Obraz�3

212 Podstawy dydaktyki ogólnej

Jeszcze inną klasyfikację środków dydaktycznych przedstawia I chał Godlewski (1972, s. 70, 71), dzieląc je na:

1) tablice — do pisania kredą, fianelowe, magnetyczne, specjał (perforowane, montażowe i inne):

2) urządzenia do projekcji świetlnej — projektory obrazów nieruch mych, projektory filmu niemego, ławy optyczne i lampy do projekt cieniowej, urządzenia do doświetlania pola obserwacji, urządzeni specjalne (stroboskopy, urządzenia elastooptyczne i inne), urządzeni pomocnicze, jak różnorakie ekrany, zaciemnienia itp.;

3) urządzenia do wzmacniania zapisu i odtwarzania dźwięki — urządzenia do nagłośniania pomieszczeń dydaktycznych, magnetofony, gramofony i elektrogramofony, urządzenia sprzężone (radiole i inne);

4) środki audiowizualne — wideofony, projektory filmu dźwięko-I wego, urządzenia sprzężone dia-filmo-magnetofonowe, telewizja szkolna w obwodzie zamkniętym, magnetowidy;

5) maszyny dydaktyczne — urządzenia do utrwalania wiadomości (repetytory, maszyny informacyjno-instruktażowe i inne), urządzenia do szybkiej kontroli postępów uczniów w nauce (egzaminatory i inne), urządzenia treningowe i symulatory, urządzenia wielofunkcyjne, urządzenia specjalne, np. laboratoria do nauki języków obcych i inne;

6) urządzenia do reprodukcji tekstów i obrazów — powielacze kliszowe, rotaprinty, kserografy, fotokopiarki;

7) środki masowego przekazu — radio, telewizja;

8) elektroniczne maszyny cyfrowe (EMC) ogólnego użytku, EMC dydaktyczne;

9) technikę informacji naukowej — czytniki mikrofilmów, klasyfikatory, kartoteki segregacyjne;

10) podręczniki kompleksowe i teksty programowane — do nauczania metodami tradycyjnymi, do nauczania programowanego, do nauki języków obcych;

11) aparaturę obrazu przestrzennego — rzutniki stereo, projektory filmowe stereo, holografia.

Uogólniając wyniki dotychczasowego opisu różnych klasyfikacji środków dydaktycznych, możemy stwierdzić, że — podobnie jak podział funkcji tych środków — również one nie odpowiadają rygorystycznym wymaganiom rozłączności. Świadomi tego niedostatku opowiadamy się za podziałem scharakteryzowanym na początku niniejszego podrozdziału, przy równoczesnym uzupełnieniu go o człon obejmujący różnorakie urządzenia do częściowej automatyzacji pracy dydaktycznej. Zgodnie z tym stanowiskiem środki dydaktyczne dzielimy na:

wzrokowe (przedmioty naturalne, maszyny, narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i nieruchome, barwne i czarno-białe, schematy, symbole, m.in. słowa — a zatem również teksty drukowane i pisane — litery i cyfry, a ponadto diagramy itp.);

słuchowe (płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami umożliwiającymi posługiwanie się nimi, aparaty radiowe, instrumenty muzyczne itd.);

wzrokowo-słuchowe (aparaty telewizyjne, projektory filmowe, kasety wideo itp.);

częściowo automatyzujące proces nauczania-uczenia się (podręczniki programowane, maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe, tzw. klasy zautomatyzowane itd.).

3. Środki wzrokowe

Środki wzrokowe spełniają w procesie nauczania-uczenia się doniosłą rolę, ułatwiając współdziałanie wyróżnionych przez I.P. Pawłowa układów: pierwszego, którego podstawę stanowią sygnały bezpośrednio odzwierciedlające rzeczywistość, oraz drugiego, opartego na sygnałach słownych. Dzięki racjonalnemu powiązaniu tych układów słowa stają się odpowiednikami doznań bezpośrednich, wzrokowych, słuchowych i innych, zyskując zdolność sygnalizowania rzeczywistości. Tym też wyjaśnia się np. fakt, że dźwięk dzwonka oraz słowo „dzwonek" (wypowiedziane lub napisane) wywołują u jednostki identyczne reakcje.

Jak już wspomnieliśmy, rzeczywistość można ukazywać w procesie nauczania-uczenia się za pomocą okazów naturalnych, a można też posługiwać się w tym celu modelami, mapami i innymi „środkami wzrokowymi o charakterze uogólniającym", tzn. mapami, schematami, diagramami itp.

Okazy naturalne mogą być z kolei eksponowane bądź w ich zwykłym środowisku, jak np. zwierzęta żyjące na swobodzie, bądź w środowisku sztucznym, np. zwierzęta w ogrodzie zoologicznym, bądź wreszcie w formie spreparowanej (zwierzęta wypchane)¹.

Na jakość stosunkowo szerokiego repertuaru środków wzrokowych coraz większy wpływ wywierają najnowsze osiągnięcia techniki. Nawet tablica, ów najbardziej tradycyjny rekwizyt nauczania zbiorowego zaczęła ulegać gwałtownym przeobrażeniom. Najpierw pojawiły się więc tablice flanelowe, pozwalające na swobodne przyczepianie ■ przesuwanie odpowiednio przygotowanych elementów. Następnie zaczęto wprowadzać tablice magnetyczne, na których swobodnie można umieszczać elementy wizualne