WSP J POLN25421

339

Rodzaje odtworzeń

Rodzaje odtworzeń

Polem obserwacji i źródłem wyodrębniania frazemów jest dla frazematyki tekst wypowiedzi człowieka zwracającego się do kogoś. Obserwacja tekstu z nastawieniem na odkrywanie „odtwarzalności w danej sytuacji" pozwala wyodrębniać rozmaite rodzaje odtworzeń (mechaniczne powtórzenie, auto-cytat, cytat, przytoczenie, przywołanie, nawiązanie, reminiscencja, aluzja itp.) Stwarza to podstaw}- do określania zasięgu, skali i roli zjawiska odtwarzalności w komunikowaniu międzyludzkim w ogóle, w tym ścisłego łączenia frazematyki z badaniami literaturoznawczymi (zwłaszcza o charakterze historycznoliterackim).

Tak prowadzona obserwacja tekstu umożliwia też wykrywanie frazemów zarówno w tekstach stworzonych dawniej, jak tworzonych aktualnie. Rodzenie się nowych frazemów jest procesem stałym, którego dynamika wykracza na ogół poza możliwości leksykografii. Nie mając wsparcia w słownikach, frazeologia nadawcy przy wyodrębnianiu nowych frazemów zwraca szczególną uwagę na rozmaite metatekstowe wskaźniki frazematycz-ności grup wyrazowych (które to wskaźniki poddaje osobnej klasyfikacji i opisowi). W wypowiedzi: „Powiadają, że tylko krowa nie zmienia poglądów i np. Kisiel [...] wita nowo nawróconych dysydentów z otwartymi ramionami” (D. Passent) wskaźnikiem frazematyczności ciągu tylko krowa nie zmienia poglądów jest wyraz „powiadają”. W wypowiedzi: „Z nawyku korespondenta frontowego koniecznie [...] chciałem być, jak to się wtedy mówiło, «doboszem rewolucji»” (M. Brandys) wskaźnikiem takim jest wyrażenie „jak to się wnedy mówiło”. Wyrażenie to relatywizuje frazem dobosz rewolucji do wczesnych lat pięćdziesiątych naszego wieku. Ten frazem-efemeryda nie utrzymał się w polszczyźnie ogólnej, przez co jednak nie przestał być frazc-mem, odtwarzalność bowiem - wyróżnik frazematyczności - ma, jak już zostało powiedziane, charakter względny. W danym wypadku względność tę wyznacza czasowy punkt odniesienia. Takie historyzmy frazę mowę są zwykle wymownym świadectwem i w^rażnym dokumentem swej epoki. Na przykład frazemy 3 x tak, zapluty karzeł reakcji, lud pracujący miast i wsi, cały naród buduje swoją stolicę, siły pokoju i socjalizmu, program Partii - programem mrodu. w minionym okresie, przedstawiciele najwyższych władz partyjnych i państwowych, druga Polska, Polak potra fi, kto za tym stoi, przestoje w pracy, rozmowa kontrolowana i im podobne składają się na swoistą „małą historię PRL we fraze-mach”.

Innym punktem odniesienia jest we frazematyce społeczny zasięg odtwarzalności. Odtwarzalność grup wyrazowych można określać względem całej etnicznej wspólnoty komunikatywnej (frazeologia ogólnonarodowa), tyzglę-dem grup regionalnych (frazeologia gwarowa), rozmaitych ugrupowań spo-