Prawo rodzinne
Regulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Pojęcia podstawowe
Brak jest w kodeksie konkretnych definicji.
rodzina - małżonkowie choćby nie mieli dzieci - art. 23
Funkcje rodziny
prokreacyjna
gospodarcza
konsumpcyjna
emerytalno-rentowa
opiekuńcza
psychologiczna
pokrewieństwo - wynik więzów krwi, stosunek osób posiadających co najmniej jednego przodka wspólnego
w linii prostej - są to osoby pochodzące bezpośrednio jedna od drugiej (dzieci, wnuki, prawnuki)
w linii bocznej - osoby nie pochodzące bezpośrednio jedno od drugiej ale posiadające przynajmniej jednego wspólnego przodka. (brat i siostra z jednego ojca ale z różnych matek)
Stopień pokrewieństwa ustala się obliczając liczbę urodzin potrzebnych do zaistnienia pokrewieństwa bez urodzenia wspólnego przodka.
Brat i siostra - 2 stopień - dwa urodzenia
Dziecko i matka - 1 stopień - jedno urodzenie
powinowactwo - stosunek łączący małżonka z krewnymi drugiego małżonka (szwagier, zięć, teściowa, synowa). Powinowactwo jest trwalsze od małżeństwa, z którego wynika i trwa mimo ustania małżeństwa.
konkubinat - przepisy kodeksu w ogóle nie odwołują się do tego pojęcia. Jest ono sformułowane w orzecznictwie na potrzeby różnych stanów faktycznych. - definicja wskazana w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w 2007: konkubinat to stabilna i faktyczna (a nie prawna) wspólnota osobisto-majątkowa dwojga osób, niezależnie od płci tych osób. Ustalenie czy ktoś pozostaje w konkubinacie może mieć wpływ np. na prawo odmowy składania zeznań albo czy ktoś wstąpił w stosunek najmu po śmierci najemcy.
O ile z powodów kulturowych pękł bastion obyczajowy w temacie konkubinatu osób tej samej płci to raczej nie grozi nam uznanie konkubinatów wieloosobowych.
Zakres regulacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
Reguluje stosunki prawne związane z małżeństwem, wynikające z małżeństwa, pokrewieństwa (również przysposobienia czyli adopcji) oraz opieki i kurateli.
Małżeństwo
Brak definicji w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W nauce prawa proponuje się definicje, w których wspólne są następujące elementy: trwały stosunek prawny łączący zwykle dożywotnio kobietę i mężczyznę, którzy zachowując szczególne przesłanki wskazane w KRO dokonali czynności prawnej zawarcia małżeństwa.
Prawo polskie nie zna małżeństw zawieranych na określony termin. Ten stosunek prawny nie może być wypowiedziany czyli zerwany na podstawie jednostronnego oświadczenia woli. Jedynym sposobem rozwiązania tego stosunku jest orzeczenie sądu o rozwodzie.
Zasady rządzące w małżeństwie
równouprawnienia
monogamii
trwałości
Zawarcie związku małżeńskiego
art. 1 - art. 22
Istnieją trzy grupy przesłanek, które powinny być spełnione przy zawieraniu małżeństwa.
przesłanki od których zależy istnienie związku małżeńskiego - bez ich spełnienia nie ma małżeństwa
odmienność płci nupturientów (osoby zawierające związek małżeński) - żadnych wyjątków
jednoczesna obecność - możliwe wyjątki. Nie ma tu znaczenia fizyczne miejsce. Z ważnych względów małżeństwo może zostać zawarte poza USC. Związek małżeński może być zawarty w dowolnie wybranym USC w Polsce.
Sąd może zezwolić na zawarcie związku małżeńskiego przez pełnomocnika (art. 6) (sam w sobie pobyt za granicą nie jest ważnym względem). Forma to pismo z urzędowym poświadczeniem podpisu, które wskazuje konkretną osobę, z którą należy zawrzeć małżeństwo.
złożenie zgodnych oświadczeń woli - żadnych wyjątków
przed Kierownikiem USC (bądź jego zastępcą, lub za granicą Konsulem) - żadnych wyjątków. Nie wystarczy, że ktoś jest pracownikiem USC, musi mieć powierzoną w sposób prawidłowy administracyjnie funkcję Kierownika USC. Jeśli warunek nie zostanie dochowany małżeństwo nie istnieje.
przeszkody małżeńskie - okoliczności, które powodują, że małżeństwo nie może zostać ważnie zawarte ale jeżeli zostało już zawarte wbrew przeszkodom to nadaje się do unieważnienia - nie ma nieważności z mocy samego prawa
przesłanki o charakterze porządkowym - ich naruszenie nie skutkuje nieważnością czy nieistnieniem małżeństwa
niezachowanie wymagań co do stroju urzędowego Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego
stan nietrzeźwości jednego ze świadków
Art. 23. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.
Prawa i obowiązki małżeńskie
zasada równości
zasada niedyskryminacji
Obowiązki małżeńskie
wspólne pożycie
pomocy i wierności
współdziałania dla dobra rodziny - art. 27
niektórzy dodają lojalności
Art. 28. § 1. (20) Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.
§ 2. (21) Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.
pobieranie przez jednego z małżonków wynagrodzenia drugiego małżonka
Obowiązków tych nie można wymusić na drodze sankcji przymusu państwowego
Zawierając związek małżeński każdy małżonek decyduje czy pozostaje przy swoim nazwisku, przyjmuje nazwisko małżonka czy dodaje nazwisko małżonka do swojego. Małżonkowie decydują jakie nazwisko będą nosiły ich dzieci. Nazwisko nie może mieć więcej niż dwa człony.
Małżeńskie ustroje majątkowe
Podstawowy
Między małżonkami powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa wspólność majątkowa. Wspólność obejmuje co do zasady przedmioty majątkowe i prawa nabyte w czasie trwania małżeństwa niezależnie czy przez jednego czy przez oboje małżonków. Oprócz majątku wspólnego każdy z małżonków ma majątek osobisty. W skład majątku wspólnego wchodzą dochody, niezależnie od tego czy są to dochody z pracy czy z majątku osobistego.
Przykład
Małżonek przed zawarciem małżeństwa był właścicielem kamienicy, która przynosi dochody. Kamienica jest składnikiem majątku osobistego ale dochody z niej wchodzą już w skład majątku wspólnego.
Skład majątków osobistych
to co zostało nabyte przed zawarcie małżeństwa
przedmioty i rzeczy służące do zaspakajania osobistych potrzeb
ubrania
środki higieny
biżuteria wykorzystywana na co dzień
przedmioty nabyte przez dziedziczenie lub darowiznę
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Każdy z małżonków może zarządzać majątkiem wspólnym.
Na pewne czynności enumeratywnie wyliczone w art. 37 potrzebna jest zgoda drugiego małżonka.
Na każdą darowiznę potrzeba zgody drugiego małżonka.
Ten system w zakresie zgody (????????) obowiązuje od stycznia 2005, wcześniej było pojęcie „czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu.
W drodze wyjątku ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Małżeńskie umowy majątkowe
Małżonkowie mogą zmodyfikować ustrój wspólności majątkową poprzez:
- rozszerzenie - co do zasady małżonkowie mogą rozszerzyć wspólność majątkową na przedmioty wchodzące w skład majątku osobistego. Istnieją jednak przedmioty, które nie mogą wchodzić do majątku wspólnego (art. 49 § 1)
- ograniczenie - pewne przedmioty wchodzące co do zasady w skład majątku wspólnego będą wchodzić w skład majątku osobistego. Np. dochody z majątku osobistego
- rozdzielność majątkową - każdy z małżonków ma swój majątek
- rozdzielność majątkową z wyrównaniem zarobków - ustala się dorobek każdego z małżonków w momencie ustania małżeństwa, w sytuacji gdy jeden z małżonków ma większy dorobek to drugi może żądać wyrównania tego dorobku.
- umowa może być zawarta w trakcie małżeństwa, albo przed zawarciem małżeństwa,
- wymagana jest forma aktu notarialnego,
- jeżeli ta umowa zostanie rozwiązana w takie małżeństwo wraca do ustroju ustawowego
Oprócz ustroju ustawowego i ustrojów umownych możliwa jest jeszcze przymusowa rozdzielność majątkowa dokonana na podstawie orzeczenia sądu. Na skutek szczególnych zdarzeń takich, jak ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków.
Ustanie małżeństwa i separacja
Ustanie małżeństwa następuje tylko w ustawowych wypadkach
śmierć jednego bądź obojga małżonków
uznanie za zmarłego jednego z małżonków
rozwód - rozwiązanie małżeństwa przez sąd
Rozwód
O rozwodzie orzeka sąd okręgowy
Przesłanki rozwodu
Pozytywne - muszą być łączne spełnione
Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
zupełny rozkład pożycia małżeńskiego - rozpad sfery emocjonalnej, intymnej, gospodarczej małżeństwa, wszystkich trzech aspektów na raz. Utrzymywanie pewnych więzi o charakterze gospodarczym wynikających z obiektywnych sytuacji, potrzeb, nie uniemożliwia rozwodu.
trwały rozkład pożycia między małżonkami - rozkład pożycia jest na tyle długi, że nie ma widoków powodzenia na przyszłość. Im dłużej trwa tym łatwiej tą przesłankę stwierdzić. Niekiedy będzie to 6 miesięcy a w innych wypadkach miesiąc lub dwa.
Negatywne - nie może wystąpić żadna z nich
Art. 56.
§ 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
sprzeczność rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci - jeśli dziecko jest bardzo małe lub na progu pełnoletniości tym mniej rozwód wpływa na sytuację tego dziecka.
sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego - nie chodzi tutaj o odbiór społeczny ale o ocenę motywów każdego z małżonków
odmowa zgody na rozwód, która ma znaczenie jedynie gdy rozwodu wyłącznie winny rozkładu pożycia a odmawia zgody na rozwód ten małżonek niewinny. W pozostałych wypadkach brak zgody na rozwód nie ma znaczenia, co najwyżej może utrudnić postępowanie rozwodowe.
Elementy wyroku rozwodowego
Obligatoryjne
wina - kto ponosi winę rozkładu pożycia małżeńskiego
rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem
sposób korzystania ze wspólnego mieszkania
Fakultatywne
podział majątku wspólnego
Orzekanie o winie
Art. 57. § 1. Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.
§ 2. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
jeden z małżonków ponosi winę
drugi z małżonków ponosi winę
oboje z małżonków ponoszą winę
żaden z małżonków nie ponosi winy
Jeśli jest zgodny wniosek o rozwód bez orzekania o winie to sąd nie bada w ogóle tej kwestii zaniechując orzekania o winie, skutki są wtedy takie że żaden z małżonków nie ponosi winy.
Okoliczności przypisania winy
zdrada - naruszenie obowiązku wierności - utrzymywanie kontaktów fizycznych lub duchowych spoza małżeństwa
dokonanie sztucznego zapłodnienia bez zgody i wiedzy małżonka z użyciem nasienia innego mężczyzny
2 kwietnia - sprawy spadkowe 13.45 - 15.15 - sąd rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi Kościuszki 107/109 sala 428 4 piętro
Obligatoryjny element wyroku rozwodowego
rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem - wskazanie przy kim ma być dziecko, jak ta władza ma być wykonywana, kto ma decydować o dalszych losach dziecka od 13 czerwca 2009 - o sposobach kontaktu z małoletnim dzieckiem.
Może powierzyć wykonywanie władzy jednemu bądź drugiemu rodzicowi, bądź pozostawić obojgu rodzicom władzę rodzicielską na ich wspólny wniosek.
rozstrzygnięcie o alimentach dotyczących dziecka - chodzi o ułatwienie sytuacji tego z rodziców, które będzie wychowywał dziecko, aby nie musiał zakładać kolejnej sprawy o ustalenie alimentów.
Elementy fakultatywne wyroku
podział majątku wspólnego - z chwilą rozwodu ustaje ustrój wspólności majątkowej,
Postępowanie o podział majątku jest odrębnym postępowaniem, nie procesowym i to przed sądem rejonowym. W drodze wyjątku ustawodawca kro pozwala na połączenie tego postępowania z postępowaniem rozwodowym toczonym przed sądem okręgowym. Fakultatywne bo możliwe jeśli nie spowoduje nadmiernych trudności.
Obligatoryjny ale w praktyce fakultatywny - orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania (art. 58 § 2.).
Nazwisko
Możliwość powrotu do nazwiska - termin 3 miesięczny od uprawomocnienia się wyroku sądowego.
Alimenty
Uwaga wstępna w trakcie małżeństwa nie ma alimentów, jest natomiast art. 28., czyli możliwość uzyskania rozstrzygnięcia sądu nakazującego wypłaty - jednemu małżonkowi przez drugiego. Po rozwodzie zakres obowiązku zależy od winy rozkładu pożycia. Przesłanką alimentów jest niedostatek, ta przesłanka wchodzi w grę gdy alimentów żąda współwinny rozkładu pożycia albo niewinny (druga strona także jest niewinna). Złagodzenie kryterium, zamiast niedostatku pojawia się pogorszenie sytuacji życiowej na skutek rozwodu, jeśli uprawniony do alimentów jest niewinny a zobowiązany do alimentów jest wyłącznie winny.
Obowiązek alimentacyjny między małżonkami wygasa w razie zawarcia ponownego małżeństwa osoby uprawnionej do alimentów - obowiązek wygasa po upływie 5 lat od rozwodu (art. 60 § 3.) Może wygasać wcześniej gdy poprawią się warunki będące ich podstawą.
Separacja
Jest to rozstrzygnięcie sądu wprowadzające skutki prawie takie jak rozwód, z tą różnicą, że małżeństwo trwa nadal, czyli małżonkowie w separacji nie mogą zawierać nowego związku małżeńskiego, ale za to ustaje wspólność majątkowa między nimi, co więcej przestają dziedziczyć jedno po drugim (art. 935(1)). Nie ma możliwości powrotu do nazwiska panieńskiego lub kawalerskiego.
Separacja jest dla osób, które ze względów religijnych, światopoglądowych nie mogą się rozwieźć, ale też nie mogą już żyć z drugim. Prawne rozdzielenie małżonków, co może umożliwić naprawienie relacji między nimi.
Art. 61(4) - wierność w separacji
wygasają obowiązki małżeńskie
Do alimentów między małżonkami pozostającymi w separacji stosujemy reguły jak dla małżonków rozwiedzionych, czyli nie stosujemy reguł jak dla małżonków.
Przesłanki separacji:
Pozytywne:
zupełny rozkład pożycia (brak przesłanki trwałości rozkładu pożycia),
Negatywne:
naruszenie dobra wspólnych małoletnich dzieci,
niezgodność z zasadami współżycia społecznego,
(sprzeczna jeżeli prowadzi do rażącego pokrzywdzenia jednego z małżonków)
Podeszły wiek małżonków nie sprzeciwia się rozwodowi ani separacji.
Konkurencja żądania rozwodu i separacji: zwycięża dalej idące żądanie jeśli spełnione są przesłanki (art. 61(2) § 1.)
Sposób wyjścia z separacji: aż do momentu śmierci jednego z małżonków, uznania śmierci jednego z małżonków, powrót do małżeństwa na zgodne żądanie małżonków, rozwód.
Sposoby ustalenia pochodzenia dziecka
1. Macierzyństwo - „matka zawsze jest pewna” - macierzyństwo wynikało z aktu stanu cywilnego.
W różnych sytuacjach pojawiały się wątpliwości co do macierzyństwa. Istnieje możliwość podmiany dzieci.
Zdarzyła się taka sytuacja podania danych innej kobiety.
Rozwój medycyny np.Zapłodnienie pozaustrojowe,
To doprowadziło, że ustawodawca uregulował kwestie macierzyństwa w sposób zgodny z tym co wcześniej wymyśliło orzecznictwo* ale w sposób uwzględniający rozwój medycyny, bo pada odpowiedź na to, która osoba jest matką przy zapłodnieniu pozaustrojowym - matką dziecka jest kobieta, która je urodziła (art. 61(9).) Istnieje możliwość zaprzeczenia jak i ustalenia macierzyństwa. Ustalenie macierzyństwa jest możliwe dopiero po zaprzeczeniu macierzyństwa. Kto może wytoczyć powództwo zaprzeczenia macierzyństwa ?
kobieta wpisana w akcje jako matka,
dziecko,
mężczyzna, którego ojcostwo jest konsekwencją/ wynikiem macierzyństwa kobiety,
biologiczna matka,
Termin: 6 miesięcy od dnia (dla kobiet) sporządzenia aktu urodzenia, dla mężczyzny od dnia w którym dowiedział się o prawdzie, dla dziecka - od momentu uzyskania pełnoletniości i wynosi 3 lata.
*nawet jak nie było przepisów, sądy dopuszczały powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa i ustalenie macierzyństwa (189 kpc)
Istnieją 3 sposoby określenia ojcostwa, są to: domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie ojcostwa - art. 72.
Uwagi ogólne: Domniemanie wyłącza możliwość stosowania pozostałych sposobów, aby numer 2 i 3 mogły być zastosowane, albo w ogóle nie ma domniemania (brak związku małżeńskiego) albo też zostało obalone na skutek sądowego zaprzeczenia ojcostwa. Przy uznaniu ojcostwa (dawniej) uznanie dziecka. Zmienia się nie tylko nazwa, ale i założenia leżące u podstaw tego sposobu. Uznanie ojcostwa to sposób „dobrowolny”, a sądowe ustalenie ojcostwa to „przymusowy” sposób.
Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki
Jego istotą jest to, że w małżeństwie nie trzeba dokonywać żadnych czynności aby ustalić ojcostwo. Jest takie założenie, że ojcem jest mąż matki. To domniemanie stosowane jest wtedy gdy dziecko urodzi się podczas trwania małżeństwa, ale także po ustaniu małżeństwa (albo unieważnieniu) w okresie 300 dni od ustania małżeństwa. Jeżeli w tym czasie kobieta zawarła nowy związek małżeński domniemanie przechodzi na nowego męża. Istnieje możliwość obalenia domniemania - powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Do obalenia domniemania konieczne jest wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem (dawniej to sam tylko inaczej nazwane - zawarte w art. 67. niepodobieństwo, że ojciec mógłby być ojcem dziecka) te dwa różne sformułowania mają tą samą treść. Środki dowodowe: badania DNA, wykazanie, że ojciec przebywa w zakładzie karnym, a jednocześnie nie miał żadnych odwiedzin, badania krwi (w pewnych przypadkach pozwalają wykluczyć ojcostwo).
Legitymacja czynna - mąż matki, matka, dziecko, nie może natomiast biologiczny ojciec jeśli nie jest mężem matki. Terminy do wytoczenia powództwa - mąż matki 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o urodzeniu dziecka, matka - 6 miesięcy od urodzenia dziecka, dziecko - 3 lata od momentu uzyskania pełnoletniości. Te terminy nie podlegają przywróceniu przez sąd, ani wydłużeniu bądź skróceniu przez czynność prawną. Legitymacja procesowa bierna (przeciwko komu jest to powództwo) - trzeba pozwać dwie kolejne strony np. dziecko przeciwko matce i mężowi matki itd.
Uznanie ojcostwa - (dawniej uznanie dziecka), występuje np. przy związku, w którym rodzi się dziecko. Uznanie ojcostwa opiera się na oświadczeniu woli mężczyzny (co do zasady ojca dziecka). Uznanie ojcostwa to jednostronna czynność prawna, nie jest to umowa - potrzebne jest jednak również oświadczenie matki dziecka. Oświadczenie składa się przed Urzędem Stanu Cywilnego, lub sądem opiekuńczym. W różnych krajach niemalże od zawsze dopuszczało się możliwość uznania ojcostwa przez mężczyznę, który nie jest biologicznym ojcem w tym sensie, że nie bada się żadnych faktów biologicznych. Prawo w tym zakresie było celowo niedookreślone - nie było przepisu, który by twierdząco określał, że tylko biologiczny ojciec może tylko uznać dziecka. Dawniej późniejsze ujawnienie się faktu, że uznający dziecko nie jest biologicznym ojcem nie dawało możliwości skutecznego unieważnienia uznania dziecka z powołaniem się na błąd - wadę oświadczenia woli. Od czerwca 2009 zmiana terminologii uznanie dziecka na uznanie ojcostwa nie jest przypadkowe gdyż na mocy art. 73 oświadczenie może być złożone jedynie przez mężczyznę od, którego pochodzi (ojciec biologiczny) , co więcej kierownik Urzędnika Stanu Cywilnego zobowiązany jest odmówić odebrania oświadczenia jeśli ma wątpliwości co do pochodzenia dziecka. Nie jest sprecyzowane jakie są to wątpliwości. A matka składa oświadczenie potwierdzające tą okoliczność (dawniej dawała zgodę). Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka, drugą chwilą graniczną jest moment uzyskania pełnoletniości przez dziecko (Dawniej można było uznać także dziecko pełnoletnie). W chwili obecnej uznać ojcostwo może mężczyzna, który ukończył lat 16. Dawniej możliwe przez mężczyznę od 13-18 rokiem życia ale za zgodą przedstawiciela ustawowego. Obalenie uznania ojcostwa: teraz powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania dziecka. Podstawą jest więź biologiczna, dawniej możliwość żądania unieważnienia z powodu wad oświadczeń woli. Terminy na wytoczenie powództwa - dla mężczyzny - 6 miesięcy od dowiedzenia się o prawdzie (dawniej rok od uznania dziecka), Bezskuteczności może żądać: dziecko, matka dziecka i mężczyzna uznający dziecko.
Sądowe ustalenie ojcostwa
Powództwo może wytoczyć dziecko działając przez przedstawiciela ustawowego, matka a od 2004 domniemany ojciec dziecka. W procesie wykazuje się, że dziecko pochodzi od konkretnego mężczyzny (powoda lub pozwanego) w zależności kto wytoczy powództwo, a to wykazanie następuje poprzez konstrukcję domniemania, a jeśli są wątpliwości przez jednoznaczne wskazanie, że mężczyzna jest ojcem dziecka. To domniemanie polega na przyjęciu, że ojcem dziecka kto obcował z matką dziecka w okresie koncepcyjnym. Oprócz badania DNA również wystarczające będzie wykazanie faktu obcowania na przykład przy jednoczesnej odmowie poddania się badaniu DNA. W każdej ze spraw w której można wytoczyć powództwo legitymacje czynną ma także prokurator.
Stosunki między rodzicami a dziećmi
Władza rodzicielska przysługuje rodzicom posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych.
Przykład
Czy władza rodzicielska przysługuje 17 letniej samotnej matce, która nigdy nie była mężatką?
Art. 93. § 1. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.
§ 2. Jednakże w razie sądowego ustalenia ojcostwa władza rodzicielska przysługuje ojcu tylko wtedy, gdy przyzna mu ją sąd w wyroku ustalającym ojcostwo. Sąd opiekuńczy może ojcu przyznać władzę rodzicielską także po ustaleniu ojcostwa.
Art. 94. § 1. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.
§ 2. Jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone albo jeżeli zostało ustalone sądownie bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej, władza rodzicielska przysługuje matce.
§ 3. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.
Nie przysługuje jej władza rodzicielska. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska powinno się ustalić opiekuna. Postępowanie takie wszczynają dziadkowie, organy pomocy społecznej, prokurator. Sąd mógłby wszcząć takie postępowanie z urzędu ale w praktyce sąd nie posiada informacji niezbędnych do wszczęcia postępowania. Rodzice generalnie czekają do osiągnięcia pełnoletniości.
Władza rodzicielska rozciąga się nad dzieckiem aż do momentu uzyskania pełnoletniości.
Przykład
Czy 16 letnia mężatka podlega władzy rodzicielskiej?
Nie.
Definicja
Władza rodzicielska to komplet praw i obowiązków rodziców względem dziecka. Składają się na nią:
zarząd majątkiem dziecka
sprawowanie faktycznej opieki nad dzieckiem
przedstawicielstwo ustawowe (reprezentacja dziecka)
Brak absolutnego podporządkowania:
Art. 87. Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie.
Zmieniono artykuł 95 podkreślając konieczność poszanowania godności i praw dziecka przez rodziców. Dodano również sformułowanie, że mimo iż dziecko winne jest rodzicom posłuszeństwo ale rodzice powinni uwzględniać stanowisko dziecka jeśli stopień rozwoju dziecka na to pozwala.
Art. 95. § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka.
§ 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo.
§ 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
Zarząd majątkiem dziecka
Art. 101. § 1. Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
§ 2. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku.
§ 3. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Rodzice zarządzają majątkiem dziecka swobodnie, uwzględniając interes dziecka za wyjątkiem
czynności, na które potrzebują zgody sądu opiekuńczego, czyli wykraczające poza ramy czynności wychowawczych (???) a w szczególności pozbycia się istotnego składnika majątku.
zarobków dziecka oraz rzeczy oddanych dziecku do swobodnego użytku- dziecko rozporządza nimi swobodnie
Przykład
Sprzedaż nieruchomości, lokalu wymaga zgody sądu, podobnie jak odrzucenie spadku w imieniu dziecka.
Przedstawicielstwo ustawowe
Rodzice składają oświadczenia woli w imieniu dziecka działając jako przedstawiciele ustawowi. Brak wymogu łącznej reprezentacji.
Art. 98. § 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.
§ 2. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:
1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.
§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym.
Przykład
Powództwo o alimenty w imieniu dziecka występuje matka.
Faktyczna piecza nad dzieckiem. Rodzice są zobowiązani do zapewnienia realizacji elementarnych potrzeb biologicznych, np. picie, jedzenie, ubiór, dbanie o rozwój dziecka, w szczególności dbanie o bezpieczeństwo dziecka.
Pozbawienie, ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej
Państwo ma obowiązek ingerować zawsze wtedy gdy zagrożone jest dobro dziecka a ta ingerencja może przybrać postać od najbardziej łagodnych (ograniczenia władzy rodzicielskiej) aż do najbardziej uciążliwych form (pozbawienie władzy rodzicielskiej).Ingerencja polega na wydaniu odpowiednich decyzji w formie postanowienia przez sąd opiekuńczy jeżeli dobro dziecka jest zagrożone. Skutkiem nie jest pozbawienie władzy rodzicielskiej ale ingerencja sądu czyli państwa w zakres władzy lub sposób jej wykonywania.
Art. 109. (60) § 1. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.
§ 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności:
1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń,
2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,
4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,
5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
§ 3. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
§ 4. (62) W przypadku, o którym mowa w § 2 pkt 5, sąd opiekuńczy zawiadamia powiatowe centrum pomocy rodzinie, które udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach określonych przez sąd, a także współpracuje z kuratorem sądowym. Sąd opiekuńczy, ze względu na okoliczności uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, rozważy także ustanowienie nadzoru kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim.
Sąd nie wydaje postanowienia o ograniczeniu władzy rodzicielskiej
Jeżeli w konkretnej sytuacji sąd będzie chciał wydać rozstrzygnięcie wykraczające poza zakres artykułu 109 może to uczynić.
Art. 109. (60) § 1. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.
§ 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności:
1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń,
2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,
4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,
5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
§ 3. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
§ 4. (62) W przypadku, o którym mowa w § 2 pkt 5, sąd opiekuńczy zawiadamia powiatowe centrum pomocy rodzinie, które udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach określonych przez sąd, a także współpracuje z kuratorem sądowym. Sąd opiekuńczy, ze względu na okoliczności uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, rozważy także ustanowienie nadzoru
Do ośrodka opiekuńczo-wychowawczego może trafić nawet dziecko, którego rodzice nie są pozbawieni władzy rodzicielskiej.
Zawieszenie władzy rodzicielskiej
Art. 110. § 1. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie.
§ 2. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.
Władza rodzicielska jest zawieszona w całości najczęściej z przyczyn niezależnych od rodziców np. dziecko ma jednego rodzica, który trafia do szpitala na 6 miesięcy.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Art. 111. § 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
§ 1a. (63) Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
§ 2. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Skutkiem pozbawienia władzy rodzicielskiej jest trwała utrata całości władzy przez konkretnego rodzica.
Przyczyny niezawinione
trwała przeszkoda (z powodów zdrowotnych <rodzic uległ wypadkowi i jest sparaliżowany>) - pozbawienie władzy nie występuje za karę, bo nie ma za co karać lecz służy dobru dziecka, które może być wtedy powierzone np. spokrewnionej rodzinie zastępczej
Przyczyny zawinione
nadużywanie władzy rodzicielskiej (np. przekraczanie granic karcenia)
rażące zaniedbywanie obowiązków (np. rodzice zostawiają 3 letnie dziecko samo w domu i idą na 2 dniową imprezę; porzucenie dziecka)
bierność rodziców w naprawie sytuacji, która była przyczyną wcześniejszego ograniczenia władzy rodzicielskiej (np. umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej)
Pozbawienie władzy rodzicielskiej ma charakter trwały ale odwracalny. Trwały w tym sensie, że bez podania końcowego terminu.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza zakazu osobistej styczności z dzieckiem.
Inne możliwe rozstrzygnięcia
zakaz osobistej styczności z dzieckiem
Adopcja
Przysposobienie w języku prawniczym to adopcja.
Adopcja ma imitować stosunki takie jakie występują między rodzicami biologicznymi a dzieckiem biologicznym.
Przysposobiony może być tylko małoletni - data złożenia wniosku o adopcję - cecha małoletniości musi istnieć w momencie złożenia wniosku.
Celem przysposobienia jest dobro małoletniego (brak tej przesłanki jeżeli potencjalni rodzice adopcyjni wskazują we wniosku głównie na swój własny interes).
Musi być odpowiednia różnica wieku między przysposabianym a przysposabiającym. Jest to sformułowanie nie ostre (różnica ani za duża, ani za mała). Przyjmuje się tą różnicę na poziomie około 13 lat.
Przesłanki
pełna zdolność do czynności prawnych przysposabiającego
odpowiednie gwarancje osobiste przysposabiającego (osoba odpowiedzialna, a nie nieodpowiedzialna np. karany za przestępstwa na tle seksualnym)
zgoda niektórych osób
przysposabianego jeśli ukończył lat 13
rodziców biologicznych, chyba że są nieznani, pozbawieni władzy rodzicielskiej albo nieznane jest ich miejsce pobytu w dłuższej perspektywie czasowej
Rodzaje przysposobienia
Pełne
Polega na zerwaniu więzi z dotychczasową rodziną a nawiązaniu więzi z całą rodziną przysposabiającego.
Art. 121. § 1. Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.
§ 2. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego.
§ 3. Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego.
§ 4. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.
Niepełne
Polega na powstaniu skutku tylko między adoptowanym a adoptującym oraz na zerwaniu więzi między rodziną biologiczną a adoptowanym.
9