SOCJOLOGIA WIEDZY
Dorobek K. Mannheima:
- Koncepcja ideologii i utopii
- Odmiany racjonalności
- Charakterystyka przyczyn kryzysu społeczeństwa współczesnych autorowi
- Zadania socjologii
- Rola inteligencji
Socjologia wiedzy - dział socjologii szczegółowej analizujący związki między warunkami powstawania wiedzy (nauki) a jej treścią; bada kontekst ich występowania oraz ustala prawidłowości pojawiania się określonych typów myślenia i wiedzy. Socjologia wiedzy próbuje nakreślić linię wiodącą od myśli do myśliciela i jego świata społecznego. Najbardziej widoczne jest to wówczas, gdy myśl służy usankcjonowaniu konkretnej sytuacji społecznej, to znaczy, gdy ją objaśnia, usprawiedliwia i uświęca. Również analizuje mentalność danej epoki czy warstwy społecznej, dominujące ideologie i sposoby myślenia, sytuację społeczną. Zwraca uwagę na motywy i interesy skłaniające do świadomego popierania i szerzenia danych idei. Próbuje wyjasnić jak dane interesy i cele grupowe przekładają się na teorie i ruchy umysłowe oraz treści naukowe
Powstała w ramach socjologii niemieckiej, w latach 20, była odpowiedzią na kontekst społeczny, na wielorodną kulturę, skonfliktowaną, sprawiającą wrażenie chaosu. Stworzona przez M. Schellera (1874-1928) i K. Mannheima (1893-1947). Mannheim - autor radykalnej teorii wiedzy. Uważał, że nie ma takiej różnicy pomiędzy podstawą życia społecznego, a kulturą duchową. Wiedza jest uwarunkowana przez życie ekonomiczne, ale jednocześnie z niego wyrasta.
Myślenie jest faktem grupowym, myślimy wg pewnych wzorów (stylów myślenia), nie myślimy tylko o czymś, ale też w jakiś sposób. Myśleć konserwatywnie, to odnosić się do egzystencjalnego doświadczenia jednostek, konserwatyzm szuka odniesienia w przeszłości.
3 etapy analizy światopoglądu: 1) Najpierw trzeba opisać styl myślenia danego światopoglądu, 2) Potem zanalizować całość kulturową, z jaką ten styl współwystępuje, 3) potem zastanowić się, jakie jest zakorzenienie w strukturze społecznej danego światopoglądu.
W społeczeństwie współczesnym w tym samym czasie, przestrzeni istnieje wiele punktów widzenia, w miejskości spotykamy się z różnymi punktami widzenia, w mieście możemy modyfikować nasz punkt widzenia.
Żyjemy w świecie, który interpretujemy, interpretując go (tworząc znaczenia) tworzymy rzeczywistość. Należy zrekonstruować podstawowe zasady komunikacji międzyludzkiej, a nie szukanie ukrytych mechanizmów. Szuka się tutaj zasad uniwersalnych, wspólnych wszystkim kulturom, partiom politycznym. Dominuje przekonanie, że istnieje podstawowa matryca wiedzy i należy ją zrekonstruować. Istnieją różnorodne światy, w którym istniejemy.
Klasyczna socjologia wiedzy była krytykowana przez orientację marksistowską, bo jej zdaniem klasyczna socjologia wiedzy tworzy fałszywą świadomość. Myśl konserwatywna była przeciwnikiem klasycznej socjologii wiedzy (jest ona przykładem relatywizmu, powoduje rozpad kultury). Klasyczna socjologia wiedzy znajduje się między młotem a kowadłem - z jednej strony marksizm, z drugiej konserwatyzm.
Istnieje myślenie koniunkcyjne - głosi to, co głosimy i nie zdajemy sobie sprawy, z czego wynika to, co głosimy.
Myślenie komunikacyjne - ustawicznie zadajemy sobie pytanie, z czego wynika to, co głosimy i z czego wynika to, co głoszą inni ludzie, sprzyja ono komunikowaniu się ludzi, zrozumieniu jeden drugiego.
Wada: Mannheim nie stosował żadnych ograniczeń, które by wykluczały poza obręb syntezy jakikolwiek punkt widzenia (socjologia wiedzy miała rekonstruować to, co już się zdarzyło, tworzyć syntezę, stosować różne punkty widzenia).
Mannheim (marksista) połączył dwa kierunki fenomenologia (cały świat społeczny) jest naszym światem przeżywanym) oraz marksizm. Nadrzędnym celem jest badanie zjawisk świata idei i struktury społecznej, jaki ma wpływ na świat społeczny na ideę i odwrotnie. Jako ideę traktuje też wiedzę, poglądy. Jednostką tej wiedzy jest światopogląd „Weltanschauung” (zbiór naszej wiedzy - religia, wiedza).
Jednostka pokoleniowa: Pokolenie, podobnie jak klasę społeczną łączy położenie społeczne - klasę jednak określa ich usytuowanie w systemie społeczno-ekonomicznym, a pokolenie „wspólny rok urodzenia”, a więc takie samo położenie w historycznym wymiarze procesu społecznego. Członkowie każdego pokolenia uczestniczą w określonej fazie zbiorowego procesu historycznego, doświadczają tych samych zdarzeń, innych niż wcześniejsze lub późniejsze pokolenia. Stwarza pojęcie jednostek pokoleniowych, czyli grupy członków jednego pokolenia, których łączą wspólne idee i bardziej konkretne więzi. Szereg jednostek pokoleniowych mogą się między sobą różnić.
Koncepcja ideologii i utopii: Dwa rodzaje systemów społecznych: ideologie i utopie. Ideologia to zespól idei, który legitymizuje (uprawomocnia) obecną rzeczywistość społeczną. Wytwarzane są przez inteligentów oraz tych, którym zależy n zachowaniu obecnego stanu społecznego. Istnieją dwa rodzaje ideologii:
- Totalne - są nie do pogodzenia z inną. Obejmuje całość. Kiedyś to religie miały wydźwięk totalny. Współcześnie, to np. faszyzm.
- Partykularne - mają charakter cząstkowy, bo nie obejmują wszystkich spraw, a jedynie wycinek spraw społecznych (dziś religia), choć ma wspólny mianownik społeczny.
Utopia to zespół idei, ale celem jej nie jest legitymizacja, ale wytworzenie nowego ładu, sytemu społecznego. Utopia - 4 rodzaje (20-30 lata):
- Chiliastyczna - kiepski program, słabo zarysowana, oparta na emocjach, krótkotrwała. Sama nie wie, jak i co zmieniać.
- Liberalna - jednostki trzeba wyzwolić, państwo ma się nie wtrącać w konkurencję między nimi. Liberalno-humanitarna - opiera się na demokracji parlamentarnej, kapitalizmie, wolności gospodarczej, osobistej. Mogę tyle, aby nie łamać prawa i wolności innych ludzi.
- Konserwatywna - jeśli wrócimy do starych dobrych czasów, będzie dobrze. Szanujmy tradycję. Tak jest dobrze.
- Socjalistyczno-komunistyczna - opiera się na egalitaryzmie, odebranie własności (upaństwowienie).
Oba te systemy społeczne nie ograniczają się do świata polityki, ale również do świata społecznego.
Odmiany racjonalności: Relatywizm moralny zakłada, że żadna idea nie jest lepsza od innych. Prawdy obiektywnej nie ma. Jest tylko prawda, którą zastajemy tu i teraz. Naukowiec powinien kierować się relacjonizmem. Idee są zależne od sytuacji kulturowej o rozwoju społecznego. Ratunkiem jest klasa inteligencka - niezależna od społeczeństwa, która ma tłumaczyć świat w taki sposób, aby ludzie nie stracili ponownie potrzeby bycia razem. Racjonalność zastąpiła pogląd religijny. Ważny jest wgląd naukowy, oparty na wiedzy a nie na wierze, każde działanie musi mieć wyrażony materialnie sens. Wyróżnia się:
- Racjonalność substancjalna: Wybieram cele działania - po co to robimy? Jaki mam cel? A później szukam środków do realizacji.
- Racjonalność funkcjonalna - wybieram środki, a cel się znajdzie. Środki są gotowe, które służą wybranemu celom, ludzie godzą na to (makdonaldyzacja). Cele są od zawsze (szczęście). Ta konstrukcja nas zniewala, zamiast otworzyć na myślenie, otworzyć oczy. Upodobnić nas do siebie.
Charakterystyka przyczyn kryzysu społeczeństw współczesnych autorowi: Wstrząsy i rewolucje XX w. są oznakami nie przejściowego niepokoju, lecz radykalnych zmian strukturalnych we wszystkich dziedzinach życia. U źródeł kryzysu kultury znajduje się dezintegracja społeczna. Było to przeobrażenie się istniejącego ustroju polegające na tym, że miejsce indywidualistycznego niesterowalnego społeczeństwa, bliskiego anarchii, w bardziej organiczny typ porządku społecznego, tzn. od kapitalizmu wolnokonkurencyjnego do kapitalizmu kierowalnego. Przejście to nie dokonuje się samoczynnie, lecz wymaga świadomej i zorganizowanej działalności. Przejście takie miało odciąć od społeczeństwa i socjalizm i faszyzm.
Zadania socjologii. Rola inteligencji: Socjologia wiedzy ma być zdystansowana wobec różnych punktów widzenia, ma służyć komunikacji społecznej, decyzje polityczne mogą być podejmowane w sposób mniej irracjonalny, a bardziej racjonalny. Inteligencja jest grupą społeczną, która może być nośnikiem klasycznej socjologii wiedzy, ponieważ nie jest w społeczeństwie zakorzeniona. Metajęzyk, metaperspektywa - nadrzędna perspektywa, która miała być podstawą, matrycą dla innych punktów widzenia. Zaplecze intelektualne klasycznej socjologii wiedzy: wprowadzono zasadę podejrzliwości, nieufności wobec ludzkich myśli, szukali ukrytych mechanizmów, wg nich wiedzę należy odrzeć z iluzji (należy ją poddać demistyfikacji).