WOLNOŚCI , PRAWA OSOBISTE I POLITYCZNE
Wolności i prawa osobiste
Katalog wolności i praw osobistych otwiera prawo do życia. Konstytucja stanowi, że Rzeczpospolita zapewnia każdemu prawną ochronę życia (art. 38). Państwo ma więc obowiązek chronić prawnie życie każdego, kto znajduje się pod jego jurysdykcją. Konstytucja zapewnia każdemu nietykalność osobistą i wolność osobistą (art. 41). Pozbawienie bądź ograniczenie wolności może wystąpić tylko na zasadach i w trybie określonym ustawowo. Przypadki pozbawienia lub ograniczenia wolności nie spełniające tych warunków są konstytucyjne zakazane. Konstytucja wprowadza zasadę (art. 42), że karać można tylko za czyn, który w chwili popełnienia był zagrożony karą przez obowiązującą ustawę.
Ustrojodawca formułuje w art. 45 prawo każdego do sądu, nakazując przy tym rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Każdy ma też prawo do obrony we wszystkich stadiach procedury karnej sądowej, (art. 42 ust. 2).
Zgodnie z art.47 każdy ma prawo do ochrony prywatności, które obejmuje prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, jak też do decydowania o swoim życiu osobistym. Ustrojodawca uznał za zasadne zamieszczenie w Konstytucji prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48).
Zapewniając wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się (art. 49), nienaruszalność mieszkania (art. 50) oraz prawo do ochrony informacji osobowych (art. 51), normy konstytucyjne dopuszczają zarazem ograniczenia w tym zakresie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. Ustawa Zasadnicza gwarantuje każdemu (tj. obywatelom, tzw. bezpaństwowcom i cudzoziemcom) wolność poruszania się po terytorium RP, wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu oraz swobodę opuszczenia terytorium państwa polskiego (art. 52 ust. l i 2). Ustrojodawca stworzył też możliwości osiedlania się na stałe na terytorium RP osób polskiego pochodzenia. Konstytucja (art. 56) dopuszcza możliwość korzystania przez cudzoziemców z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej.
Wśród wolności i praw osobistych dość obszerne regulacje odnoszą się do wolności sumienia i religii, którą zapewnia się każdemu (art. 53), a także do wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54).
4.4. Wolności i prawa polityczne
Wolności i prawa polityczne są z punktu widzenia podmiotowego dość zróżnicowane. Wynika to z faktu, iż ich adresatami są zarówno obywatele, jak i osoby nie posiadające obywatelstwa polskiego.
Katalog tytułowych wolności i praw otwiera wolność zgromadzeń (art. 57). Każdy może je organizować i w nich uczestniczyć, pod warunkiem, że będą mieć pokojowy charakter. Ograniczenia tej wolności mogą być określone tylko ustawowo.
Zapewnia się również każdemu wolność zrzeszania się (art. 58 ust. l). Zakazuje się przy tym zakładania zrzeszeń, których cel lub działalność są sprzeczne z prawem (Konstytucją i ustawami). Odmówić rejestracji lub zakazać działalności takiemu zrzeszeniu może w swoim orzeczeniu jedynie sąd.
Dalsza część analizowanych regulacji dotyczy praw obywatelskich związanych z udziałem w życiu publicznym. Konstytucja zapewnia obywatelom polskim prawo dostępu do służby publicznej (art. 60) oraz prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej a także o działalności osób pełniących funkcje publiczne (art. 61).
Konstytucja (art. 62) gwarantuje udział w referendach i czynne prawo wyborcze (prawo wybierania). W art. 99 i 127 ust. 3 zapewnia zaś obywatelom polskim prawo kandydowania w wyborach (bierne prawo wyborcze). Obywatele polscy mają też prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 2) oraz prawo składania petycji, wniosków i skarg (art. 63).