POLITYKA SPOŁECZNA
Cel gospodarowania w skali makroekonomicznej:
-osiągnięcie dobrobytu (trudnodefiniowalengo)
Dobrobyt to maksymalizacja użyteczności.
W= f(Uᵃ, U ᵇ) => maksymalizacja
Uᵃ= f(Xᵃ, Yᵃ)
Uᵇ=f(Xᵇ,Yᵇ) użyteczność osoby b zależy od ilości konsumowanych dóbr i preferencji
Potrzeby są nieograniczone a dobra ograniczone. Dobrobyt w Polsce jest większy niż np. w Burkina Faso, gdyż w PL możliwość wytworzenia dóbr i usług jest większa niż w BF.
Technologia produkcji to sposób połączenia czynników wytwórczych.
X= f(Kᵡ, Lᵡ) Y= f(Kᵞ, Lᵞ) K to kapitał a L to praca
Kᵡ+ Kᵞ≤ K (zasoby kapitału)
Lᵡ + Lᵞ≤ L (zasoby pracy)
Cały system powinien funkcjonować efektywnie a zarazem sprawiedliwie.
Efektywność- osiąganie lepszych rezultatów z jednostki nakładów
efekty
Efektywność =
Nakłady
Sprawiedliwość jest trudna do zdefiniowania.
Efektywność w sensie Pareto:
Grupa jednostek zwiększa swój dobrobyt przechodząc ze stanu A do stanu B jeżeli wszystkie jednostki są bardziej zadowolone w stanie B. wersja słaba
Grupa jednostek zwiększa swój dobrobyt przechodząc ze stanu A do stanu B jeżeli przynajmniej jedna jednostka jest w lepszej sytuacji w stanie B, a żadna jednostka nie jest w gorszej. Wersja silna
Efektywność nie równa sięsprawiedliwość
Czy rzeczywiście gospodarka działa efektywnie?
W systemie ekonomicznym z doskonałą konkurencją i kompletnością rynku, stan równowagi jest optymalny w rozumieniu Pareto.
Konkurencja doskonała:
-doskonała informacja (o produkcie, o przyszłości, o cenie)
- ilość podmiotów powinna być taka by żaden nie miał wpływu na cenę ani ze strony popytu ani ze strony podaży
- wielkość przedsiębiorstw- ich siła rynkowa ( wielkie przedsiębiorstwa w razie niepowodzenia inwestycji mogą przenieść koszty na inny asortyment lub rynki, mają możliwość ograniczenia konkurencji np. przez wykup; mogą wykreować modę- oddziaływać na preferencje konsumentów)
Dlaczego rynki nie są doskonałe?
- powiązania między światem biznesu i polityki (siłą ekonomiczną i siłą polityczną)
- brak barier wejścia i wyjścia
- brak kompletności rynku (brak podaży lub popytu)
Efekty zewnętrzne – brak płatności za otrzymaną korzyść lub wyrządzoną stratę
Dobra publiczne- nieopłacalne do produkcji na wolnym rynku
-asymetria informacji
-koszty transakcyjne
Niesprawności rynku mikroekonomiczne:
-brak konkurencji doskonałej
-brak kompletności rynku
-zwiększenie nierówności
Niesprawności rynku makroekonomiczne:
- brak stabilności gospodarczej
- wolny wzrost gospodarczy
Kwestie społeczne- efekt asymetrycznych przekształceń w rozwoju gospodarczym, które powodują zagrożenia społeczne
- efekt niezgodności idei społecznych z rzeczywistością
- problem o wysokim stopniu dotkliwości , kreujący krytyczne sytuacje w życiu jednostki i zbiorowości implikujący trwałe zakłócenia w funkcjonowaniu społecznym
Określenia polityki społecznej:
- usystematyzowany zbiór wskazówek jak usuwać, a przynajmniej łagodzić niesprawiedliwość i szkody płynące dla jednostek i społeczeństwa z ustroju pracy najemnej oraz jak przeciwdziałać narastaniu tych niesprawiedliwości i powstawaniu nowych szkód
-powołana jest do zaspokajania potrzeb ludzkich w zakresie, który decyduje o prosperowaniu jednostek, a przez to o prawidłowym rozwoju całego społeczeństwa
- bada zmiany zachodzące w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup społecznych i organów władzy publicznej oraz szuka sposobów celowego przeprowadzania zmian
- celowa działalność państwa i innych podmiotów w dziedzinie kształtowania warunków życia ludności i stosunków międzyludzkich
Wnioski z tych definicji :
Polityka społeczna to praktyczna działalność państwa ale również kategoria bardzo naukowa (która w sposób teoretyczny mówi co w ogóle można zrobić), zajmuje się sprawami trywialnymi, podstawowymi, jest to zagadnienie trudne gdyż każdy ma inne potrzeby i inne priorytety.
Cele (wartości), które powinna realizować polityka społeczna
Bezpieczeństwo socjalne (zapewnienie dochodów, dóbr i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego jak np. bezrobocie, wypadek, starość) – redystrybucja dochodów w ramach systemu ubezpieczeń społecznych
Pokój społeczny (unikanie destabilizacji politycznej)
Inwestycja w kapitał ludzki (edukacja, wyrównywanie szans) ; w Europie polityka prorodzinna związana z problemami demograficznymi
Demografia jest wynikiem poziomu życia, konsumpcyjnego stylu życia, czynników kulturowych
Europejski model socjalny
Jest oparty na wydajnej gospodarce, wysokim poziomie ochrony socjalnej, edukacji i dialogu społecznego. Dwa podstawowe znaczenia:
-charakterystyczne dla wspólnych dla wszystkich krajów UE wartości, celów polityki społecznej realizowanej po II wojnie światowej
- zbiór różnych modeli socjalnych funkcjonujących w krajach europejskich (model skandynawski, anglosaski, kontynentalny)
Wspólne wartości EMS to
-specyficznie rozumiana zasada sprawiedliwości społecznej- prawo do pomocy dla każdego obywatela, który znalazł się w trudnej sytuacji życiowej (system minimalnej gwarancji dochodowych obywateli danego kraju) W UE kraje są bardziej egalitarne i jest mniejszy poziom ubóstwa, niż w innych krajach socjalistycznych
-konieczność prowadzenia polityki społecznej – problem między polityką ekonomiczną a społeczną ale polityka społeczna jest konieczna bo niesie wiele pozytywów i wartości
-negocjacyjny sposób rozwiązywania konfliktów- dialog społeczny, uczestnictwo stron, których problem dotyczy w rozwiązywaniu go
Model UE różni się od polityki USA. Jest bardziej negocjacyjny, silniej regulowany jest rynek pracy, większy zakres redystrybucji występowanie mniejszych nierówności.
Prowadzenie polityki społecznej
Kto prowadzi politykę społeczną? => ten kto dysponuje środkami i instrumentami do jej prowadzenia
Instrumenty:
- polityczne (mają prowadzić do konwergencji społecznej wymiany informacji, doświadczeń, ustalania priorytetów, analizy porównawczo- badawczej, monitorowania postępów
- prawne( ujednolicanie i harmonizacja przepisów prawa socjalnego- prawo pracy itd.)
-finansowe (EFS, wspieranie różnych projektów socjalnych, finansowe wspieranie rozwoju zarządzania zasobami ludzkimi) opiera się głównie na regionalnych jednostkach przestrzennych
Traktat Rzymski (1957) – stopniowe zwiększanie swobody migracji siły roboczej, zapewnienie świadczeń socjalnych, świadczeń zmierzających do harmonizacji polityk społecznych)
Europejska Karta Społ. RE (1961)- 19 praw ( do pracy, do godziwego wynagrodzenia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, organizowania się i rokowań zbiorowych, osób niepełnosprawnych do szkolenia się i rehabilitacji itd…)
Karta Praw Podstawowych Praw Socjalnych (1989) – prawo do swobodnego przepływu siły roboczej, wolność zrzeszania się, ochrona zdrowia i BHP, ochrona zdrowia dzieci i młodzieży, emeryci itd…)
Europa 2020/ Strategia Lizbońska- założenia GOW, B+R, Europa jako najlepsze miejsce do życia
Instrumenty w Polsce
-instrumenty prawno- regulacyjne
Obowiązek uczęszczania do szkoły do 18 roku życia,
Regulaminy studiów
Zakaz sprzedaży alkoholu do 18 roku życia
Zakaz spożywania alkoholu w miejscach publicznych
- instrumenty finansowe: zasiłki, fundusze celowe FP, FGŚP, PFRON, FUS, KRUS, system ubezpieczeń dla służb mundurowych, NFZ
Podmioty prowadzące politykę społeczną :
Sejm, senat (ustawodawstwo)
Wykonanie: rząd ministrowie
Szczebel powiatowy: MOPSy, GOPSy
III sektor (Caritas, WOŚP, PAH, Monar, Mimo Wszystko)
Organizacje pożytku publicznego- finansowanie z 1% podatku
Dobrobyt to maksymalizacja użyteczności, zadowolenia, satysfakcji z konsumpcji dóbr.
Jak mierzyć dobrobyt?
-rzeczywista konsumpcja
-dochód
-wydatki
Dochód to strumień środków finansowych uzyskiwanych z majątku (rzeczowy, finansowy, ludzki)
Dochód pełny = dochód pieniężny + dochód niepieniężny
Dochód pełny to :
Wynagrodzenia
Niepieniężne korzyści z pracy
Transfery socjalne
Dochód w postaci dóbr niepieniężnych
Zyski i straty kapitałowe
Domniemana renta
Przy kwantyfikacji dobrobytu powinien być brany dochód pełny, w rzeczywistości brany jest dochód pieniężny. W zależności od wybranej jednostki dochodu będą różne wyniki pomiaru. W zależności od okresu wynik jest odmienny.
Jak zmierzyć dobrobyt w skali społecznej?
- PNB/ PKB ( w PL PKB > od PNB)
- PKB nie uwzględnia szarej strefy, efektów zewnętrznych
- różne struktury miernika dają tę samą wartość
- wlicza się transfery budżetowe wg. Kosztów funkcjonowania
- nie obejmuje jakości (edukacji, opieki medycznej itp.), wolnego czasu
PKB 1000 USD/ 1 mieszkańca
PL 11,2
A 46,5
Chiny 3,3
D 40,6
HUN 12,2
IT 35,6
Grecja 28,2
Liczone wg. Kursu walut. ( nie wszędzie ceny są jednakowe => stosuje się PKB wg. Siły nabywczej pieniądza PL 19,1; A 38,8; Chiny 6,7; D 36,3; HUN 19,7; IT 31,9; IT 31,9; Grecja 29,7) różne systemy podatkowe.
HDI (Human Development Index)
- standard życia=> PKB wg. Siły nabywczej
- stan zdrowia ( średnia długość życia)
- wiedza => stopa sekularyzacji – umiejętność czytania i pisania wśród osób dorosłych
Gross National Happiness
Sprawiedliwy i trwały rozwój społeczno- gospodarczy
Ochrona dóbr kulturowych
Dbałość o środowisko naturalne
Dobre zarządzanie gospodarką i sprawami publicznymi
Skala (1-300)
Dania, Szwajcaria 276
Australia, IslandiaDIHmmmks
Finlandia, Szwecja, Wyspy Bahama
Luxemburg, Irlandia, Buthan 253
98) Polska 197
..koniec : Kongo, Zimbabwe, Burundi 100
Ubóstwo- stan różnego rodzaju braków i to takiego rodzaju o takich rozmiarach że konkretny człowiek permanentnie nie zaspokaja swoich potrzeb, czuje się poniżony w swojej godności i jego osoba jest w kryzysie, którego nie jest w stanie przezwyciężyć
Przyczyny ubóstwa:
-teoria skażonych charakterów: biednym brakuje aspiracji, umiejętności, zdolności, jeśli ktoś jest biedny to znaczy, że nie włożył wystarczającego wysiłku, by polepszyć swoje warunki
- miejsce zamieszkania: większe na terenach wiejskich, rolniczych niż miejskich
Zwiększenie podaży (szybszy wzrost podaży niż popytu) => otworzenie granic po 89’
Zmiany technologiczne (zwiększono wydajność)
Skutek: nadwyżka produkcji => obniżka cen => obniżka dochodu
Remedium: zwiększyć efektywność gospodarstw rolnych poprzez ich łączenie, ale gdzie zwolnionych rolników zatrudnić?
-teoria ograniczonych możliwości- ubóstwo jest rezultatem splotu wydarzeń pozostających poza kontrolą jednostki ( np. brak miejsc pracy, brak równego dostępu do szkół)
- teoria „Wielkiego Brata”- obwinianie władz publicznych, które niszczą ekonomiczną niezależność rodziny (np. wysokie podatki, liczne programy socjalne, powoduje to że liczne osoby uzależniają się od pomocy)
Rozmiar ubóstwa
Indywidualny wymiar ubóstwa
Za pomocą jakich miar jakościowych zmierzyć? => rzeczywista konsumpcja/ wydatki/ dochody
Dochody pełne czy dochody pieniężne
Jaki okres brać pod uwagę
Jaka jest granica ubóstwa
Granica ubóstwa
Absolutna (dochody są zbyt niskie by utrzymać się przy życiu, zdrowiu; najczęściej odnosi się do podstawowych potrzeb żywieniowych ALE! Są różne potrzeby żywnościowe)
Względna (różni się w zależności od czasu, miejsca; osoba jest uboga, jeśli uważa się za ubogą)
Jak zapobiec?
-redystrybucja dochodów
-aktywizacja zawodowa
Miara ubóstwa- ile osób żyje w ubóstwie?
Luka ubóstwa- łączna odległość od granicy ubóstwa
Liczba osób żyjących poniżej 1$ dziennie (do 1$ nędza, 1-2 $ na dzień ubóstwo) w 2004 za 1$ żyło ok. 1 mld ludzi; jest to miara ubóstwa w skali światowej
Miary ubóstwa w Polsce:
- minimum egzystencji ( żywność, odzież i obuwie, eksploatacja mieszkania, leki, środki higieny, edukacja)
- minimum socjalne ( transport, łączność, kultura, rekreacja, edukacja)
-liczenie koszyka dóbr
Minimum egzystencji w 2009 w gospodarstwie pracowniczym (4osobow.) 378 zł/mies/os, a w gospodarstwie jednoosobowym 400 zł/ mies.
Nierówności
-różnice między grupami społecznymi
-problemy
Z pomiarem ( jaka miara jakościowa, dochód pełny czy pieniężny, zdefiniowanie jednostki dochodowej, jaki okres, jak zmierzyć statystycznie (np. wariancje, odchylenie standardowe)
Współczynnik Giniego- oparty na krzywej Lorenza
P zakreskowanej powierzchni / pole OCB = współczynnik Ginniego € <0,1>
G= 1/ (2n² y) ΣⁱΣᶨ (yⁱ-yᶨ)
Friedman:
Podstawową wartością jest wolność indywidualna . Kompetencje rządu muszą być ograniczone. Funkcje rządu to ochrona wolności przed wrogami z zewnątrz i przed współobywatelami- ochrona majątku i przestrzeganie umów cywilnych). Państwo nie ma pełnić żadnej roli w zakresie podziałów poza dostarczaniem pewnych dóbr publicznych i podejmowaniu pewnych przedsięwzięć w celu ograniczenia ubóstwa.
Utylitaryzm:
Sprawiedliwy podział maksymalnej łącznej użyteczności:
A B
A i B funkcje użyteczności
C maksymalizacja użyteczności
Dochód A: AC
Dochód B: CB
Gdyby funkcje użyteczności były identyczne to podział byłby równy. Dobrami mogą być np. towary, usługi, wolności, władza polityczna itd…
Problemy:
Jak skwantyfikować użyteczność i jak zdefiniować dobro? Czy brać pod uwagę użyteczność przyszłych pokoleń?
Poglądy kolektywistyczne
Zasoby dostępne są dla zbiorowego użytku zapewniane przez państwo. Pierwszeństwo mają mieć działania władz, nawet w sferze rynkowej.
Czy równość szans jest wystarczająca?
Równość szans jest niewystarczajaca, korekty rezultatów są konieczne, jednak nie ma potrzeby całkowitego zrównania rezultatów
Podział wg. Potrzeb- spełnienie wymogów równości
Wolność- swoboda korzystania z indywidualnego wyboru. Aby zaistniała nie powinno być istotnych nierówności bogactwa, dostępu do władzy itd. Jest wynikiem alternatywnego działania władz publicznych=> polityka gospodarcza, polityka społeczna, redystrybucja dóbr
Braterstwo- większy nacisk na współpracę niż współzawodnictwo, dobro wspólnoty a nie jednostki
Krytyka wolnego rynku
Kryteria impulsów, które płyną z rynku i wymuszają działania jednostek (jednostki dążą do osiągnięcia własnej korzyści, a to nie doprowadza do dobra ogólnego)
Rynek jest niedemokratyczny wiele decyzji o rozległych skutkach podejmowane jest przez małą elitę władz
Rynek jest niesprawiedliwy rozdziela nagrody, korzyści w taki sposób, że nie są związane z indywidualną potrzebą
Rynek nie podlega samorealizacji, a więc nie jest w stanie zapewnić pełnego wykorzystania zasobów
Rynek nie jest w stanie zwalczyć ubóstwa
Czy dla realizacji koncepcji spraw społecznych potrzebna jest gruntowna przebudowa kapitalistycznych stosunków produkcji?
NIE => socjaldemokracja (rewizjonizm) większa rola państwa, rozproszenie własności
TAK=> poglądy marksistowskie (fundamentalizm)
Kapitalistyczny sposób produkcji generuje konflikt między klasami (wielka bieda, wyzyskiwanie kontra mała, bogata, rządząca). Wg. Marksa jedyny czynnik tworzący wartość dodana to praca. Wyzysk polega na tym, że klasa wyzyskiwana dostaje mniejsze wynagrodzenie niż nakłady pracy. Właściciele stosunków produkcji przejmują część wartości dodanej za pośrednictwem posiadacza środków produkcji. => prowadzi do nieuchronnego konfliktu
Rozwiązanie to upaństwowienie
Dlaczego ten system przetrwał mimo sprzeczności?
- powiązanie między władzą ekonomiczną a polityczną
-państwo rozbudowuje instytucje opiekuńcze (żeby utrzymać się przy władzy)
Elementy wspólne każdej koncepcji
Prawa => wolność polityczna, równość wobec praca ZGODNE
Zasługi ZGODNE
Potrzeby SPRZECZNE nie da się jednocześnie realizować
Dlatego nie można zbudować jednej logicznie spójnej koncepcji równości.
Przyczyny nierówności dochodowych:
-dochody z pracy
-siła, wzrost
-IQ
-wykształcenie
-intensywność pracy
-wykonywane zawody
-środowisko
-oszczędności
-przedsiębiorczość
-szczęście
Czy ograniczać nierówności?
Wg. Klasyków ekonomii to przedsięwzięcie niemądrze doprowadzające do spadku dochodu narodowego.
Neoliberalizm- każdy ma wyłączę prawo do dochodu
Równość szans- rola państwa: akceptacja nierówności z wyjątkiem tych, które nie zależą bezpośrednio od jednostki
Redystrybucyjne działanie wg. Potrzeb => socjalistyczne
Czy działalność redystrybucyjna ogranicza efektywność gospodarki?
Koszty administracyjne
Zanikanie bodźców do pracy, zniechęcenie do większych wysiłków
Ograniczanie oszczędności
Koszty wynikające z postaw ludzi => upadek etyki działalności gospodarczej
Dążenie do ograniczenia nierówności:
- ograniczanie oszczędności
- upadek etyki działalności gospodarczej (wysokie podatki, wysokie płatności)
-ograniczanie efektywności- na pewno?
OPIEKA ZDROWOTNA
- jest podstawowym prawem i dlatego powinno być zapewniona przez państwo? – argument niewystarczający
-jest zwykłym towarem, który powinien być rozdzielony na rynku? ( nie jest zwykłym towarem, zła jakość usługi może skutkować poważnymi konsekwencjami)
- czy zwiększać wydatki na opiekę zdrowotną?
=> zależy od efektywności ( niska- nie; wysoka- tak)
=> jak zmierzyć efektywność
Efekty/ nakłady
Nakłady da się policzyć, ale efekty? Jak przeliczyć na złotówki? Jak skwantyfikować efekty zewnętrzne poprawy stanu zdrowia? Przecież poprawa stanu zdrowia to nie tylko efekt działań służb medycznych więc jak zbadać jak część poprawy jest rezultatem ich działań?
- gdyby rynek był zbliżony do konkurencji doskonałej to nastąpiłoby wyrównanie efektywności dzięki doskonałej informacji
O istocie produktu- jaki jest stan zdrowia
O cenie- jakie procedury medyczne są dostępne przy danym schorzeniu
O przyszłości- jaki będzie rezultat zastosowania poszczególnych procedur
-ubezpieczenia oferuje rynek, dlatego warunkami efektywnego działania tego sektora jest:
Niskie prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka
Niezależność zdarzeń
Prawdopodobieństwo możliwe do wyznaczenia
Negatywna selekcja
Pokusa nadużycia
Koszty transformacji
- istnieją bariery wejścia i wyjścia
- ilość podmiotów- czy jest odpowiednia?
- cel działania
Rynek nie poradzi sobie z efektywnością świadczenia usług medycznych.
Sprawiedliwość społeczna- taki sam dostęp, zakres usług medycznych dla osób o takim samym stanie zdrowia
Rozdysponowanie usług medycznych
Rynek
- poza system pozostałyby osoby o podwyższonym ryzyku (starsi, przewlekle chorzy, ubodzy)
-nadkonsumpcja
- rynek nie rozwiąże problemów
2) państowo- rynkowe
- osoby o wysokim ryzyku -> państwo a reszta na rynku
- problem to wyznaczenie linii granicznych, nadkonsumpcja
3) państwowo- prywatne
- finansowanie przez państwo poprzez system podatkowy lub składkowy
- znika problem linii granicznych
-nie ma ludzi wykluczonych
- problem nadużycia i niskiej efektywności
- obciążenia podatkowe
- ci co mają większe zdolności płatnicze płacą więcej
4) państwowy
- zarówno dostarczanie jaki i finansowanie usług przez państwo
EDUKACJA
-jest podstawowym prawem
-jest zwykłym towarem-> jak w przypadku opieki zdrowotnej
Edukacja czynność niepowtarzalna
- zwiększać czy nie nakłady? – zależy od efektywności
Problem: jak zmierzyć dobre wykształcenie? Jak mierzyć efekty zewnętrzne, efekt zdolności predyspozycji- w jakim stopniu dobre wykształcenie jest efektem systemu edukacji, najwyższa efektywność na szczeblu podstawowym
Efektywność jest praktycznie nie do zmierzenia, wyniki zawsze będą budzić kontrowersje
Sprawiedliwość społeczna- kiedy rynek edukacji funkcjonowałby zgodnie z jej zasadami? Broblem preferencji/ chęci i predyspozycji, zdolności
Sposoby zaopatrzenia:
Rynek – maksymalizacja zysku przy minimalizacji nakładu
Państwowo- prywatne regulacje dot. Min. Wymogów programowych, kwalifikacji kadry, egzekwowania wymogów
państwowa