemikalia Ilford Rys nr 2 Chemikalia Foma
[z
ródło: www.ilford.pl] [z
ródło: www.foma.cz]
Wywoływacze
Na rynku fotograficznym funkcjonuje aktualnie wiele wywoływaczy. Posiadają one różny
skład i zastosowanie:
- wywoływacze negatywowe - energiczne,
- wywoływacze uniwersalne - stosuje się je w większym stężeniu jako wywoływacze
pozytywowe, a rozcieńczone jako wywoływacze negatywowe,
- wywoływacze negatywowe drobnoziarnisto-wyrównawcze - pracują one wolno
i charakteryzują się zdolnością wyrównywania kontrastów fotografowanego planu,
- wywoływacze negatywowe ultradrobnoziarniste- są to specjalne wywoływacze, które
zapobiegają powstawaniu zbyt dużej ziarnistości,
- wywoływacze kontrastowe - są stosowane do otrzymywania obrazów o dużym
kontraście,
- wywoływacze pozytywowe - stosowane zazwyczaj do wywoływania pozytywów, pracują
kontrastowo i szybko.
Istnieje istotny wpływ temperatury i czasu wywoływania na zmianę parametrów uzyskanego
obrazu takich jak: gęstość zadymienia, światłoczułość czy gęstość maksymalna.
Wywoływanie w nominalnych, zalecanych warunkach umożliwia osiągnięcie światłoczułości
nominalnej. Możemy dalece modyfikować uzyskiwany obraz negatywowy poprzez założenie
wyższej światłoczułości w trakcie naświetlania filmu i odpowiednio dłuższego wywołania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Takie postępowanie nazywamy forsowaniem. W pewnych trudnych warunkach świetlnych
jest to jedyna droga do uzyskania poprawnych obrazów fotograficznych.
Roztwór wywoływacza zawiera kilka substancji spełniających ściśle określone, różne
funkcje. Podstawową funkcję w wywoływaczu spełnia substancja redukująca. Jej zadaniem
jest zredukowanie halogenku srebra do srebra metalicznego. StabilizacjÄ™ zachodzÄ…cego
procesu można uzyskać dzięki dodatkowym substancjom. Są to:
- substancje konserwujące - chronią substancje wywołujące przed utlenianiem,
- substancje przyspieszające - ich zadaniem jest regulowanie alkaliczności i utrzymywanie
odpowiedniego pH,
- substancje antyzadymiające - mają zmniejszać zadymienie obrazu.
Na rynku spotkać się możesz z bogatą ofertą gotowych zestawów chemikaliów do obróbki
materiałów czarno-białych. Zazwyczaj, ze względów komercyjnych, producent błony zaleca
stosowanie wywoływacza własnej produkcji. Takie działanie gwarantuje otrzymanie
poprawnych obrazów fotograficznych. Wielu fotografów kieruje się jednak własnymi
preferencjami w doborze wywoływacza.
Zaprezentowane poniżej przykłady pozwolą Ci poznać rynkową ofertę wywoływaczy
negatywowych firmy Kodak:
KODAK HC-110 jest wywoływaczem o dużej aktywności, konfekcjonowanym w postaci
koncentratu. Przeznaczony jest do obróbki różnorodnych czarno-białych materiałów
fotograficznych, niektórych materiałów graficznych oraz płyt szklanych z naniesioną warstwą
fotograficzną. Niektóre typy roztworów wywoływacza Kodak HC-110 pozwalają poddawać
materiał obróbce w bardzo krótkim czasie. Z koncentratu można przygotować kilka
roztworów roboczych o różnej aktywności.
KODAK D-76 to konfekcjonowany wywoływacz negatywowy, występujący w formie
drobnego proszku. Doskonale wypracowuje szczegóły w cieniach, przy zachowaniu
normalnego kontrastu. Z większości czarno-białych materiałów negatywowych daje drobne,
jednolite ziarno. Powinieneś pamiętać o tym, że w trakcie obróbki forsownej w niewielkim
stopniu rośnie zadymienie. Dla podwyższenia ostrości obrazu zaleca się rozcieńczenie go
w stosunku 1:1 z wodą. Wtedy również lekko wzrasta zadymienie i ziarnistość.
Kodak nigdy nie opublikował składu tego wywoływacza, ale w literaturze fachowej można
spotkać różne warianty receptur oznaczonych D-76.
KODAK T-MAX Developer jest średnio aktywnym wywoływaczem w formie
koncentratu, przeznaczonym do obróbki czarno-białych, negatywowych materiałów
zdjęciowych. Cechuje go dobre wypracowanie szczegółów w cieniach zarówno podczas
standardowego procesu obróbki, jak i forsowania. T-MAX Developer zalecany jest
do obróbki materiałów rolkowych. Nie należy wywoływać w nim błon arkuszowych.
KODAK T-MAX RS Developer and Replenisher (wywoływacz i dopełniacz) jest
umiarkowanie aktywnym wywoływaczem do czarno-białych filmów negatywowych.
Obróbka standardowa i forsowna pozwala na otrzymanie większej ilości szczegółów
w cieniach. Daje lepsze efekty niż większość popularnych wywoływaczy, zalecanych
do forsowania. Przeznaczony jest do obróbki materiałów zarówno małoobrazkowych,
zwojowych, jak i błon arkuszowych. Nadaje się do wywoływania większości czarno-białych
materiałów zdjęciowych. T-MAX RS jest konfekcjonowany w postaci dwóch roztworów
i nadaje się do pracy zarówno w systemie z regeneracją, jak i bez.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Zestaw do obróbki odwracalnej materiałów czarno-białych, przeznaczony do obróbki
filmów KODAK T-MAX 100 i KODAK Technical Pan. Obróbka w tym zestawie daje
najlepsze rezultaty przy fotografowaniu obrazów, grafik oraz w niektórych specjalistycznych
dziedzinach takich jak radiografia. Stosuje się go do sporządzania slajdów o wysokiej jakości
z oryginałów czarno-białych i kolorowych, z rysunków, druków artystycznych i zdjęć
rentgenowskich oraz przeznaczonych do zapisu w celu przetworzenia w elektronicznych
urządzeniach wyjściowych, do grafiki i slajdów tytułowych o wysokim kontraście.
W zestawie znajduje się: pierwszy wywoływacz (First Developer), wybielacz (Bleach), kąpiel
klarująca (Clearing Bath), drugi wywoływacz (Redeveloper). Jak zapewne zauważyłeś,
w skład zestawu nie wchodzi utrwalacz. Wywołany materiał należy zatem jeszcze utrwalić
w dowolnym utrwalaczu negatywowym.
KÄ…piel przerywajÄ…ca
Po upływie zamierzonego czasu wywoływania dalsze działanie wywoływacza na warswę
światłoczułą powinno być szybko przerwane. Wyjęcie materiału światłoczułego
z wywoływacza nie przerywa procesu wywoływania, który biegnie dalej kosztem roztworu,
jakim jest nasiąknięta warstwa emulsji. Materiał światłoczuły zostaje przeniesiony
z wywoływacza do przerywacza, co zapobiega powstawaniu wielu błędów obróbki.
Przerywaczem może być każdy roztwów o odczynie kwaśnym. Jako kąpieli przerywających
nie można jednak stosować kąpieli zbyt kwaśnych, ponieważ przeniesione do utrwalacza
powodują jego rozkład. Najprostszym przerywaczem może być 1-4% kwas octowy lub 2,5-
5% roztwór kwaśnego siarczynu sodu.
Utrwalacze
Utrwalanie jest procesem, który polega na rozpuszczeniu i usunięciu z materiału
fotograficznego pozostałych światłoczułych halogenków srebra. Działanie utrwalacza jest
złożone i przebiega w wielu stadiach. W wyniku reakcji utrwalania powstają zespolone sole,
które łatwo się rozpuszczają w wodzie. Znamy kilka odmian utrwalaczy, stosowanych do
obróbki:
- kwaśne,
- obojętne,
- garbujÄ…ce,
- szybkie.
W fotografii czarno-białej najczęściej używany jest utrwalacz kwaśny, ponieważ
wywoływanie nie przebiega w kwaśnym roztworze, lecz zasadowym i utrwalacz ten pełni
także rolę przerywacza.
Powinieneś wiedzieć, że są dwa popularne typy utrwalaczy, z których korzystają
laboratoria fotograficzne. Pierwsze utrwalacze, których głównym składnikiem jest tiosiarczan
sodu, występują w formie kryształów, a drugie - z tiosiarczanem amonu - występują w formie
koncentratu.
Utrwalacz KodakT-Max jest uniwersalnym utrwalaczem do filmów czarno-białych
konfekcjonowanym w formie koncentratów w 5litrowych opakowaniach.
Sporządzanie roztworów
Dawniej trzeba było poświęcić dużo czasu na samodzielne przygotowanie roztworów
roboczych, przy użyciu wagi, specjalnych receptur, mieszadeł itp. Obecnie mamy
do dyspozycji gotowe, sprawdzone preparaty i koncentraty, które nadają się do użycia bez
żadnych dodatkowych działań. A
atwo można z nich sporządzić roztwory robocze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Każdy z roztworów należy przygotowywać zgodnie z instrukcją, dostarczoną wraz
z chemikaliami. Szczególnie trzeba uważać na dokładne wymieszanie wszystkich składników
w odpowiednich proporcjach. Podczas sporządzania roztworów powinieneś zawsze używać
odzieży, rękawic i okularów ochronnych. W celu uniknięcia zanieczyszczenia roztworów
pamiętaj o tym, aby dokładnie oczyścić mieszadła i zbiorniki przeznaczone do mieszania.
Zbiorniki powinny zostać wyskalowane do objętości przygotowywanych roztworów.
Procedurę sporządzania roztworów powinieneś rozpoczynać od odmierzenia
odpowiedniej ilości wody o temperaturze pokojowej. Dodawanie poszczególnych części
mieszaniny przeprowadzaj w odpowiedniej kolejności. Po dodaniu każdego ze składników
nie zapominaj o tym, aby roztwór mieszać do jego całkowitego rozpuszczenia. Zbyt długie
mieszanie może być również szkodliwe, bo może spowodować wprowadzenie do roztworu
zbyt dużej ilości powietrza i w następstwie - jego utlenienie. Zapamiętaj podaną niżej
kolejność postępowania i stosuj się do niej:
 używaj odzieży ochronnej,
 zachowaj czystość mieszadeł i zbiorników przeznaczonych do sporządzania roztworów,
 wyskaluj zbiorniki,
 najpierw odmierz odpowiednią ilość wody,
 upewnij się, czy woda ma właściwą temperaturę,
 dodawaj poszczególne części roztworu w odpowiedniej kolejności,
 przygotowuj tylko taką ilość roztworu, jaka jest Ci niezbędna.
W trakcie przygotowywania roztworów do chemicznej obróbki negatywowych
materiałów czarno-białych pamiętaj o tym, aby przestrzegać przpisów bhp. Pozwoli Ci to
uniknąć wszelkich niebezpieczeństw związanych z pracą z wszelkimi odczynnikami
chemicznymi. Nie zapominaj o tym, że:
 nie wolno jeść, pić, palić ani przynosić żywności i napojów do pomieszczeń, gdzie
stosowane lub przechowywane sÄ… chemikalia,
 zawsze należy dokładnie umyć ręce po kontakcie z chemikaliami oraz przed piciem lub
jedzeniem,
 nie wolno przechowywać chemikaliów w pojemnikach na żywność ani przechowywać
żywności w pojemnikach, które zawierały chemikalia,
 nie wolno przechowywać żywności w pojemnikach, szafkach lub lodówkach
przeznaczonych do przechowywania chemikaliów.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak określić niezbędną, minimalną ilość roztworów roboczych potrzebną do wywołania
filmu w koreksie?
2. Jaką możesz zaproponować klasyfikację czarno-białych wywoływaczy negatywowych?
3. Jakie funkcje mają poszczególne grupy chemikaliów stosowanych w wywoływaczach
czarno-białych?
4. W jakiej temperaturze należy rozpuszczać chemikalia fotograficzne i dlaczego?
5. W jaki sposób skład wywoływacza wpływa na czas wywołania filmu?
6. Jak ustalić czas wywołania konkretnego filmu negatywowego?
7. Jaką rolę w procesie wywołania materiału czarno-białego pełni przerywacz?
8. Na czym polega proces utrwalania filmu?
9. Jak ustalić czas utrwalania konkretnego filmu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj działanie i przeprowadz
rozpuszczenie wywoływacza i utrwalacza
negatywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie proszku. Wywołaj film czarno-
biały zgodnie z instrukcją wywoływania. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz
instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,
4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów oraz zlanie ich do szczelnie zamykanych
i dokładnie opisanych pojemników,
5) przygotować film do wywołania,
6) skontrolować temperaturę roztworów,
7) przeprowadzić wywołanie i utrwalanie w odpowiednim czasie pamiętając o tym, aby
okresowo poruszać koreksem,
8) po wypłukaniu filmu zanurzyć go w kąpieli zwilżającej i wysuszyć,
9) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór
sprzętu i materiałów do wywołania filmu,
10) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w proszku potrzebnych do wywołania filmu
czarno-białego z instrukcjami fabrycznymi,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,
- mieszadło,
- zbiorniki na gotowe chemikalia,
- koreks,
- stoper,
- termometr,
- suszarka do negatywów,
- naświetlony film czarno-biały.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj działanie i przeprowadz
rozpuszczenie wywoływacza i utrwalacza
negatywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie koncentratu. Wywołaj film
czarno-biały. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz
instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,
4) przeprowadzić rozpuszczenie oraz zlanie ich do szczelnie zamykanych i opisanych
pojemników,
5) przygotować film do wywołania,
6) skontrolować temperaturę roztworów,
7) przeprowadzić wywołanie i utrwalanie w odpowiednim czasie, okresowo poruszając
koreksem,
8) po wypłukaniu zanurzyć film w kąpieli zwilżającej i wysuszyć,
9) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór
sprzętu i materiałów do wywołania filmu,
10) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w koncentracie, potrzebnych do wywołania
filmu czarno-białego, wraz z instrukcjami fabrycznymi,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,
- mieszadło,
- zbiorniki na gotowe chemikalia,
- koreks,
- stoper,
- termometr,
- suszarka do negatywów,
- naświetlony film czarno-biały.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj działanie i przeprowadz
rozpuszczenie wywoływacza negatywowego
z odważonych odczynników chemicznych. Zmierz pH gotowego roztworu. Oceń efekty pracy
i zapisz uwagi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz
receptami wywoływacza,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów i pomiar pH,
5) zlać wywoływacz do szczelnie zamykanego pojemnika i odpowiednio go opisać,
6) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
7) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
8) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw odczynników chemicznych potrzebnych do przygotowania wywoływacza ,
- waga techniczna z odważnikami,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy i zlewka o odpowiedniej objętości,
- łyżka do mieszania lub bagietka,
- zbiornik na gotowy roztwór,
- termometr,
- kuweta,
- pehametr lub papierki wskaz
nikowe.
Ćwiczenie 4
Zaplanuj działanie i przeprowadz
rozpuszczenie utrwalacza negatywowego
z odczynników chemicznych. Zmierz pH gotowego roztworu. Oceń efekty pracy i zapisz
uwagi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego
oraz receptami utrwalacza negatywowego,
4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów i dokonać pomiaru pH,
5) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia,
6) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw odczynników chemicznych potrzebnych do przygotowania utrwalacza,
- waga techniczna z odważnikami,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy i zlewka o odpowiedniej objętości,
- łyżka do mieszania lub bagietka,
- zbiornik na gotowy roztwór,
- termometr,
- kuweta,
- pehametr lub papierki wskaz
nikowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe różnice między wywoływaczem a utrwalaczem
ðð ðð
negatywowym?
ðð ðð
2) wyjaśnić, dlaczego kolejność rozpuszczania odczynników jest ważna?
3) wymienić wymogi stawiane wodzie, w której rozpuszczamy wywoływacz
ðð ðð
negatywowy?
ðð ðð
4) przygotować przerywacz stosowany do obróbki negatywów?
5) wymienić rodzaje utrwalaczy negatywowych? ðð ðð
6) poznać, czy film negatywowy zostaÅ‚ prawidÅ‚owo wywoÅ‚any? ðð ðð
7) określić zagrożenia, jakie występują w trakcie przygotowywania roztworów
ðð ðð
fotograficznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Przygotowanie roztworów do pozytywowej obróbki
materiałów czarno-białych
4.2.1. Materiał nauczania
Chemikalia do pozytywowej obróbki materiałów czarno-białych
Procedura przygotowywania roztworów do pozytywowej obróbki materiałów czarno-
białych jest bardzo podobna do poznanej już przez Ciebie procedury sporządzania roztworów
do chemicznej obróbki negatywowych materiałów czarno białych. Różnice będą polegały
na innych proporcjach stosowanych chemikaliów i w efekcie uzyskane zostaną roztwory
o odmiennych właściwościach. Wywoływacze pozytywowe mają większe stężenie substancji
redukujących i, co za tym idzie, są bardziej energiczne i kontrastowe niż wywoływacze
negatywowe.
Współczesne wywoływacze do papierów fotograficzne dają zazwyczaj obraz w odcieniu
czarnym lub niebieskawoczarnym. Wspólną cechą wszystkich wywoływaczy jest mała
skłonność do zadymiania i zdolność do wytwarzania możliwie dużej gęstości maksymalnej,
tak zwanej  głębokiej czerni . W procesie pozytywowym nie jest potrzebne używanie
wywoływaczy, pracujących szczególnie miękko lub kontrastowo, ponieważ niemal każdy typ
papieru fotograficznego jest wyrabiany w licznych odmianach kontrastowości. Stosuje się
także papiery wielokontrastowe, w których kontrastem obrazu steruje się za pomocą barwy
światła. Należy dobrać odpowiednią gęstość filtra barwnego purpurowego lub żółtego.
Realizuje się to w różny sposób: odpowiedni filtr wprowadza się w snop światła
powiększalnika nad kondensorem lub pod obiektywem.
Oto przykładowy skład wywoływacza pozytywowego:
siarczan sodu bezwodny 30g
węglan sodu bezwodny 30g
hydrochinon 6g
fenidon 0,25g
bromek potasu 1g
benzotriazol 0,1g
woda do objętości 1 litr
Po upływie zamierzonego czasu wywołania dalsze działanie wywoływacza na warstwę
światłoczułą powinno być szybko przerwane. Pamiętaj o tym, że wyjęcie materiału
z wywoływacza nie powoduje zatrzymania procesu. Wywoływanie nie ustaje nawet
po przeniesieniu materiału do wody. Poszczególne składniki wywoływaczy wypłukują się
w wodzie w różnym czasie. Najszybciej wypłukują się substancje hamujące działanie
wywoływacza, a najwolniej  substancje wywołujące. Następuje wówczas tak zwane
wywołanie bezbromkowe, charakteryzujące się wzrostem zadymiania obrazu i spadkiem
kontrastu. Poważnym błędem, którego powinieneś unikać, jest przenoszenie wywołanego
materiału bezpośrednio z wywoływacza do utrwalacza. Często tworzą się wtedy brunatne lub
czerwonobrunatne bezkształtne plamy z metalicznym połyskiem, nie związane z obrazem
fotograficznym. Utrwalacz zanieczyszczony wywoływaczem utlenia się i barwi utrwalany
materiał na brudnożółto. Wszystkim tym objawom możemy przeciwdziałać stosując roztwór
przerywający proces wywoływacza. Przykładowym roztworem przerywającym jest 1-4%
kwas octowy. Przenosi siÄ™ do niego wywoÅ‚ywane materiaÅ‚y wprost z wywoÅ‚ywacza, a po ½-
1 minucie przekłada je do utrwalacza. Sposób ten nie tylko zapobiega niekontrolowanemu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
dowołaniu emulsji i powstaniu barwnego zadymiania, lecz również przedłuża sprawność
utrwalacza.
Oto przykładowy skład przerywacza:
kwaśny siarczyn sodu 25-50g
(albo pirosiarczyn potasu) 40 g
woda do objętości 1 litr
Utrwalanie wywołanego obrazu polega na rozpuszczeniu i usunięciu z materiału
fotograficznego substancji światłoczułej. Rolę utrwalacza pełni roztwór tiosiarczanu sodu.
Jego zaletą jest to, że nie posiada właściwości trujących ani żrących oraz jest znacznie
trwalszy od innych utrwalaczy. Zamiast tiosiarczanu sodu czasami stosuje siÄ™ tiosiarczan
amonu, którego roztwory rozpuszczają sole srebra znacznie szybciej. Przeszkodą do ogólnego
zastosowania tiosiarczanu amonu jako utrwalacza stanowi jego higroskopijność (dlatego
konfekcjonowany jest jako koncentrat), mała trwałość oraz większa niż u soli sodu zdolność
do rozpuszczania srebra metalicznego (negatywne skutki zbyt długiego utrwalania materiałów
fotograficznych). Roztwór tiosiarczanu sodu ma odczyn słabo zasadowy. Wskazane jest więc
zakwaszenie jego roztworu na poziomie pH 4-4,5 (utrwalacz kwaśny). Najczęściej stosuje się
do tego celu kwaśny siarczyn sodu lub pirosiarczyn potasu.
Podobnie jak wywoływacze, utrwalacze mogą być przygotowywane z chemikaliów
konfekcjonowanych lub z poszczególnych składników chemicznych. Zapamiętaj,
że wszystkie uwagi odnoszące się do przygotowywania roztworów wywoływaczy stosuje
się również do utrwalaczy. Stopień czystości składników utrwalaczy może być niższy niż
składników wywoływaczy. Utrwalacz przygotowany z tiosiarczanu sodu krystalicznego
należy rozpuÅ›cić z w wodzie o temperaturze ok. 40ºC, ponieważ takie rozpuszczanie jest
procesem endotermicznym, podczas którego roztwór pobiera ciepło z otoczenia i następuje
znaczne obniżenie temperatury roztworu. Jeśli utrwalacz ma być zakwaszony, zaleca się
rozpuszczać tiosiarczan sodu na końcu. Podczas pracy utrwalacz się zużywa na skutek
zachodzących w nim reakcji. W 1 litrze roztworu możemy utrwalić ok. 10 filmów zwojowych
lub małoobrazkowych, albo ok. 100 zdjęć o formacie 13x18cm. Niezależnie od tych danych
szacunkowych pamiętaj, że jeśli pH roztworu jest wyższe od 6,5, to utrwalacz nie nadaje się
do dalszej pracy.
Przechowywanie gotowych utrwalaczy wymaga zachowania mniejszej ostrożności niż
przechowywanie wywoływaczy. Zapasowy utrwalacz przechowujemy w szczelnie
zamkniętych naczyniach, aby uniknąć utleniania siarczynów. Utrzymanie czystości przy
sporządzaniu utrwalaczy jest bardzo ważne. Należy pamiętać, że dla większości
wywoływaczy nawet małe zanieczyszczenie utrwalaczem jest bardzo szkodliwe.
Oto przykładowy skład utrwalacza kwaśnego:
kwaśny siarczyn sodu 20g
tiosiarczan sodu krystaliczny 200g
woda od objętości 1 litr
Przykładem konfekcjonowanego utrwalacza jest Kodak POLYMAX Fixer, którego czas
utrwalania dla papierów na podłożu barytowym trwa 5-10 minut, a dla papierów RC 2-4
minuty. Dobre utrwalenie wymaga okresowego poruszania. Powinieneś pamiętać o tym,
że poprzez zbyt długie utrwalanie można doprowadzić do pogorszenia jakości odbitek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Dlaczego w przypadku wywoływaczy pozytywowych nie ma takiego zróżnicowanego
asortymentu pod względem kontrastu wywoływanego obrazu, jak w przypadku
wywoływaczy negatywowych?
2. Z czego wynika krótszy czas wywoływania materiałów pozytywowych w porównaniu
z wywołaniem materiałów negatywowych?
3. Dlaczego należy stosować kwaśny przerywacz w procesie pozytywowym?
4. Dlaczego tiosiarczan amonu negatywnie wpływa na utrwalany obraz przy zbyt długim
działaniu?
5. Jak długo wywołujemy materiały pozytywowe?
6. Jak długo utrwalamy materiały pozytywowe?
7. Jakie środki bezpieczeństwa należy zachować przy rozpuszczaniu chemikaliów
do obróbki pozytywowej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj działanie i przeprowadz
rozpuszczenie wywoływacza i utrwalacza
pozytywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie proszku. Oceń efekty pracy
i zapisz uwagi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz
instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,
4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów oraz przelanie ich do szczelnie zamykanych
i opisanych pojemników,
5) zaprezentować rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu i materiałów,
6) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w proszku potrzebnych do wywołania
pozytywów czarno-białych z instrukcjami fabrycznymi,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,
- mieszadło,
- zbiorniki na gotowe chemikalia,
- lejki,
- termometr.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 2
Zaplanuj działanie i przeprowadz
rozpuszczenie wywoływacza i utrwalacza
pozytywowego z chemikaliów konfekcjonowanych w formie koncentratu. Oceń efekty pracy
i zapisz uwagi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego oraz
instrukcjami dołączonymi do wywoływacza i utrwalacza,
4) przeprowadzić rozpuszczenie chemikaliów oraz przelanie ich do szczelnie zamykanych
i opisanych pojemników,
5) zaprezentować nauczycielowi rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu
i materiałów,
6) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw konfekcjonowanych chemikaliów w koncentracie, potrzebnych do wywołania
pozytywów czarno-białych z instrukcjami fabrycznymi,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,
- mieszadło,
- zbiorniki na gotowe chemikalia,
- lejki,
- termometr.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, dlaczego stężenie wywoływacza negatywowego jest mniejsze
ðð ðð
niż wywoływacza pozytywowego?
2) wyjaśnić, dlaczego stężenie utrwalacza negatywowego jest większe
ðð ðð
niż utrwalacza pozytywowego?
3) zaproponować klasyfikacjÄ™ wywoÅ‚ywaczy pozytywowych? ðð ðð
4) wyjaÅ›nić, dlaczego należy chronić wywoÅ‚ywacze przed dostÄ™pem powietrza? ðð ðð
5) obliczyć potrzebną ilość wywoływacza i utrwalacza do wywołania określonej
ðð ðð
ilości zdjęć?
6) sprawdzić stopieÅ„ zużycia wywoÅ‚ywacza? ðð ðð
7) sprawdzić przydatność utrwalacza? ðð ðð
8) wyjaśnić, dlaczego w czasie rozpuszczania tiosiarczanu sodu temperatura
ðð ðð
roztworu się obniża?
9) omówić środki ostrożności jakie należy zachować w czasie przygotowania
ðð ðð
chemikaliów fotograficznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Przygotowanie roztworów do tonowania pozytywowych
materiałów czarno-białych
4.3.1. Materiał nauczania
Tonowanie
Pod nazwÄ… tonowania rozumie siÄ™ w fotografii zmianÄ™ zabarwienia obrazu srebrowego.
Pozytyw z obrazem srebrowym poddawany jest działaniu roztworów, które zamieniają obraz
złożony ze srebra na obraz utworzony z innych, zabarwionych substancji, np. złota, platyny,
selenu, siarczku srebra, chromianu, ołowiawego, żelazocyjanku miedziowego itp. Wraz
ze zmianą zabarwienia występuje najczęściej wzmocnienie, a rzadziej  osłabienie obrazu.
Początki tonowania wywodzą się z okresu, w którym stosowano niemal wyłącznie papiery
fotograficzne  dzienne , dające po utrwaleniu obrazy w nieprzyjemnym, żółtobrunatnym
odcieniu. Odcień ten zmieniano poprzez zanurzanie odbitek w roztworach soli złota, platyny
lub palladu na przyjemniejszy dla oka odcień purpurowo-brunatny lub brunatno-czarny.
Po wyparciu papierów  dziennych przez papiery do wywoływania, dające obraz czarny lub
brunatno-czarny, potrzeba tonowania stopniowo zanikała. Przez szereg lat zainteresowanie
tonowaniem malało, a obecnie obrazy tonowane należą do rzadkości.
Tonowanie bezpośrednie na brunatno.
Obrazy na papierach z emulsją chlorobromosrebrową można tonować na brunatno
w roztworach siarczku sodu, wielosiarczku amonu lub selenosiarczanu sodu. Siarczek sodu
i wielosiarczek sodu nie są godne polecenia, ponieważ pod wpływem powietrza powoli
rozkładają się, przyciągając wilgoć oraz dwutlenek węgla. Selenosiarczan sodu kupuje się
w stężonym roztworze, jako dozowany preparat tonujący.
Przykładowy przepis na roztwór tonujący bezpośrednio na sepiowo:
selen czerwony 6g
siarczan sodu bezwodny 40g
woda 50°C do 200ml
tonować po ostygnięciu.
Tonowanie pośrednie na brunatno.
Papiery nie dające się tonować metodą bezpośrednią (tj. tworzące czarny obraz srebrowy)
tonują się łatwo dwuroztworową metodą pośrednią. W pierwszym etapie, zwanym
wybielaniem, obraz srebrowy zamienia siÄ™ w obraz bromosrebrowy. W drugim etapie,
zwanym tonowaniem, obraz bromosrebrowy zamienia siÄ™ w obraz zbudowany z siarczku
srebra. Jako zasadę należy przyjąć możliwie długie i głębokie wywołanie obrazów
przeznaczonych do tonowania na brunatno. Odcienie bardziej czerwonawe daje roztwór
selenosiarczku sodowego. Odcienie sepiowo-oliwkowe otrzymuje siÄ™ w zasadowym 5%
roztworze tiomocznika.
Przepis roztworu wybielajÄ…cego:
żelazicyjanek potasu 40g
bromek potasu 10g
woda do objętości 1 litr
Roztwór wybielający jest trwały i może być wielokrotnie używany. Należy
go przechowywać w miejscu ciemnym lub w ciemnej butelce. Wybielone odbitki powinny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
być starannie wypłukane przez ok. 5 minut w bieżącej wodzie. Następnie przenosimy je do
świeżo przygotowanego roztworu tonującego. Roztwór tonujący z czasem częściowo się
utlenia, zmienia skład chemiczny, a w wyniku tego tonowany obraz posiada wypalone światła
i jest wyraz
nie osłabiony. Zaleca się więc używanie zawsze świeżych roztworów i wylewanie
ich po jednorazowym użyciu.
Przepisy roztworów tonujących w różnych odcieniach:
I II III IV V VI
wodortlenek sodu 40g 16g 4g 2g - -
boraks 50g 50g 12,5g 2g - -
tiomocznik 4g 4g 4g 2g 2g -
węglan sodu - - - - 100g -
siarczek sodu - - - - - 10g
y
ródło: opracowanie autorskie
Po wybieleniu tonować obrazy na wybrany odcień, od brązów (I) do żółtego (VI). Wypłukać,
nie utrwalać.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie tonowanie w fotografii?
2. Jakie metody są stosowane w tonowaniu obrazów fotograficznych?
3. Na jakie kolory można tonować fotografie?
4. Dlaczego po tonowaniu pośrednim nie należy obrazu utrwalać?
5. W jaki sposób przygotowujemy obrazy do tonowania?
6. Na jakie kolory można barwić fotogramy czarno-białe?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj roztwór bezpośrednio tonujący i przeprowadz
tonowanie zdjęcia czarno-
białego na brunatnoczarno. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (max. 2 osoby),
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska, zgodnie z listą wyposażenia dla tego
stanowiska,
3) wybrać odpowiedni sprzęt do wykonania ćwiczenia,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem przebieg ćwiczenia,
5) odważyć potrzebne odczynniki,
6) rozpuścić tonujący roztwór roboczy,
7) przeprowadzić tonowanie obrazu fotograficznego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
8) zaprezentować nauczycielowi rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu
i materiałów,
9) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw odczynników, potrzebnych do przygotowania roztworu tonującego pozytywy
czarno-białe,
- waga techniczna z odważnikami,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,
- mieszadło,
- zbiornik na gotowe chemikalia,
- kuwety fotograficzne,
- lejek.
Ćwiczenie 2
Przygotuj roztwory potrzebne do przeprowadzenia pośredniego tonowania na brązowo
i przeprowadz
tonowanie czarno-białego zdjęcia. Oceń efekty pracy i zapisz uwagi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które może być realizowane
indywidualnie lub w zespołach (max. 2 osoby),
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska, zgodnie z listą wyposażenia dla tego
stanowiska,
3) wybrać odpowiedni sprzęt do wykonania ćwiczenia,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem przebieg ćwiczenia,
5) odważyć potrzebne odczynniki,
6) rozpuścić wybielacz i tonujący roztwór roboczy,
7) przeprowadzić wybielanie obrazu i intensywne płukanie,
8) przeprowadzić tonowanie obrazu fotograficznego,
9) zaprezentować nauczycielowi rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór sprzętu
i materiałów,
10) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw odczynników, potrzebnych do przygotowania roztworu wybielacza i roztworu
tonującego pozytywy czarno-białe,
- waga techniczna z odważnikami,
- naczynia laboratoryjne,
- cylinder miarowy o odpowiedniej objętości,
- mieszadło,
- zbiorniki na gotowe chemikalia,
- kuwety fotograficzne,
- lejki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
ðð ðð
1) wybrać efektywną metodę tonowania?
ðð ðð
2) przygotować i odważyć chemikalia niezbędne do tonowania?
ðð ðð
3) przeprowadzić tonowanie bezpośrednie?
ðð ðð
4) przygotować odpowiednio zdjęcie przeznaczone do tonowania?
ðð ðð
5) przeprowadzić tonowanie pośrednie?
ðð ðð
6) odnalez
ć w literaturze fachowej przepisy na tonowanie obrazów w różnych
barwach?
ðð ðð
7) wyjaśnić, od czego zależy odcień tonowanego fotogramu?
ðð ðð
8) wyjaśnić, dlaczego nie należy utrwalać obrazów tonowanych metodą
pośrednią?
ðð ðð
9) odpowiednio przechowywać roztwory przeznaczone do tonowania?
10) wskazać zagrożenia, jakie mogą wystąpić w trakcie przygotowywania
ðð ðð
roztworów tonujących?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4. Przygotowanie roztworów do wysokotemperaturowej obróbki
barwnych materiałów
4.4.1. Materiał nauczania
Obecnie stosowane sposoby obróbki chemicznej barwnych materiałów fotograficznych
są zdominowane przez procesy wysokotemperaturowe, które opracowane zostały
i wprowadzone na rynki światowe przez firmę Kodak. Olbrzymie rozpowszechnienie tych
procesów, spowodowane istotnym postępem technologicznym w stosunku do poprzednio
stosowanych systemów, przyczyniło się do uznania ich jako standardy. W praktyce, spotyka
się wiele odmian procesów podstawowych typu Kodak C-41(barwne wywołanie negatywu)
i Kodak RA-4(barwne wywołanie pozytywu), które sygnowane są przez producentów
własnymi oznaczeniami. Do chwili obecnej proces C-41 Kodaka ma kilka modyfikacji:
Kodak C-41B (zwany bezwodnym), Kodak C-41RA (przyspieszony). Tak na przykład firma
FujiFilm oznacza swoje warianty procesu Kodak C-41:CN16Q, CN16FA, CN16L.
Funkcjonujący do niedawna na fotograficznym rynku usługowym koncern Agfa oznaczała C-
41 symbolami: AP70, AP71, AP72, AP73. Z procesem Kodak RA-4 jest podobnie. Fuji:
CP40FA II, CP43FA, CP47L, CP48S, CP49E; i Agfa: AP94.
Roztwory do wysokotemperaturowej obróbki barwnych materiałów
Prowadzeniem obróbki w roztworach przeznaczonych do wysokotemperaturowej obróbki
barwnych materiałów zajmują się profesjonalne laboratoria fotograficzne. Są one wyposażone
w specjalistyczne procesory i mogą one zapewnić stałą, odpowiednio wysoką temperaturę,
która jest niezbędna zarówno do obróbki materiałów negatywowych, pozytywowych, jak
i diapozytywowych.
Do przygotowania odczynników niezbędne jest używanie wody i może to być zwykła
woda wodociągowa (dotyczy krajów i rejonów spełniających zarządzenia Unii Europejskiej
w zakresie czystości wody). W przypadku stosowania wody pobieranej ze studni lub z innych
z
ródeł, co do których nie mamy pewności, czy spełniają powyższe wymagania, należy
przeprowadzić analizę wody w celu sprawdzenia jej twardości, zawartości minerałów oraz
innych związków. Zależnie od jakości wody, w niektórych przypadkach może zachodzić
konieczność zmiękczania, dejonizacji lub innych metod oczyszczania wody stosowanej
do przygotowywania roztworów chemicznych. System dostarczania wody wymaga również
zastosowania filtru (o rozmiarze oczek 25 mikronów).
Wiesz już, że każdy z roztworów należy przygotowywać zgodnie z instrukcją
dostarczoną wraz z chemikaliami. Powinieneś również poznać znaczenie najczęściej
używanych terminów, stosowanych na oznaczenie roztworów w laboratoriach
fotograficznych i literaturze fototechnicznej.
- Świeży roztwór roboczy - przygotowywany jest w celu pierwszego zalania tanków
procesora. Sporządza się go z koncentratów dopełniacza, wody i startera lub z gotowego
roztworu dopełniacza, wody i startera.
- Roztwór roboczy - jest to roztwów znajdujacy się w tanku procesora, będący w ciągłym
użyciu, podlegający regeneracji, rejuwenacji i dopełnianiu.
- Roztwór sezonowany - jest używanym od pewnego czasu roztworem roboczym,
znajdującym się w tanku procesora. Świeży roztwór roboczy staje się sezonowanym
wówczas, kiedy nastąpiła obróbka chemiczna takich ilości materiałów światłoczułych,
że wymagana z tego powodu objętość regeneratora (rejuwenatora, dopełniacza, itp.)
osiągnęła lub przekroczyła objętość roztworu roboczego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- Starter - skoncentrowany roztwór, który jest wykorzystywany do sporządzania wyłącznie
świeżych roztworów roboczych w połączeniu z odpowiednią ilością dopełniaczy,
przeznaczonych do pierwszego napełnienia tanków procesora.
- Dopełniacz - jest roztworem dopełniającym roztwory robocze, sporządzanym
z koncentratów i wody. Jego celem jest przywrócenie nominalnych właściwości
użytkowych roztworów roboczych, po przeprowadzeniu obróbki chemicznej określonej
ilości materiałów fotograficznych.
- Koncentrat - to stężone roztwory składników kąpieli fotograficznych, dostarczane przez
producenta w specjalnych opakowaniach, w objętości jednostkowej przeznaczonej do
sporządzenia określonej objętości roztworu końcowego. Użycie koncentratów polega
najczęściej na rozcieńczeniu ich wodą oraz ewentualne zmieszanie z innymi częściami,
w kolejności podanej w instrukcji sporządzania roztworu docelowego. Ze względu
na wysokie stężenia składników w roztworach koncentratów wymagane jest
rygorystyczne stosowanie siÄ™ do zasad zawartych w instrukcji oraz stosowanie
odpowiednich środków bezpieczeństwa osobistego.
Wysokotemperaturową obróbkę barwnych materiałów można podzielić na kilka
głównych etapów, które są stosowane we wszystkich procesach obróbki filmów i papierów.
1. Wywołanie obrazu utajonego utworzonego przez naświetlone halogenki srebra,
w wyniku czego tworzy siÄ™ obraz srebrowy.
2. Sprzęganie barwników w obszarach obrazu srebrowego przez reakcję komponentów
barwnika zawartych w emulsji z utlenioną formą substancji wywołującej. W przypadku
procesu odwracalnego etap ten jest poprzedzony powtórnym naświetlaniem materiału lub
tzw. zadymianiem chemicznym (etap odwracania obrazu).
3. Wybielenie obrazu srebrowego polegające na przeprowadzeniu wywołanego srebra
w halogenki srebra, które mogą być usunięte podczas utrwalania.
4. Usunięcie wszystkich halogenków srebra w procesie utrwalania tak, że pozostaje jedynie
obraz barwnikowy.
5. Płukanie - końcowa faza obróbki wszystkich materiałów fotograficznych, polegająca
na usunięciu produktów reakcji chemicznych oraz pozostałych składników poprzednich
etapów procesów obróbki. Wariantowo funkcję te przejęła stosowana kąpiel
stabilizujÄ…ca.
Przechowywanie odczynników chemicznych.
Powinieneś pamiętać o tym, jak ważne jest przestrzeganie przepisów bhp w trakcie pracy
z roztworami chemicznymi. Równie ważne jest ich odpowiednie składowanie, zwłaszcza że
posiadają one różną trwałość i zróżnicowany termin zużycia. Odczynniki chemiczne muszą
być przechowywane w sposób bezpieczny dla ludzi i środowiska, w pomieszczeniach
o odpowiedniej wentylacji i spełniających normy bhp. Wszystkie opakowania powinny być
opatrzone etykietami, dzięki którym będą łatwo rozpoznawalne. Na etykiecie znajdują się
podstawowe informacje o szkodliwości produktu i postępowaniu w nagłych wypadkach.
Pojemniki nie mogą być uszkodzone lub skorodowane, aby nie nastąpił wyciek roztworu.
Powinny być szczelnie zamknięte i całkowicie wypełnione cieczą.
Stężone odczynniki chemiczne przechowuje się w suchym miejscu, w temperaturze
od 5°C do 30°C. W niższej temperaturze z roztworów mogÄ… siÄ™ wytrÄ…cać osady. Powyżej
30°C niektóre zwiÄ…zki Å‚atwo wchodzÄ… w niepożądane reakcje chemiczne.
O ile jest to możliwe i warunki na to pozwalają oddzielnie powinny się znajdować
związki o charakterze kwaśnym i zasadowym. Materiały żrące i łatwopalne nie mogą być
przechowywane w pobliżu innych niebezpiecznych odczynników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
 Rozcieńczone roztwory należy przechowywać w zamkniętych pojemnikach z polietylenu,
w temperaturze nie przekraczajÄ…cej 21°C. Aby zapobiec utlenianiu i parowaniu, butelki
muszą być całkowicie wypełnione. Zbiorniki dopełniające i tanki w maszynach
technologicznych zabezpiecza się specjalnymi pływającymi pokrywami w celu ograniczenia
dostępu powietrza do powierzchni roztworu.
Wysokotemperaturowa obróbka barwnych materiałów negatywowych. Proces C-41
Kodak oferuje trzy podstawowe warianty obróbki materiałów fotograficznych w procesie
C-41 - Warianty procesu Flexicolor C - 41. Podstawowa wersja procesu C-41 z płukaniem
wodnym jest obecnie stosowana przede wszystkim w laboratoriach przemysłowych,
w maszynach ramowo-tankowych. Wersja C-41B oraz wersja C-41RA sÄ… stosowane
w większości minilaboratoriów w procesorach przeciągowych. Pierwszą zmianą,
wprowadzoną do procesu, było skrócenie czasu obróbki. Obróbka procesu C-41 odbywa się
w temperaturze 37,8ºC. Proces prowadzony jest w maszynach, które kontrolujÄ… stabilność
temperatury, czas obróbki i gwarantują cyrkulację roztworów roboczych w jej trakcie.
Uzyskano to dzięki wyeliminowaniu procesu płukania pomiędzy poszczególnymi kąpielami,
a także skróceniu czasu wybielania i utrwalania.
Od 2001 roku publikowane są karty charakterystyki bezpieczeństwa chemikaliów
fotograficznych, sporzÄ…dzone w oparciu o obowiÄ…zujÄ…ce przepisy, zatwierdzone przez
Inspektora ds. Bezpieczeństwa Chemicznego. Powinieneś korzystać z tych zestawień, aby
zdawać sobie sprawę z zagrożeń, jakie mogą Cię spotkać w trakcie pracy z chemikaliami.
Samo przygotowanie roztworów roboczych polega na rozcieńczeniu koncentratów
poszczególnych kąpieli do zalecanego stężenia roboczego. Ze względu na wielość wariantów
chemikaliów i różnych typów maszyn nie jesteśmy w stanie szczegółowo omówić tych
procedur. Ponieważ przygotowywanie chemikaliów do obróbki materiałów jest niezwykle
ważne i ma bezpośredni wpływ na jakość wykonywanych usług, producenci maszyn próbują
to tak zorganizować, aby do minimum wykluczyć możliwość popełnienia błędu. Są już takie
maszyny, gdzie wlewa się koncentraty odpowiednich chemikaliów, a do zbiornika
zapasowego wodę do rozcieńczania i maszyna, w miarę potrzeb, sama sobie przygotowuje
i pobiera roztwory robocze. Maszyny takie sygnowane sÄ… oznaczeniem SM, a koncentraty dla
nich przeznaczone - C-41SM. Obsługa ich ograniczona jest więc do minimum.
Pamiętaj zawsze o tym, że w trakcie procesu ważne jest przestrzeganie ściśle określonej
kolejności kąpieli:
1) wywoływanie- oznaczenie kąpieli CD,
2) wybielanie - BL,
3) utrwalanie - FX,
4) stabilizowanie - ST,
5) suszenie.
Całkowity czas obróbki w procesie C-41B wynosi 16 minut, a w C-41RA 9 minut.
Wysokotemperaturowa obróbka barwnych materiałów pozytywowych. Proces RA-4.
Obróbkę barwnych materiałów pozytywowych powinno się wykonywać w zestawach
chemikaliów odnośnego producenta, gdyż to gwarantuje właściwe wywołanie. Użycie
chemikaliów innego pochodzenia nie zawsze prowadzi do zadowalających wyników.
Współczesny proces pozytywowy przeprowadza się według obróbki oznaczonej Kodak RA-4
Przebieg procesu RA-4:
1) wywoływanie CD,
2) wybielanie- utrwalanie BL-FX,
Całkowity czas obróbki razem z płukaniem trwa 3 minuty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 W trakcie obróbki przydatny może być procesor, który zapewnia stabilizowanie
temperatury i czasu procesu. Wysoko zautomatyzowane printery pobierajÄ… koncentraty
ze swojego rodzaju pakietów, w jednym opakowaniu kartonowym znajdują się trzy
plastikowe butelki na poszczególne koncentraty. Aby wykluczyć pomyłkę laboranta, jest
tylko jeden możliwy sposób założenia pakietu do maszyny, która samodzielnie pobiera
koncentraty, miesza z wodą i uzupełnia kąpiele robocze.
Należy podkreślić, że ciągłe badania laboratoryjne modyfikują i poprawiają stosowane
procesy fotochemiczne. Tak na przykład powstała modyfikacja procesu RA-4 zwana
Ektacolor Prime Lorr.
Nowa rodzina chemikaliów Ektacolor Prime Lorr służy do obróbki barwnego papieru
fotograficznego w procesorach minilabowych i, w porównaniu z dotychczas stosowanymi
odczynnikami Ektacolor Prime SP, w procesie RA-4 zużywa się dużo mniej chemikaliów
w przeliczeniu na jednostkÄ™ powierzchni obrabianego papieru. PracujÄ…c w laboratorium z
wieloma koncentratami istnieje niebezpieczeństwo błędu. Aby uniknąć pomyłek producent
oznacza poszczególne odmiany zestawów chemicznych w wyróżniający je sposób (numer
katalogowy oraz kolor kartonu, szata graficzna itp.). Gdy masz wątpliwości musisz
porównywać zgodność oznaczeń.
Nowy wywoływacz ma skład chemiczny oparty na jednoczęściowym, znanym i uznanym
już powszechnie wywoływaczu SP Prime. Nowa formuła tego wywoływacza pozwala
na zmniejszenie dawki dopełnienia, co w efekcie wpływa także na zmniejszenie błędów
mieszania oraz częstotliwości sporządzania dopełniacza w laboratorium.
Dopełniacz Wywoływacza Ektacolor Prime LORR zapewnia 25 % redukcję jego zużycia,
dopełniacz Wybielacza-Utrwalającego LORR aż 50 % zmniejszenie zużywanej ilości,
a dopełniacz Stabilizatora Prime LORR daje 20 % obniżenie objętości w porównaniu
do stosowanych obecnie chemikaliów.
W obecnych konkurencyjnych czasach, gdzie bardzo zwraca siÄ™ uwagÄ™ na ekonomiczne
aspekty działań, właściciele i operatorzy minilabów wrażliwi są na każdą dodatkową korzyść,
która pomoże im lepiej wpływać na koszty prowadzenia procesów. Laboranci w laboratoriach
fotograficznych oszczędzą więcej czasu w pracy zarówno na mniej częstym sporządzaniu
nowych dopełniaczy do maszyn, jak i przy przelewaniu roztworów odpadowych
do zbiorczych pojemników. Nowe chemikalia są znacznie bardziej przyjazne naszemu
naturalnemu środowisku. Oszczędza się także miejsce w podręcznych magazynach
na gromadzenie zapasu chemikaliów na taki sam okres czasu. Wszystko to ma bezpośredni
wpływ na podniesienie wydajności pracy laborantów.
Nowe chemikalia zostały oznakowane przy pomocy barwnych znaków kodowych , które
znajdują się na etykietach i pudełkach, co czyni je łatwiejszymi do odróżnienia i wyboru.
Nowe opakowania mają także inny kształt, dzięki czemu są łatwiejsze do stosowania
w laboratoriach i trudniej o pomyłkę.
Wysokotemperaturowa obróbka barwnych materiałów diapozytywowych. Proces E-6.
Proces odwracalny z oznaczeniem Kodak E-6 wymaga utrzymania wysokiej temperatury:
38ºC (Ä…0,3ºC) i może być realizowany w maszynach o różnej konstrukcji. Różnice te
wynikają z wielkości maszyny i materiału światłoczułego, jaki mogą wywoływać. Możesz
spotkać się z trzema głównymi typami maszyn:
1. maszyny bezdotykowe (ramowe), w których wywoływany materiał nie ma żadnego
kontaktu z maszynÄ…, jest przenoszony z tanku do tanku i zanurzany w roztworach;
2. maszyny przeciągowe, w których film przyklejony do lidera jest prowadzony przez
poszczególne tanki i przesuwa się przez maszynę po wałkach;
3. procesory typu Jobo, gdzie filmy nawinięte na szpule koreksów poddawane są działaniu
poszczególnych kąpieli oraz stabilizowane płaszczem wodnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 Proces E-6 jest bardziej złożony od C-41 i wymaga podłączenia do maszyny wody
bieżącej.
Przebieg procesu E-6:
1. pierwszy wywoływacz FD,
2. płukanie,
3. roztwór odwracający (zadymiający) RE,
4. wywoływacz barwny CD,
5. wybielacz BL,
6. utrwalacz FX,
7. płukanie końcowe
8. suszenie.
Ten proces równierz posiada swoją modyfikację oznaczone E-6AR przeznaczoną dla
maszyn z systemem automatycznego dopełniania roztworów.
Rys. Nr 3 Zestaw E-6 Kit
[z
ródło: www.kodak.pl]
Producent oferuje 5litrowe zestawy do małych procesorów, na przykład typu Jobo, pod
handlowÄ… nazwÄ… Kodak Professional Single-Use Chemistry Kit, Process E-6. Tego typu
procesor nie prowadzi wywoływania w systemie ciągłym, jak w dużych laboratoriach.
Obróbkę przeprowadza się dopiero wtedy, gdy zbierze się kilka filmów. Przygotowuje się
wówczas niewielkie ilości dawek roboczych poszczególnych kąpieli, które
po przeprowadzeniu procesu są już zużyte i nie poddaje się ich regeneracji. W skład zestawu
wchodzą kąpiele: first developer (pierwszy wywoływacz czarno-biały), reversal bath (kąpiel
zadymiająca) , color developer (barwny wywoływacz), pre-bleach (wstępny wybielacz),
bleach (wybielacz), fixer (utrwalacz), and final rinse (kąpiel końcowa).
Do większych maszyn, z obróbką ciągłą, produkowane są zestawy o większych
pojemnościach, umożliwiające prowadzenie okresowego dopełniania roztworów roboczych
świeżymi roztworami roboczymi. Użycie tylko świeżego dopełniacza do pierwszego
napełnienia maszyny dałoby jednak zbyt aktywne kąpiele. Dlatego należy osłabić ich
aktywność, poprzez dodanie tak zwanych starterów. W procesie E-6 stosuje się startery
do wywoływaczy: czarno-białego i barwnego oraz do wybielacza. Przykładowo: przy
pierwszym uruchamianiu do napełnienia maszyny wywołującej roztworem roboczym
pierwszego wywoływacza przygotowuje się roztwór z koncentratu Kodak Professional First
Developer Replenisher E-6 and E-6AR i startera Kodak Professional First Developer Starter
Process E-6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Dlaczego procesy C-41, RA-4 i E-6 nazywane sÄ… wysokotemperaturowymi?
2. Na czym polega różnica pomiędzy procesami C-41 i E-6?
3. Dlaczego film diapozytywowy nazywany jest  odwrotkÄ… ?
4. Jak zabezpiecza się poszczególne procesy przed ewentualną pomyłką człowieka?
5. Jakie zastosowania mają startery wywoływaczy?
6. Co określa dodane do oznaczenia odczynników procesu C-41 określenie  SM ?
7. Co określa dodane do oznaczenia odczynników procesu E-6 określenie  AR ?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj potrzebne kąpiele do przeprowadzenia procesu obróbki barwnej negatywu C-
41 standart. Wywołaj dowolny negatyw barwny w procesorze. Oceń efekt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które powinno być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) przygotować negatyw do wywołania - procedura wynika z typu procesora,
4) sprawdzić parametry obróbki, jeżeli procedura tego wymaga,
5) uruchomić procesor,
6) po obróbce wysuszyć film,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć materiał negatywowy do opisu ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- procesor automatycznie wywołujący negatywy, np. typu Jobo lub przeciągowy, wraz
z instrukcją obsługi,
- zestaw chemikaliów roboczych do C-41,
- suszarka do negatywów (przy procesorze typu Jobo).
Ćwiczenie 2
Przygotuj potrzebne kąpiele do przeprowadzenia procesu obróbki barwnej diapozytywu
E-6. Wywołaj dowolny film odwracalny w procesorze. Oceń efekt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które powinno być realizowane
indywidualnie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) przygotować diapozytyw do wywołania - procedura wynika z typu procesora,
4) sprawdzić parametry obróbki, jeżeli procedura tego wymaga,
5) uruchomić procesor,
6) po obróbce wysuszyć diapozytyw,
7) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
8) dołączyć materiał odwracalny do opisu ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- procesor automatycznie wywołujący negatywy, np. typu Jobo lub przeciągowy, wraz
z instrukcją obsługi,
- zestaw chemikaliów roboczych do E-6,
- suszarka do negatywów (przy procesorze typu Jobo).
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przygotować film do wywoÅ‚ania w procesorze? ðð ðð
2) wybrać chemikalia jednakowego typu do odpowiedniego procesu? ðð ðð
3) okreÅ›lić, którÄ… kÄ…piel w procesie E-6 stosuje siÄ™ bez rozcieÅ„czania? ðð ðð
4) określić, które roztwory uzupełnia się starterem w czasie początkowego
ðð ðð
zalania maszyny?
5) skontrolować parametry obróbki filmu w procesorze? ðð ðð
6) przygotować zestaw odpowiednich chemikaliów do przeprowadzenia
ðð ðð
barwnego procesu negatywowego w wybranym procesorze?
7) rozróżnić chemikalia do procesu C-41RA od chemikaliów stosowanych
ðð ðð
w procesie E-6AR?
8) wskazać różnice w odczynnikach stosowanych w procesach C-41B
ðð ðð
i C-41RA?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5. Sporządzanie roztworów zgodnie z recepturami
4.5.1. Materiał nauczania
Receptury.
Pamiętasz już o tym, że wszystkie roztwory należy przygotowywać zgodnie z instrukcją,
dołączoną przez producenta. Pomiędzy roztworami do fotografii czarno-białej i barwnej
występują jednak zasadnicze różnice, które mają wpływ na sporządzanie odpowiednich
receptur.
W przypadku fotografii czarno-białej stosuje się bardzo wiele różnych receptur. Możliwe
jest wywoływanie jednego filmu przy pomocy kilku procedur, w zależności od efektu, jaki
chcemy uzyskać. Twoje osobiste preferencje mogą więc być uwzględnione, ale pamiętaj
o tym, że przy zmianie wywoływacza poprawisz jedne parametry, inne zaś możesz
pogorszyć. W przypadku stosowania wywoływaczy ultradrobnoziarnistych powinniśmy
materiał światłoczuły nieco prześwietlić, aby zrekompensować niższą aktywność reduktora.
Po wywołaniu uzyskamy jednak obraz pozbawiony idealnej ostrości konturowej. Uzyskujemy
więc drobne ziarno kosztem ostrości konturów obrazu.
W przypadku fotografii barwnej skład roztworów fotograficznych jest o wiele ściślej
związany z właściwościami materiałów fotograficznych i z opracowaną technologią ich
obróbki. Na stosowanie w niej indywidualnych eksperymentów nie ma tutaj miejsca.
Z zasady skończyć się to może wystąpieniem poważnych wad reprodukcji barw.
Przygotowanie roztworów roboczych z indywidualnych produktów chemicznych
wymaga skompletowania surowców, które są produktami przemysłu chemicznego.
Ze względu na niektóre szkodliwe dla procesów fotograficznych zanieczyszczenia, np.
związki metali ciężkich i żelaza, powinno się używać chemikalia, których stopień czystości
określony jest słowami:  do celów fotograficznych z powołaniem się na odpowiednią normę.
Można zastąpić je odczynnikami chemicznymi z oznaczeniem  czysty do analizy . Zakupując
materiały chemiczne należy uważnie sprawdzić nazwę, wzór chemiczny i stopień uwodnienia,
aby uniknąć pomyłek. Odważanie składników roztworu chemicznego powinno odbywać się
według kolejności wskazanej w recepcie z dokładnością do ą1%. Rozpuszczanie musi
odbywać się przy ciągłym mieszaniu. Pamiętaj o tym, aby nie rozpoczynać rozpuszczenia
następnego składnika, jeśli poprzedni nie rozpuścił się całkowicie. Zmiana kolejności
rozpuszczania może spowodować zniszczenie roztworu. Przy rozpuszczaniu wywoływaczy
czarno-białych jako reguła służy następująca zasada, według której można uchronić
substancję wywołującą od utleniania:
1. siarczyn sodu,
2. substancja wywołująca,
3. substancja zasadowa,
4. substancja hamujÄ…ca,
5. inne dodatki.
Najważniejszą zasadą przy sporządzaniu roztworów jest postępowanie według przepisu.
Jeżeli jednak nie ma dokładnej instrukcji, powinieneś kierować się poniższymi, ogólnymi
zasadami:
1. do naczynia, w którym będziesz sporządzał roztwór, nalej wody, której objętość stanowi
¾ objÄ™toÅ›ci roztworu (zasada ta nie dotyczy roztworów o stężeniu procentowym),
2. substancje powinieneś wsypywać do wody, intensywnie mieszając (nigdy odwrotnie),
3. pamiętaj, aby substancje dodawać dokładnie w kolejności podanej na przepisie,
4. każdą następną substancję możesz dodać dopiero po rozpuszczeniu poprzedniej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
5. do wywoływaczy zawierających reduktor z grupą aminową substancje alkalizujące,
a w szczególności wodorotlenki, powinieneś dodawać wolno, w postaci roztworu,
intensywnie mieszając (w przeciwnym wypadku może wydzielić się wolna amina),
6. po zakończeniu rozpuszczania składników naczynie dopełnij wodą do żądanej objętości,
7. roztwory, w których zamierzasz obrabiać negatywy, należy przed użyciem przesączyć
lub pozostawić do odstania, a do obróbki użyć roztwory wolne od osadów; zostawić
osady na dnie pojemnika,
8. pamiętaj o tym, że rozpuszczanie substancji zachodzi szybciej w ciepłej wodzie, jej
temperatura nie powinna jednak przekraczać 40°C, gdyż niektóre skÅ‚adniki mogÄ… siÄ™
rozkładać,
9. roztwory, w skład których wchodzą aceton, metanol lub etanol, powinieneś sporządzać
z dala od otwartego ognia i najlepiej bez ogrzewania,
10. jeżeli sporządzony roztwór nie jest przeznaczony do natychmiastowego użycia, przelej
go do butelek, całkowicie je wypełniając. Pamiętaj, aby butelki z roztworem szczelnie
zakorkować i przechowywać w ciemnym pomieszczeniu.
Dozowanie składników.
Podczas samodzielnego sporządzania chemikaliów do obróbki niezbędne jest stosowanie
odpowiedniej metody dozowania składników. Masz do wyboru trzy metody: objętościową,
wagową i objętościowo-wagową.
Metoda wagowa.
Powinieneś pamiętać, że nie należy zastępować jednej substancji taką samą masą drugiej.
Składniki kąpieli fotograficznych pełnią w nich określone funkcje chemiczne. W procesach
chemicznych, jak zapewne wiesz, główną rolę odgrywa nie masa substancji, lecz liczba jej
cząsteczek. Liczba cząsteczek jest bezpośrednio związana z molem substancji oraz jej masą
molową. Dlatego też powinieneś zawsze pamiętać, że masy substancji zastępowanej
i zastępującej muszą pozostawać do siebie w takiej proporcji, jak ich masy molowe.
Jeżeli chcesz zastąpić 20g węglanu sodu węglanem potasu, to musisz najpierw obliczyć
masy molowe tych soli. Zacznij od odczytania z układu pierwiastkowego mas molowych
pierwiastków: K=39,1g, Na=23g, C=12g, O=16g.
Masa molowa wÄ™glanu sodu Na2CO3 wynosi wiÄ™c: 2×23g + 12g + 3×16g = 106g.
Masa molowa wÄ™glanu potasu K2CO3 wynosi: 2×39,1g + 12g + 3×16g = 138,2g.
Wynika z tego, że 106g węglanu sodu można zastąpić 138,2g węglanu potasu.
20g węglanu sodu można więc zastąpić x g węglanu potasu. Niewiadomą można obliczyć
z następującej proporcji:
106g - 138,2g
20g - x g;
Można z tego obliczyć, że x = 26,075g, czyli aby zastąpić 20g węglanu sodu, należy użyć 26g
węglanu potasu.
Metoda objętościowo-wagowa.
W przepisach fotograficznych spotykasz się z roztworami, których stężenie podawane
jest w procentach. W chemii używa się określenia  stężenie molowe , które określa, ile moli
danej substancji znajduje się w 1dm3 roztworu. Stężenie roztworu wyrażone w procentach
oznacza, ile gramów danej substancji znajduje się w 100g roztworu i odnosi się zawsze
do substancji czystej. W 100g 5% roztworu znajduje siÄ™ 5g substancji oraz 95g wody.
Aby sporządzić 30g 12% roztworu, należy skorzystać z następującej zależności; jeżeli w 100g
(12% roztworu) znajduje się 12g substancji, to w 30g (12% roztworu) będzie znajdowało się
x substancji. Wynika z tego następująca proporcja:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
100g  12g
30g  x g
Można zatem obliczyć, że x = 3,6g, czyli aby sporządzić 30g 12% roztworu, należy odważyć
3,6g substancji i rozpuścić w 26,4 cm3 wody. (30  3,6 = 26,4).
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak należy postępować przygotowując roztwory fotograficzne?
2. Dlaczego ważna jest kolejność rozpuszczanych odczynników chemicznych?
3. Z czego wynika duża ilość różnych recept do przygotowania czarno-białych
wywoływaczy negatywowych?
4. Jakie znasz metody dozowania fotograficznych odczynników chemicznych?
5. Jak obliczyć masę molową substancji?
6. W jaki sposób należy rozcieńczyć aldehyd mrówkowy?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj 1 litr roztworu roboczego wywoływacza pozytywowego. Zostaw go na 24
godziny. Zaobserwuj powstały osad. Jak należy postępować z osadem? Wnioski zanotuj.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które powinno być realizowane
indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) uzgodnić z nauczycielem termin wykonania ćwiczenia,
4) odważyć i rozpuścić składniki wywoływacza,
5) przelać do szczelnego naczynia i pozostawić do odstania,
6) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
7) po 24 godzinach delikatnie obejrzeć powstały osad,
8) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- waga techniczna z odważnikami,
- odczynniki chemiczne zgodnie z recepturÄ…,
- naczynia laboratoryjne, cylinder miarowy,
- mieszadło,
- pojemnik na gotowy wywoływacz.
Ćwiczenie 2
Oblicz, jakÄ… iloÅ›ciÄ… wÄ™glanu sodu jednowodnego Na2CO3·H2O można zastÄ…pić100 g
węglanu sodu bezwodnego Na2CO3
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odczytać z układu pierwiastkowego masy molowe odpowiednich pierwiastków,
2) obliczyć masy molowe obydwóch substancji,
3) ułożyć odpowiednią proporcję,
4) obliczyć wynik,
5) oddać do oceny,
6) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- układ okresowy pierwiastków,
- kalkulator.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić najważniejsze zasady obowiązujące przy rozpuszczaniu
ðð ðð
chemikaliów fotograficznych?
2) wyjaśnić dlaczego roztwory fotograficzne należy przechowywać
ðð ðð
w ciemnych pojemnikach napełnionych po korek?
3) wyjaÅ›nić objÄ™toÅ›ciowÄ… metodÄ™ dozowania skÅ‚adników chemicznych? ðð ðð
4) omówić wagowÄ… metodÄ™ dozowania odczynników chemicznych? ðð ðð
5) scharakteryzować objętościowo-wagową metodę dozowania
ðð ðð
fotograficznych odczynników chemicznych?
6) obliczyć masÄ™ molowÄ… substancji? ðð ðð
7) rozcieÅ„czyć dowolny mocno stężony roztwór? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych, który zawiera 22 pytania o różnym stopniu
trudności.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając znak  X lub
wpisując prawidłową odpowiedz
. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
5. Test składa się z dwóch części: Część I  poziom podstawowy, Część II  poziom
ponadpodstawowy. W sumie możesz uzyskać 22 punktów, jeśli prawidłowo odpowiesz
na wszystkie pytania w teście. Za każdą prawidłową odpowiedz
otrzymujesz  1 punkt,
natomiast za złą odpowiedz
lub jej brak otrzymujesz  0 punktów.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi Ci trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut czasu.
Powodzenia.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
Część I  Poziom podstawowy
1. Proces obróbki chemicznej barwnych materiałów negatywowych, oparty na procedurze
firmy Kodak oznaczonej C-41, składa się z następujących etapów:
a) wywołanie, przerywanie, utrwalenie, płukanie,
b) wywołanie barwne, wybielanie-utrwalanie, płukanie,
c) wywołanie barwne, wybielanie, utrwalanie, płukanie,
d) wywołanie cz-b, przerywanie, zadymianie, wywoływanie barwne, wybielanie,
utrwalanie, płukanie.
2. Proces obróbki chemicznej barwnych materiałów odwracalnych, oparty na procedurze
firmy Kodak oznaczonej E-6, składa się z następujących etapów:
a) wywołanie, przerywanie, utrwalenie, płukanie,
b) wywołanie barwne, wybielanie-utrwalanie, płukanie,
c) wywołanie barwne, wybielanie, utrwalanie, płukanie,
d) wywołanie cz-b, przerywanie, zadymianie, wywoływanie barwne, wybielanie,
utrwalanie, płukanie.
3. Proces obróbki chemicznej barwnych materiałów pozytywowych, oparty na procedurze
firmy Kodak oznaczonej RA-4, składa się z następujących etapów:
a) wywołanie, przerywanie, utrwalenie, płukanie,
b) wywołanie barwne, wybielanie-utrwalanie, stabilizacja,
c) wywołanie barwne, wybielanie, utrwalanie, płukanie,
d) wywołanie cz-b, przerywanie, zadymianie, wywoływanie barwne, wybielanie,
utrwalanie, płukanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4. Rozpoznaj, jaki film można wywołać w procesie barwnym negatywowym.
a) Fomapan 100 Classic (D 76),
b) Kodak Portra 160NC Film (C 41),
c) Kodak Ektachrome E100S Profesjonal (E 6),
d) Kodak TRX (T-max).
5. Czemu służy systematyczne dopełnianie roztworów roboczych w trakcie pracy maszyny
wywołującej?
a) Utrzymaniu roztworów w stałej aktywności chemicznej,
b) Wyrównaniu ubytków roztworów, z których odparowała woda,
c) Regulacji temperatury,
d) Zatrzymaniu procesu utleniania użytych chemikaliów.
6. Stabilizacja warunków obróbki w procesorze typu miniLab polega na
a) okresowym przeglÄ…dzie maszyny,
b) utrzymaniu stałej temperatury i sprawnych pomp cyrkulacyjnych,
c) utrzymaniu sprawnych pomp cyrkulacyjnych,
d) kontroli czystości chemikaliów w tankach roboczych.
7. Monitorowanie procesu obróbki negatywów polega na
a) regulacji dawek regeneracyjnych,
b) rozpuszczaniu zestawów z chemikaliami,
c) kontroli przy pomocy testów (stripów) kontrolnych,
d) uzupełnianiu roztworów roboczych w maszynie wywołującej.
8. Utylizujemy zużyte kąpiele chemiczne z zakładu fotograficznego
a) dla pieniędzy,
b) ponieważ tego wymagają przepisy prawne,
c) dla ochrony przyrody,
d) ponieważ łatwiej rozpuszczają się koncentraty chemikaliów.
9. Które chemikalia nie są utylizowane?
a) Wywoływacz,
b) Utrwalacz,
c) wybielacz,
d) Przerywacz.
10. Dla którego z procesów barwnej obróbki chemicznej charakterystyczne jest pierwsze
wywołanie czarno-białe?
a) barwny proces pozytywowy (EP-2),
b) barwny proces pozytywowy szybki (RA-4),
c) barwny proces odwracalny (E-6),
d) barwny proces negatywowy (C-41).
11. Zbyt długo wywołany negatyw barwny rozpoznajemy po
a) zbyt ciemnej masce,
b) jasnych napisach na perforacji,
c) mniejszych odstępach między klatkami,
d) zamianie obrazu negatywowego na pozytywowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
12. Papier fotograficzny barwny, laminowany wywołujemy w szybkim procesie
a) C-41,
b) RA-4,
c) R 6,
d) R-3000.
13. Zestaw E-6 Kit jest przeznaczony do obróbki
a) materiałów odwracalnych w profesjonalnych laboratoriach przemysłowych
w systemie ciągłym,
b) materiałów odwracalnych w jednorazowo prowadzonych procesach w małych
procesorach wywołujących,
c) filmów negatywowych, barwnych w warunkach domowych,
d) materiałów barwnych w procesorach z automatycznym regenerowaniem.
14. Oznaczenie przedstawione na rysunku informuje o tym, że dane odczynniki chemiczne są
a) niebezpieczne na wypadek wdychania oparów, kontaktu ze skórą, połknięcia,
b) poddawane utylizacji,
c) zastrzeżonymi znakami handlowymi,
d) szkodliwe na rozmaite sposoby.
15. Oznaczenie przedstawione na rysunku informuje o tym, że dane odczynniki chemiczne
nie sÄ…
a) trujÄ…ce,
b) obojętne dla środowiska naturalnego,
c) poddawane utylizacji,
d) zastrzeżonymi znakami handlowymi.
16. Jak należy postąpić w sytuacji, gdy fotograficzna substancja chemiczna dostanie się
do oczu?
a) wynieść osobę na świeże powietrze i rozluz
nić krępujące ubranie,
b) podać szklankę wody,
c) zdjąć skażone ubranie i obuwie,
d) niezwłocznie przepłukać oczy czystą, bieżącą wodą przez przynajmniej 10 minut.
17. W trakcie pracy z fotograficznymi chemikaliami nie należy
a) jeść, pić, palić,
b) nosić fartucha, osłony na twarz i rękawic,
c) przechowywać chemikaliów z dala od dzieci,
d) przestrzegać przepisów bhp i ochrony ppoż.
Część II poziom ponadpodstawowy:
18. Wymień znane Ci substancje zasadowe i omów ich rolę w wywoływaczach.
19. Omów przebieg procesów chemicznych w trakcie wywoływania barwnego negatywu.
20. Zaproponuj klasyfikację i podział czarno-białych wywoływaczy negatywowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
21. Dlaczego w przypadku wywoływaczy pozytywowych nie ma takiego zróżnicowanego
asortymentu pod względem otrzymywanego kontrastu wywoływanego obrazu jak
w przypadku wywoływaczy negatywowych?
22. Dlaczego w trakcie rozpuszczania tiosiarczanu sodowego krystalicznego temperatura
roztworu znacznie spada?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów
fotograficznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
lub wykonaj zdanie.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18.
19.
20.
21.
22.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Iliński M.: Materiały i procesy fotograficzne. WaiF, Warszawa 1989
2. Katalog wybranych produktów firmy Kodak. Foto-World a joint wenture with Kodak,
Warszawa 1996
3. Nowak P.: Monitoring procesów firmy AGFA. TINTA, Wrocław 2003
4. Paśko J.R.: Z chemią przez fotografię jednobarwną. Wydawnictwa Naukowo-
Techniczne, Warszawa 1989
5. Witryna internetowa firmy Foma http://www.foma.cz dostęp 26 kwietnia 2006
6. Witryna internetowa firmy Fujii http://www.fujifilm.pl dostęp 26 kwietnia 2006
7. Witryna internetowa firmy Ilford http://www.ilford.pl dostęp 26 kwietnia 2006
8. Witryna internetowa firmy Kodak http://www.kodak.pl dostęp 26 kwietnia 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41