str(2

282 tom pierwszy

Podstawy nauk o wychowaniu

swoją osobą i działaniem całości panującej kultury następnemu pokoleniu w zrozumiałej i sensownej formie”¹⁷.

Takie podejście wymaga jednocześnie uzasadnienia celów i metod wychowawczych, ponieważ należy zadbać o to, by wychowanie przyniosło sukces w sensie egzystencjalnym. Dlatego według Mollenhauera „instrumentalizacja interakcji pomiędzy pokoleniami” jest rodzajem budowania pedagogicznego gniazda oraz społecznym obowiązkiem przekazania własnej egzystencji w sensowny sposób zgodnie z możliwościami wykształcenia¹⁸.

5.1.3.2. Wychowanie jako uspołecznienie I i socjalizacja

Reakcje zawarte w zamiarach wychowawczych zazwyczaj przenoszą również obowiązujące ogólnie reguły i normy zachowania. Nieświadome bycie formowanym jest związane z uspołecznianiem. W ramach uspołeczniania mieści się proces internalizacji społecznych zwyczajów, rytuałów i wzorców zachowania charakterystycznych dla systemów społecznych, a także uwewnętrznienia wszelkich form i postaw społecznych oraz sposobów postępowania. Wychowanie spełniałoby w tym ujęciu rolę racjonalnego i zorganizowanego wspierania procesu uspołeczniania.

Natomiast socjalizacja dostarcza naukowych przesłanek wyjaśnienia automatycznej asymilacji kontekstów kulturowych, a także przejęcia postaw i sposobów zachowania wynikających z przynależności do pierwotnych i wtórnych systemów społecznych (rodzina, szkoła, środowisko). Pojęcie to wskazuje na fakt, iż nie da się uniknąć zdeterminowania jednostki przez strukturę społeczną jej środowiska. Socjalizacja jest również procesem uczenia się, podczas którego uwewnętrznio-ne zostają symboliczne specyficzne wartości i normy bezpośredniego otoczenia przede wszystkim poprzez nauczenie się języka¹⁹. Do tego dochodzą okoliczności „otwartości” i „społecznej natury” człowieka²⁰. Poza tym socjalizacja jako przejęcie środków obrony minionych generacji jest pojmowana także jako społeczna siła przetrwania.

Inne aspekty powstawania cech osobowych wiążą się z pojęciem warstwy społecznej. Z przynależności do warstw społecznych i ich systemów wartości wynikają predyspozycje związane z karierą zawodową. Szczególnie wyuczony język jest wyrazem pochodzenia i jednocześnie kluczem do szans zawodowych (rozpoznano to przede wszystkim w ramach badań Basila Bernsteina²¹).

Dyskusja na temat procesu kształtowania cech osobowych w ramach socjalizacji potwierdza, że determinacja i autonomia mogą być rozróżnione w sposób krytyczny tylko w rozważaniach me-tateoretycznych. Socjalizacja widziana jako „uspołecznianie” natury ludzkiej daje wychowaniu pole do działania tylko tam, gdzie poza wspieraniem społecznego uczenia się wydobywa własne pomysły i intencje socjalizacyjno-transcendemne²². Podporządkowanie wychowania tylko uspołecznieniu oznaczałoby utrzymanie go w ścisłej funkcji społecznej i ograniczenie projektów niezgodnych ze stanowiskiem władzy. Nadanie wychowaniu funkcji nadrzędnej w stosunku do socjałizacp oznaczałoby niebezpieczeństwo, że zamiary wychowawcze zostaną oderwane od życia ze względu na warunki socjoekonomiczne i socjokułturowe. Wychowanie bez uwzględnienia wpływu zróżnicowanego wyposażenia materialnego byłoby brutalne. Dlatego też można wychowanie „pojmować jako świadomą i zamierzoną interwencję w proces socjalizacji na korzyść działających podmiotów”²³.

¹⁷    E. Engelke, Theorien der Sozialen Arbeit. Eine Einfuhrung, Freiburg i. Br.: Lambertus 1998, s. 292.

¹⁸    K. Mollenhauer, op. cit., s. 171.

¹⁹    H. Fend, Gesellschaftliche Bedingungen schulischer Sozialisation. Soziołogie der Schnie, Weinheim — Basek Bełtz 1977.

²⁰    J. L. Child, Socialization, w: Handbook of Social Psychologie, red. G. Lindzev, Reading. Mass: Add»son-Weslev 1954. 1 655-692.

²¹    B. Bernstein, Sludien zur sprachlichen Sozialisation, Dusseldorf: Schwann 1980: zoo. B. Bernstein, Odtwarzanie kd-tury, przel. Z. Bokszański, A. Piotrowski, Warszawa: PIW 1990.

²²    Sozialisation und Lebenslauf. Empirie und Methodik sozialwissenschaftlicher Persónlichkeissfonchung. red. K. Hu-rrelmann, Reinbek b. Hamburg: Rowohlt 1976 [Struktura społeczna a rozwój osobowości. Wprowadzenie do teorii socjalizacji, red. K. Hurrelmann, przel. M. Roguszka, Poznań: UAM 1994.

²³    F. W. Kron, Grundwissen..., s. 90.