Obraz�1

16S Podstawy dydaktyki ogólnej

wyłącznie maleńkimi kroczkami, a wskutek tego pozbawia możliwości jego osiągnięcia większym skokiem, szybko się nuży i nudzi. To zaś wpływa; niekorzystnie na wyniki uczenia się. Zasada małych kroków ma — zdaniem krytyków — tę jeszcze złą stronę, że nie pozwala indywidualizować treści uczenia się, umożliwiając jedynie przystosowywanie tempa tego procesu do potrzeb poszczególnych użytkowników programu.

Z ostrą krytyką spotyka się ponadto zalecany przez Skinnera sposób udzielania odpowiedzi przez osoby korzystające z tekstów programowanych, a mianowicie konstruowanie tych odpowiedzi. Crowder np. dowodzi, że daleko skuteczniejszy od konstruowania jest wybór odpowiedzi, ich rozpoznawanie. Polega ono na tym, że uczeń wybiera odpowiedź, którą uważa za trafną na dane pytanie, spośród kilku odpowiedzi gotowych, zawartych w programie, przy czym wśród tych odpowiedzi tylko jedna jest prawdziwa, a pozostałe są niepełne lub wręcz fałszywe. Takie i podobne głosy krytyczne, wypowiadane wobec koncepcji Skinnera, doprowadziły do powstania tzw. programowania rozgałęzionego. W intencjach jego twórców — wśród których prym wiedzie N.A. Crowder — miało ono być wolne od niedostatków typowych dla programów liniowych.

Programowanie rozgałęzione wywodzi się w prostej linii z testów wiadomości, dokładniej — z tej ich odmiany, która opiera się na testach wyboru. Oprócz tego wykazuje ono wiele cech wspólnych z sokratyczną metodą naprowadzania rozmówcy na właściwe odpowiedzi po uprzednim wyeliminowaniu odpowiedzi błędnych lub fragmentarycznych. Jego podstawę stanowią następujące założenia teoretyczne:

* Materiał nauczania należy dzielić na dawki (porcje, kroki) o rozmiarach odpowiadających objętości mniejszych podtematów konwencjonalnie opracowanych tekstów, np. podręczników szkolnych. Uczeń bowiem powinien mieć świadomość celu, do którego realizacji zmierza poprzez uczenie się. Tę zaś może mu zapewnić tylko tekst obszerniejszy, nie podzielony na sztucznie od siebie oddzielone „strzępy informacji”.

* Po każdej dawce informacji niezbędne jest pytanie, na które ucząca się jednostka wybiera odpowiedź uważaną przez nią za poprawną. Wyboru dokonuje spośród kilku odpowiedzi niepełnych, a nawet błędnych. Pytanie ma przy tym spełniać następujące funkcje dydaktyczne:

1)    służyć sprawdzeniu, czy zawarty w ramce materiał został przez uczącego się dobrze zrozumiany i zapamiętany;

2)    odsyłać ucznia do odpowiednich ramek korektywnych w każdym przypadku niewłaściwego rozpoznania odpowiedzi;

3)    zapewniać mu możliwość utrwalenia najważniejszych wiadomości, między innymi w drodze stosownych ćwiczeń;

4)    zmuszać go do uważnego studiowania tekstu, a tym samym eliminować uczenie się mechaniczne;

5)    kształtować u niego wartościowe motywy uczenia się, rozwijać zainteresowanie studiowanym przedmiotem, a oprócz tego wdrażać do samokontroli i samooceny uzyskiwanych wyników.

*    Natychmiast po rozpoznaniu odpowiedzi uznanej za poprawną niezbędne jest sprawdzenie, czy wybór był trafny. Z tego powodu program powinien informować ucznia o jakości każdego rozpoznania, a w przypadku błędu odsyłać go bądź do punktu wyjścia w celu podjęcia ponownej próby wyboru dobrej odpowiedzi, bądź też do odpowiedniej ramki korektywnej wyjaśniającej przyczyny pomyłki.

*    Droga prowadząca przez program rozgałęziony musi być zróżnicowana stosownie do wykazywanych przez jego użytkowników zdolności. W związku z tym jednostki bardziej zaawansowane w nauce lub uczące się skuteczniej, powinny kroczyć do celu krótszą drogą aniżeli ich słabsi koledzy. Tych zaś należy odsyłać do ramek korektywnych w celu uzupełnienia luk w wiadomościach oraz doskonalenia niedostatecznie opanowanych umiejętności.

*    Stopień trudności objętego programem materiału nauczania powinien wzrastać, przy czym zasada „od tego, co łatwe, do tego, co trudne" obowiązuje zarówno przy budowie pytań, jak i związanych z nimi odpowiedzi.

*    Treść ramek korektywnych należy dobierać na podstawie starannej analizy błędów popełnianych przez osoby korzystające z programu rozgałęzionego.

*    Sądy, pojęcia, prawa, zasady itp., występujące w programie o strukturze rozgałęzionej, trzeba eksponować w różnych ujęciach w powiązanych ze sobą merytorycznie ramkach tekstu, przy czym w ramkach korektywnych dobrze jest umieszczać przykłady, których zadaniem jest wszechstronne naświetlenie treści każdego uogólnienia (Crowder, 1961, s. 208-210).

Strukturę programu rozgałęzionego przedstawia rysunek 8. Wynika z niego, że drogą najkrótszą kroczą uczniowie, którzy poprawnie odpowiadają na pytania zawarte w tzw. ramkach głównych (1. 2. 3 itd.). Natomiast pozostałych odsyła się do ramek korektywnych, gdzie uzyskują informacje dodatkowe, umożliwiające im poprawienie błędów Popełnionych w toku korzystania z programu. Liczne rozgałęzienia. Mazane na rysunku, uzasadniają nazwę programu: rozgałęziony.