Obraz�1

248 Podstawy dydaktyki ogólnej

2. Metody planowania dydaktycznego

Metody planowania dydaktycznego, mówiąc najogólniej, odpowiadają wyróżnionym w poprzednim podrozdziale rodzajom tego planowania.

Tak więc, najczęściej stosowaną metodą planowania rocznego jest zbiór czynności obejmujących:

*    gruntowną analizę programu nauczania określonego przedmiotu;

*    porównywanie treści poszczególnych haseł programowych, ujętych w grupy tematyczne, z odpowiednimi rozdziałami i podrozdziałami podręcznika;

*    opracowywanie bilansu czasu niezbędnego dla realizacji tych grup tematycznych;

*    uzupełnienie harmonogramu pracy czynnościami związanymi z powtórzeniem materiału oraz z kontrolą i oceną wyników nauczania;

*    sporządzenie listy podstawowych wiadomości, umiejętności i nawyków, które muszą być bezwzględnie opanowane przez wszystkich uczniów w obrębie każdej grupy tematycznej.

Ostatnia z wymienionych czynności ma ogromny wpływ na uzyskiwane przez nauczyciela wyniki pracy z uczniami. Znając konkretne cele, jakie mają być osiągnięte w toku nauczania, łatwiej możemy dobierać odpowiednie metody, formy organizacyjne oraz środki dydaktyczne, zapewniające realizację tych celów.

Lista podstawowych wiadomości, umiejętności i nawyków, odnosząca się do takiej lub innej grupy tematycznej, ma z konieczności dość ogólny charakter. Obejmuje ona wyłącznie te wiadomości, umiejętności i nawyki, które stanowią niejako merytoryczną konstrukcję nośną danej grupy treściowej. Bardziej szczegółowe są natomiast analogiczne listy opracowywane w obrębie planów okresowych oraz planów pojedynczych lekcji. W tych planach, mówiąc obrazowo, operuje się wiadomościami, umiejętnościami i nawykami mającymi charakter nie tyle elementów konstrukcyjnych, co raczej cegiełek wypełniających już istniejące konstrukcje.

Opisane wyżej metody planowania pracy dydaktycznej w skali roku, okresu nauczania i pojedynczej lekcji mają charakter dedukcyjny, gdyż — operując nimi — punktem wyjścia w procesie kształcenia czynimy zbiór określonych uogólnień, z których wyprowadzamy następnie treści szczegółowe. Możliwe jest również postępowanie odwrotne — przechodzenie od treści szczegółowych do twierdzeń ogólnych. W tym celu posługujemy się metodą indukcyjną. O tym, którą z tych metod należy

stosować przy planowaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej, zwłaszcza przy planowaniu okresowym oraz planowaniu pojedynczych lekcji, decydują charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania oraz cele, jakie nauczyciel zamierza osiągnąć.

Ogólnie możemy powiedzieć, że u podstaw opisywanych tutaj metod planowania znajduje się zasada ich podporządkowania — wraz z formami organizacyjnymi i środkami dydaktycznymi — zamierzonym do zrealizowania celów nauczania. Celów tych nie należy przy tym formułować w postaci ogólnych zaleceń, w rodzaju „Ukazać uczniom piękno ojczystej przyrody” lub „Zaznajomić młodzież z prawami Newtona”, lecz w formie ściśle określonych, a zarazem wymiernych, konkretnych i sprawdzalnych wyników, jakie mają być uzyskane.

Czynności, dzięki którym powstają omówione na początku tego podrozdziału roczne plany pracy dydaktycznej, obowiązują również przy sporządzaniu planów okresowych oraz planów pojedynczych lekcji. Metody planowania dydaktycznego w skali roku, okresu i lekcji różnią się zatem między sobą nie tyle pod względem jakościowym, co raczej ilościowym, ściślej — pod względem stopnia ogólności formułowanych celów nauczania oraz wynikających stąd konsekwencji co do doboru metod, form organizacyjnych oraz środków dydaktycznych.

Scharakteryzowane metody planowania dydaktycznego oraz powstające dzięki ich zastosowaniu rodzaje planów wiążą się ściśle ze sobą i wzajemnie warunkują. Od starannego opracowania planów rocznych zależy zarówno jakość planów okresowych, jak i jakość planów pojedynczych lekcji. Zależność ta jest przy tym dwustronna. Plany roczne i okresowe wytyczają główne cele i kierunki pracy dydaktyczno-wychowawczej na dany rok i okres szkolny, natomiast plany lekcji, służące realizacji tych celów, nawiązują ponadto do aktualnej sytuacji dydaktycznej danej klasy, a nawet grupy uczniów. Dlatego też plany długofalowe powinny być na tyle elastyczne, aby można je było na bieżąco modyfikować i przystosowywać do stale zmieniających się sytuacji dydaktycznych.

Przygotowując się do prowadzenia lekcji, nauczyciel musi pamiętać o spełnieniu warunków, decydujących o skuteczności sporządzanych planów.

Pierwszym z nich jest warunek wielostronności. Wymaga on. aby w planie pracy znalazły harmonijne odbicie tak cele nauczania, jak i wychowania: potrzeby jednostki, a także interes społeczeństwa; dalekie perspektywy wychowawcze i aktualna sytuacja danej klasy czy grupy uczniów; słowem — wszystkie czynniki wpływające na pełny, wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży. Aby spełnić ten warunek, nauczyciel musi uwzględniać nie tylko