MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ewa Kutyła
Wykonywanie zdjęć plenerowych
313[05].Z1.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Grażyna Dobrzyńska-Klepacz
mgr Andrzej Zbigniew Leszczyński
Opracowanie redakcyjne:
Konsultacja:
dr inż. Krzysztof Symela
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[05].Z1.06
Wykonywanie zdjęć plenerowych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
fotograf.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Dobór sprzętu i materiałów do wykonywania zdjęć 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu fotograficznego 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.2.3. Ćwiczenia 21
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3 Krajobraz miejski i wiejski w różnych porach dnia i roku 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian postępów 30
4.4. Zasady oświetlenia naturalnego 31
4.4.1. Materiał nauczania 31
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.4.3. Ćwiczenia 34
4.4.4. Sprawdzian postępów 36
4.5. Zasady doboru stanowiska zdjęciowego 37
4.5.1. Materiał nauczania 37
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.5.3. Ćwiczenia 39
4.5.4. Sprawdzian postępów 40
4.6. Zasady wykonywania zdjęć nocnych i krajobrazu z mgłą 41
4.6.1. Materiał nauczania 41
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.6.3. Ćwiczenia 43
4.6.4. Sprawdzian postępów 46
5. Sprawdzian osiągnięć 47
6. Literatura 52
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Jesteś w posiadaniu  Poradnia dla ucznia , który będzie Ci pomocny w przyswajaniu
wiedzy i podstawowych umiejętności dotyczących zasad fotografowania krajobrazu miejskiego
i wiejskiego, używania odpowiedniego sprzętu, wyposażenia i materiałów dla realizacji zdjęć
plenerowych z wykorzystaniem technik klasycznych oraz cyfrowych.
Fotografia w plenerze może mieć wiele odmian. Mogą to być pamiątkowe zdjęcia
wykonywane podczas wycieczki, zdjęcia stosowane w folderach reklamujących np. miasto lub
region wiejski. Istnieje również coraz większe zainteresowanie fotografią ślubną w plenerze,
ale ten zakres fotografii omówimy zostanie w jednostce modułowej dotyczącej portretu.
Zapoznaj się dokładnie z treścią rozdziału Wprowadzenie ponieważ umożliwi Ci to
skuteczne korzystanie z poradnika i osiągnięcie sukcesu w nauce, w ramach jednostki
modułowej  Wykonywanie zdjęć plenerowych dla zawodu Fotograf 313[05] (patrz
pozycja 12 w załączonej tabeli).
Zawód: Fotograf 313[05]
Lp Kod Nazwa jednostki modułowej w programie nauczania dla zawodu
.
1. 313[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
2. 313[05].O1.02 Zastosowanie elementów wiedzy o sztuce w realizacji zadań zawodowych
3. 313[05].O1.03 Posługiwanie się terminologią zawodową
4. 313[05].O1.04 Rozróżnianie materiałów fotograficznych
5. 313[05].O1.05 Magazynowanie i przechowywanie materiałów fotograficznych
6. 313[05].O1.06 Wykonywanie podstawowych czynności fotograficznych
7. 313[05].Z1.01 Organizowanie stanowiska pracy
8. 313[05].Z1.02 Dobieranie sprzętu i materiałów do wykonania prac fotograficznych
9. 313[05].Z1.03 Przygotowywanie roztworów do chemicznej obróbki materiałów fotograficznych
10. 313[05].Z1.04 Wykonywanie prac fotograficznych metodami tradycyjnymi i technikami cyfrowymi
11. 313[05].Z1.05 Wykonywanie zdjęć portretowych
12. 313[05].Z1.06 Wykonywanie zdjęć plenerowych
13. 313[05].Z1.07 Wykonywanie zdjęć architektonicznych
14. 313[05].Z1.08 Wykonywanie zdjęć reportażowych
15. 313[05].Z1.09 Wykonywanie zdjęć reklamowych
16. 313[05].Z1.10 Wykonywanie zdjęć technicznych
Poradnik składa się z pięciu części: Wymagania wstępne, Cele kształcenia, Materiał
nauczania, Sprawdzian osiągnięć, Literatura.
W części Wymagania wstępne, określono katalog podstawowych umiejętności, które
powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji niniejszej jednostki modułowej. Jeśli po
analizie uznasz, że któreś z umiejętności nie są dostatecznie przez Ciebie opanowane, wówczas
powinieneś ponownie przestudiować materiał nauczania zawarty w poradnikach
z poprzedzających jednostek modułowych. W dotarciu do właściwego poradnika pomoże Ci
załączona powyżej lista jednostek modułowych, która obejmuje swym zakresem cały program
nauczania dla zawodu. W przypadku trudności skonsultuj się z nauczycielem w celu trafnego
wyboru poradnika.
W części Cele kształcenia znajduje się wykaz umiejętności jakie będziesz posiadał po
zakończeniu realizacji materiału nauczania zawartego w poradniku. W ocenie, czy
rzeczywiście takie umiejętności opanowałeś, pomogą Ci załączone w poradniku sprawdziany
postępów oraz sprawdzian osiągnięć.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Materiał nauczania jest podstawowym składnikiem poradnika i zawiera kompendium
informacji, które powinieneś starannie przyswoić, aby przystąpić do wykonania zaplanowanych
ćwiczeń oraz zaliczenia sprawdzianu osiągnięć. Przykład takiego sprawdzianu jest zawarty na
końcu poradnika. Ponadto materiał nauczania zawiera Pytania sprawdzające stan Twojej
wiedzy, która jest wymagana do realizacji danego ćwiczenia. Każde z Ćwiczeń zawartych
w poradniku opisane jest w formie polecenia co należ wykonać. Natomiast
uszczegółowieniem tego polecenia jest lista działań (czynności) określająca Sposób
wykonania ćwiczenia. Ćwiczenia będziesz realizował indywidualnie lub pracując w zespole
z innymi uczniami.
Przy realizacji ćwiczeń polegających na wykonaniu zdjęć musisz pamiętać, o dokonaniu
pomiaru światła i ustawieniu w aparacie fotograficznym parametrów naświetlania w trybie
ręcznego sterowania czasem i przysłoną (tzw. manual oznaczony symbolem M).
Składnikiem opisu każdego z ćwiczeń jest również Lista wyposażenia stanowiska
pracy. Lista ta umożliwia sprawdzenie czy stanowisko ćwiczeniowe jest wyposażone w środki
dydaktyczne niezbędne do prawidłowego wykonania ćwiczenia. W celu dokonania
samooceny, jaki jest efekt przeprowadzonych ćwiczeń dla danego zakresu materiału
nauczania, masz do dyspozycji narzędzie, które nazywa się Sprawdzian postępów. Jest to
lista kontrolna, którą powinieneś wypełnić odpowiadając na pytanie  tak lub  nie , co jest
równoznaczne z oceną, że potrawisz wykonać daną czynność lub jeszcze nie jej nie potrafisz.
W tym drugim przypadku powinieneś powtórzyć trening wykonując ponownie odpowiednie
ćwiczenie. Zasadne jest również to, abyś jeszcze raz przestudiować zakres materiału nauczania
potrzebny do realizacji tych ćwiczeń. Pomoże Ci w tym Twój nauczyciel, do którego
powinieneś zwracać się z pytaniami i wątpliwościami.
Kolejna część poradnika to Sprawdzian osiągnięć, który umożliwia sprawdzenie
poziomu Twoich wiadomości i umiejętności po zakończeniu realizacji programu jednostki
modułowej. Pozytywnie rozwiązany przez Ciebie sprawdzian osiągnięć oraz załączony do
oceny w formie  portfolio efekt realizacji ćwiczeń (wykonane fotografie) stanowił będzie
dowód, że potrafisz zrealizować zdanie zawodowe polegające na prawidłowym wykonywaniu
zdjęć plenerowych. W przypadku sprawdzianu osiągnięć powinieneś również wiedzieć, że ma
on formę testu podobnego do tych, jakie występują w części teoretycznej egzaminu
zewnętrznego dla potwierdzenia kwalifikacji w zawodzie. Dlatego też istotne jest to, żebyś
nabrał wprawy jak rozwiązuje się takie testy, co z pewnością będzie procentować w przypadku
Twojego egzaminu zewnętrznego.
W celu poszerzenia i pogłębienia posiadanej wiedzy w zakresie tej jednostki modułowej
możesz również skorzystać z listy materiałów z
ródłowych zamieszczonych w części poradnika
nazwanej Literatura. Jednakże to wymaga od Ciebie inicjatywy, aby dotrzeć do
rekomendowanego zastawu literatury. Zestaw ten powinien być dostępny w zbiorach biblioteki
szkolnej lub innych bibliotekach publicznych. Wiele cennych i ciekawych informacji możesz
również pozyskać z zasobów internetowych.
Jeśli będziesz miał jakiekolwiek trudności ze zrozumieniem treści materiału nauczania lub
ćwiczeń to poproś nauczyciela o dodatkowe wyjaśnienie i pomoc.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających
z prowadzonych prac. Przepisy te już wcześniej poznałeś lub poznasz w trakcie nauki.
W czasie pracy poza terenem szkoły koniecznie musisz stosować się do przepisów ruchu
drogowego oraz dbać o ochronę środowiska naturalnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
313[05].Z1
Technologia prac fotograficznych
313[05].Z1.01
Organizowanie stanowiska pracy
313[05].Z1.02
Dobieranie materiałów i sprzętu do
wykonania prac fotograficznych
313[05].Z1.03
Dobieranie materiałów i sprzętu do
wykonania prac fotograficznych
313[05].Z1.04
Dobieranie materiałów i sprzętu do
wykonania prac fotograficznych
313[05].Z1.07
313[05].Z1.05 313[05].Z1.06 313[05].Z1.08 313[05].Z1.09 313[05].Z1.10
Wykonywanie
Wykonywanie Wykonywanie Wykonywanie Wykonywanie Wykonywanie
zdjęć
zdjęć zdjęć zdjęć zdjęć zdjęć
architektonicznych
portretowych plenerowych reportażowych reklamowych technicznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać rodzaje materiałów światłoczułych oraz inne materiały fotograficzne,
- dobierać czułości matrycy w aparacie cyfrowym oraz rozdzielczość i sposób zapisu
obrazu,
- posługiwać się komputerem w zakresie obróbki obrazu cyfrowego, w tym plików RAW,
- wykonywać podstawowe prace i procesy technologiczne z zachowaniem przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- wykorzystywać elementy wiedzy o sztuce przy wykonywaniu zdjęć plenerowych,
- organizować stanowisko pracy fotografa z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa
i ergonomii pracy,
- posługiwać się terminologią zawodową w kontaktach z klientami i dokumentowaniu prac
fotograficznych,
- dobierać optymalny sprzęt i materiały do wykonywania prac fotograficznych,
- wykonywać podstawowe czynności fotograficzne, a w szczególności:
" korzystać z różnych z
ródeł informacji,
" posługiwać się aparatami fotograficznymi: lustrzanką średnioformatową, lustrzanką
małoobrazkową, lustrzanką cyfrową, cyfrowym aparatem kompaktowym
z możliwością ręcznych ustawień parametrów,
" stosować obiektywy wymienne,
" posługiwać się elektroniczną lampą błyskową,
" posługiwać się światłomierzem z możliwością pomiaru zarówno światła odbitego jak
i padajÄ…cego,
" dokonać archiwizacji wykonanego zdjęcia poprzez naklejenie go na odpowiednie
podłoże i opatrzenie właściwym opisem,
- wykonywać prace fotograficzne metodami tradycyjnymi i cyfrowymi.
- magazynować, przechowywać i dokumentować materiały fotograficzne zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami i standardami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wybrać optymalną technikę fotografowania do wykonania zdjęć plenerowych,
- dobrać sprzęt i materiały (rodzaj aparatu, zestawu filtrów i obiektywów, lampa błyskowa,
statyw) do wykonania zdjęć plenerowych z uwzględnieniem warunków (pogoda,
oświetlenie, pora dnia itp.) w jakich będą one realizowane,
- przeprowadzić czyszczenie elementów optycznych aparatu fotograficznego w warunkach
plenerowych, z wykorzystaniem odpowiednich materiałów czyszczących,
- ocenić sprawność techniczną sprzętu fotograficznego w określonych warunkach
plenerowych, kontrolując manualnie i wzrokowo poprawność funkcjonowania sprzętu,
- wykonać zdjęcie plenerowe z elementem sztafażu i zamknięciem kadru od góry,
- zastosować ogólne zasady kompozycji obrazu fotograficznego w fotografii plenerowej,
- zastosować zasadę  złotego podziału przy wykonaniu zdjęć plenerowych,
- wykonać sesję zdjęć plenerowych z wyraz
nym wyróżnieniem trzech planów,
- wykonać sesję zdjęć plenerowych techniką cyfrową z wykorzystaniem funkcji
automatycznego i manualnego trybu pracy aparatu fotograficznego,
- zaplanować wykonanie zdjęcia ukazującego wodę w ruchu,
- dobrać materiały światłoczułe, czułości matrycy w aparacie cyfrowym, rozdzielczość
i sposób zapisu obrazu z uwzględnieniem panujących warunków plenerowych,
- przewidzieć jak zmienia się układ elementów w kadrze przy nieznacznej zmianie pozycji
fotografowania,
- wyjaśnić jakie efekty wizualne przynosi kadrowanie zdjęcia z  ptasiej i żabiej
perspektywy ,
- zastosować odpowiednie filtry w celu wzmocnienia lub osłabienia efektu zamglenia
w fotografii plenerowej,
- zaplanować i wykonać sesję zdjęć pejzażu w warunkach zachodzącego słońca i w nocy,
- zaplanować wykonywanie zdjęć fajerwerków i błyskawic,
- posłużyć się przy wykonywaniu zdjęć plenerowych statywem, wężykiem oraz pilotem do
zdalnego sterowania aparatu,
- przeprowadzić podstawową, komputerową obróbkę obrazu cyfrowego (wyostrzanie,
balans bieli, nasycenie kolorów, kontrast, jasność),
- dokonać konwersji obrazu z pliku RAW do plików JPEG oraz TIFF,
- wykonać retusz fotografii cyfrowej z zastosowaniem techniki komputerowej i narzędzia
do retuszu miejscowego oraz wykorzystując do tego celu przykłady zdjęć wykonanych
w plenerze,
- ocenić jakość wykonanych zdjęć plenerowych oraz sporządzić  portfolio prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Dobór sprzętu i materiałów do wykonywania zdjęć
4.1.1. Materiał nauczania
W fotografii krajobrazu nie stosuje się aparatów ani obiektywów szczególnie
przeznaczonych do tej dziedziny. Odpowiedni dobór sprzętu podyktowany jest aktualnymi
warunkami panującymi w miejscu wykonywania fotografii. Przy zdjęciach plenerowych skazani
jesteśmy prawie wyłącznie na warunki pogodowe panujące w danej chwili. Niekiedy, np. przy
ostrym, południowym słońcu, w ogóle nie można wykonać zdjęć spełniających nasze
oczekiwania. Należy wówczas poczekać np. na zachmurzenie lub przemieszczenie się słońca.
Do prac przeznaczonych do publikacji w Internecie, niewielkich folderach reklamowych
czy na pocztówkach wystarczy aparat małoobrazkowy lub cyfrowy o niezbyt dużej
rozdzielczości. Do realizacji zamówień mających na celu większych formatów wydruku należy
stosować aparaty średnioformatowe (szer. filmu 60 mm) lub aparaty cyfrowe o rozdzielczości
minimum 6 mln. pikseli. Aparatów wielkoformatowych, z uwagi na nieporęczność użycia,
raczej w fotografii plenerowej nie używa się. Wyjątki stanowią sytuacje gdy do celów
specjalnych (np. wielkoformatowych reklam czy w fotografii artystycznej) wskazane jest
wykonanie zdjęcia plenerowego o doskonałej jakości. Wtedy zastosowanie pokłonów
standardów w aparacie wielkoformatowym da nam możliwość kreowania ostrości
w płaszczyz
nie biegnącej w głąb kadru.
Pomiar światła realizowany obecnie przez nowoczesne aparaty fotograficzne jest
pomiarem światła odbitego i pomimo tzw. pomiaru inteligentnego nie zawsze jest w stanie
sprostać wymaganiom fotografii plenerowej. W niektórych przypadkach np. wykonując zdjęcia
nocne skala pomiaru światłomierzy wbudowanych w aparaty jest zbyt uboga, aby dokonać
pomiaru bardzo słabego oświetlenia. Niekiedy też fotografując motywy o bardzo dużym
kontraście lub motywy o dużych jasnych (np. śnieg, plaża) lub ciemnych (np. asfalt)
płaszczyznach, nawet zaawansowane metody pomiaru (np. pomiar matrycowy)
w nowoczesnym aparacie, będzie nam dawał wskazania błędne. Aby dokonać właściwych
pomiarów ekspozycji może okazać się konieczne dokonanie pomiaru światła padającego za
pomocą światłomierza ręcznego.
Dobór techniki zdjęciowej podyktowany jest specyfiką zamówienia. Obecnie klienci żądają
prawie wyłącznie zdjęć w formie plików cyfrowych, dlatego też nawet jeśli wykonasz
zamówienie techniką tradycyjną będziesz prawdopodobnie zobligowany do zamiany obrazu
stworzonego tradycyjnÄ… technikÄ… na format cyfrowy poprzez zeskanowanie obrazu
negatywowego lub diapozytywowego. Ponadto cyfrowa postać zdjęcia umożliwi Ci w miarę
prosty retusz fotografii polegający np. na usunięciu elementów psujących estetykę zdjęcia
(przewodów energetycznych, śmieci itp.)
Pamiętaj, że najlepszą jakość zdjęć uzyskuje się przy niższych czułościach materiału
zdjęciowego lub najniższej czułości matrycy aparatu cyfrowego. Niemniej parametry obrazu
wykonanego metodą tradycyjną są znacznie lepsze niż przy użyciu cyfrowej techniki
zdjęciowej szczególnie jeśli chodzi o skrajne wartości użytecznej skali naświetleń (w strefie
prześwietlenia i niedoświetlenia). Obecnie jeszcze materiały tradycyjne mają znacznie większą
tolerancję na prześwietlenie i niedoświetlenie.
Dobór sprzętu dodatkowego
W fotografii plenerowej najczęściej chodzi nam o jak najostrzejsze oddanie całej
przestrzeni widocznej na zdjęciu. Za tym idą pewne obostrzenia wynikające z właściwości
sprzętu. Jeśli masz wykonać zdjęcie z uwzględnieniem jak największej głębi ostrości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
w niekorzystnych warunkach oświetleniowych to musisz się liczyć z użyciem większej liczby
przesłony co z kolei pociągnie konieczność stosowania dłuższego czasu naświetlania.
Stosunkowo długi czas naświetlania pociąga ryzyko poruszenia zdjęcia. Może zatem zajść
potrzeba zastosowania statywu oraz urządzenia umożliwiającego wyzwolenie migawki bez
dotykania aparatu (wężyk fotograficzny lub pilot do aparatu). Możesz też posłużyć się
samowyzwalaczem.
Wykonując pracę przy użyciu czarno-białej techniki zdjęciowej możesz używać barwnych
filtrów zdjęciowych. Pamiętaj jednak, aby używać ich w sposób logiczny i celowy. Używając filtra
zdjęciowego w danym kolorze uzyskamy rozjaśnienie barw w kolorze filtra i przyciemnienie barw
leżących po przeciwnej stronie koła barw.
Rys. 1. Krąg barw dopełniających
y
ródło: Kreyser R., Światłomierze i filtry fotograficzne. WAiF, Warszawa 1975, s. 105
Jeśli uważnie popatrzysz na powyżej zamieszczony krąg barw dopełniających to
zrozumiesz, że fotografując białe chmury na tle niebieskiego nieba w celu przyciemnienia
niebiesko-fioletowego nieba należy zastosować filtr żółty lub zielonożółty, (czyli o barwie
znajdującej się dokładnie po drugiej stronie koła barw). Jeśli natomiast chcesz ujednolicić
jasność chmur i nieba możesz zastosować filtr niebieski lub niebiesko-fioletowy, który nie
wpłynie na jasność chmur ale rozjaśni niebieską barwę nieba.
Zamglenie, powodowane przez unoszącą się w powietrzu parę wodną, ma odcień
niebieskawy. Chcąc na zdjęciu spotęgować efekt zamglenia możesz stosować filtry niebieskie i
błękitne, które podkreślą obraz mgły poprzez jej rozjaśnienie (rozjaśnienie barwy niebieskiej).
Kiedy chcesz zlikwidować na zdjęciu zamglenie wystarczy dla materiału panchromatycznego
stosować filtr żółty ciemny, który przyciemni niebieskawy odcień mgły przez co stanie się ona
mniej widoczna. Efekt zależy od stopnia zamglenia.
W górach, na śniegu, na plaży czy w krajach tropikalnych mamy do czynienia ze
zwiększoną ilością promieniowania ultrafioletowego. Dobrze jest wtedy stosować filtry
absorbujące nadmiar tych promieni. Takie filtry określa się mianem filtrów UV.
Fotografując techniką barwną tradycyjną lub cyfrową możemy używać filtrów
konwersyjnych np. dla zniwelowania efektów zmiany barw podczas zdjęć, gdy występuje
w świetle dziennym przewaga jednej z barw. Przy jasnoniebieskim kolorze nieba mamy do
czynienia ze znacznie wyższą temperaturą barwową światła (nawet 20000 K) niż ta, do której
przeznaczone są barwne materiały zdjęciowe (5500 K). Z kolei poranne lub popołudniowe
słoneczne niebo daje światło w odcieniach bardziej żółtych (o temperaturze barwowej często
poniżej 5000 K). Informacje, jakich filtrów należy używać w określonych warunkach
znajdziesz w opisach technicznych producentów filtrów.
Kolejnym rodzajem filtrów stosowanych w fotografii zarówno barwnej jak i czarno białej
są filtry połówkowe, gdzie zabarwiona jest część filtra. Poprzez odpowiednie ustawienie
takiego filtra możesz uzyskać efekt przyciemnienia lub zmiany barwy tylko części zdjęcia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
W fotografii pejzażu prawie nigdy nie stosuje się filtrów zmiękczających i innych
efektowych co nie oznacza, że logiczne zastosowanie takich filtrów w pewnych sytuacjach nie
będzie przynosiło pożądanych skutków estetycznych.
Zachowanie właściwego stanu technicznego soczewek, luster, wizjera, filtrów i innych
elementów optycznych sprzętu zdjęciowego a także światłomierza ręcznego ma zasadniczy
wpływ na jakość Twojej pracy. W plenerze sprzęt jest szczególnie narażony na
zanieczyszczenia, więc musisz się odpowiednio na tę ewentualność przygotować. Po pierwsze
do czyszczenia elementów optycznych używaj tylko specjalnie do tego przeznaczonych
zestawów, w których skład wchodzi co najmniej: pędzelek z gruszką do zdmuchiwania
zanieczyszczeń stałych (pyłków, drobin kurzu), płyn do czyszczenia, bibułki lub miękkie
ściereczki. Zestawów należy używać zgodnie z instrukcją obsługi. Pamiętaj jednak, że
czyścimy tylko elementy optyczne dostępne z zewnątrz aparatu lub po zdjęciu obiektywu.
Niedopuszczalne jest rozkręcanie sprzętu. [poz. 5.- s. 103-106]
Wychodząc w plener niejednokrotnie narażamy sprzęt na niekorzystne działanie
warunków atmosferycznych. Używaj zawsze sprzętu w warunkach określonych przez
producenta w instrukcji jego użytkowania. Nawet w warunkach zgodnych z instrukcją obsługi
sprzęt może zawodzić. Dlatego też profesjonalista nie powinien dać się zaskoczyć i przed
udaniem się na plan zdjęciowy powinien dokonać sprawdzenia sprzętu w warunkach
 bojowych . Najczęściej występujące problemy w warunkach obniżonej temperatury to:
problem z bateriami, zamarzanie migawki lub listków przysłony, pękanie elementów
plastykowych (częste przy statywach), kłopoty z blokadami i gwintami. Przy podwyższonej
temperaturze: nie trzymanie blokad (statywy), zaniki obrazu na wyświetlaczach,
rozwarstwianie siÄ™ oklein itp.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki należy uwzględnić w doborze sprzętu i materiałów do wykonywania
fotografii plenerowej?
2. W jakich warunkach wykonywania zdjęć plenerowych może zaistnieć potrzeba posłużenia
się światłomierzem mierzącym światło padające?
3. W jakim celu, w fotografii plenerowej, wykonując zdjęcia barwne używamy
różnobarwnych filtrów fotograficznych?
4. Kiedy używamy filtra UV podczas wykonywania zdjęć plenerowych?
5. W jakich warunkach atmosferycznych, przy wykonywaniu zdjęć plenerowych sprzęt może
przestać prawidłowo funkcjonować?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz sprzęt i materiały do wykonania zdjęć plenerowych, w zależności od warunków
występujących w terenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznawać się z poszczególnymi elementami wyposażenia stanowiska ćwiczeniowego
oraz udostępnionymi instrukcjami obsługi sprzętu fotograficznego,
4) zaplanować w formie pisemnej warunki (oświetleniowe, atmosferyczne, przestrzenne itp.),
do których będziesz konfigurował sprzęt i materiały fotograficzne,
5) dobrać z zestawu wyposażenia sprzęt fotograficzny do wykonywania fotografii
krajobrazu, dla wcześniej rozpoznanych warunków,
6) dobrać z zestawu wyposażenia materiały fotograficzne do wykonywania fotografii
krajobrazu, dla wcześniej rozpoznanych warunków plenerowych,
7) zaprezentować w formie pisemnej rezultaty realizacji ćwiczenia oraz uzasadnić wybór
sprzętu i materiałów do wykonywania fotografii krajobrazu, dla zmiennych warunków
występujących w terenie,
8) uczestniczyć aktywnie w dyskusji podsumowującej realizację ćwiczenia,
9) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer PC z dostępem Internetu i standardowym oprogramowaniem,
- zestaw książek i czasopism z dziedziny fotografii,
- różne rodzaje aparatów fotograficznych, m.in.: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- statywy (co najmniej 1 statyw na zespół ),
- światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego (minimum 1 szt na grupę)
- wężyki spustowe do odpowiednich typów aparatów (wg potrzeby mechaniczne
i elektroniczne) piloty do zdalnego sterowania aparatami (jeśli takie są na wyposażeniu
sprzętu w pracowni,
- zestawy filtrów zdjęciowych do fotografii czarno białej oraz korekcyjnych do fotografii
barwnej,
- osłona przeciwsłoneczne (po 1 szt do każdego dostępnego obiektywu),
- zestaw do czyszczenia obiektywów (1 zestaw na zespół),
- rękaw światłoszczelny,
- materiały zdjęciowe do fotografii czarno-białej i barwnej, pozytywowe i negatywowe
o różnych czułościach i typach do odpowiednich aparatów (typ 120 i 135  komplet na
zespół).
Ćwiczenie 2
Wykonaj konserwację zewnętrznych elementów optycznych sprzętu fotograficznego
w warunkach plenerowych, przy użyciu standardowego zestawu czyszczącego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zapoznać się z zestawem czyszczącym oraz instrukcją użytkowania zestawu,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyście w plener,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5) spakować do torby aparat fotograficzny, filtry i zestaw czyszczący,
6) udać się w plener i zorganizować tam stanowisko pracy fotografa przy założeniu, że:
- będzie to spokojne, osłonięte od wiatru i innych niesprzyjających warunków miejsce,
- sprzęt będzie umieszczony na stabilnym i bezpiecznym podłożu,
7) przeprowadzić, z wykorzystaniem zestawu czyszczącego, zabiegi związane
z czyszczeniem obiektywu, wizjera i/lub ekranu LCD w aparacie cyfrowym,
8) ocenić wizualnie poprawność wykonania czyszczenia elementów optycznych sprzętu
fotograficznego,
9) wyjaśnić nauczycielowi (po powrocie z pleneru) sposób wykonania czyszczenia
elementów optycznych sprzętu fotograficznego oraz zademonstrować efekt czyszczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcje użytkowania zestawu do czyszczenia i konserwacji elementów optycznych,
- zestaw akcesoriów do czyszczenia i konserwacji elementów optycznych sprzętu
fotograficznego,
- aparat fotograficzny (cyfrowy i konwencjonalny), filtry zdjęciowe.
- torby (pokrowce) do transportu i przechowywania sprzętu fotograficznego,
- statywy (ciężki i lekki) do aparatów fotograficznych.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
stan techniczny sprzętu fotograficznego w warunkach plenerowych
z wykorzystaniem instrukcji obsługi i procedur sprawdzających.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) wybrać sprzęt do wykonania zdjęć w istniejących warunkach atmosferycznych,
4) zapoznać się z instrukcjami obsługi i eksploatacji wybranego do sprawdzenia sprzętu,
5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) udać się w plener i poczekać aż sprzęt osiągnie temperaturę otoczenia,
7) zorganizować stanowisko do dokonania bezpiecznego (dla sprzętu fotograficznego)
przeglądu stanu technicznego oraz przygotować sprzęt do sprawdzenia,
8) sprawdzić sprawność działania elementów aparatu fotograficznego:
- migawka przy różnych czasach otwarcia,
- światłomierz,
- stan baterii,
9) sprawdzić sprawność działania elementów obiektywów, w tym:
- Czy swobodnie poruszają się pierścienie regulacyjne (uwaga na sprzęgło autofocusa)?
- Czy zamyka się przysłona?
- Czy gwint do filtrów nie jest uszkodzony?
- Czy obiektyw nie posiada wyczuwalnych luzów?
10) określić stabilność statywu, w szczególności:
- poprawność działania poziomic,
- poprawność działania blokad i pokręteł,
- trafność doboru rozmiaru gwintu śruby do mocowania aparatu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
11) sprawdzić czystość filtrów zdjęciowych,
12) sprawdzić działanie wężyków spustowych poprzez oględziny ich stanu oraz wyzwolenie
migawki aparatu bez filmu w środku,
13) sprawdzić światłomierz zewnętrzny w tym: stan baterii, obecność przystawki do pomiaru
światła padającego, kalibracja światłomierza,
14) sprawdzić działanie lampy błyskowej poprzez wyzwolenie błysku kontrolnego na dwa sposoby:
wyzwolenie błysku lampy ręcznie oraz wyzwolenie błysku przez migawkę aparatu,
15) sporządzić (po powrocie z pleneru) w formie pisemnej raport z przeprowadzonej
w terenie oceny stanu technicznego sprzętu fotograficznego, z wyszczególnieniem
zauważonych nieprawidłowości.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,
- zestaw sprzętu fotograficznego z uszkodzeniami,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- statywy ciężkie i lekkie z poziomicami, (min. 1 szt. na zespół),
- światłomierze z możliwością pomiaru światła padającego, (1 szt. na zespół),
- wężyki spustowe do odpowiednich typów aparatów (wg potrzeby mechaniczne
i elektroniczne) piloty do zdalnego sterowania aparatami (jeśli takie są na wyposażeniu
sprzętu w pracowni),
- zestawy filtrów zdjęciowych do fotografii czarno białej oraz konwersyjnych do fotografii
barwnej (1 komplet na zespół),
- osłony przeciwsłoneczne (po 1 szt. do każdego obiektywu).
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować czynniki, które mają wpływ na dobór sprzętu i materiałów
ðð ðð
wykorzystywanych w fotografii plenerowej?
2) dobrać filtry zdjęciowe w zależności od sytuacji występującej w plenerze?
ðð ðð
3) dobrać sprzęt dodatkowy do wykonania zdjęcia plenerowego?
ðð ðð
4) przeprowadzić czyszczenie elementów optycznych sprzętu fotograficznego?
ðð ðð
5) określić jakim sprzętem posłużysz się do zrealizowania pomiaru ekspozycji dla
ðð ðð
zdjęcia plenerowego na śniegu czy w nocy?
6) dobrać odpowiednią czułość matrycy aparatu cyfrowego aby uzyskać
ðð ðð
najlepszą jakość zdjęć plenerowych?
7) wymienić sprzęt potrzebny do wykonania zdjęć przy długim czasie naświetlania?
ðð ðð
8) wymienić typowe usterki sprzętu fotograficznego, które mogą wystąpić przy
ðð ðð
wykonywaniu zdjęć plenerowych?
9) ocenić stan techniczny sprzętu fotograficznego?
ðð ðð
10) dobrać sprzęt fotograficznego w zależności od charakteru zamówienia?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu
fotograficznego
4.2.1. Materiał nauczania
Co to jest fotografia plenerowa
Fotografia plenerowa obejmuje wszystko to co nas otacza. Może być to zdjęcie
obejmujące "rozległy krajobraz", widok majestatycznie rozciągający się aż po odległy
horyzont. Może to być też "ciasno skadrowany pejzaż" czy zdjęcie zrobione z bliskiej
odległości, na którym pierwszy plan znajduje się tuż przed obiektywem, może to być nawet
seria fotografii wielu drobnych detali, które oglądane jako całość mogą tworzyć oba z tych
rodzajów pejzażu. Pejzaż jest wszędzie wokół nas, żyjemy w świecie obrazów, które stale się
zmieniajÄ….
Dobra fotografia krajobrazu to coś więcej niż zwykły zapis na filmie miejsca, które
odwiedziłeś, gdyż powinna uwzględniać twój własny punkt widzenia. Nie ma czegoś takiego
jak zupełnie obiektywna fotografia pejzażu. Robienie zdjęcia musi być związane z serią
świadomych decyzji z Twojej strony, gdyż Twój wybór będzie oddziaływał na postrzeganie
zdjęcia przez innych. Wybierasz, co dokładnie będziesz fotografował i jak dużą część tego
tematu umieścisz w kadrze. W rezultacie, mówisz widzowi, co jest ważne w danym obrazie
przez ograniczenie tego, co może on zobaczyć. [poz. 8]
W Polsce fotografię pejzażu datuje się od wynalazku dagerotypii. Za czołowego twórcę
polskiej fotografii krajobrazu uważa się Jana Bułhaka, który stworzył pojęcie  fotografia
ojczysta . Na uwagę zasługuje powstała w latach sześćdziesiątych XX wieku tzw.  Kielecka
Szkoła Krajobrazu stworzona przez członków Świętokrzyskiego Towarzystwa
Fotograficznego z siedzibą w Kielcach. Jej członkowie przekazują w swoich pracach prosty
i prawdziwy obraz Ziemi Świętokrzyskiej.
Zasady kompozycji, estetyki i aranżacji planu fotograficznego
Fotografując krajobraz powinniśmy nauczyć się patrzeć na niego fotograficznie. Często
konfrontacja tego, co otrzymujemy na zdjęciu z rzeczywistością jest zaskakująca. Wynika to
przede wszystkim z odmiennej percepcji otaczającego nas świata przez zespół zmysłów
człowieka oraz innego odwzorowania go przez emulsję światłoczułą. Człowiek widzi świat
barwnie, odczuwa ciepło światła słonecznego, czuje woń kwiatów i traw, ulega nastrojom
zależnym nie tylko od zjawisk zewnętrznych lecz także od wewnętrznego aktualnego stanu
psychicznego. Oko człowieka obdarzone zdolnością akomodacji jest ponadto zdolne do
analitycznego rejestrowania tego, co siÄ™ przed nim roztacza, do skupienia uwagi raz na
rosnącym tuż pod stopami kwiatem, to na odległym paśmie górskim, z chwilowym
wyłączeniem innych fragmentów krajobrazu, na które zwróci uwagę w następnej kolejności,
łącząc niejako poszczególne wrażenia w jedną całość. Nasze postrzeganie jest więc sumą wielu
wrażeń, składających się na jeden bogaty obraz.
Aparat fotograficzny pozbawiony jest tych wszystkich możliwości. Rejestruje
rzeczywistość w sposób syntetyczny. Jego strefa ostrości i kąt widzenia zależą od nastawienia
mechanizmów i rodzaju obiektywu. Obraz powstający na błonie czarno-białej czy barwnej
jednorazowo rejestruje zarówno plany najbliższe jak i najdalsze bez możliwości
indywidualnego ich traktowania. Przełożenie barwnego świata na gamę różnych odcieni
szarości, a nawet na fotograficzny obraz barwny, nie jest też idealne.
Fotografując krajobraz powinniśmy umieć wyobrazić go sobie, jak w przyszłości wyglądać
on będzie na zdjęciu. Powinniśmy dążyć do tego, by zdjęcie miało zawsze jakąś dominantę
plastycznÄ…: szereg linii poziomych, przewagÄ™ linii pionowych, uzasadniony kompozycyjnie
układ plam jasnych i ciemnych itp. [poz.6 s. 62]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Nie zawsze, szczególnie na zdjęciu plenerowym uda nam się uniknąć zobrazowania
elementów psujących kompozycję takich jak druty energetyczne, śmieci itp. Nowoczesna
technika przychodzi nam w tym z pomocą. Dzięki umiejętnie zastosowanemu narzędziu do
retuszu miejscowego jesteśmy w stanie pozbyć się wielu takich, psujących kompozycję,
elementów. Jeśli już fotografujesz z intencją retuszowania niepotrzebnych elementów to
zwróć uwagę aby nie znajdowały się one na głównych motywach zdjęcia. Na zdjęciu poniżej
przewód elektryczny psujący kompozycję umieszczony jest głównie na tle zarośli i nieba przez
co retusz nie sprawił większych trudności.
Fot. 1. Zdjęcie przed i po retuszu narzędziem do retuszu miejscowego.
y
ródło: materiały autorskie.
W fotografii krajobrazu bardzo duże znaczenie odgrywa kompozycja, czyli formalne
uporządkowanie i uwydatnienie niektórych jego elementów. Powinna ona opierać się na
analizie i syntezie fotografowanego pejzażu. Podstawowymi problemami kompozycji
w fotografii plenerowej sÄ… zagadnienia dotyczÄ…ce:
krajobrazu wiejskiego w różnych porach dnia i roku
krajobrazu miejskiego w różnych porach dnia i roku
zasad ekspozycji w zależności od położenia geograficznego, pory roku, dnia
i pogody
Zasada  złotego podziału
Ogólnie rzecz biorąc przy komponowaniu ujęcia w fotografii krajobrazu powinno się
korzystać z zasady  złotego podziału . Polega ona na tym, że obraz w wizjerze dzielimy
4 liniami: dwiema poziomymi i dwiema pionowymi.
Rys. 2. Podział pola kadrowania w wizjerze ze wskazaniem tzw mocnych punktów obrazu
y
ródło: Fotografia od A do Z pod red. M. Langford. Muza, Warszawa 1992, s. 64
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Uzyskujemy wtedy 9 jednakowych pół, a w miejscach przecięcia linii (zaznaczonych na
rysunku kropkami) otrzymujemy tak zwane 4 mocne punkty obrazu. W przypadku
fotografowania np. jeziora, jeśli na jeziorze znajduje się łódka, to owa łódka powinna się
znalez
ć w jednym z mocnych punktów kadru (powiedzmy prawym dolnym mocnym
punkcie). Niestety nie da się podać jednoznacznego przepisu na prawidłowo
skomponowane zdjęcie krajobrazu. Umieszczenie ewentualnego obiektu głównego
w jednym z mocnych punktów zależy od sytuacji. Oczywiście zasada mocnego punktu nie
jest  obowiązkowa . Fotografując np. jednolitą łąkę, trudno umieścić coś w mocnym
punkcie. W przypadku choćby takiej łąki, gdzie chcesz uchwycić i piękne polne kwiaty
i kawałek nieba, możesz zastosować zasadę podziału kadru w proporcjach 1/3-2/3 czyli
np. niebo zajmuje 1/3 a łąka 2/3 wysokości obrazu. Jeśli bardziej interesuje cię piękne
niebo to umieść w kadrze 2/3 nieba. Jeśli bardziej łąka - to nieba umieść tylko 1/3.
Oczywiście wszystko zależy od sytuacji. Bardzo często fotografując horyzont wieczorem
trzeba zmienić proporcje na powiedzmy 1/6- 5/6 aby uniknąć zbyt dużych ciemnych plam
ziemi w dolnej części kadru. [poz. 3, s. 64]
a) b)
Fot. 2. Zdjęcie plenerowe z zachowaną zasadą  złotego podziału , z zaznaczonym  złotym podziałem
(a) i bez zaznaczenia (b). Zwróć uwagę na podział kadru 1/3-2/3 zarówno w pionie jak i poziomie.
y
ródło: materiały autorskie.
Obiekt główny
Ważnym elementem zdjęcia plenerowego jest obiekt główny. Może on składać się
z kilku elementów, np. wiele drzew w starym lesie. Ważne jest, by odbiorca zdjęcia
wiedział, co jest myślą przewodnią autora. Obiekty uzupełniające podkreślające obiekt
główny, wydobywają go z tła i czasem pozostają z nim w kontraście, a czasem też go
uzupełniają. Obiekt uzupełniający pełni rolę drugoplanową. Jego położenie jest w zasadzie
dowolne, powinno jedynie komponować się w logiczny sposób z resztą kadru. Obiekty
uzupełniające mają za zadanie zwrócenie uwagi na obiekt główny, podkreślenie jego wagi.
Komponując zdjęcie róbmy to w sposób przemyślany. Możesz spokojnie rozłożyć statyw
i popróbować różnych ujęć. Z drugiej strony nie bój się eksperymentować z kompozycją.
Byleby te eksperymenty miały w sobie choćby ziarenko podstaw kompozycji. [poz. 2, s.
64]
Głębia obrazu
Z fotografią pejzażu ściśle wiąże się głębia obrazu. Fotografia powinna wydobywać
głębię od najbliższego nam, pierwszego planu aż po dalekie tło. Fotografowaną przestrzeń
możemy podzielić, w myśli, na poszczególne plany zdjęcia:
 plan przedni,
 plan środkowy,
 tło.
Każdy z nich ma swoją funkcję w kompozycji obrazu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
FotografujÄ…c krajobraz nie zapominajmy o zachowaniu porzÄ…dku w kadrze.
W wizjerze dobrze jest mieć jedynie 3 wspomniane wcześniej elementy: obiekt główny,
obiekty uzupełniające i tło. Wszelkie zbędne elementy w kadrze powinny z niego zniknąć,
lub też powinno się zmienić miejsce fotografowania i skadrować tak, by uniknąć
zaburzenia kompozycji. Pamiętaj o pozostawieniu odpowiedniej przestrzeni. Jeśli
fotografujesz pojedyncze drzewo, piękne i samotne, unikaj centralnych kadrów. Skadruj
drzewo np. z lewej strony, prawą pozostawiając na tło. Uzyskasz wówczas efekt
przestrzeni. Patrzący na zdjęcie skupi się nie tylko na tym drzewie, ale wez
mie też pod
uwagę jego wyjątkowość w otaczającej go pustce.
Nie mniej ważną sprawą jest harmonia linii i wielkości. W każdym kadrze należy
doszukać się linii. Muszą one ze sobą harmonizować. Dobrze jest, gdy np. linia horyzontu
współgra z linią drzew znajdujących się o jeden plan bliżej. Pamiętajmy o kwestii
wielkości. Bardzo dobre efekty uzyskuje się, gdy na kolejnych planach, w miarę oddalania
się od miejsca fotografowania, obiekty są w miarę jednej wielkości. Wtedy zmniejszają się
proporcjonalnie do zwiększającej się odległości i dają wrażenie głębi zdjęcia. Tak więc
staraj się harmonizować ujęcia - doszukując się w nich elementów geometrycznych,
symetrii lub też całkiem na odwrót - szukaj ujęć niesymetrycznych, ale przemyślanych
w swej formie i wymowie.
Plan przedni  to fragment obrazu położony najbliżej obiektywu. Stanowi on
podstawę zdjęcia, jest punktem wyjścia kompozycji kadru. Malarze w porównaniu do
fotografów mają tę wygodę, że mogą na pierwszym planie umieszczać elementy, których
w pejzażu nie ma. Fotograf zaś musi operować elementami istniejącymi, które często nie
pasują do tematu, naruszając jego spójność.
W fotografii pejzażu plan przedni gra przynajmniej tak ważną rolę jak wstęp w dziele
literackim, jest on bowiem punktem wejścia do wnętrza krajobrazu.
Jako przedni plan może w fotografii pejzażu figurować linia prosta (łąka, pole), ale
także jakikolwiek inny element krajobrazu lub jakiś fragment, na przykład: drzewo, krzak,
pień, płot, woda płynąca strumieniem lub ciche spokojne jezioro. Wielkość przedmiotów
umieszczonych na pierwszym (przednim) planie zależy od punktu fotografowania
i ogniskowej obiektywu. Plan przedni musi być proporcjonalny do reszty zdjęcia i mieć
z niÄ… zwiÄ…zek logiczny.
W fotografii pejzażu nie powinniśmy rezygnować z planu przedniego, ale odwrotnie
przywiązywać do niego wielką wagę i respektować wszystkie jego właściwości, oparte na
następujących zasadach:
 przedni plan w pejzażu ma być zbieżny z pozostałymi fragmentami obrazu,
 ciemniejszy plan przedni nadaje fotografii przestrzenność,
 nieostry plan przedni lub jego brak pozbawia zdjęcie podstawy kompozycyjnej,
a fotografia zatraca specjalny charakter,
 plan przedni powinien uzupełniać obraz i skupiać uwagę na temacie głównym.
Plan środkowy fotografii pejzażu nawiązuje bezpośrednio do planu pierwszego.
Na ogół tutaj właśnie umieszczony jest motyw główny (zwłaszcza w fotografii
komponowanej klasycznie). Plan środkowy jest przestrzennie najmniej wyraz
nym
fragmentem zdjęcia, przy czym także tonalnie bywa raczej mało wyrazisty. W fotografii
komponowanej nowocześniej opuszczamy plan środkowy, upraszczając obraz, zaś motyw
główny umieszczamy, albo na przednim planie, albo w tle. Na wielkość motywu głównego
możemy wtedy wpływać użyciem obiektywów o różnych ogniskowych, czym jednocześnie
regulujemy także skróty perspektywiczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
 Plan przedni
Plan środkowy
TÅ‚o
Rys. 3. Plany w zdjęciu
y
ródło: Paule L., Pejzaż fotograficzny, WAiF, Warszawa 1984, s. 79
Tło - zamyka fotografię pejzażu. Funkcję tła najczęściej pełni niebo wraz z horyzontem.
Jeżeli oba te motywy mają korzystne walory tonalne, skutecznie podkreślają perspektywę
powietrznÄ….
Tło fotografii pejzażu powinno być spokojne oraz zrównoważone logicznie i tonalnie.
Jego funkcją jest zamknięcie obrazu. Tonalne rozwiązanie tła powinno mieć odwrócone walory
planu przedniego, to znaczy stanowić dopełnienie. Jasne tło zuboża obraz, podczas kiedy
dopełniające, ciemne, odpowiednio je zamyka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Tło zdjęcia nie powinno w żaden sposób rozpraszać oglądającego. Najlepiej jeśli zdjęcie
jest w miarę jednolite i nie posiada wyróżniających się elementów. Należy unikać
skomplikowanego tła o wielu elementach. Fotografując piękne drzewo na polanie, zadbaj by
w tle nie znalazły się przejeżdżające akurat dwa kombajny żniwne. Tło ma w zasadzie też
podkreślać obiekt główny i go eksponować. [poz. 7, s. 79]
Sztafaż
Według słownika wyrazów obcych W. Kopalińskiego to: upiększenie, ozdobienie,
ożywienie kompozycji pejzażu przez wprowadzenie postaci ludzkich albo zwierzęcych.
Sztafaż to wprowadzenie do tematu zdjęcia plenerowego, jakiegoś dodatkowego
elementu, który ożywi jego monotonię. Taką rolę może spełnić człowiek czy zwierzę. Musisz
jednak pamiętać o zachowaniu odpowiednich proporcji, żeby sztafaż nie zdominował tematu
zdjęcia, żeby nie okazał się być głównym przedmiotem fotografowanym.
Rys. 4. Sztafaż oraz kompozycja w fotografii pejzażu z obramowaniem jej górnej części
y
ródło: Paule L., Pejzaż fotograficzny, WAiF, Warszawa 1984, s. 79
Odległość hiperfokalna
Powinieneś wiedzieć z nauki podczas jednostki modułowej 313[05].01.03, że nazwa ta
oznacza taką ustawioną na obiektywie odległość, przy której głębia ostrości dla danej liczby
przysłony będzie maksymalna. Gdy ustawimy ostrość na odległość hiperfokalną (która
w niektórych, dobrych obiektywach może wynosić nieco ponad 2 metry) ostry obszar będzie
się rozciągać od około 1.1 metra do nieskończoności. Zyskujemy w ten sposób metr ostrości
na pierwszym planie  najczęściej bardzo ważnym dla fotografii krajobrazu.
Fotografie panoramiczne
To takie fotografie, które mają stosunek boków 1:2, 1:3 lub nawet większy. Rozróżniamy
 nieprawdziwą fotografię panoramiczną, którą uzyskujemy kadrując wąsko normalny
negatyw, albo  prawdziwą fotografię panoramiczną, którą możemy wykonać dzięki
fotograficznym technikom specjalnym.
Istnieją aparaty tradycyjne zbudowane wyłącznie do wykonywania zdjęć panoramicznych
(np. HORIZONT prod. ZSSR), z ruchomym obiektywem, obracajÄ…cym siÄ™ podczas
wykonywania zdjęcia.
Współcześnie do wykonania doskonałej fotografii panoramicznej potrzebny nam będzie
aparat cyfrowy z oraz solidny statyw z głowicą panoramiczną i poziomicą. Poziomica
zapewnia dokładne poziome ustawienie statywu, a na nim aparatu podczas wykonywania
zdjęć. [Poz. 7, s. 79]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Fot. 3. Części składowe i zdjęcie panoramiczne uzyskane poprzez połączenia komputerowe zdjęć składowych
y
ródło: materiały autorskie.
Niestosowanie jej naraża nas na uzyskanie na zdjęciu przekrzywionego horyzontu, co widać na
zdjęciu powyżej. (Fot. 3)
Fotografia panoramiczna wymaga fotografowania w stałych warunkach świetlnych oraz
stosowania obiektywu o ogniskowej standardowej lub dłuższej. Fotografujemy zwykle w dzień
bezsłoneczny, ponieważ w innym przypadku moglibyśmy częściami składowymi zdjęcia
panoramicznego mogły by być kadry prześwietlone i niedoświetlone, ew. przy różnym czasie
naświetlania poszczególnych kadrów miejsce styku nie miałoby identycznej ekspozycji.
Wykonujemy zdjęcia wg instrukcji obsługi aparatu (niektóre mają wbudowaną funkcję łączenia
zdjęć w panoramę), lub programu w którym będziemy łączyć wykonane zdjęcia w komputerze.
Najczęściej obowiązuje zasada, że kolejne kadry muszą się wzajemnie nakładać obszarem 1/4-
1/3 powierzchni.
W szczególnych przypadkach stosujemy w fotografii pejzażu pionowe zdjęcia
panoramiczne, lecz możemy je stosować tylko wówczas, jeśli nie będą nas raziły
zniekształcenia optyczne fotografowanego obiektu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zajmuje siÄ™ fotografia plenerowa?
2. Kto jest uważany za prekursora polskiej fotografii ojczystej?
3. Co kryje się pod nazwą  Kielecka Szkoła Krajobrazu ?
4. Na czym polega zasada  złotego podziału ?
5. Co określamy mianem obiektu głównego na zdjęciu?
6. Jakie elementy składają się na głębię obrazu?
7. W jakim celu w fotografii krajobrazu stosujemy sztafaż?
8. Dlaczego w fotografii krajobrazu ważna jest umiejętność stosowania odległości
hiperfokalnej?
9. Jak wykonasz zdjęcia panoramiczne techniką fotografii cyfrowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj i zaprezentuj serię 10 zdjęć krajobrazu miejskiego lub wiejskiego z wykorzystaniem
sztafażu i z zastosowaniem oraz bez zastosowania obramowania górnej części kadru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) ustalić z nauczycielem technikę wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
3) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
4) wybrać odpowiedni sprzęt do wykonania zdjęć w istniejących (przy wykonywaniu
ćwiczenia) warunkach atmosferycznych,
5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w plener,
7) wybrać fragment pejzażu gdzie możliwe będzie wprowadzenie w kadr elementu
zamykającego kompozycję np. gałęzi lub fragmenty architektoniczne,
8) wybrać fragment pejzażu,
9) dokonać pomiaru warunków ekspozycji i ustawić je w aparacie,
10) wykonać zdjęcia odpowiadające tematowi ćwiczenia
11) wykonać kopie pozytywowe (np. wydrukować),
12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
13) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4 oraz dołączyć do portfolio z opisem wykonania
ćwiczenia,
14) przedstawić nauczycielowi do oceny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatową, lustrzanka
małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,
- materiały zdjęciowe (typ i czułość) adekwatne do używanego sprzętu i panujących
warunków oświetleniowych,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- osłona przeciwsłoneczna (po 1 do każdego typu obiektywu),
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych adekwatne do używanej techniki
zdjęciowej,
- przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton - A4 o gramaturze min.
160 g/m2 , taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.),
- przy użyciu cyfrowej techniki zdjęciowej  komputer PC z odpowiednim oprogramowaniem.
Ćwiczenie 2
Wykonaj tradycyjną techniką barwną 6 zdjęć tego samego motywu pejzażu i umieść
kolejno horyzont na 1/3, 1/2 i 2/3 wysokości klatki oraz skadruj trzy obrazy w pionie i trzy
w poziomie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) dobrać sprzęt zdjęciowy do tematu ćwiczenia (np. lustrzanka małoobrazkowa lub
średnioformatowa) oraz barwny materiał negatywowy do wybranego sprzętu i odpowiedni
do warunków oświetlenia,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) dokonać pomiaru warunków ekspozycji,
7) wykonać szereg zdjęć zgodnie z tematem ćwiczenia,
8) wrócić do pracowni i poddać obróbce materiał zdjęciowy,
9) wykonać pozytywowe kopie 6 wybranych ujęć,
10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
11) wykonane zdjęcia nakleić na kartkę A4 dołączyć do portfolio wraz z odpowiednim opisem
ćwiczenia,
12) przedstawić do oceny nauczycielowi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje aparatów fotograficznych tradycyjnych np: lustrzanka średnioformatowa,
lustrzanka małoobrazkowa, (po 1 szt. dla każdego ucznia),
- materiały zdjęciowe negatywowe barwne typem adekwatne do używanego sprzętu
i panujących warunków oświetleniowych,
- sprzęt umożliwiający wykonanie kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do
wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.).
Ćwiczenie 3
Wykonaj i zaprezentuj panoramiczne zdjęcie krajobrazowe obejmujące minimum 1/6
horyzontu. Posłuż się w tym celu aparatem cyfrowym oraz programem do obróbki fotografii
cyfrowej posiadającym funkcję łączenia zdjęć w panoramę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) wybrać fragment pejzażu,
7) ustawić aparat na statywie i wypoziomować,
8) zmierzyć i ustawić w aparacie warunki naświetlania,
9) wykonać szereg zdjęć przesuwając aparat o odpowiednią wartość kąta widzenia (według
instrukcji aparatu lub programu komputerowego),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
10) dokonać komputerowego (lub w aparacie) połączenia zdjęć w panoramę,
11) wykonać kopie pozytywowe (np. wydrukować),
12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
13) dołączyć do portfolio wykonane zdjęcie panoramiczne wraz z opisem wykonania
ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka małoobrazkowa, lustrzanka cyfrowa,
cyfrowy aparat kompaktowy,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- osłona przeciwsłoneczna -1 szt. na każdy obiektyw,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do
wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.),
- komputer PC z podstawowym oprogramowaniem do łączenia zdjęć w panoramę.
Ćwiczenie 4
Wykonaj i zaprezentuj serię zdjęć pejzażu, tak aby widoczne na nich były wyraz
nie
odcinające się od siebie trzy plany: przedni, środkowy i tło.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) wybrać lustrzany lub kompaktowy aparat cyfrowy,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) wybrać fragment pejzażu,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
8) wybrać najlepsze, Twoim zdaniem zdjęcia, na których wyraz
nie widać oddzielone od siebie
poszczególne plany,
9) wykonać kopie pozytywowe (np. wydruk) i dołączyć do portfolio wraz ze schematycznym
rysunkiem ukazujÄ…cym trzy plany,
10) nakleić zdjęcie na karton A4 a obok narysować odpowiadające twojemu zdjęciu trzy
prostokąty w polu których narysować schematycznie elementy znajdujące się
w odpowiednich planach,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć wykonaną pracę do portfolio wraz z opisem, widocznych na zdjęciu, planów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat kompaktowy,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- osłona przeciwsłoneczna - 1 szt do każdego obiektywu,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do wykonania
załącznika do portfolio (karton, taśma dwustronnie klejąca, nożyczki, nożyk itp.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 5
Wykonaj retusz komputerowy zdjęcia krajobrazowego polegający na usunięciu
np. przewodów elektrycznych (lub innych elementów) zaburzających kompozycję obrazu
fotograficznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia, które
ma być realizowane indywidualnie,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) wybrać z listy programów i otworzyć w komputerze program do obróbki fotografii,
4) otworzyć plik ze zdjęciem,
5) wykonać retusz narzędziem do retuszu miejscowego dostępnym w każdym bardziej
zaawansowanym programie do obróbki fotografii cyfrowej,
6) wykonać kopię pozytywową zdjęcia przed i po retuszu,
7) nakleić obydwa zdjęcia na jeden arkusz papieru o formacie A4 i opatrzyć krótkim opisem
wykonanego retuszu,
8) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
9) dołączyć wykonaną pracę do portfolio wraz z opisem sposobu wykonania retuszu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z oprogramowaniem odpowiednim do retuszu zdjęć (z narzędziem do retuszu
miejscowego),
- plik ze zdjęciem wymagającym retuszu,
- odpowiednie drukarki do wydruku z jakością fotograficzną lub digilab.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić przedmiot fotografii plenerowej?
ðð ðð
2) skadrować zdjęcie plenerowe zgodnie z zasadą  złotego podziału ?
ðð ðð
3) skadrować zdjęcie plenerowe tak aby wyraz
nie przedstawiało 3 plany obrazu?
ðð ðð
4) dopasować elementy kompozycji tak aby od razu było widać co jest obiektem
ðð ðð
głównym zdjęcia plenerowego?
5) określić jaką rolę pełni tło w kompozycji fotografii plenerowej?
ðð ðð
6) określić jakie elementy krajobrazu mogą stanowić plan przedni?
ðð ðð
7) Wyjaśnić jaką funkcję pełnią elementy plany przedniego?
ðð ðð
8) zaplanować umieszczenie postaci ludzkiej lub zwierzęcej na zdjęciu plenerowym
ðð ðð
tak aby spełniała rolę sztafażu?
9) podczas wykonywania zdjęć plenerowych celowo zastosować odległość
ðð ðð
hiperfokalnÄ…?
10) wykonać retusz komputerowy zdjęcia krajobrazowego?
ðð ðð
11) wykonać zdjęcie panoramiczne metodą cyfrową?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3 Krajobraz miejski i wiejski w różnych porach dnia i roku
4.3.1. Materiał nauczania
W fotografii plenerowej nie istnieje jeden ustalony podział na poszczególne kategorie.
Niektórzy autorzy poradników fotograficznych wyróżniają trzy kategorie: krajobrazy
miejskie, wiejskie i naturalne. [poz. 2, s. 53]
Według tego podziału krajobrazy wiejskie to krajobrazy z przewagą roślinności to znaczy
tereny rolnicze i leśne, łąki, pastwiska, pola uprawne jak i zabudowania charakterystyczne dla
niewielkich osiedli ludzkich. Często to krajobraz naturalny przekształcony przez człowieka
lecz w którym procesy naturalne dominują nad cywilizacyjnymi.
Inni, np. L. Paule, wyróżniają 6 rodzajów krajobrazu będących jednocześnie częstymi
motywami zdjęć. Są to: drzewostany, łąki i pastwiska, pola uprawne, skały, zbiorniki wodne
i rzeki oraz tereny zamieszkałe.[poz. 7, s. 9-10]
Ogólne zasady oświetlenia, doboru perspektywy fotografowania, kadrowania i technik
zdjęciowych są podobne we wszystkich tych kategoriach.
Niebo i woda jako elementy krajobrazu
Ważną częścią krajobrazu może być niebo z wyrazistymi obłokami, może też być nią
woda: jezioro, rzeka, morze, kałuża. Zdjęcie krajobrazowe wydaje się najpełniejsze, jeśli
obejmuje niebo, ziemię i wodę. Jednak każdy z tych elementów może dominować, nie muszą
one znajdować się w równowadze. Który z tych elementów jest najważniejszy w danym
obrazie łatwo stwierdzić,  jeżeli po odjęciu  w wyobraz
ni jednego z nich, krajobraz traci
plastyczny sens, możemy nieomylnie wnioskować, że właśnie on pełni w nim główną rolę.
Woda może być wykorzystana jako dominanta plastyczna obrazu nie tylko ze względu na
powstające w niej odbicia, lecz również na fakturę pomarszczonej powierzchni, dramatyczny
układ fal na morzu, wartki nurt strumienia górskiego, rozległość powierzchni dużego zbiornika
wodnego itp.
Fotografowanie wody w technice czarno-białej, podobnie jak i nieba, wymaga dla
prawidłowego jej oddania, stosowania filtra żółtego. Woda przecież, w której odbija się niebo,
jak i ono mieni się światłem niebieskim. Dla wydobycia szczegółów konieczne jest
przyciemnienie jej powierzchni. Ze względu na obfitość refleksów i promieni bocznych
wskazane jest stosowanie osłony przeciwsłonecznej. Czas naświetlania powinien być
stosunkowo krótki, gdyż otwarte przestrzenie wodne są bogate w światło, a prześwietlenie
niweczy efekt półtonów faktury i refleksów wodnych.[poz. 6, s. 62]
Fotografując płynącą wodę możemy nadać jej magiczny i urokliwy charakter poprzez
zastosowanie długiego czasu naświetlania. Wtedy na zdjęciu woda zostanie zobrazowana
w postaci jedynych w swoim rodzaju wełnistych, białych nitek i kłębowisk podobnych do waty.
Do wykonania tego typu zdjęć konieczne będą: statyw, urządzenie do wyzwolenia migawki
bez poruszenia aparatem, a przy intensywnym oświetleniu konieczna będzie niewielka czułość
materiału zdjęciowego lub filtry neutralnie szare. Filtry te pomogą Ci zmniejszyć ilość światła
przechodzącego przez obiektyw, gdy użycie największej liczby przysłony nie pozwoli Ci
uzyskać stosunkowo długiego czasu naświetlania. Efekt ten będzie zależał od prędkości z jaką
płynie woda dlatego też aby uzyskać zamierzony efekt musisz wykonać kilka zdjęć przy
różnych czasach. Przy fotografowaniu wodospadów efekt płynącej wody może być widoczny
nawet przy czasie naświetlania 1/60 sek.. Wolniejsze strugi czy jazy należałoby fotografować
nawet przy czasie 1 sek., a niektóre motywy prezentują się, na zdjęciu, dobrze dopiero przy
zastosowaniu czasu naświetlania 10 sekund lub dłuższego. Aby takie zdjęcie miało sens
pamiętaj, że wszystkie inne elementy na zdjęciu muszą być ostre i nieporuszone. Fotografując
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
na czasach krótszych od 1/60 sekundy na zdjęciu uzyskujemy efekt  zamrożenia ruchu
płynącej wody.
Fot. 4. Zdjęcie wodospadu z widocznym efektem ruchu wody  zdjęcie wykonane ze statywu, aparatem
cyfrowym, czułość matrycy 50 ISO, przysłona 8, czas naświetlania 1/15 sek., użyty filtr szary o krotności 2x,
z uwagi na dużą jasną powierzchnię wody zdjęcie zostało prześwietlone + 1,5 EV od wskazań światłomierza.
y
ródło: opracowanie autorskie.
Krajobraz górski
Podczas pobytu w górach urzekają nas roztaczające się przed nami linie wzgórz, coraz
dalszych, coraz wyższych i bardziej zamglonych. Jednak nie łudz
my się, że aparat fotograficzny ze
standardowym obiektywem zdoła ten krajobraz oddać tak, jak go widzimy: pasma grzbietów gór
stanowić będą wąską linijkę na horyzoncie, górną część zdjęcia zajmie niebo, a dolną  hale i pola
na stokach najbliższych wzniesień oraz  największą może część powierzchni zdjęcia  łąka, na
której staliśmy podczas fotografowania. W takim jednak przypadku grzbiety odległych gór będą
tylko tłem dla ukazania bogactwa planów bliższych.
Odległe łańcuchy górskie pozwoli Ci w całej okazałości ukazać obiektyw
długoogniskowy.
W celu zachowania i ukazania pełnej i wyrazistej perspektywy, na zdjęciach krajobrazu
górskiego wskazana jest selekcja planów dość znacznie od siebie odległych. W fotografii
górskiej należy starannie dbać o kierunek oświetlenia. Powinieneś unikać fotografowania
w kierunku promieni słonecznych ponieważ wydatnie tłumią kontrast.
Wdzięcznym tematem fotografii górskiej są momenty załamania pogody szczególnie
bezpośrednio przed burzą. [poz. 6, s. 70] oraz [poz. 7, s. 87-88]
Krajobraz leśny
Fotografowanie lasu i robienie zdjęć w lesie nie jest wcale łatwe i proste. Wynika to
z dwu zasadniczych przyczyn  dużej rozpiętości tonalnej pomiędzy najciemniejszymi
i najjaśniejszymi fragmentami krajobrazu leśnego oraz z pewnej monotonii drzew. Oko ludzkie
szybko przystosowuje się do bardzo skąpego oświetlenia i trudno mu ocenić faktyczne
natężenie światła: wydaje się, że jest o wiele jaśniej niż w rzeczywistości. Na atrakcyjność
zdjęć leśnych wpływa i to, że cała sceneria ma ciemny ton: brąz i zieleń mchów oraz traw,
zieleń liści, ciemnobrunatne pnie drzew. Sprawia to problemy w dokładnym pomiarze światła
oraz z uzyskaniem dużej głębi ostrości. Do wykonania zdjęć tego typu wskazane jest użycie
światłomierza ręcznego oraz statywu.
Najkorzystniejszą scenerią dla fotografowania ogólnych widoków leśnych są drogi i dukty,
polany, zręby, strumienie i jeziorka, a więc fragmenty lasu bardziej odkryte i nasłonecznione.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ciekawe widoki ogólne można wykonać także w gęstwinie, gdzie najlepsze oświetlenie jest
w porze południowej. Słońce prześwieca przez liście, daje malownicze jasne plamy układające
się na pniach i poszyciu w efektowne wzory. Sceneria taka zyska, jeżeli zdjęcie zostanie
wykonane pod słońce. Plastykę krajobrazu leśnego podnoszą też ciemne, sylwetkowe obiekty
na pierwszym planie: zwisające gałęzie, ciemne kępy traw u dołu, jeżeli w głębi obrazu
widoczne są plamy jasne, zalane słońcem. Obraz taki daje też wrażenie głębszej perspektywy.
Lasy liściaste lub z przewagą drzew liściastych najkorzystniej jest fotografować wiosną,
kiedy zieleń jest jasna i delikatna oraz jesienią, gdy liście zżółkną i zbrązowieją. Jesienne barwy
lasu mogÄ… znalez
ć swe odbicie nie tylko w fotografii barwnej, ale również w czarno-białej,
w przełożeniu na bogate zróżnicowanie tonalne.
Niejednokrotnie ciekawsze rezultaty może dać nie fotografowanie ogólnych widoków
leśnych, lecz małych fragmentów z odległości 1-2 metrów: pokręconych korzeni nad
urwiskami lub w wykrotach, bogatej faktury kory starych drzew, liści paproci, małych
wodospadów na leśnych strumieniach, grzybów ukrytych pod sosnowymi, czy leszczynowymi
gałęziami itp. [poz. 6, s. 62]
Krajobraz miejski
Miasto stanowi oddzielny dział fotografii pejzażowej, stwarzający wiele nowych
możliwości. Przy fotografowaniu krajobrazów miejskich przyda ci się wyczucie kompozycji
kadru, ponieważ w tego typu zdjęciach odgrywa ono bardzo ważną rolę. W mieście występuje
bowiem dużo elementów, które mogą na zdjęciu wywołać kompozycyjny chaos. Zapanowanie
nad nimi wymaga doświadczenia i spostrzegawczości.
Przy fotografowaniu pejzaży miejskich ogromną rolę odgrywa pora dnia. Światło
słoneczne może się okazać bardzo pomocne podczas robienia niektórych zdjęć. Zależy to od
efektu, jaki zamierzamy uzyskać. Jeśli chcesz, by twoje zdjęcia miały dramatyczny charakter,
z dużym powodzeniem możesz korzystać ze światła słonecznego. Głębokie cienie, jakie
powstaną w miejscach, do których słońce nie dotrze, spotęgują zamierzony efekt. Światło
miękkie, pochodzące od przykrytego chmurami nieba, zmniejszy kontrast fotografowanego
motywu. Fotografie nie uzyskają już takiej dramaturgii, ale za to uwidocznią się na nich
wszystkie szczegóły i detale budynków.
Bardzo dobrą porą na fotografowanie pejzaży miejskich jest ranek i wieczór. Okazale
prezentują się zdjęcia wysokich budynków ze wschodzącym w ich tle słońcem. Warto wstać
wcześnie rano, aby wykonać takie zdjęcia. [poz. 1, s. 95]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie trzy rodzaje krajobrazu wyróżniamy w fotografii plenerowej?
2. Jaki charakter może nadać zdjęciu plenerowemu woda?
3. Podczas jakich zjawisk krajobraz górski jest dla fotografa wyjątkowo atrakcyjny?
4. Które pory roku są najatrakcyjniejsze do fotografowania lasów liściastych?
5. Jaki charakter krajobrazowi miejskiemu nadaje ostre światło słoneczne?
6. Podczas jakiej pory dnia najłatwiej uzyskać wrażenie monumentalności w fotografii
krajobrazu miejskiego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj tradycyjną, czarno-białą techniką zdjęciową dwa zdjęcia płynącej wody w taki
sposób aby na jednym zdjęciu widoczny był efekt ruchu wody, a na drugim woda pozostawała
w  zamrożeniu .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) wybrać odpowiedni sprzęt: lustrzankę małoobrazkową lub średnioformatową i materiał
negatywowy czarno-biały o czułości odpowiedniej do panujących warunków
oświetleniowych i tematyki ćwiczenia,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) udać się w plener,
6) znalez
ć w plenerze lub zainscenizować samodzielnie płynącą wodę,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
8) wykonać 1 zdjęcie przy długim czasie i dużej liczbie przysłony używając statywu,
9) wykonać 2 zdjęcie przy krótkim czasie i małej liczbie przysłony,
10) wywołać materiał negatywowy i wykonać powiększenie techniką zaleconą przez
nauczyciela,
11) umieścić zdjęcia na jednym arkuszu oraz dokładnie opisać które zdjęcie odpowiada jakim
warunkom naświetlania i jak jest na nich ukazana woda,
12) dołączyć wykonaną pracę do portfolio z notką, które zdjęcie podoba ci się bardziej,
13) negatywy dołącz do arkuszy z kopiami pozytywowymi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa,
- materiały zdjęciowe czarno-białe różnego typu i czułości,
- statyw fotograficzny,
- filtry zdjęciowe neutralnie szare np. o krotnościach x 0,5; x 1; x 1,5; x 2,
- osłony przeciwsłoneczne  po 1 szt. do każdego obiektywu,
- sprzęt i materiały do obróbki materiału negatywowego czarno-białego,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,
- sprzęt oraz przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma
klejąca, nożyczki, nożyk itp.).
Ćwiczenie 2
Wykonaj serię zdjęć w parku lub w lesie tak abyś w efekcie mógł przedstawić dwa zdjęcia:
jedno skadrowane szeroko i wieloplanowe, a drugie ukazujÄ…ce jedynie jakiÅ› ciekawy fragment,
z uwzględnieniem kompozycji i przejrzystości tematu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) dokonać wyboru techniki zdjęciowej i uzasadnić jej wybór,
4) dobrać sprzęt i materiały zdjęciowe do panujących warunków oświetleniowych i tematyki
ćwiczenia,
5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w stosowny plener,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
8) wykonać zdjęcia odpowiadające tematowi ćwiczenia,
9) wykonać kopie pozytywowe,
10) umieścić zdjęcia na jednym arkuszu oraz dokładnie opisać, które zdjęcie odpowiada jakim
założeniom ćwiczenia,
11) dołączyć zdjęcia do portfolio z notką, które zdjęcie podoba ci się bardziej,
12) dołączyć negatywy do arkuszy z kopiami pozytywowymi,
13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
14) przedstawić wykonane prace nauczycielowi do oceny.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa, obiektywy wymienne,
- materiały zdjęciowe odpowiednie do używanego sprzętu, warunków naświetlania
i panującego oświetlenia,
- światłomierz ręczny  po 1 szt. na zespół,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowej,
- osłony przeciwsłoneczne  po 1 szt. do każdego obiektywu,
- sprzęt oraz przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma
klejąca, nożyczki, nożyk itp.).
Ćwiczenie 3
Wykonaj serię zdjęć z wykorzystaniem cyfrowej techniki zdjęć barwnych, które ukazywać
będą krajobraz miejski, z uwypukleniem elementów charakterystycznych dla tej pory roku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wyjść w plener,
6) wybrać odpowiednią tematykę zgodnie z tematyką ćwiczenia,
7) zmierzyć i ustawić w aparacie warunki naświetlania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
8) wykonać szereg zdjęć krajobrazu,
9) wykonać kopie pozytywowe techniką odpowiednią do techniki zdjęciowej,
10) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
11) dołączyć pracę do portfolio wraz z opisem ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje cyfrowych aparatów fotograficznych: lustrzanka cyfrowa, cyfrowy aparat
kompaktowy,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- osłona przeciwsłoneczna  po 1 szt. do każdego obiektywu,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych oraz przybory i materiały do
wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca, nożyczki, nożyk itp.).
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje fotografii krajobrazu w fotografii plenerowej?
ðð ðð
2) zaplanować jak wykonać zdjęcie ukazujące ruch wody?
ðð ðð
3) określić jak wykonać zdjęcie ukazujące efekt  zamrożenia ruchu wody na
ðð ðð
zdjęciu?
4) określić jakiego kierunku światła należy unikać w fotografowania krajobrazu
ðð ðð
górskiego?
5) przewidzieć na jakie trudności możesz napotkać fotografując w lesie?
ðð ðð
6) wyjaśnić jak wpływa pora dnia na charakter fotografowanego krajobrazu
ðð ðð
miejskiego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.4. Zasady oświetlenia naturalnego
4.4.1. Materiał nauczania
Funkcja światła w fotografii pejzażu
Światło w fotografii ma zasadnicze znaczenie. Spełnia określone funkcje i ma
określony charakter. Rodzaj światła określają następujące parametry  jego
intensywność, kierunek padania i barwa. Intensywność oświetlenia pejzażu zależna jest
w dużej mierze od stopnia zanieczyszczenia powietrza (mgła, chmury, kurz itp.) i kąta
padania. Jasne, intensywne światło jest  twarde i rzuca wyraz
niejsze cienie, zaś światło
rozproszone jest  miękkie i nie daje takiej wyraz
nej różnicy między oświetloną
a nieoświetloną częścią fotografowanej płaszczyzny. Dlatego w krajobrazie rozróżniamy
tzw. oświetlenie kontrastowe (w ciągu dnia), które nadaje wyraz
ny kontrast między
oświetlonymi fragmentami fotografowanego obiektu i oświetlenie  miękkie (rano
i wieczorem, przy zachmurzonym niebie), charakteryzujące się niewielkimi różnicami
intensywności światła. Oświetlenie  miękkie znacznie lepiej modeluje fotografowany
pejzaż niż oświetlenie kontrastowe i dlatego większość fotografii plenerowych
wykonywana jest przy takim właśnie oświetleniu.
Światło w fotografii krajobrazu spełnia trzy ważne funkcje (oprócz tego, że czyni
pejzaż widzialnym):
 buduje przestrzeń i głębię,
 stwarza nastrój,
 ma zasadniczy wpływ na plastykę zdjęcia.
Nierzadko pragniemy, aby zdjęcie pejzażu oddawało wrażenie głębi i przestrzeni,
złudzenie trójwymiarowości. W tym celu wykorzystujemy odpowiedni kierunek
oświetlenia (kąt padania światła na fotografowany krajobraz), który ma wpływ na
dramaturgię obrazu. Dlatego mówimy o oświetleniu pejzażu światłem płaskim
lub plastycznym (kierunkowym i  pod światło ).
Do zdjęć krajobrazu możemy więc wykorzystać światło promieni słonecznych
padających bezpośrednio zza aparatu w kierunku fotografowanej przestrzeni. Mamy wtedy
do czynienia z oświetleniem płaskim. Ten rodzaj oświetlenia odpowiedni jest do
podkreślenia barwności motywu, ponieważ barwy wychodzą przy nim najwierniej. Płaskie
oświetlenie można dobrze wykorzystać także w fotografii czarno-białej, zwłaszcza dla
podkreślenia wyraz
nych, graficznych linii pejzażu (motywy zimowe), ponieważ płaskie
oświetlenie pejzażu zmienia jego przestrzenność, podkreślając linie i płaszczyzny. Ten
rodzaj światła nie nadaje się jednak do podkreślania faktury krajobrazu.
Oświetlenie kierunkowe uwydatnia przestrzenność krajobrazu, ponieważ światło pada
pod mniejszym lub większym kątem w stosunku do fotografowanych obiektów i pojawiają
się za nimi większe lub mniejsze cienie. Jeśli nam zależy nam na zrozumiałości
i uwypukleniu wrażenia przestrzenności to przyczynić się do tego mogą odpowiednio
uchwycone cienie, które mogą uwydatnić np. fakturę zaoranej ziemi czy ogrom
fotografowanej budowli.
Ciekawe efekty daje też fotografowanie pod słońce ( pod światło ). Obiektyw aparatu
fotograficznego kieruje się bezpośrednio w stronę z
ródła światła, co podkreśla zarysy
fotografowanego krajobrazu. Jest to oświetlenie dające największe kontrasty, ale sprawia
pewne problemy z uzyskaniem atrakcyjnych pozytywów  zazwyczaj trzeba wykonać kilka
lub kilkanaście prób zanim efekt będzie zadowalający. Przy jego pomocy można uzyskać
wspaniałe efekty plastyczne i odpowiedni nastrój. Należy jednak pamiętać, aby przy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
wykonywaniu zdjęć tego typu zachować szczególną ostrożność, gdyż patrzenie na słońce
wprost przez obiektyw może być bardzo niebezpieczne dla oka.
Fot. 5. Zdjęcie pod światło. y
ródło: materiały autorskie
Przy słabym oświetleniu różnice tonalne między poszczególnymi odcieniami skali
czarno-białej maleją, i odwrotnie  przy intensywnym oświetleniu wzmaga się kontrast
między czernią a bielą, jasnymi a ciemnymi fragmentami obrazu, między światłem
a cieniem.
W kompozycji obrazu cienie są na ogół ważniejsze niż oświetlone fragmenty kadru.
Cienie są zwykle silnym środkiem wyrazu przy tworzeniu fotogramów posępnych,
nastrojowych. Kombinacja zaciemnionych i oświetlonych części pejzażu fotograficznego
stwarza wrażenie głębi i przestrzeni.
Format zapisu RAW w fotografii plenerowej
Jak już powinieneś wcześniej wiedzieć w aparatach cyfrowych są to po prostu dane
zebrane z matrycy światłoczułej i zapisane bez żadnej obróbki. Dlatego często na pliki
zapisane w formacie RAW mówi się "cyfrowy negatyw". W komputerze, za pomocą
specjalnego programu dołączanego zawsze do aparatu, można te dane poddać obróbce,
decydując, jaki ustawić balans bieli, tryb wyostrzania, nasycenie kolorów czy kontrast.
Jeśli z jakichś powodów nie podoba nam się zdjęcie, można je poprawić i spróbować
innych ustawień. Szczególnie dużą gamę tych możliwości możesz wykorzystać przy
zdjęciach nocnych.
Zasady ekspozycji w zależności od położenia geograficznego, pory roku dnia
i pogody.
W ciągu dnia zmienia się zarówno kierunek padania promieni, jak i kolor światła.
Ta druga zmiana nie zawsze jest zauważalna gołym okiem, ale film barwny w aparacie
wychwytuje te niuanse. W południe bezpośrednie światło słoneczne ma zrównoważony
skład spektralny. W końcu lub na początku dnia zmniejsza się zawartość krótszych fal
(niebieskich).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 5. Droga światła słonecznego przez atmosferę ziemską.
y
ródło: Opracowanie autorskie na podstawie: Fotografia od A do Z pod red. M. Langford. Warszawa , Muza,
1992
Promienie leżącego nisko na niebie słońca muszą przejść pod pewnym kątem przez
ziemską atmosferę, a drobiny powietrza zawsze rozpraszają pewną ilość światła,
szczególnie tego o mniejszej długości fali (dlatego niebo widzimy jako niebieskie, a nie
czarne). Jednak światło, przechodząc pod mniejszym kątem niż w południe, ma
w atmosferze dłuższą drogę do przebycia i spotyka więcej cząsteczek powietrza, które
skutecznie  filtrują je przepuszczając tylko promieniowanie pomarańczowoczerwone.
Jest to zgodne z wyglądem słońca o wschodzie i zachodzie, które nadają niebu
charakterystyczne ciepłe zabarwienie. Zmiany pogody w ciągu dnia także mają wpływ na
kolor. Mglista, wilgotna aura, kiedy w powietrzu jest dużo cząsteczek wody, ma tendencję
do absorbowania światła, zwłaszcza w niebieskiej części widma. Niebo jest mniej
niebieskie i bardziej białe niż w południe pogodnego dnia. Dlatego w pogodny dzień cień
powstały od światła nieba jest niebieski. [poz. 3, s. 96-97]
Krajobraz zimowy
To przede wszystkim oślepiająco biały, lśniący śnieg. W zestawieniu z tym
stwierdzeniem jedna z głównych zasad fotografii zimowej brzmi jak paradoks: na zdjęciu
zimowym ze śnieżnym krajobrazem, nie będzie bieli, jeżeli zabraknie na nim czerni.
Najkorzystniej krajobraz zimowy wygląda w słońcu. Obfituje wówczas w bogatą grę
światłocieni uwydatniającą biel i strukturę śniegu we wszelkich, najmniejszych nawet,
załamaniach terenu. Na pierwszym planie efektownie wychodzą wtedy wszelkie ślady sań,
nart, butów itp. Im ciemniejsze będą nieoświetlone bezpośrednimi promieniami
słonecznymi fragmenty tych śladów, tym wydatniej wyjdzie kontrastująca z nimi biel
oświetlonego śniegu. Cienie na śniegu są zazwyczaj bardzo plastyczne, gdyż w porze
zimowej słońce świeci dość nisko i jego promienie mają bieg skośny, wydobywają więc
najmniejsze załamania terenu oraz krystaliczną fakturę zaśnieżonych powierzchni.
Wszystko to niknie przy pogodzie pochmurnej. Śnieg sprawia wrażenie płaskości, a jego
biel zamienia się w ogólną szarość. Nie należy stąd wyciągać wniosku, iż podczas pogody
bezsłonecznej fotografowanie nie jest wskazane. Powinniśmy tylko starać się, aby na zimowej
fotografii krajobrazowej zagrały inne czynniki - nie faktura śniegu lecz na przykład ośnieżone
konary drzew, dachy domów, sanie na drodze itp. Niebanalne ujęcia można uzyskać podczas
zawiei śnieżnej, jeśli smugi padających płatków będą na zdjęciu dostatecznie wyraz
ne. W tym
celu należy przysłonę ustawić tak, by ostro wychodziły płatki śniegu już na pierwszym planie.
Fotografować można spod parasola lub dachu. [poz. 6, s. 76-77]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie parametry określają rodzaje światła?
2. Jaki rodzaj oświetlenia jest najczęściej wykorzystywany przez fotografów
do fotografowania krajobrazu?
3. Jaki rodzaj światła lepiej modeluje oświetlane obiekty?
4. Jakie trzy ważne funkcje spełnia światło w fotografii?
5. Jak uzyskać płaskie oświetlenie w fotografii krajobrazu?
6. Jakie efekty uzyskujemy fotografując pod światło?
7. Dlaczego pliki RAW warto stosować przy fotografii pejzażu?
8. Dlaczego niebo o wschodzie i zachodzie słońca ma charakterystyczne pomarańczowo
żółte zabarwienie?
9. Jaką barwą jest zdominowane światło o zachodzie słońce?
10. Przy jakim oświetleniu krajobraz zimowy wygląda najkorzystniej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj 10 zdjęć tego samego motywu krajobrazu miejskiego, techniką diapozytywu
(przez
roczy barwnych) fotografując pod światło, posługując się dwoma technikami
pomiaru światła  pomiarem światła padającego i pomiarem światła odbitego. Wykonaj po
5 zdjęć dla każdej techniki pomiaru, stosując bracketing ekspozycji od -2 EV do +2 EV
wykonując poprawkę naświetlania o 1 EV dla każdego kolejnego zdjęcia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) wybrać sprzęt i materiał zdjęciowy odpowiadający tematowi ćwiczenia
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) udać się w plener,
6) posłużyć się dwoma metodami pomiaru warunków ekspozycji  pomiarem światła
padającego i pomiarem światła odbitego,
7) wykonać po 5 zdjęć dla każdej metody pomiaru stosując następujące poprawki
naświetlenia:
a) zdjęcie I - poprawka -2 EV,
b) zdjęcie II - poprawka -1 EV,
c) zdjęcie III - naświetlenie nominalne (zmierzone),
d) zdjęcie IV - poprawka +1 EV,
e) zdjęcie V - poprawka +2 EV,
8) wywołać materiał zdjęciowy, zeskanować go,
9) wykonać kopie pozytywowe z uzyskanych, podczas skanowania, plików (wszystkie
skopiować tak samo - bez poprawek),
10) umieścić zdjęcia na jednym arkuszu (osobno dla każdej metody pomiaru światła) oraz
dokładnie opisać które zdjęcie odpowiada jakiej poprawce naświetlania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć do portfolio z notką, które zdjęcie podoba ci się najbardziej,
13) dołączyć zeskanowane materiały diapozytywowe do arkuszy z kopiami pozytywowymi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne rodzaje aparatów fotograficznych: lustrzanka średnioformatowa, lustrzanka
małoobrazkowa,
- materiały zdjęciowe odwracalne,
- światłomierz ręczny z możliwością pomiaru światła padającego  1 szt na dwóch uczniów,
- sprzęt i materiały do obróbki barwnych materiałów odwracalnych,
- osłony przeciwsłoneczne  po 1 szt. dla każdego obiektywu,
- sprzęt do wykonania skanów diapozytywów,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,
- przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).
Ćwiczenie 2
Wykonaj zdjęcie tego samego motywu krajobrazu w dzień słoneczny oraz w dzień
pochmurny. W dzień słoneczny wykonaj zdjęcia o poranku, w południe, oraz na krótko przed
zachodem słońca. Zdjęcia wykonaj trzema różnymi technikami:
 techniką zdjęć czarno białych,
 technikÄ… przez
roczy barwnych (diapozytywów),
 techniką barwnej fotografii cyfrowej - zdjęcia zapisz jako pliki RAW.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją przygotowaną przez nauczyciela dotyczącą pracy metodą
projektu,
3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem etapy realizacji projektu,
4) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia wyszczególnioną w instrukcji realizacji projektu,
5) dobrać sprzęt i materiały do warunków wykonywania ćwiczenia,
6) wyjść kilkakrotnie w plener w godzinach zgodnych z harmonogramem realizacji projektu,
7) wybrać fragment krajobrazu,
8) wykonać każdą techniką po 3 zdjęcia o każdej zadanej porze dnia,
9) dokonać obróbki chemicznej dostosowanej do użytego materiału fotograficznego,
10) dokonać obróbki cyfrowej obrazów zapisanych w formacie RAW - polegającą na korekcie
balansu bieli, skorygowane pliki zapisać je w formacie JPEG lub TIFF,
11) wykonać pozytywy z co najmniej trzech wersji barwnych uzyskanych z pliku RAW, opisać
z podaniem wniosków i dołączyć do portfolio,
12) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
13) powiększone odbitki w technice czarno  białej umieścić na jednym arkuszu i opisać
z podaniem wniosków i dołączyć do portfolio,
14) prace w technice przez
roczy barwnych umieścić w przez
roczystej folii, opisać z podaniem
wniosków i dołączyć do portfolio,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
15) zaprezentować efekty realizacji projektu na forum klasy (lider zespołu lub upoważniony
członek zespołu).
Wyposażenie stanowiska pracy:
 aparaty fotograficzne tradycyjne i cyfrowe: lustrzanki średnioformatowe i małoobrazkowe,
cyfrowy aparat kompaktowy o rozdzielczości min. 5 mln. pikseli i z obiektywem zoom
 światłomierz  1 szt. na zespół
 statyw - 1 szt na zespół
- instrukcje obsługi aparatu i programu do obróbki plików RAW - 1 szt na zespół
- komputer z odpowiednim oprogramowaniem do obróbki plików RAW
- sprzęt i materiały do obróbki diapozytywów
- sprzęt umożliwiający wykonanie kopii pozytywowych zdjęć wykonanych techniką czarno-
białej fotografii tradycyjnej
- drukarka atramentowa z fotograficzną jakością wydruku, drukarka termosublimacyjna,
digilab,
 sprzęt i materiały umożliwiające uzyskanie materialnej formy prac wykonanych w ramach
ćwiczenia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić jak Å›wiatÅ‚o rozproszone modeluje plastykÄ™ obiektu? ðð ðð
2) okreÅ›lić jakÄ… rolÄ™ speÅ‚nia Å›wiatÅ‚o w fotografii krajobrazu? ðð ðð
3) dokonać rozróżnienia które zdjęcie było robione z użyciem światła
ðð ðð
rozproszonego a które z użyciem światła bezpośredniego?
4) określić na podstawie kolorystyki zdjęcia o jakiej porze dnia zostało
ðð ðð
wykonane?
5) przewidzieć jaki efekt uzyskasz niedoÅ›wietlajÄ…c zdjÄ™cia wykonanego pod sÅ‚oÅ„ce? ðð ðð
6) określić jakie zmiany barw można uzyskać poprzez obróbkę zdjęcia
ðð ðð
wykonanego o różnych porach dnia i zapisanego w pliku RAW?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5. Zasady doboru stanowiska zdjęciowego
4.5.1. Materiał nauczania
Punkt widzenia a dobór stanowiska zdjęciowego
Najważniejszy wpływ na układ kompozycji obrazu fotograficznego ma punkt widzenia.
Pozycja aparatu, jaką wybierze fotograf, pociąga za sobą całą serię wzajemnych relacji.
Przesunięcie punktu widzenia w lewo lub prawo, natychmiast zmienia pozycję najbliższego
elementu sceny w stosunku do najbardziej odległego. Spojrzenie z góry eliminuje wcześniejsze
tło i zwiększa obecność płaszczyzn poziomych w obrazie. Obniżenie punktu widzenia, aż do
poziomu ziemi powoduje odwrotny efekt  zmniejszenie powierzchni płaszczyzn poziomych
na pierwszym planie. Podejście bliżej lub odsunięcie się zmienia znacznie proporcje wielkości
bliskich przedmiotów do tych bardziej odległych. Pokazanie obiektu z innej strony może
zmienić charakter całego obrazu. Często minimalne przesunięcia aparatu powodują gruntowne
zmiany w kształcie przedmiotów i ułożeniu ich elementów w kadrze. [poz. 3, s. 62]
Fot. 6 i 7 Niewielka zmiana punktu widzenia danego obiektu
y
ródło: Materiały autorskie.
Niski punkt widzenia ( perspektywa żabia )  zacieśnia plany . Daje złudzenie zbliżenia się
i wzajemnego nakładania obiektów bliższych i dalszych podkreśla wysokość przedmiotów
znajdujących się na przednim planie, które zostają silnie wydobyte i odcinają się od tła nieba
obniża linię horyzontu.
Wysoki punkt widzenia ( perspektywa ptasia ) rozdziela i różnicuje plany: wydaje się, że
zwiększa odległości pomiędzy przedmiotami, zmniejsza widoczną wysokość obiektów
znajdujących się na pierwszym planie (wyglądają, jakby były rozpłaszczone na ziemi) oraz
podwyższa linię horyzontu.
Normalny (horyzontalny) punkt widzenia to punkt widzenia z wysokości oczu. Można
przypuścić, że jamnik albo żyrafa widzą świat w sposób całkowicie odmienny niż człowiek.
Miejsce punktu widzenia określa punkt zbieżności wszystkich linii poziomych obiektu,
równoległych względem siebie, biegnących w kierunku horyzontu. Wiemy, że linie poziome
równoległe do osi optycznej (oka lub obiektywu) zbiegają się w jednym punkcie usytuowanym
na horyzoncie, zwanym głównym punktem zbieżności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 6. Punkt zbieżności linii zwanym głównym punktem zbieżności.
y
ródło: Paule L., Pejzaż fotograficzny, WAiF, Warszawa 1984, s. 68
Niejednokrotnie zastosowanie niskiego lub wysokiego punktu widzenia skłania nas do
skierowania aparatu w dół lub w górę. Należy pamiętać, że pochylenie aparatu powoduje
zbieżność linii pionowych (jeśli linie takie występują w obiekcie zdjęcia). Zbieżność ta nadaje
obrazowi budynku wygląd walącej się piramidy. Efekt taki może być nieprzyjemny, jeśli nie
jest zastosowany świadomie i może okazać się nie do przyjęcia.[poz. 9, s. 152]
Fotografując ogólne pejzaże miejskie należy zwrócić uwagę na dwa istotne aspekty:
wybór miejsca z którego fotografujemy i oddanie charakteru tego co typowe dla pejzażu
miejskiego. Dlatego jeśli chcemy objąć na zdjęciu większą jego część należy wybrać sobie
odpowiednie stanowisko na dachu domu, na wyższych piętrach lub na wieży kościelnej czy
ratuszowej itp. Roztacza się stąd zawsze widok odmienny od tego, jaki oglądamy na co dzień
w najbardziej nawet znanym nam mieście. W miastach położonych w terenie pagórkowatym,
dobrym stanowiskiem mogą być zarówno wzniesienia (fotografowanie partii położonych
niżej), jak i miejsca położone niżej (fotografowanie zabudowy na stokach wzniesień). Należy
zwrócić uwagę nie tylko na wybór odpowiedniego miejsca skąd fotografujemy, ale również na
wybór najbardziej odpowiedniego oświetlenia. Interesujący nas fragment miasta należy
najpierw obserwować o różnych porach dnia, a zdjęcia wykonać wtedy, gdy światło słoneczne
oświetla go w sposób najkorzystniejszy.
Sprawa druga  oddanie charakteru wybranego fragmentu lub tego, co typowe dla
całego miasta: budowli zabytkowych, obiektów przemysłowych, rejonu rekreacyjnego itp.
Charakter starej zabudowy z kościołami i klasztorami spotęgować mogą np. postacie zakonnic
na pierwszym planie. Przemysłowy rejon podkreślają kominy i kompleks budynków
fabrycznych z robotnikami idÄ…cymi do pracy.
W omawianym typie krajobrazu wszystkie plany powinny być ostre. W przypadku braku
bardzo bliskiego planu, można zastosować otwór przysłony o małej liczbie. W pochmurną
bezsłoneczną pogodę fotografowanie krajobrazów miejskich będzie trudniejsze z uwagi na
trudności związane z uzyskaniem maksymalnie dużej głębi ostrości.
Ciekawe efekty stłoczenia zabudowań uzyskamy fotografując obiektywem
długoogniskowym. Przedmioty fotografowane takim obiektywem wydają się leżeć na zdjęciu
znacznie bliżej siebie niż ma to miejsce w rzeczywistości. Im dłuższa ogniskowa obiektywu,
tym zjawisko to występuje wyraz
niej. Trzeba dodać, że obiektyw szerokokątny do
fotografowania ogólnych widoków miejskich jest mniej przydatny. [poz. 6, s. 87]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co powodują minimalne przesunięcia ustawienia aparatu podczas fotografowania pejzażu?
2. Jakie efekty wizualne na zdjęciu przyniesie fotografowanie z żabiej perspektywy?
3. Co określamy mianem głównego punktu zbieżności?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4. Co nazywamy ptasiÄ… perspektywÄ…?
5. Co nazywamy żabią perspektywą?
6. Jak wpływ na podział planów w obrazie ma wysoki punkt fotografowania?
7. Jakie niepożądane efekty wizualne niesie ze sobą pochylanie aparatu związane
z fotografowaniem z ptasiej lub żabiej perspektywy?
8. Jakie efekty uzyskujemy fotografując pejzaż miejski obiektywem o długiej ogniskowej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonać trzy zdjęcia krajobrazu miejskiego z trzech różnych miejsc odległych od siebie
o max. 3 metry.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zaplanować technikę zdjęciową,
4) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu i materiałów zdjęciowych odpowiednich do
panujących warunków oświetleniowych,
5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w plener,
7) wybrać fragment pejzażu miejskiego,
8) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
9) wykonać zdjęcia odpowiadające tematyce ćwiczenia,
10) wykonać kopie pozytywowe,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć zdjęcia do portfolio wraz z opisem cech charakterystycznych wykonanych
kadrów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- lustrzanka małoobrazkowa lub cyfrowa, dobrej klasy kompaktowy aparat cyfrowy,
- materiały zdjęciowe różnego typu i czułości,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- osłona przeciwsłoneczna  po 1 szt. dla każdego obiektywu,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,
- przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).
Ćwiczenie 2
Wykonaj zdjęcia krajobrazu wiejskiego wykorzystując trzy rodzaje widzenia perspektywy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zaplanować technikę zdjęciową,
4) dokonać wyboru odpowiedniego sprzętu i materiałów zdjęciowych odpowiednich do
panujących warunków oświetleniowych,
5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) wyjść w plener,
7) wybrać fragment pejzażu,
8) dokonać pomiaru warunków naświetlania i ustawić je w aparacie,
9) wykonać zdjęcia odpowiadające tematyce ćwiczenia,
10) wykonać kopie pozytywowe,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) dołączyć do portfolio wraz z odpowiednim opisem ćwiczenia wraz z opisem
charakterystycznych cech każdego z kadrów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- lustrzanka małoobrazkowa lub cyfrowa, aparat cyfrowy kompaktowy,
- materiały zdjęciowe różnego typu i czułości,
- obiektywy wymienne do poszczególnych typów aparatów,
- osłona przeciwsłoneczna  po 1 szt. dla każdego obiektywu ,
- sprzęt i materiały do wykonania kopii pozytywowych,
- przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie perspektywa patrzenia?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcia: perspektywa ptasia, żabia i normalna?
ðð ðð
3) określić zadania, związane ze specyfiką fotografowania z ptasiej perspektywy?
ðð ðð
4) rozróżnić elementy pejzażu które fotografowane były z perspektywy ptasiej?
ðð ðð
5) przewidzieć zmiany kompozycji zdjęcia przy zastosowaniu niewielkich
ðð ðð
przesunięć aparatu fotograficznego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.6. Zasady wykonywania zdjęć nocnych i krajobrazu z mgłą
4.6.1. Materiał nauczania
Fotografowanie w nocy i o zmierzchu.
Ciekawą porą do wykonywania zdjęć krajobrazów miejskich jest noc. Zdjęcia nocne
nadają fotografowanym obiektom zupełnie inny wyraz. Różnorodność i liczba z
ródeł
sztucznego światła doskonale współgra z różowoniebieską poświatą charakterystyczną dla
nieba na kilkadziesiąt minut po zachodzie słońca a przed zapadnięciem zmroku.
Zdjęcia robione o zmierzchu charakteryzują się bardzo dużym kontrastem barwnym.
Intensywny kolor nieba o zachodzie słońca w zestawieniu ze światłami latarni ulicznych
czy świateł samochodowych gwarantuje uzyskanie zdjęć o bogatych walorach
kolorystycznych. Zdjęcia tego typu należy wykonywać ze statywu, ponieważ czas
naświetlania jest na tyle długi, że niemożliwe jest stabilne utrzymanie aparatu w rękach.
Konieczne jest również stosowanie wężyka spustowego, pilota lub samowyzwalacza.
Długi czas naświetlania, jaki związany jest z fotografowaniem przy małej ilości światła
w nocy lub w o zmroku spowoduje, że wszystkie elementy ruchome zostaną rozmazane.
Stworzyć to może bardzo plastyczne wizje, szczególnie, gdy elementy ruchome są dobrze
oświetlone albo same emitują światło (np. reflektory samochodów).
Ekspozycja przy zdjęciach nocnych będzie oczywiście zależeć od istniejących
warunków, na ogół na materiale o średniej czułości powinno się naświetlać dłużej niż
1 sekundÄ™,
Przy świetle księżyca i gwiazd też jest możliwe wykonanie ciekawych zdjęć. Pomocne
mogą tu być niezależne światłomierze ręczne. Pamiętaj jednak, że przy naświetleniach
dłuższych niż 20 sekund nie należy umieszczać w kadrze tarczy księżyca, gdyż jego
pozorny ruch zostanie oddany na zdjęciu jako biała i prześwietlona smuga.
Zdjęcia barwne tylko poprzedzone próbami mogą dać interesujące rezultaty. Jak wiemy,
błony barwne nie są przystosowane do zdjęć przy bardzo słabym oświetleniu. Ich
światłoczułość nominalna znacznie zmniejsza się w wyniku występowania efektu
Schwarzschilda przy bardzo krótkich i bardzo długich czasach naświetlania materiału
światłoczułego. Potrzeba wtedy dłuższej ekspozycji niż wynikałoby to z obliczeń, lub wskazań
światłomierza. W przypadku filmów barwnych efekt Schwarzschilda dotyczy każdej warstwy
światłoczułej indywidualnie. Jeżeli poszczególne warstwy w innym stopniu ulegają efektowi
dodatkowo dochodzi do pojawienia się przebarwień. Aby im zapobiec należy stosować
odpowiednie filtry. Informacje dotyczące efektu Schwarzschilda (w tym wielkość korekty
ekspozycji oraz wymagane filtry) dla konkretnego filmu można znalez
ć w materiałach
udostępnianych przez producenta: ulotkach, katalogach, stronach WWW. Zwykle nie ma tych
danych na opakowaniu filmu. [poz. 3, s. 160-161] i [poz. 4, s. 134-135]
Metoda błysku wielokrotnego
Przy zdjęciach nocnych, gdy jest prawie zupełnie ciemno, możesz także użyć lampy
błyskowej. Aby taki plener wyglądał oryginalnie możesz zastosować metodę błysku
wielokrotnego (nie myl jej z błyskiem stroboskopowym). Zasada jest bardzo prosta:
ustawiasz aparat na statywie, dokonujesz ustawienia ostrości na podstawie podziałki na
obiektywie, ustawiasz czas naświetlania na  B , wyzwalasz migawkę (powodując jej
otwarcie) a następnie spacerujesz z lampą błyskową wielokrotnie błyskając lampą kolejno
oświetlając elementy pleneru, na które masz wycelowany obiektyw. Po zakończeniu serii
błysków powodujesz zamknięcie migawki. Niestety nie da się przewidzieć do końca
efektów takich zabiegów, ale po którejś próbie możesz zacząć już przewidywać co
uzyskasz na zdjęciu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Fotografowanie we mgle
Mgła jest materią półprzezroczystą. Stanowi ona często element krajobrazu i podkreślając
przestrzenność decyduje o perspektywie atmosferycznej. Mgła może być gęsta (przez jej
zasłonę niejednokrotnie nic już nie widać na kilka kroków) względnie tak delikatna, że
dostrzegamy jÄ… dopiero wtedy, gdy obserwujemy bardzo dalekie przedmioty.
Światło we mgle może być praktycznie całkowicie rozproszone, względnie rozproszone
częściowo w rozmaitym stopniu. Gęsta mgła jest  jak mleko . Lekka mgła, przepuszczając
część bezpośrednich promieni, pozwala im tworzyć widoczne cienie. Światło oświetla materię
samej mgły rzutując na nią obrazy przedmiotów napotkanych na swej drodze.
Mgła rozprasza promienie przechodzące i odbite, przy czym promienie przechodzące
ulegają większemu rozproszeniu niż odbite. Na skutek tego mgła jest lepiej widoczna pod
światło niż zgodnie z kierunkiem światła.
Mgła podkreśla przestrzenność krajobrazu, różnicując tonalne nasycenie przedmiotów
bliższych i dalszych. Przy zamgleniu niewielkim, szczególnie przy zdjęciach pod światło,
przedzierające się przez nią promienie tworzą jaśniejsze i ciemniejsze smugi.
We mgle otrzymamy obrazy obiektów o rozmytych konturach i przyćmionych barwach, na
których obiekty zdjęcia będą wyglądały jakby skąpane w nierealnej atmosferze. Dla uniknięcia
płaskości obrazu należy jednak zawsze tak go kadrować, aby pierwszy plan był czytelny
i charakterystyczny. Słońce, którego promienie wskutek mgły są osłabione i czerwonawe,
można również zawrzeć w kadrze, a nawet uczynić głównym motywem zdjęcia.
Fot. 8. Pejzaż leśny z mgłą.
y
ródło: materiały autorskie
Ekspozycja zmienia się znacznie w zależności od gęstości mgły. Jeśli dokonuje się
pomiaru światła odbitego, należy przysłonę otworzyć o pół, a nawet o całą działkę więcej niż
wskazuje światłomierz.
Pamiętaj, że w przypadku fotografii czarno-białej można wzmocnić efekt zamglenia
poprzez użycie filtra niebieskiego a osłabić za pomocą filtra ciemnożółtego. [poz. 9, s. 186]
BÅ‚yskawice i ognie sztuczne
Te dwa bardzo interesujÄ…ce rodzaje fotografii nocnej wymagajÄ… jednakowego trybu
postępowania:
 aparat umieścić na statywie
 czas naświetlania nastawić na B,
 przygotować wężyk spustowy
 fotografować przy nastawieniu ostrości na nieskończoność,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Aparat kieruje się w stronę spodziewanych błyskawic lub ogni sztucznych i z chwilą ich
pojawienia otwiera migawkÄ™. Dla uzyskania dodatkowego efektu warto na tej samej klatce
naświetlić cztery lub pięć błyskawic albo dwa lub trzy bukiety fajerwerków. Do pierwszych
prób najlepiej użyć materiały zdjęciowe o mniejszej czułości i stosować przysłony 8 lub 11.
Można też otworzyć migawkę na stałe używając wężyka z blokadą i ręcznie odsłaniać
i zasłaniać obiektyw przy użyciu nieprzez
roczystej osłonki nakładanej na przednią część
obiektywu. [poz. 9, s. 189]
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakiego sprzętu dodatkowego należy użyć przy fotografii nocnej?
2. O czym trzeba pamiętać kadrując fragment przestrzeni przedmiotowej w której znajduje
się księżyc księżyc?
3. Na czym polega efekt Schwarzschilda?
4. Jaka pora jest najodpowiedniejsza do wykonywania zdjęć nocnych?
5. Na czym polega metoda błysku wielokrotnego?
6. Jakie 4 zasady obowiązują przy fotografowaniu ogni sztucznych i błyskawic?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj trzy zdjęcia tego samego motywu krajobrazu techniką czarno-białą dobierając
filtry tak, aby na pierwszym zdjęciu zredukować efekt zamglenia w przestrzeni, na drugim
zmaksymalizować efekt zamglenia, a do wykonania trzeciego zdjęcia nie używaj filtra.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) wybrać materiał zdjęciowy do aparatu tradycyjnego lub ustawić tryb fotografowania czarno
 białego w aparacie cyfrowym,
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wybrać odpowiedni plener,
6) założyć odpowiedni filtr na obiektyw aparatu,
7) dokonać pomiaru warunków ekspozycji, jeśli trzeba, zastosować poprawkę wynikającą
z gęstości filtra (krotności odczytanej z obudowy filtra),
8) wykonać zdjęcie,
9) zmieniać filtry na kolejne, wykonywać kolejne zdjęcia stosując procedury te co poprzednio,
10) wykonać kopie pozytywowe ze zrobionych zdjęć techniką odpowiednią do techniki
zdjęciowej,
11) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
12) porównać uzyskane efekty, opisać zdjęcia, wykonać załącznik do portfolio zawierający
szczegółowy opis wykonania każdego zdjęcia wraz z wnioskami
13) przedstawić nauczycielowi do oceny a następnie pracę dołączyć do portfolio.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Wyposażenie stanowiska pracy:
 aparat fotograficzny tradycyjny z odpowiednimi do niego błonami negatywowymi czarno-
białymi lub dowolnego typu aparat cyfrowy posiadający wybór trybu fotografowania
czarno-białego oraz z możliwością stosowania filtrów zdjęciowych,
 filtry zdjęciowe barwne do fotografii czarno-białej (1 komplet na zespół),
 statyw (1 szt. na zespół),
 wężyk z blokadą lub pilot (1 szt. na zespół),
 sprzęt i materiały umożliwiające uzyskanie kopii pozytywowych o jakości fotograficznej
prac wykonanych w ramach ćwiczenia (1 komplet na zespół),
 przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).
Ćwiczenie 2
Wykonaj serię zdjęć tego samego motywu krajobrazu miejskiego w warunkach nocnych,
techniką barwnej fotografii cyfrowej. Zdjęcia zapisz jako pliki RAW.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) dobrać sprzęt zdjęciowy (aparat z odpowiednim obiektywem),
4) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
5) wybrać odpowiedni plener,
6) ustawić aparat na statywie,
7) dokonać pomiaru warunków naświetlania,
8) wykonać szereg zdjęć z zastosowaniem zasad kompozycji oraz z zastosowaniem technik
zapobiegających poruszeniu zdjęć,
9) dokonać obróbki cyfrowej obrazów zapisanych jako pliki RAW polegającej na korekcie
balansu bieli,
10) zapisać skorygowane pliki formacie JPEG lub TIFF,
11) wykonać pozytywy o jakości fotograficznej z co najmniej trzech wersji barwnych
uzyskanych w wyniku obróbki plików RAW,
12) nakleić zdjęcia na kartkę formatu A4,
13) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
14) przedstawić pracę nauczycielowi do oceny,
15) dołączyć wykonane zdjęcia do portfolio wraz z opisem wykonania zdjęć i całego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- aparat cyfrowy z możliwością zapisu RAW,
- pilot lub wężyk, statyw, (po 1 szt. na 1 zespół),
- instrukcje obsługi aparatu i programu do obróbki plików RAW (po 1 szt. na 1 zespół),
- komputer PC z oprogramowaniem do obróbki plików RAW (po 1 szt. na 1 zespół),
- drukarki lub digilab umożliwiające wydruk o jakości fotograficznej,
- przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Ćwiczenie 3
Wykonaj zdjęcie krajobrazu miejskiego techniką błysku wielokrotnego posługując się
aparatem tradycyjnym, z użyciem barwnego materiału negatywowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
4) dobrać sprzęt zdjęciowy (aparat z odpowiednim obiektywem) odpowiedni do tematu
ćwiczenia - lustrzanka małoobrazkowa (wyposażona w gniazdo na wężyk lub blokadę
migawki na czasie  B ),
5) zaopatrzyć się w barwny negatyw małoobrazkowy o małej czułości (np. 100 ISO),
6) znalez
ć rozległy plener z bardzo skąpym oświetleniem,
7) ustawić aparat na statywie,
8) ustawić ostrość na nieskończoność,
9) ustawić przysłonę na liczbę wynikającą z kalkulatora (tabelki) na lampie (w stosunku do
odległości z jakiej będziesz oświetlał obiekty),
10) ustawić czas naświetlania na  B i wyzwolić migawkę,
11) przejść przez fotografowany plener wykonując szereg błysków oświetlających
poszczególne elementy fotografowanej przestrzeni,
12) zamknąć migawkę,
13) wykonać szereg kolejnych prób zdjęć ze statywu zachowując podstawowe zasady
kompozycji,
14) wykonać pozytywową kopię zdjęcia,
15) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
16) przedstawić nauczycielowi do oceny i dołączyć wykonaną pracę do portfolio wraz
z opisem ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- aparat fotograficzny tradycyjny: lustrzanka małoobrazkowa (po 1 szt. na 1 zespół),
- materiały zdjęciowe negatywowe barwne małoobrazkowe (typ 135) o max. czułości 100 ISO,
- lampa błyskowa (po 1 szt. na 1 zespół),
- statyw, wężyk z blokadą (po 1 szt. na 1 zespół),
- sprzęt umożliwiający wykonanie kopii pozytywowych,
- przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.).
Ćwiczenie 4
Wykonaj zdjęcie błyskawicy lub fajerwerków na barwnym materiale negatywowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją bezpieczeństwa i regulaminem pracy na stanowisku
ćwiczeniowym zorganizowanym w plenerze oraz ze sposobem wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją przygotowaną przez nauczyciela dotyczącą pracy metodą
projektu,
3) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem etapy realizacji projektu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4) sprawdzić kompletność wyposażenia stanowiska pracy do realizacji ćwiczenia, zgodnie
z listą wyposażenia dla tego stanowiska,
5) zaplanować i uzgodnić z nauczycielem wyjście w plener,
6) dobrać sprzęt zdjęciowy (aparat z odpowiednim obiektywem) odpowiedni do tematu
ćwiczenia (np. lustrzanka małoobrazkowa z gniazdem na wężyk lub blokadą migawki na
czasie  B ), użyć niskoczułej błony negatywowej barwnej np. 100 ISO,
7) ustawić aparat na statywie,
8) ustawić ostrość na nieskończoność,
9) ustawić przysłonę na liczbę 8,
10) wycelować obiektyw w stronę spodziewanych zjawisk świetlnych,
11) otworzyć migawkę na stałe,
12) poczekać na zjawiska (w tym czasie możesz zasłaniać obiektyw np. czapką),
13) zarejestrować zjawisko,
14) zamknąć migawkę,
15) wykonać szereg kolejnych prób zdjęć ze statywu,
16) wykonać pozytywowe kopie zdjęć,
17) uporządkować stanowisko pracy po realizacji ćwiczenia,
18) najlepsze 2 zdjęcia dołączyć do portfolio wraz z opisem ćwiczenia,
19) zaprezentować efekty realizacji projektu na forum klasy (lider zespołu lub upoważniony
członek zespołu).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- aparat fotograficzny tradycyjny: lustrzanka małoobrazkowa,
- materiały zdjęciowe negatywowe barwne małoobrazkowe (typ 135) o max. czułości 100 ISO,
- statyw, wężyk z blokadą po 1 szt. na 1 zespół,
- sprzęt i materiały umożliwiające wykonanie kopii pozytywowych,
- przybory i materiały do wykonania załącznika do portfolio (karton, taśma klejąca,
nożyczki, nożyk itp.)
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zminimalizować efekt zamglenia na fotografii pejzażu? ðð ðð
2) dokonać korekcji barw zdjÄ™cia zapisanego w formacie RAW? ðð ðð
3) określić na co należy zwrócić uwagę przy długich czasach naświetlania
ðð ðð
tradycyjnych materiałów zdjęciowych?
4) wymienić sprzÄ™ty dodatkowe do wykonania fotografii plenerowej w nocy? ðð ðð
5) wyjaÅ›nić jak sfotografować bÅ‚yskawice? ðð ðð
6) okreÅ›lić czym charakteryzujÄ… siÄ™ fotografie wykonywane w nocy? ðð ðð
7) wyjaÅ›nić na czym polega atrakcyjność kolorystyki zdjęć nocnych ðð ðð
8) wyjaÅ›nić na czym polega efekt Schwarzschilda? ðð ðð
9) wyjaÅ›nić na czym polega metoda bÅ‚ysku wielokrotnego? ðð ðð
10) określić dlaczego pliki zapisane w formacie RAW są szczególnie przydatne
ðð ðð
rejestrowania zdjęć plenerowych?
11) zaplanować wykonanie zdjęć fajerwerków ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych, który zawiera 20 pytań o różnym stopniu
trudności.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Poprawną odpowiedz
zakreśl
znakiem  x , wykonaj rysunek lub udziel odpowiedzi pisemnej. W przypadku pomyłki
należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową.
5. Test składa się z dwóch części: Część I  poziom podstawowy, Część II  poziom
ponadpodstawowy. W sumie możesz uzyskać 20 punktów, jeśli prawidłowo odpowiesz na
wszystkie pytania w teście. Za każdą prawidłową odpowiedz otrzymujesz  1 punkt.
Natomiast za złą odpowiedz
lub jej brak otrzymujesz  0 punktów.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi ci trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut czasu.
Powodzenia.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
Część I  Poziom podstawowy
1. W zakres fotografii plenerowej nie wchodzÄ…
a) zdjęcia krajobrazu miejskiego.
b) portrety grupowe ludzi na powietrzu.
c) zdjęcia ulic i placów.
d) zdjęcia krajobrazu wiejskiego.
2. Żabia perspektywa określa zdjęcie
a) na którym znajdują się płazy.
b) wykonane z poziomu gruntu.
c) wykonane przez filtr zielony.
d) przyrodnicze.
3. Co oznacza  efekt Schwarzschilda ?
a) efekt rozmycia obrazu wywołany nasadką Schwarzschilda.
b) efekt obniżenia czułości wywołany bardzo krótkim lub stosunkowo długim
naświetlaniem.
c) efekt polegający na pozornym zamgleniu obrazu wywołany użyciem filtra niebieskiego
d) efekt  walenia się perspektywy spowodowany użyciem obiektywu szerokokątnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4. Metodę wielokrotnego błysku w fotografii plenerowej stosujemy
a) przy fotografowaniu pod słońce.
b) do fotografowania sztafażu.
c) do fotografowania rozległych pejzaży przy skąpym oświetleniu.
d) do fotografowania błyskawic.
5. Z przedstawionych schematów wybierz ten, który odpowiada sztafażowi.
a) b)
c) d)
6. Biorąc pod uwagę, że możesz fotografować śnieg lub asfalt wybierz, która metoda
pomiaru warunków ekspozycji, w fotografii plenerowej może okazać się najdokładniejsza.
a) pomiar światła odbitego dokonany za pomocą matrycowego systemu pomiaru
w nowoczesnych aparatach.
b) pomiar światła padającego za pomocą światłomierza ręcznego.
c) pomiar Å›wiatÅ‚a odbitego od ludzkiej skóry z poprawkÄ… minus ½ przysÅ‚ony.
d) pomiar światła odbitego światłomierzem ręcznym.
7. Wykonując zdjęcie pod słońce uzyskujemy wizualny efekt
a) zamglenia.
b) konturu.
c) sylwetkowych cieni.
d) zmiękczenia obrazu.
8. Do czyszczenia obiektywów używamy
a) miękkiej bawełnianej ściereczki np. podkoszulka.
b) irchy z odrobinÄ… spirytusu.
c) odpowiedniego płynu i wacików.
d) pędzelka z gruszką, płynu, wacików lub bibułek do optyki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
9. Narzędzie do retuszu miejscowego w fotografii plenerowej często służy do
a) dodawania roślin do zdjęcia.
b) usuwania elementów zaburzających kompozycję.
c) kopiowania zdjęć z aparatu cyfrowego do komputera.
d) korekcji koloru zdjęć.
10. Jaką rolę spełnia obramowanie kadru?
a) wypełnia np. nieciekawe niebo i zamyka kompozycję.
b) upiększa zdjęcie poprzez komputerowe dodanie kolorowej ramki.
c) nadaje zdjęciu zagadkowy charakter.
d) jest podstawowym błędem początkującego fotografa.
11. Aby wykonać zdjęcie ukazujące ruch wody należy:
a) zastosować panoramowanie odpowiednio do kierunku ruchu wody .
b) wykonać zdjęcie wody z użyciem filtra niebieskiego.
c) użyć możliwie krótkiego czasu naświetlania.
d) użyć stosunkowo długiego czasu naświetlania.
12. Jaką rolę w fotografii plenerowej pełni plan przedni?
a) jest najważniejszy ponieważ zawsze w planie przednim musi znajdować się główny
temat zdjęcia.
b) pełni rolę marginalną, najlepiej gdy zdjęcie zostanie skomponowane z jego pominięciem.
c) pozbawia zdjęcie podstawy kompozycyjnej.
d) uzupełnia obraz i skupia uwagę na temacie głównym zdjęcia.
13. Dlaczego pliki RAW mogą okazać się bardzo przydatne przy wykonywaniu zdjęć
plenerowych?
a) dzięki dużej kompresji na karcie pamięci mieści się ich więcej niż innych plików.
b) umożliwiają dokładną korekcję balansu bieli nawet jeśli w plenerze występowały warunki
oświetleniowe uniemożliwiające dokładną korekcje barw przy fotografowaniu.
c) umożliwiają wykonywanie dużej liczby zdjęć w krótkich odstępach czasowych
ponieważ nie obciążają pamięci buforującej w aparacie.
d) pliki RAW są na tyle popularne, że nie ma problemu z przeglądaniem tak zapisanych
zdjęć, przy zapewnieniu dobrej jakości, nawet na starszych komputerach.
14. Do czego służy osłona przeciwsłoneczna podczas wykonywania zdjęć plenerowych?
a) chroni materiał światłoczuły przed słońcem podczas otwierania aparatu.
b) zabezpiecza otwór w korpusie aparatu cyfrowego po odłączeniu od niego obiektywu
np. podczas zmiany obiektywu na inny.
c) zapobiega refleksom wewnątrz obiektywu powodującymi zamglenia części zdjęcia.
d) zabezpiecza przed przypadkowym skierowaniem obiektywu w słońce, co może się
skończyć wypaleniem dziury w migawce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Część II  Poziom ponadpodstawowy
15. Jakiego filtru użyjesz do niwelowania efektu zamglenia podczas wykonywania zdjęć
krajobrazu w technice fotografii czarno-białej?
a) niebieskiego.
b) polaryzacyjnego.
c) ciemnożółtego.
d) szarego.
16. Na karcie odpowiedzi narysuj i zaznacz proporcje  złotego podziału kadru (w przybliżeniu).
17. Na jaki czas naświetlania ustawić migawkę podczas wykonywania zdjęć metodą
wielokrotnego błysku?
a) na czas synchronizacji właściwy dla danego aparatu.
b) na czas B i użyć wężyka spustowego z blokadą.
c) na 1 sek.
d) ustawić automatykę czasu otwarcia migawki.
18. Zaproponuj w punktach jak wykonasz zdjęcie panoramiczne techniką cyfrową.
19. Zaplanuj jak wykonać zdjęcie błyskawicy podczas burzy.
20. Zmierzyłeś warunki ekspozycji zdjęcia plenerowego uzyskując wartości: czas 1/125,
przysłona pomiędzy 5,6 a 8. Używasz filtra barwnego o krotności x2. Podaj czas, na jaki
będziesz musiał ustawić aparat po wprowadzeniu poprawki wynikającej z użycia filtra.
a) czas ten sam ponieważ krotność stosuje się tylko do obliczania przysłony
b) 1/60
c) 1/250
d) 1/500
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie zdjęć plenerowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
znakiem  x , wykonaj rysunek lub wpisz odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16.
17. a b c d
18.
19.
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
6. LITERATURA
1. Dederko W.: Oświetlenie w fotografii. WAiF, Warszawa 1972
2. Dederko W.: Sztuka fotografowania. COMUK, Warszawa 1986
3. Fotografia od A do Z pod red. M. Langford.. Muza, Warszawa 1992
4. Hedgecoe J.: Praktyczny kurs fotografii. Wyd. Ryszard Kluszczyński, Kraków 2000
5. Kreyser R.: Światłomierze i filtry fotograficzne. WAiF, Warszawa, 1975
6. Latoś H.: 77 tematów fotograficznych. WAiF, Warszawa 1975
7. Paule Ladislav: Pejzaż fotograficzny, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa
1984
8. Shaw J.: Fotografia Krajobrazu, [online] http://akson.sgh.waw.pl/~smalaz/ksiazka/
wstep.html dostęp 14 marca 2006 r.
9. Wszystko o fotografii : [przekł. z fr. Wojciech Tuszko, Fotografia polska 1939-1980
napisał Ryszard Bobrowski: Polscy wynalazcy i konstruktorzy w dziedzinie fotografii
napisał Wacław Żdżarski], Warszawa 1984
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52