CCF20090513039

l. Indukcja i wyjaśnianie

tu, ?E zaś jest pytaniem o wynik eksperymentu⁹⁶. Na przykład niech O = „Ile wynosi prędkość światła?”. Wówczas W obejmuje wiedzę, że promienie światła biegną po liniach prostych, że zwierciadło odbija promienie światła, że ekrany nie przepuszczają światła, że prędkość jest ilorazem drogi przez czas, i tak dalej. W wypadku eksperymentu Fizeau ?E — „Jaką prędkość obrotową trzeba nadać kołu zębatemu ustawionemu na drodze odbitego od zwierciadła promienia światła, aby ten promień zatrzymać na zębie (a nie przepuścić przez odstęp między zębami), i ile czasu mija od skierowania promienia w stronę zwierciadła do zatrzymania się jego odbicia na zębie?”⁹⁷.

Jednak nic każdy problem teoretyczny implikuje erotetycznie (ze względu na wiedzę zastaną) pytanie o wynik eksperymentu zaprojektowanego w poszukiwaniu jego rozwiązania. Weźmy pod uwagę problem z gatunku najbardziej frapującego filozofów, mianowicie pytanie typu ?H = „Czy hipoteza H jest prawdziwa?”, gdzie // jest hipotezą uniwersalną postaci (Vx)[W(x) -»Z(x)]⁹*. Testowanie hipotezy H polega na zbudowaniu sytuacji eksperymentalnej, w której dla pewnego ustalonego a spełniony jest warunek W(a), i zbadaniu, czy nastąpi Z(a). Pytanie o wynik takiego ekspeiymcntu ?E brzmi zatem: „Czy Z(a)?”, gdzie zdanie lV(a) należy do wiedzy zastanej W. Jednak Im(?//, W, ?E) na ogół nie zachodzi, ponieważ z odpowiedzi Z(a) i wiedzy zastanej W na ogół nic wynika żadna z dwóch („Tak” lub „Nie") odpowiedzi bezpośrednich na ?H, czyli nie jest spełniony warunek (ii) definicji implikacji erotetycznej. Na przykład niech H = „Wszystkie kruki są czarne”, czyli W(x) = jest krukiem”, Z(x) = „Ajest czarny". Testowanie tej hipotezy będzie polegało na obserwacji kruków a_v a₂, «,..., i zadawaniu kolejno pytań „Czy jest czarny?”, czyli ?Z(a_j), i = 1,2, 3.... Z odpowiedzi „Tak, kruk a. jest czarny" i wiedzy zastanej W na ogół nie wynika żadna z dwóch odpowiedzi bezpośrednich na ?H - ani że wszystkie kruki są czarne, ani że nie wszystkie kruki są czarne.

"• Wyższość podejścia Wiśniewskiego nad podejściem Hintikki polega między innymi na tym. że pozwala zdać sprawę ze związku między problemem teoretycznym a pytaniem o wynik eksperymentu, a nawet samym projektem eksperymentu.

" Warto zaznaczyć, że pytanie o wynik eksperymentu, zgodnie z tezą o uteorety-zowaniu obserwacji, jest zawsze uteoretyzowane, co wymaga włączenia do IV odpowiednich zdań.

** Czyli głosi, przypominam, „dla każdego*, jeżeli x znajdzie się w warunkach IV, ,v zachowa się w sposób Z ”.

<1. Czy istnieje „logika nauki"?

Na ogół, bo jeżeli do W należy na przykład zdanie G — „Każdy gatunek ptaków ma charakterystyczny dla niego wzorzec upierzenia"⁹'', wówczas z odpowiedzi „Tak, ten kruk jest czarny” i W wynika, że czerń jest charakterystycznym dla kruków wzorcem upierzenia, czyli że wszystkie kruki są czarne, a z odpowiedzi „Nic, ten kruk nie jest czarny” i W wynika, że nie wszystkie kruki są czarne. W ten sposób warunek definicyjny (ii) implikacji erotetycznej między rozpatrywanymi pytaniami ze względu na W jest spełniony. Sformułowanie ogólnego warunku na to, żeby Im(?//, Vł^/, ?£), gdzie H jest hipotezą uniwersalną, można śmiało pominąć^{1 2}, bowiem procedura falsyfikacjonistyczna, polegająca na doborze eksperymentu, którego wynik, ze względu na wiedzę zastaną, może podważyć testowaną hipotezę, wydaje się w pełni prawomocna również wtedy, gdy relacja Im(?//, IV, ?£) między pytaniem o prawdziwość hipotezy a pytaniem o wynik ekspeiymentu, ze względu na wiedzę zastaną, nie zachodzi. Niemniej w każdym wypadku zastosowania procedury falsyfikacjonistycznej zachodzi pewna słabsza relacja między wymienionymi trzema elementami.

Falsyfikacyjna

implikacja

erotetyczna

Tę słabszą relację nazwę falsyfikacyjną implikacją ero-tetyczną, symbolicznie Imf(Q, W, Q*). Zachodzi ona wówczas, gdy (i) z dowolnej odpowiedzi bezpośredniej A na pytanie Q i zdań ze zbioru X wynika logicznie alternatywa wszystkich odpowiedzi bezpośrednich na pytanie Q* oraz (ii_f) z pewnej (co najmniej jednej) odpowiedzi bezpośredniej B na pytanie Q* i zdań ze zbioru X wynika negacja niektórych, ale nie wszystkich, odpowiedzi bezpośrednich na pytanie Q. Znalezienie prawdziwej odpowiedzi na pytanie (falsyfikacyjnie) implikowane może zatem (ale nie musi) wyeliminować, jako nieprawdziwą, co najmniej jedną odpowiedź bezpośrednią na pytanie (falsyfikacyjnie) implikujące. W szczególności, gdy 0 = ?//, gdzie //jest hipotezą uniwersalną, X = W - zbiorem zdań wiedzy zastanej, Q* = ?E - pytaniem o wynik eksperymentu, istnieje co najmniej jedna odpowiedź bezpośrednia na ?E, która falsyfikuje H.

'^N Czy to zdanie jest prawdziwe, nie ma znaczenia dla naszej analizy, która ma na celu prześledzenie jedynie zależności logicznych między dwoma pytaniami i pewnym zbiorem zdań oznajmujących.

wiąże się ono z pewnymi komplikacjami, ponieważ G jest zdaniem drugiego rzędu.