Obraz�6

218 Podstawy dydaktyki ogólnej

*    przekazują informacje, a zarazem wymagają odpowiedzi na zadawane pytania:

*    zapewniają natychmiastowe sprzężenie zwrotne, bezpośrednio informując ucznia, czy odpowiedział dobrze:

*    umożliwiają mu prace indywidualną, tak by tempo przyswajania wiadomości było dostosowane do jego własnych potrzeb i zdolności.

Film także podaje informacje, ale nie wymaga od ucznia jakichkolwiek wypowiedzi- W związku z tym nie ocenia też ich trafności. Nie umożliwia ponadto uczniom uczenia się w stosownym dla każdego z nich tempie oraz zgodnie z wy kazywanymi zdolnościami.

Tak więc. aby sprostać wymaganiom stawianym maszynom dydaktycznym. film — podobnie zresztą jak inne środki wzrokowo-słuchowe, wzrokowe i słuchowe — musiałby:

*    najpierw przekazywać uczniom informacje, a następnie żądać od nich co pewien czas odpowiedzi na zadawane pytania;

*    wyłączać się automatycznie po postawieniu każdego pytania, aby uczniowie mogli na nie odpowiedzieć, a następnie włączać się ponownie w celu sprawdzenia odpowiedzi;

*    informować ucznia o trafności odpowiedzi (por. Cram, 1969, | 1-14).

7. Uwagi metodyczne

Środki dydaktyczne tylko wtedy mogą stanowić pełnowartościowy składnik procesu nauczania-uczenia się, kiedy się je traktuje w ścisłym powiązaniu z pozostałymi składnikami tego procesu oraz wyznacza im określone zadania do spełnienia. Ich dobór zależy więc nie tylko do materialnego wyposażenia szkoły w pomoce naukowe, lecz również od założonych celów lekcji, od metod pracy dydaktycznej, od wieku uczniów, a ponadto od charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania.

Jeżeli np. celem lekcji jest zaznajomienie uczniów z nowym materiałem, to stosowane środki dydaktyczne będą na niej spełniać inną funkcję aniżeli w przypadku utrwalania przerobionego już materiału lub kontroli i oceny wiadomości i umiejętności. Podobnie, stosowanie wykładu jako metody dominującej na danej lekcji wyznacza środkom dydaktycznym, którymi nauczyciel zamierza się posłużyć, zupełnie inną funkcję niż ta. jaką miałyby do spełnienia na lekcji prowadzonej głównie metodą laboratoryjną. I wreszcie wiek uczniów oraz charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania determinują zarówno rodzaj

środków dydaktycznych, jak i sposób ich wykorzystania na lekcji. Inne bowiem środki będą stosowane na lekcji matematyki na szczeblu propedeutycznym, a jeszcze inne — w liceum; innymi pomocami naukowymi posłuży się nauczyciel języka polskiego, innymi zaś—pracujący w tej samej klasie fizyk czy geograf.

Dobór środków dydaktycznych, tak jak i dobór określonych metod nauczania, zależy więc od wielu różnych czynników, a nie tylko od takiego czy innego wyposażenia szkoły w sprzęt i pomoce naukowe, 0 skuteczności tych środków w niemałym stopniu rozstrzyga przy tym fakt, czy nauczyciel, decydując się na ich wybór, czyni to mając również na uwadze pozostałe składniki procesu nauczania-uczenia się. tzn. czy traktuje środki dydaktyczne jako integralny składnik tego procesu. Skuteczność tę można dodaktowo zwiększyć, stosując środki, które;

*    służą nie tylko lepszemu poznaniu bezpośredniemu, lecz również pośredniemu;

*    wymagają od uczniów samodzielnego myślenia i działania, a zwłaszcza stałego posługiwania się już posiadaną wiedzą dla zdobywania nowej wiedzy;

*    zapewniają uczniom możliwie pełny obraz poznawanych rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń, co wymaga operowania środkami zróżnicowanymi, naświetlającymi poznawane fakty z różnych punktów widzenia;

*    w sprzyjających okolicznościach mogą być przez uczniów samodzielnie wykonane w ramach pracy domowej, w warsztacie szkolnym itp. Sporządzanie tego rodzaju środków, właściwie przygotowane i kierowane przez nauczycieli, ma duże walory wychowawcze, a ponadto może stanowić dla szkoły istotne źródło dopływu pomocy naukowych.

Z badań przeprowadzonych na szeroką skale nad zakresami możliwych zastosowań środków dydaktycznych wynika, że okazują się one pomocne w zakresie: zaznajamiania uczniów z nowym materiałem nauczania; kształtowania u dzieci i młodzieży' pozytywnych motywów uczenia się; akceleracji pracy dydaktycznej — m.in. dzięki temu, żenp. za pomocą filmu i innych środków dydaktycznych można syntetycznie przedstawić wszystkie fazy długotrwałych procesów, często niedostępnych zwykłej obserwacji; kształcenia dorosłych w drodze studiów zaocznych; wreszcie kontroli i oceny wyników nauczania.

ł tak, przykładowo, wykazano (Weidenmann. Krapp, 1986, s. 505-508), że uczniowie, z których jedni uczyli się pewnego tekstu z książki, a inni z telewizji, uzyskali zbliżone wyniki. W podobny sposób podsumowano wyniki innych badań, w których porównywano efektywność rozwiązywania identycznych problemów przez uczniów zaznaja-