JURIJ M. ŁOTMAN „PROBLEM ZNACZENIA W TEKŚCIE ARTYSTYCZNYM”
METODA SEMIOTYCZNA bada to, co dokładnie znaczy „mieć znaczenie”, czym jest akt komunikacji i jaka jest jego rola społeczna (rola społeczna, którą „podejmuje” Łotman, to chęć/próba wyjaśnienia - właśnie za pomocą metody semiotycznej - np. pytania: skoro Tołstoj i Dostojewski żyli w tym samym czasie, to dlaczego ich utwory tak się różnią?)
IMMANENTNE badanie języka jest metodą na poznanie treści tego, co w nim zapisane; badanie wewnętrznych struktur stawia przed badaczem 2 pytania:
JAK zbudowany jest tekst artystyczny (syntagma…)
JAKIE to ma znaczenie; jak jest związane z tym, co na „zewnątrz”
WTÓRNE SYSTEMY MODELUJĄCE
U podstaw struktury systemu leży język naturalny, a nad nim jest nadbudowana uzupełniająca, wtórna, struktura typu: artystycznego, etycznego i jakiego sobie tam nie wymyślimy.
Wieloznaczność słów - problemem w prawidłowym rozumieniu, np. slang… itp.
„bańka” rozumiemy jako np. mydlana, a w slangu będzie to znaczyło głowę i z tego wynika, że kontekst językowy niczego nie wyjaśnia, tylko kontekst KULTUROWY
Ostatecznym celem każdego badania sytemu znakowego języka, jest określenie jego TREŚCI; badając wtórne systemy w oderwaniu od problemu treści - tracimy to znaczenie/sens, czyli naturę znaku.
ATOMISTYCZNE ROZUMIENIE NATURY ZNAKU
Budowa znaku:
PLAN WYRAŻANIA (sigifiant) grafia; denotacja - konotacja, czyli to, co przywykliśmy określać np. jako „ciastko”; w tym planie podkreśla się systemowość, bowiem daje możliwość przekodowania z 1go systemu na 2gi (np. z dźwiękowego na graficzny);
PLAN TREŚCI (signifie) sens, pojęcie, ciągi synonimiczne; istota żadnego z elementów szeregu treściowego nie może być ukazana poza relacjami z innymi elementami;
Fakt, który nie może być z niczym porównany i nie należy do żadnej klasy, nie może stać się treścią języka. znaczenie powstaje zatem, gdy mamy przynajmniej dwa różne łańcuchy/struktury
JAK POWSTAJE ZNAK:
Przy przejściach od jednego kodu do drugiego, między określonymi parami elementów, różnymi co do swej natury, będą ustawiane odpowiedniości, przy czym jeden element w danym systemie będzie traktowany jako ekwiwalent innego w drugim systemie, czyli po prostu, jak się 2 łańcuchy przetną w pewnym wspólnym im pkt. to będziemy TO nazywać ZNAKIEM
Czyli… problem treści to zawsze problem PRZEKODOWANIA!!!
RODZAJE PRZEKODOWAŃ:
Przekodowania wewnętrzne:
Wyrażanie jednego elementu za pomocą innych elementów wewnątrz jego systemu; są to systemy semiotyczne dążące do pewnej uniwersalności, które zasadniczo nie dopuszczają podstawiania znaczeń ze struktury innego szeregu;
Np. wyrażenia algebraiczne a= b + c treść „a” nie wynika z jakichkolwiek związków z systemami leżącymi poza tą równością; znaczenie będzie tutaj natury relacyjnej;
Przykładem przek.wew. jest także nieprogramowa i niepowiązana z tekstem muzyka.
Przekodowania zewnętrzne:
(bardziej powszechny przypadek)
Polega to na ustaleniu równoważności między dwoma łańcuchami - strukturami różnego typu i ich poszczególnymi elementami; i te równoważne elementy tworzą pary i razem stanowią znak;
Równoważne względem siebie mogą być struktury różnego typu. Im bardziej odbiegają od siebie w procesie przekodowania, im bardziej różne mają natury, tym bogatszy treściowo jest sam akt przejścia od jednego sytemu do drugiego.
Takie zestawienie jest najszerzej rozpowszechnionym tworzeniem znaczeń w j. naturalnym. (tzw. binarne przekodow. zewn.)
ZNACZENIA IMMANENTNO - RELACYJNE
Pojawiają się we wtórnych syst. semiotycznych, które pretendują do powszechności, zmonopolizowania całego systemu/światopoglądu, np. romantyzm literacki. W romantyzmie literackim bardzo łatwo otrzymać treść znaku określiwszy jego stosunek do innych pojęć systemu; czyli, żeby wytłumaczyć jakąś specyfikę romantyzmu/hasło/pojecie (np. geniusz) nie trzeba wychodzić poza system, łatwo można w opozycjach do „geniusza” (ciągle pozostając w sytst.romant.) zrozumieć treść znaku;
Dla porównania w realizmie miejsce pierwszoplanowe zajmuje stosunek znaczenia pojęcia w strukturze (np. stylu, idei) do znaczenia pozasystemowego. No i tutaj będzie zachodziło wręcz demonstracyjne odsłanianie możliwości przejścia od jednego sytst. do drugiego.
PROBLEM RÓWNOWAŻNOŚCI:
Równoważność elementów na różnych poziomach jest jedną z podst. zasad organizujących poezję i całą strukturę artystyczną w ogóle (tropy, rytmika..aż do kompozycyjnej organizacji tekstu). U podstaw równoważności jednostek semantycznych tekstu artystycznego leży zestawienie jednostek leksykalnych, które na poziomie lingwistycznym (pierwotna struktura) mogą być w sposób oczywisty nierównoważne. Struktura artystyczna ustala pomiędzy baaardzo różnymi elementami stan równoważności, czyli zakładamy istnienie jakiejś nadrzędnej struktury, która nam ogarnie to, co pozornie się nie styka/nie pasuje do siebie (na poziomie językowym będą zatem różne denotaty, ale na poziomie systemu wtórnego mają już wspólny).
Np. „ser” - „tracza” językowo różne denotaty, ale w strukturze artystyczne oba określają nam tutaj akurat KSIĘŻYC
2 PRZYPADKI RÓWNOWAŻNOŚCI SZEREGÓW - ŁAŃCUCHÓW W OBRĘBIE SYTAEMU ZNAKÓW:
PRZEKODOWANIE W SFERZE SEMANTYKI - gdy równoważne zostają elementy semantyczno różne, inne od siebie; np. „werega tarcza” i „holenderski ser” = to i to określa KSIĘŻYC
PRZEKODOWANIE W SFERZE PRAGMATYKI - gdy realizowana jest możliwość odmiennej stylistycznie narracji o tym samym przedmiocie; tj. zmienia się nie model przedmiotu, ale stosunek do niego, czyli tym samym modeluje się nowy przedmiot;
KLASYFIKACJA ZNACZEŃ:
Przekodowania zewnętrzne = PARADYGMATYCZNE
Przekodowania wewnętrzne = SYTNAGMATYCZNE