Obraz�4

274 Podstawy dydaktyki ogólnej

ceniem równoległym, zawierać sprawnie funkcjonujący mechanizm orientacji pedagogicznej, a przede wszystkim być szkołą wychowującą.

Być może, taka właśnie szkoła, ewentualnie wzbogacona o niektóre składniki szkoły alternatywnej, stanie się rzeczywiście szkołą przyszłości. Na rzecz tej hipotezy przemawia fakt, że już dzisiaj dysponujemy metodami i środkami, które niejako torują jej drogę. Zawdzięczamy je przede wszystkim postępowi społeczno-ekonomicznemu i technicznemu, ale także pedagogicznemu.

6. Warunki i kierunki modernizacji szkoły

W świetle reform bądź już podejmowanych w wielu krajach, bądź dopiero postulowanych w różnorakich raportach krajowych i międzynarodowych o stanie oświaty i wychowania, uzasadnione staje się przekonanie, że podstawę przebudowy obecnych systemów szkolnych powinny stanowić postulaty: powszechności kształcenia i wychowania; ustawiczności; drożności pionowej i poziomej; szerokiego profilu kształcenia; szerokiego frontu kształcenia i wychowania oraz elastyczności i adaptacji szkolnictwa do przemian zachodzących w zakresie gospodarki, życia społecznego i kultury.

Postulaty te mają rację bytu również w warunkach charakterystycznych dla naszego kraju, do których przede wszystkim będą odnoszone.

Postulat powszechności kształcenia. W myśl tego postulatu każde dziecko powinno mieć zapewniony dostęp do najwyższych szczebli „drabiny oświatowej”, łącznie ze studiami wyższymi oraz podyplomowymi i doktoranckimi. Jedynym wyznacznikiem jego kariery szkolnej stają się zdolności i zalety charakteru, nie zaś pochodzenie społeczne, miejsce zamieszkania, zamożność rodziców itp. Skuteczna realizacja omawianego postulatu zależy, oczywiście, od wielu różnych czynników, wśród których do najważniejszych należą: rozbudowa sieci szkolnej, sieci internatów i placówek opieki pozaszkolnej nad dziećmi i młodzieżą oraz poradnictwo szkolne i zawodowe.

Z rozbudową sieci szkolnej wiąże się np. sprawa organizacji dowożenia dzieci wiejskich do szkół wyżej zorganizowanych, dysponujących lepszą kadrą i bogatszym wyposażeniem w sprzęt i pomoce naukowe, zamiast posyłania tych dzieci do szkół karłowatych, o jednym lub dwóch nauczycielach.

Skuteczna realizacja postulatu powszechności kształcenia zależy ponadto od zapewnienia wszystkim dzieciom wyrównanego w miarę możliwości startu szkolnego. Faktem jest, że niektóre dzieci osiągają

pełną dojrzałość szkolną już w wieku 5-6 lat, podczas gdy inne wykazują niekiedy dość znaczne opóźnienie. W celu usunięcia tych opóźnień i złagodzenia wzmiankowanej dysproporcji trzeba więc organizować przy szkołach podstawowych specjalne klasy wyrównawcze i otaczać uczęszczające do nich dzieci troskliwą opieką pedagogiczną, psychologiczną i lekarską.

Wskazane jest także tworzenie dla uczniów wykazujących opóźnienia w nauce doraźnych, przejściowych grup wyrównawczych, których celem byłaby likwidacja braków i luk w wiadomościach z danego przedmiotu lub przedmiotów nauczania. Warto nadmienić, źe i w tej dziedzinie dysponujemy odpowiednimi badaniami. Wykazują one, iż grupy wyrównawcze są pomocne zarówno w zakresie zwalczania drugoroczności, jak i wdrażania uczniów do pracy zespołowej, wymagającej zorganizowanego, zbiorowego wysiłku przy rozwiązywaniu różnorakich problemów teoretycznych i praktycznych.

Postulat ustawiczności kształcenia. Nowoczesny system szkolny powinien zapewniać każdemu obywatelowi nie tylko dostęp do najwyższych szczebli drabiny oświatowej, co wynika z omówionego już postulatu powszechności, lecz również tworzyć warunki sprzyjające stałemu, systematycznemu podwyższaniu posiadanych kwalifikacji oraz aktualizowaniu zdobytej wiedzy. Nie może się to przy tym dokonywać wyłącznie w drodze okazjonalnego samokształcenia — aczkolwiek i ta forma pracy nadal będzie odgrywać znaczną rolę w życiu człowieka — lecz powinno przybrać formę działalności zinstytucjonalizowanej, organizowanej systematycznie w określonych odstępach czasu przez system szkolny i zakłady pracy, przy współudziale odpowiednich placówek naukowo-badawczych i naukowo-dydaktycznych. Praca nad podnoszeniem kwalifikacji zawodowych i aktualizowaniem posiadanej wiedzy przestaje już być „prywatną sprawą” poszczególnych obywateli oraz środkiem służącym do zaspokajania ich jednostkowych zainteresowań, a urasta do roli jednego z warunków dalszego postępu nauki i techniki oraz rozwoju gospodarki i kultury narodowej. Dzięki temu staje się ona ważnym zadaniem społecznym, którego znaczenie będzie nadal wzrastać proporcjonalnie do tempa gromadzenia przez ludzkość nowych zasobów wiedzy o świecie.

W świetle postulatu ustawiczności kształcenia żaden szczebel nauki szkolnej, łącznie ze studiami wyższymi nie może być traktowany jako zamknięty i odizolowany od innych szczebli. Ten układ pionowy — charakterystyczny dla ustawicznego podnoszenia kwalifikacji w obrębie danej specjalności — będzie się przy tym częściej niż obecnie krzyżował z określonymi układami poziomymi, reprezentującymi po-