PMP Wykład 26. 29.05.2009 r.
Zasadę integralności terytorialnej i nienaruszalności granic z podręcznika !!!!!
Także z podr. ludność (uchodźcy, cudzoziemcy, obywatelstwo, azyl) !!!!
Procedura wyznaczania granic składa się z kilku etapów:
decyzja polityczna - konkretyzacja granicy; decyzja ta może następować w różnych momentach (po wojnie, po secesji - oderwaniu jakiegoś terytorium od państwa itp.); kiedy decyzje podejmują państwa biorą pod uwagę różne czynniki: geograficzne (granica orograficzna - wykorzystuje naturalne ukształtowanie terenu), ludnościowe (ze względów etnicznych), ekonomiczne, wojskowe (względy bezpieczeństwa), prestiżu politycznego, kulturowe; decyzja może być podjęta jedno-, dwu- wielostronnie;
delimitacja - ustalenie biegu granicy na mapie; zarówno granicę lądową, morską, rzeczną, a nawet powietrzno - kosmicznych;
demarkacja - dotyczy granic lądowych, morskich i rzecznych; wyznaczenie granicy w terenie (ustawienie słupów granicznych, wyznaczenie pasa przygranicznego itd.); czasami potrzebna jest też redemarkacja (zmiana istniejącej granicy)
Ogólnie przy ustalaniu granicy mamy do czynienia z zasadą uti possidetis - ukształtowana w Ameryce Łacińskiej i Afryce Francuskiej oraz uti possidetis iuris - ukształtowana w pozostałych państwach afrykańskich. Zwłaszcza po opinii Komisji Badintera jest uznana za zasadę ogólną prawa dotyczącą wszelkich granic, również morskich (sprawa Nikaragua - Honduras o granicę na Morzu Karaibskim - zasada ta może dotyczyć nie tylko granic lądowych; a w ramach granic morskich może dotyczyć określenia władztwa wysp; zasadę uti possidetis iuris dotyczy lądu, który do kogoś należy - nie odnosi się do terra nullius, instalacji na morzu i wysp tylko częściowo odsłoniętych). Zasada uti possidetis może zostać odrzucona przez strony w umowie.
Wyznaczanie granic rzecznych - generalnie tą kwestię regulują umowy mnar.; dotyczą rzek, które przy najmniej na jakimś odcinku oddzielają 2 terytoria; jest kilka metod wyznaczania granicy:
formuła mediany - granica biegnie środkiem rzeki; dotyczy rzek nieżeglownych, ale mogą one być wykorzystywane w inny sposób, np. energetycznie;
metoda thalweg - dotyczy rzek żeglownych; wyrok Botswana - Namibia w sporze dotyczącym wyspy na rzece, będącej dopływem Zambezi z 1999 - delimitacja granicy rzecznej mimo, że istniała regulująca tą sprawę umowa (niedokładna); granica wg zasady thalweg może być wyznaczona na 3 sposoby:
metoda najbardziej wygodnego kanału żeglownego
metoda najgłębszych punktów rzeki
metoda sond (sprawdzanie dna rzeki) - wybrano w sprawi Botswana - Namibia
Czasami rzeki są nieuregulowane - trzeba brać pod uwagę procesy erozji.
Tunele i mosty dzieli się na pół niezależnie od tego jak przebiega granica rzeczna.
Granica morska
Możliwość jednostronnego wyznaczenia wód terytorialnych w granicach 3 - 12 mil od linii podstawowej.
Problem w wyznaczeniu granic morskich między państwami przyległymi (zawsze) i naprzeciwległymi (kiedy szerokość morza jest taka, że nie może zaspokoić roszczeń obu państw). Problemy Polski z NRD i Obwodem Kaliningradzkim (przyległe), czy też Finlandii z Rosją albo Szwecji, Danii i Norwegii (naprzeciwległe).
Spór powinien być rozstrzygnięty umową mnar. Konwencja o prawie morza zakazuje jednostronnej delimitacji. Działanie na zasadzie pactum de contrahendum - zobowiązanie do negocjowania w dobrej wierze, ale nie oznacza osiągnięcia porozumienia. Jeśli brak porozumienia powinien być włączony czynnik trzeci - sąd mnar., arbitraż, ITLOS (dominująca rola MTS, a potem arbitraż, ITLOS nie zyskał takiego uznania). Kiedy o biegu granicy rozstrzyga czynnik trzeci, zgodnie z orzecznictwem MTS powinien kierować się on zasadami i metodami słusznościowymi tak, by uzyskać satysfakcjonujące rozwiązanie (również te metody i zasady przy wydzielaniu granicy na szelfie kontynentalnym czy przy wyznaczaniu wyłącznej strefy ekonomicznej). O zasadzie słuszności pierwszy raz MTS wspomniał w sprawie szelfu kontynentalnego na Morzu Północnym z 1969 r. Następnie MTS w 1982 w sprawie Turcja Libia, 1984 Kanada - USA, orzecznictwo arbitrażowe Gwinea - Gwinea Bissau z 1985 i Libia - Malta z 1985. Wszystkie te orzeczenia są podstawą dla koncepcji zasad słusznościowych.
Przyjęto też zasadę, że ląd dominuje nad morzem (władza na morzu jest przedłużeniem władzy nad lądem). U źródeł tej zasady MTS stawia suwerenność (im dalej w morze tym mniejsze uprawnienia - suwerenność na morzu terytorialnym, dalej prawa suwerenne jurysdykcji i kontroli; Konwencja o prawie morza - art.55 i n. i 76 i n. reżim prawny). ta zasada powoduje, że później przydział morza dla państwa uzależniony jest od kierunku, długości wybrzeża (nie ma kwestii sprawiedliwości dystrybucyjnej - nie ma wyrównywania tego, co natura uczyniła nierównym). Słuszność nie jest równoznaczna z równością (zas. equidistance ?? nie musi być zastosowana). Nie w każdym przypadku jest też uwzględniany czynnik ekonomiczny (ma on znaczenie w wyłącznej strefie ekonomicznej, ale już nie na szelfie). W przypadku szelfu znaczenie mają czynniki geograficzne, geomorfologiczne i geologiczne (jeśli szelf jest przedłużeniem terytorium lądowego to jest to na korzyść tego państwa). Słuszność pozwala uwzględnić szczególne okoliczności danego przypadku i stanowi zasadę ogólną prawa.
Granica powietrzna (kosmiczna)
Generalnie terytorium powietrzne to ten obszar, który znajduje się nad terytorium lądowym i morskim danego państwa.
Problemem jest granica powietrzno - kosmiczna. Jej wyznaczanie ewoluowało w czasie. Kiedyś uważano, że kogo jest ziemia tego i powietrze do nieba. Współcześnie pojawiła się możliwość korzystania z powietrza przez samoloty cywilne i wojskowe oraz satelity. Powstawały różne koncepcje:
pierwsza związana z prawem lotniczym - z Konwencją paryską z 1919 i Konwencją chicagowską z 1944 (podstawa dla ICAO) - państwo sprawuje władzę suwerenną nad przestrzenią powietrzną w rozumieniu geofizycznym (składu chemicznego); spór tylko czy oznacza to wysokość 40 km, czy wysokość egzosfery - teoria eteru
druga była koncepcja pułapu aeronautycznego (żegluga powietrzna) - granica dotąd, dokąd mogą latać samoloty; w 1970 była to wysokość 35 km, potem 40, a dziś jeszcze wyżej; nie jest granicą stabilną
trzecia to koncepcja linii von Karmana - ustalić na jakiej wysokości działa siła Keplera (przyciąganie odśrodkowe); ustalono stabilnie na 83 km; jednak jest to granica przesuwalna, ponieważ postęp techniki umożliwia utrzymywanie się przy Ziemi powyżej tej wysokości, bez przyciągania
następna to koncepcja najniższego perygeum sztucznych satelitów Ziemi - jak wysoko mogą latać, by nie zostać przyciągniętym do Ziemi; raczej obniżanie granicy; 1957 - Sputnik na wysokość 218 km, Komisja Badań Kosmicznych ONZ w 1976 określiła tą wysokość jako 70 km; są też sateloidy, które mogą być umieszczane jeszcze niżej
koncepcja efektywnego władztwa - jedne państwa mają dużą zdolność, inne kiepską
teoria stref powietrznych - państwo ma władztwo nad dwoma strefami nad Ziemią: przestrzeń terytorialna i strefa przyległa; w ramach 1. żegluga cywilna (swoboda wielu państw, ICAO sprzyja regulacji korytarzy powietrznych), a 2. nawet do 600 mil - strefa bezpieczeństwa (ochronna) - tam nie mogą latać statki wojskowe państw innych niż tego państwa
Mnar. ochrona praw człowieka.
Mnar. ochrona praw człowieka pojawiła się jako taka po II WŚ. Przed II WŚ i wcześniej istniały różne systemu ochrony czy to grup (mniejszości) czy obywateli (w ramach opieki dyplomatycznej) czy to cudzoziemców (ochrona przed wywłaszczeniem), czy to ochrona religijna (traktat augsburski i westfalski). W KNZ pojawia się zasada ochrony praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć czy religię (w art. 1. jako cele a nie w art. 2 jak typowo zasady). KNZ stanowiła punkt wyjścia dla Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (PDPCz) zawartej 10.12.1948 r. w Rezolucji ZO ONZ. Z czasem stała się ona elementem prawa zwyczajowego. W preambule daje podstawy dla określenia czym są prawa człowieka a w postaci artykułowanej określa prawa o charakterze politycznym, obywatelskim określonych osobisto - wolnościowymi, gospodarcze, socjalne i kulturalne, które określono mianem praw równościowych. PDPCz zmieniła nasze wyobrażenie o tym komu należy zapewnić ochronę - wszystkim (krąg kryterium niedyskryminacji został poszerzony o nowe pozycje). U podstaw tego leży sformułowanie, że każdy się rodzi wolny i równy w godności i prawach. Godność osobowa jest źródłem praw jednostki. Ta godność, która wyznacza człowieczeństwo. Różni się ona od godności osobistej, która jest równoznaczna z honorem, czcią, dobrami osobistymi itd. Człowieczeństwo określa się jako przyrodzone. Jest nią zawsze, nie można się jej pozbyć. To powoduje, że prawa z niej wynikające też są przyrodzone (nie można się ich pozbyć). Z godności wynikają naturalne możności ludzkie, które są równe i powszechne. Są zarazem społecznie zdeterminowane, bo na pewnych etapach rozwoju ludzkiego te prawa się aktualizują - służą wszechstronnemu rozwojowi człowieka. Z praw korzystamy wszędzie (powszechność terytorialna).
Prawo pozytywne chroni uprawnienia naturalne, ale nie chroni ich w ogóle, a w konkretnych przypadkach (sytuacyjnie rozwarstwione możności ludzkie). Przynależność do mniejszości jest traktowana nie jako ochrona grupowa, ale prawo osób należących do tej grupy
Mnar. ochrona praw człowieka przełamała schemat opieki dyplomatycznej (wcześniej była uzależniona od istnienia więzi obywatelstwa między państwem a jednostką; Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka w 1999 stwierdził, że prawo do porozumienia się z konsulem jest prawem człowieka, ale MTS nie posunął się tak daleko jeszcze).
Obecnie uznaje się, że obowiązek ochrony praw człowieka i podstawowych wolności jest zasadą prawa mnar. Problem polega na tym, że tę zasadę przewidują raczej porozumienia regionalne (Akt końcowy KBWE), a brak w dokumentach powszechnych.
KPM ONZ określają prawa i obowiązki państw w Projekcie Deklaracji z 1949 dotyczącej praw i obowiązków państw mówi jednoznacznie, że każde państwo ma obowiązek traktowania osób pod ich jurysdykcją w sposób zgodny z poszanowaniem praw człowieka. Ten obowiązek w praktyce oznacza obowiązek uznania prawnego i zapewnienia praktycznej ochrony tym prawom (powinny być w konstytucjach i być praktycznie stosowane), obowiązek powstrzymywania się od ingerencji w prawa jednostki. Ta ochrona nie budzi obowiązków negatywnych (powstrzymanie się od ingerencji), ale pozytywnych (obowiązek ingerencji w niektórych sprawach). Obowiązki te są szczególnie widoczne w przypadku praw socjalnych, gosp. i kulturalnych (świadczenie państwa na rzecz jednostki).
Obecnie traktaty mnar. w tej dziedzinie na czas pokoju. Prawo zwyczajowe ma ograniczoną rolę. niektóre prawa jak wolność od tortur, niewolnictwa, arbitralnego karania mogą być uznane za zwyczajowe. Stanowią lex generalia, które może mieć znaczenie w czasie konfliktów mnar. i wewnątrzpaństwowych (MTS i Komisja rozjemcza Etiopia - Erytrea). Reguły chroniące jednostkę w trakcie konfliktu zbrojnego stanowią lege specialis (KG'49 i Pakty'66). Prawo humanitarne nie wyłącza lege generalis w okresie konfliktów zbrojnych. W szczególności w opinii doradczej z 2004 r. MTS stwierdził w sprawie muru palestyńskiego, że istnieje podział na lex generalis i specialis.
Ochrona mnar. jest na szczeblu powszechnym, regionalnym i dwustronnym. PDPCz stanowi źródło dla dwóch Paktów (z '66, a weszły w `76) oraz konwencji regionalnych: EKPCz z 1950, Europejska Karta Socjalna (potem zrewidowana), Amerykańska Karta Praw Człowieka z 1969 i Protokół z San Salwador z 1988 (odpowiedzialność do II Paktu), Afrykańska Karta Praw człowieka i ludów z 1981, Karta Arabska, projekt dla regionu Pacyfiku.