Wykład 9 Echinokokoza

• Choroba wywoÅ‚ana postaciami larwalnymi tasiemców z rodzaju Echinococcus

• Jest zoonozÄ… (chorobÄ… odzwierzÄ™cÄ…)

• Stanowi zagrożenie dla czÅ‚owieka

BÄ…blowica, echinokokoza- hydatidoza, choroba wodunkowa

Å‚ac. echinococcosis cystica

Ang. Hydatod disease

Hydatod cyst

Unilocula hydatid disease

Cystic echinococcosis

• Choroba pasożytnicza wywoÅ‚ywana przez tasiemce z rodzaju Echinococcus

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis

WyjÄ…tkowo przez: Echinococcus oligarthus

Echinococcus vogeli

(artykuł do przeczytania: Echinococcus spp.- biologia i rozpoznawanie; J. Karamon, J. Sroka, T. Cencik, I Ziomko; Życie weterynaryjne 2008r 83(12) s.996)

Występowanie echinokokozy u ludzi:

• Grecja

• Cypr

• Liban

• BuÅ‚garia

• Kraje byÅ‚ej JugosÅ‚awii

• Syria

• Ameryka PoÅ‚udniowa( Argentyna, Chile, Urugwaj)

• Nowa Zelandia

• Australia

• Afryka poÅ‚udniowa

W Polsce w 2002 roku stwierdzono: echinokokozÄ™ larwalnÄ…

• U 0,03% bydÅ‚a;

• U 6,0% Å›wiÅ„;

• U 2,0% owiec;

Psy w niektórych ogniskach endemicznych np w Wielkopolsce zarażone

były 10%

Chorobotwórczość echinokokozy:

Zwierzęta domowe i dzikie

-trudna do oceny

-zależy od:

• Liczby pÄ™cherzy

• Miejsc lokalizacji

• Wieku zwierzÄ™cia

Ludzie

-znaczna

-może prowadzić do poważnych zaburzeń przemiany materii a nawet śmierci

Psy, lisy

-brak typowych objawów tasiemczycy

Echinococcus- gatunki

-E. granulosus

• E. granulosus granulosus

• E. granulosus canadensis

-E. multilocularis

• E. multilocularis multilocularis ( szczep europejski)

• E. multilocularis sibiriciensis( szczep syberyjski)

-E. vogeli( u pumy w Afryce)

-E. oligarthrus( u psa leśnego i domowego w Kanadzie i na Syberii)

-E. shiquicus ( w Tybecie)

Echinococcus granulosus/ Taenia echinococcus

• DÅ‚. Strobili 2,1mm - 5mm! (Å›r. 3,5 mm)

• 3 czÅ‚ony (4 najdÅ‚uższy)

• Ostatni czÅ‚on najwiÄ™kszy

• Otwór pÅ‚ciowy poÅ›rodku lub poniżej Å›rodka krawÄ™dzi czÅ‚onów

• PieÅ„ macicy z niewyraźnymi odgaÅ‚Ä™zieniami

• Ryjek skoleksu uzbrojony w 2 wieÅ„ce haków w liczbie 28-50

• Tylko czÅ‚on Å›rodkowy (przedostatni) zawiera w peÅ‚ni wyksztaÅ‚cone gonady

• Tylko w jednym, ostatnim czÅ‚onie rozwiniÄ™ta jest macica wypeÅ‚niona jajami

• Otwór pÅ‚ciowy znajduje siÄ™ w ostatnim czÅ‚onie poÅ›rodku krawÄ™dzi bocznej czÅ‚onu pÅ‚ciowego i nieco poniżej Å›rodka

• Jajnik ksztaÅ‚tu nerkowatego

• Macica z bocznymi uwypukleniami

• Å»ywiciele ostateczni E. granulosus:

-pies

-wilk

-lis

-kot( nie osiąga u niego dojrzałości płciowej)

• Å»ywiciele poÅ›redni:

-przeżuwacze domowe i dzikie (głównie owce)

-wszystkożerne (świnie, człowiek-żyw. Przypadkowy)

Rozwój E. granulosus

• CzÅ‚on z jajami(400-800 jaj inwazyjnych)

• Jajo

• Onkosfera

• Larwa II echinococcus

• Å»ywiciel ostateczny

• Larwa tasiemca jest jednokomorowym pÄ™cherzem wypeÅ‚nionym pÅ‚ynem

• Wzrost larwy jest ekspansywny wewnÄ…trz powstajÄ… cysty potomne

• Pojedyncze pÄ™cherze mogÄ… osiÄ…gać Å›rednicÄ™ 30cm

Budowa pęcherza

• Warstwa zewnÄ™trzna (1mm gruboÅ›ci) tzw bÅ‚ona oskórkowa

• WewnÄ™trzna bÅ‚ona parenchymatyczna (0,25um)

• PÅ‚yn wypeÅ‚niajÄ…cy pÄ™cherz

-Zewnętrzna błona oskórkowa, grubości 1mm

• Zbudowana z koncentrycznie uÅ‚ożonych blaszek

• Jest osmotycznie czynna

• Nieprzepuszczalna np. dla bakterii

- Wewnętrzna błona twórcza-parenchymatyczna

• Gr.22-25μm

• Z niej pÄ…czkujÄ… protoskoleksy i torebki( komory lÄ™gowe) I pokolenia

• Po oderwaniu siÄ™ od bÅ‚ony, w pÅ‚ynie pÄ™cherza powstajÄ… torebki lÄ™gowe II pokolenia

• A w nich pÄ…czkujÄ… kolejne protoskoleksy

-Przeźroczysty płyn-wypełniający pęcherz larwy (pH 6,7-7,2)

Zawiera:

• AlbuminÄ™

• KreatynÄ™

• Cukier gronowy

• LecytynÄ™ mocznik

• DekstrozÄ™

• Ok. 3% soli

• Enzymy( np. lipazÄ™)

„Piasek bÄ…blowcowy” zawiera:

• Skoleksy

• I komory lÄ™gowe

• W 1ml pÅ‚ynu z pÄ™cherza znajduje siÄ™ ich ok. 400 000

-CaÅ‚ość lawy otoczona jest torebkÄ… Å‚Ä…cznotkankowÄ…(membrana adventitia) utworzonÄ… przez żywiciela(„czwarta warstwa”)

Rozwój pasożyta

Larwa- Echonococcus unilocularis

• BÄ…blowiec jednojamowy (w postaci pÄ™cherza wielkoÅ›ci orzecha laskowego do jaja kurzego z pÄ…czkujÄ…cymi do wnÄ™trza protoskoleksami i torebkami lÄ™gowymi)

• Umiejscawia siÄ™ zwykle w wÄ…trobie, pÅ‚ucach, rzadziej w innych narzÄ…dach żywicieli poÅ›rednich

• U owiec w przypadku zarażenia w 95% rozwijaÄ… siÄ™ tzw, bÄ…blowce pÅ‚odne- echinococcus fertilis tj. zawierajÄ…ce w swym wnÄ™trzu protoskoleksy

• U Å›wiÅ„ w 80% rozwijajÄ… siÄ™ bÄ…blowce pÅ‚odne

• U bydÅ‚a tylko w 20%, a częściej rozwijajÄ… siÄ™ bÄ…blowce jaÅ‚owe- echinococcus sterilis
  nie zawierające protoskoleksów

• Okres rozwoju bÄ…blowca w organizmie żyw. PoÅ›redniego do stadium inwazyjnego ( tj. zawierajÄ…cego protoskoleksy) wynosi 1-2lat

• Okres prepatentny u pÅ›ow : -waha siÄ™ w zależnoÅ›ci od wieku zwierzÄ…t

-od 2 miesięcy u młodych

- do 3,5 miesiÄ…ca u starszych zwierzÄ…t

Dł życia tasiemców u psów do ok.7 miesiecy

Rodzaje pęcherzy bąblowcowych

• Macierzysty(pierwotny)

• Potomny(wtóróny)

• Rozrodczy( torebki lÄ™gowe)

-wokół pęcherzy macierzystych lub potomnych żywiciel tworzy torebkę łącznotkankową

Patogeneza

• DziaÅ‚anie mechaniczne

• DziaÅ‚anie toksyczne

• Atrofia narzÄ…dów wewnÄ™trznych (głównie wÄ…troby, pÅ‚uc, mózgu)

• Wzrost liczby krwinek biaÅ‚ych

• Obniżenie liczby krwinek czerwonych

• Alergia

• Eozynofilia

Rozpoznawanie inwazji

• Psy

1. badanie kału(szukanie jaj)

2. sekcja

• ludzie

1. Rtg

2. USG

3. Odczyny alergiczne-hemaglutynacja

4. Test Elisa

Lokalizacja larw Echinococcus granulosus w narządach żywicieli pośrednich

• WÄ…troba- 66%

• PÅ‚uca- 22%

• Inne narzÄ…dy- 12%(narka, koÅ›ci, oko, mózg, tkanka podskórna)

Krążenie echinokokozy w środowisku

-wolna przyroda np.

• USA, Kanada, Rosja wilk- Å‚oÅ›- wilk

• Australia dingo- kangur- dingo

• Afryka szakal- antylopy- szakal

• Arktyka wilk lub lis- renifer- wilk lub lis

-gospodarstwo domowe( tzw. Cykl domowy)

Pies- owca lub inne kopytne- pies

Echinokokoza a wiek ludzi(podatność na zarażenie)

Do 12 lat 5,5%

13-19lat 13,5%

20-30lat 22,5%

31-40lat 27,0%

41-50lat 15,0%

51-60lat 8,5%

Pow.60lat 0,5%

Środki ostrożności

• Osoby majÄ…ce kontakt bezpoÅ›redni z lisami powinny:

-używać rękawic ochronnych

-przestrzegać zasad higieny:

Nie jeść

Nie pić

Nie palić

• Osoby wchodzÄ…ce na tereny bytowania lisów

-nie powinny jeść owoców i warzyw bez mycia

-szczególnie niebezpieczny dla człowieka jast kał zarażonego lisa

-jaja w nim znajdujące się mają wysoką odporność na warunki środowiska i środki chemiczne

-w wysuszonym kale mogą przetrwać kilka lat

-w temp. 70C inwazyjność tracą po kilkudziesięciu godzinach

Echinococcus multilocularis

• DÅ‚ugość tasiemca 1,2-3,7mm

• Strobila ma od 3 do 5 czÅ‚onów

• Ryjek z podwójnym wieÅ„cem haków + przyssawki

• DojrzaÅ‚y ostatni czÅ‚on wypeÅ‚niony jest jajami

• I jest nieco mniejszy niż poÅ‚owa dÅ‚ugoÅ›ci caÅ‚ego ciaÅ‚a

• Jaja wydalane na zewnÄ…trz oporne na niskie temp. -18C

• Larwa wystÄ™puje w postaci pÄ™cherza wielokomorowego

• ZawierajÄ…cego skupiska maÅ‚ych pÄ™cherzyków(Å›r. kilka mm)

• Larwa rozrasta siÄ™ poprzez pÄ…czkowanie na zewnÄ…trz, przez co infiltruje i niszczy tkanki

• Uwaga- tk. Å»ywiciela nie wytwarza torebki Å‚Ä…cznotkankowej

• Larwa może rozprzestrzeniać siÄ™ w organizmie tworzÄ… wtórne ogniska inwazji poprzez przerzuty za poÅ›rednictwem naczyÅ„ krwionoÅ›nych i limfatycznych
  -mechanizm podobny do nowotworów złośliwych

Występuje wyłącznie na półkuli północnej!

-rejony endemiczne:

Alaska i Syberia, Północne Chiny

-w Europie:

Francja, Niemcy, Szwajcaria, Austria

-w Polsce stwierdzony po raz pierwszy w 1994r.

Żywiciel ostateczny- w jelicie cienkim

• Lis rudy( Vulpes vulpes)

• Lis polarny( Alopeź lagopus)

• Jenot( Nyctereus procyonoides)

• Wilk (Canis lapus)

• Rzadziej kot o pies

Żywiciel pośredni

• Myszy polne i domowe( nornik zwyczajny, nornica ruda, mysz leÅ›na)

• Szczur wodny i piżmowy

• Niektóre maÅ‚py czÅ‚ekoksztaÅ‚tne

• Oraz czÅ‚owiek-żywiciel przypadkowy

Rozwój pasożyta

Larwa- Echinococcus multilocularis( alveolaris)

• RozrastajÄ…c siÄ™ w wÄ…trobie u żywiciela poÅ›redniego w postaci maÅ‚ych pÄ™cherzyków wielkoÅ›ci od Å‚epka od szpilki do ziarna soczewicy, przypomina swym wyglÄ…dem zmiany nowotworowe

• Podobne również może dawać przerzuty drogÄ… naczyÅ„ chÅ‚onnych lub krwionoÅ›nych

Bąblowica wielołamowa(alvekokoza)

• Jest szczególnie niebezpieczna dla czÅ‚owieka

• RozrastajÄ…ca siÄ™ larwa

• Nie bÄ™dÄ…c otoczona torebkÄ… Å‚Ä…cznotkankowÄ… infiltruje szybko miąższ wÄ…trobowy( co utrudnia w dużym stopniu zabieg chirurgiczny)

• ProwadzÄ…c z reguÅ‚y do Å›mierci

• Okres prepatentny u żywiciela ostatecznego okoÅ‚o 35 dni

Rozpoznawanie echinokokozy u żywicieli ostatecznych

• Najskuteczniejsze metody diagnostyczne bazujÄ… na materiale uzyskanym po sekcji zwierzÄ™cia

• Ze wzglÄ™du na bezpieczeÅ„stwo badajÄ…cego niezbÄ™dna jest inaktywacja pasożytów

• (jelita lub zwÅ‚oki zwierzÄ™cia przed badaniem umieszczamy w zamrażarce w temp. -70C przez tydzieÅ„ lub -80C przez 2 dni- degradacja jaja tasiemca

• Najbardziej czuÅ‚Ä… metodÄ… „zÅ‚oty standard”

• IloÅ›ciowa metoda sedymentacji (sedimentation and couting technique- SCT)

-polega na wyizolowaniu tasiemców z treści jelita cienkiego poprzez kilkukrotną sedymentację treści w płynie fizjologicznym

-wady metody- praco i czasochłonna

• Metoda badania zeskrobin z bÅ‚ony Å›luzowej j. cienkiego (intestinal scraping technique- IST)

-polega na pobraniu za pomocą szkiełka podstawowego z 15 miejsc- zeskrobin z powierzchni błony śluzowej jelita cienkiego i oglądaniu pod mikroskopem

-stosowana w badaniach monitoringowych

-mniej czuła niż poprzednia(78%)

-wykorzystywana przy badaniu inwazji u lisów z odstrzałów

Metody przyżyciowe

• Stosowane u psów

• Metoda z użyciem arekoliny

-hydrobromian arekoliny- środek parasympatykomimetyczny

-wzmaga napięcie i motorykę mięśni gładkich jelita oraz wydzielanie gruczołów jelitowych

-jednocześnie paraliżuje tasiemce powodując odczepienie się od ściany jelita

-duże zagrożenia dla badanych zwierząt i badającego

• Alternatywa dla arekoliny

• Metoda polegajÄ…ca na wykrywaniu zawartych w kale antygenów pasożytów

-dziaÅ‚a na zasadzie „kanapkowego” immunoenzymatycznego testu ELISA

-umożliwia wykrycie koproantygenów już w 10-14 dni po zarażeniu

-można badać każde zwierzę (ciężarne samice, szczenięta, psy z chorobami serca)

-czułość metody 70%, a specyficzność 98%

-czułość zależy od nasilenia inwazji

-np. 50-100 tasiemców - czułość ok. 100%

• Inne metody przyżyciowe

• Metoda PCR( różne modyfikacje)

-umożliwia wykrycie specyficznych fragmentów DNA pasożytów w kale zwierząt

• Mikroskopowe badanie kaÅ‚u

-mające na celu wykrycie jaj E. spp. Jest mało specyficzne, ponieważ jaja w badaniu mikroskopowym są nie do odróżnienia od jaj Taenia spp.

Rozpoznawanie echinokokozy u żywicieli pośrednich

• Głównie identyfikacja postaci larwalnych tasiemców w badaniu poÅ›miertnym

• Zgodnie z przepisami weterynaryjnymi w rzeźni zwierzÄ™ta gospodarskie sÄ… badane poubojowo

• Badanie makroskopowe i palpacyjne w kierunku larw E. spp.
  wątroba, płuca, jama brzuszna, nerki i inne narządy

• Uwaga na podobieÅ„stwo larw E. spp. Do larw Taenia hydatigena (Cysticercus tenuicolis)

• W celu potwierdzenia przynależnoÅ›ci gatunkowej tasiemca pobiera siÄ™ próbki z bÄ…blowcami i wykonuje preparaty barwione(histologiczne)

• Cechami specyficznymi dla larw rodzaju E. granulosus

-jest obecność w płynie wypełniającym pęcherz protoskoleksów lub komór lęgowych z protoskoleksami tzw. Piasek

-oraz obecność w preparacie histologicznym(bar. tech. paS) złożonej z wielu blaszek błony oskórkowej z lub bez wewnętrznej błony parenchymatycznej z widocznymi wieloma jądrami komórkowymi

• Do identyfikacji postaci larwalnych E. spp. zaadoptowano także technikÄ™ PCR

---