str14

314 tom pierwsay Podstawy nauk o wychowaniu

z małych elementów, dopiero wtedy może uznać je za swój obowiązek, wtedy też posiada moralność i charakter przyzwoitej osobowości⁵*.

Z czasów oświecenia pochodzą następujące postulaty będące rozszerzeniem tego toku myślenia:

►    Równouprawnienie lub pełne godności równe traktowanie oraz prawo do samostanowienia są zasadami współżycia w wolności. Nie musimy już walczyć o te prawa, ale musimy demokratycznie ich bronić, strzec i pilnować. Wydaje się, że człowiek jako istota autonomiczna musi sobie ciągle na nowo zapewniać prawo do tej właśnie autonomii.

►    Autonomia ma wymiar polityczny i jest ściśle powiązana z emancypacją. W pojęciu autonomii kryje się idea wolności i samostanowienia, w pojęciu emancypacji zaś idea samourzeczywistnienia na podstawie w'olności i samostanowienia. Różni je aspekt działania zawarty w pojęciu urzeczywistnienia. Oznacza on uwolnienie od stanu uciskania. Autonomia jest bardziej zdolnością do wolności, a emancypacja urzeczywistnieniem wolności.

15.3.2.3. Topografia współczesnego pojęcia emancypacji

Idea emancypacji pojawia się obecnie właściwie jedynie w działaniach pojedynczych ugrupowań. które często walczą ze spotami nierńw. nośeią w imieniu jednostek, u nic całości. Nawet jeżeli obecnie mniej osób odwołuje się do hasta emancypacji (u być może nic ma go tukżewscr. cuch), nie oznacza to automatycznie, żc ludzie stali się bardziej wyemancypowani. Może ło byś związane także z tym, że raz wywołane myślenie o jedności idei emancypacji doprowadziło do skonfliktowanej różnorodności. Raz powstała czerwona nić przyjęła załamania i luki linii kreskowanej.

Ruch roku 1968 — podbudowany teoretycznie krytyczną teorią Szkoły Frankfurckiej, o której jeszcze będziemy mówić - uzgodnił formułę, że enianeypacju oznacza prawo do samo-urzeczywistniania, możliwości stania się podmiotem własnych interesów. W ten sposób zdefiniowano front. Najpierw były struktury rozporządzeń państwowych i instytucjonalnych, o których jednostki nie mogły współdecydować. Następnie było społeczeństwo, które okazało się wszystkiemu winne. Zażądano więc prawa współdecydowania, współudziału w podstawach, komunikacji wolnej od panowania, parytetu pozycji i ich odwracalności oraz wymicnności władzy.

lnstytucyjny pęd za katharsis nie trafił w sedno. Pozostała rezygnacja, która poprzestała na wcześniej wywalczonej demokracji, albo zmarniała.

Mimo to utrzymała się idea stawania się podmiotem i uwolnienia od wewnętrznych oraz zewnętrznych przymusów. Przeszła ona metamorfozę i powróciła w innych szatach. Uformo-

KONTEKSTY

Tragiczne konsekwencje zesłanego przez los spotkania skłonności i obowiązku stają się w Zbójcach Friedricha Schillera⁵⁵ emancypacyjną dramaturgią. Dwaj bracia przez swe dążenie do samourzeczywistnienia wpadają w wir nienawistnej miłości. Należą wprawdzie do jednego rodu, ale ucieleśniają dwie przeciwstawne zasady: narcyzm i poświęcenie w imię obowiązku urzeczywistnienia idei sprawiedliwości. Obie strony posiadają władzę, obie działają pod przymusem, zwłaszcza że wywodzą się ze wspólnej tradycji reprezentowanej, ucieleśnionej przez ojca kochającego właściwie obu. Próba sil powoduje sytuację bez możliwości realizacji indywidualnej emancypacji.

⁵² H. Hierdeis, op. cii., s. 37; oraz I. Kant, op. dl.

% F. Schifler, Zbójcy, przeł. M. Budzyński, Kraków: Zielona Sowa 2002.