p2190379

OKMA CZYN

DyilfM orjfiBalBoM aktu woli zaprzeczeniem determlnlzmu

Iłtmeją poglądy. która - nie bacząc dostatecznie na doświadczalny fata rozstrzygania i wyboru g w samej zależności od świata przedmiotów widzą podstawę determinitmu. czyli przekreślenia wolności, pośrednio także przekreślenia osoby, owszem, całej owej rzeczywistości, którt tutaj okreiUray jako _osob< i czyn". Determinizm występuje w postaci materialistycmcj. gdzie raczej założona koncepcja materii wkracza w interpretację doświad-caeoia osoby, a nie pozwala mówić samemu temu doświadczeniu do koóca. Niniejsza przelotna uwaga nie może oczywiście zastąpić dyskusji z różnymi Sjęri—i deser mi nirmo materiał istycznego. której tutaj nie podejmujemy. Chodzi bowiem w niniejszym studium przede wszystkim o to. aby wialnie pozwolić mówić doświadczeniu osoby możliwie do końca. Jeżeli chodzi o samą dyskusję z dętemu ni zmem materialistycznym. wystarczy sięgnąć do odpowiedn ich stadiów czy podręczników.

Istnieje oprócz decenmnizmu materia! i stycznego pogląd, który deter-mtnizin. a więc zaprzeczenie wolności osoby, wiąże z tym. co — wedle dotychczasowych wywodów tu zawartych — warunkuje wolność, czyli konkretnie mówiąc — warunkuje rozstrzyganie zawarte w każdym autentycznym •chcę". Istnieje więc pogląd, który w motywacji, czyli w przedstawieniu przedmiotów woli dostrzega nieodzowną podstawę deterrainizmu. Będzie to w tym wypadku skrępowanie woli nie przez sam przedmiot, ale przez przedstawienie przedmiotu. Człowiek — wedle tej postaci decerminizmu S nie może chcieć przedmiotu bez jego przedstawienia. Ilekroć zaś „wybiera**, tylekroć idzie za przedstawieniem: wybiera to. co zostało mu przedstawione, i wybiera tak. jak zostało mu przedstawione. Jeśli nieraz się zdarza, iż człowiek np. wybiera dobro „mniejsze" pomijając „większe", to w tym nie można doszukiwać się wolności woli. czyli niezależności od przedmiotów, gdyż między przedmiotem a wolą staje przedstawienie, czyli motywacja — i ta determinuje, określa bez remzty kierunek chcenia. W danym więc wypadku, jeżeli człowiek, wybiera dobro ^mniejsze”. co dlatego, że zostało mu ono hic et nunc przcdatawiooc jako „większe".

Wydaje sic jednak, it w tym ujęciu zawiera się daleko idąca symplifi-fcacja. czyli taka redakcja doświadczenia osoby, w której to. co istotne.

pomtnśęse czy nawet wręcz poświęcone dla pewnego schematu. Wielką §E tym wypadku przysługę mote oddać metoda fenomenologiczna oraz zwią-H nią umiejętność trafnej eksploatacji danych doświadczalnych. Oto bowiem istotne dla woli rozstrzygnięcie - czy to w wypadku prostego „chcę".

_ w wypadku wyboru — ma taką specyficzność dynamiczną, która wy-determinację- Nie tylko determinacja przez przedmiot intencjonalny

(wartość), ale także i determinacja przez przedstawienie przednioia Udd się i dynamiczną oryginalnością rozstrzygania. Rozstrzyganie bowiem zawiera i u j ą w ni a właściwy tylko i wyłącznie wob stosunek do przedmiotu intencjonalnego, który jest jakąś wartością. Jest to stosunek do samego przedmiotu, który przede •fenie li tylko uobecnia, a przez to i ci umożliwia i warunkuje rozstrzyganie. Teza deterministyczna, wedle której przedstawienie miałoby o stosunku tym stanowić bez reszty, miesza rację właściwą z warunkiem.

Akt woli jako odpowiedź osoby na wartoód

Rozstrzyganie wiąże się z całą dynamiczną strukturą .poruszenia" istotnego dla woli. Racją właściwą tego poruszenia jest dobro, czyli wartość przedmiotu - pod warunkiem jego przedstawienia. Przedstawienie nie jest w Żadnym wypadku racją poruszenia woli, a więc czynnikiem istotnie determinującym to poruszenie czy nawet jego kierunek, jest tylko jego warunkiem. Rozstrzyganie odnosi się natomiast do samych 'przedmiotów, do wartości przedstawionych. Zawiera się w nim nie tylko bierne przejęcie czy zasymilowanie wartości przedstawionej, ale autentyczna odpowiedź aa tę wartość. Każde „chcę" (w szczególny zaś sposób jest to widoczne w każdym „wybieram") stanowi taką swoistą i niepowtarzalną odpowiedź.

Jeżeli analiza woli przeprowadzana bywa ui oborano, tzni dokonuje się jej w taki sposób, jakby woła stanowiła pewną rzeczywistość samodzielną i całość dla siebie, wówczas ten uderzający rys jej dynamizmu może się me uwydatnić. Jeżeli natomiast przeprowadzamy analizę woli w ramach całej dynamicznej struktury, jaką stanowi osoba, na grancie samo-panowama om samo-posiadania - wówczas wola ujawnia się jako samostanowienie, i stonek jej do przedmiotów intencjonalnych uwydatnia się jako czynna odpowiedź. Znamienna dla woli jest zdolność odpowiadania na wartości przed-tfawiooe. Człowiek rozstrzyga - wówczas zawsze odpowiada na wartości. W odpowiadaniu tym zawiera się taka jego niezależność w stosunku do przed-niotów. która nie znosi pewnego przyporządkowania, a więc i unieźnieaia od nieb. Nie one jednakże - nie przedmioty, nie wartości - angażują człowieka i jego wolę, ale on sam angażuje się względem nich. Znowu tryb zwrotny najlepiej oddaje istotną aktywność woli. Specyficzna odpowiedź na wartości przedstawione w motywacji wydaje się wskazywać na agtrt właściwe woli, równocześnie zaś na to, co stanowi o agere osoby, co wyodrębnia działanie od wszelkiego pali - tak określiliśmy od początku to wszystko, co w osobie U tylko się dzieje.