WSP J POLN25489

408

Ewa Rzeidskti-Fel&zko, Nazwy wUsnr

cze bogatsza jest treść nazwy własnej Warszawa, zwłaszcza dla kogoś, kto związany jest z tym miastem przez całe życie: to ulice, place i parki, zdarzenia, które się tu rozgrywały i związane z nimi przeżycia.

Inaczej mówiąc, zespół cech istotnych dla danego obiektu, które nadawca lub odbiorca komunikatu językowego uświadamia sobie w chwili użycia nazwy własnej - jest jej treścią. Cechy te są zmienne w zależności od posiadanej wiedzy o przedmiocie. W tym sensie treść nazwy jest zazwyczaj bardzo bogata, może być jednak również uboga, gdy użytkownik ma niewielką ilość informacji o nazywanym obiekcie.

Przy rozważaniu problemu posiadania lub nieposiadania znaczenia przez nazwy własne należy uwzględnić także wieloznaczność samego pojęcia „znaczenie”. Istnieje znaczenie leksykalne, czyli słownikowe oraz znaczenie kontekstowe, które jest aktualnym znaczeniem wyrazu. W procesie komunikacji, który wyzwala znaczenie kontekstowe, nazwy własne tracą swe pierwotne, leksykalne (etymologiczne) znaczenie, a nabyw-ają znaczenia kontekstowego. Oprócz znaczenia leksykalnego i kontekstowego można mówić także oznaczeniu strukturalnym uświadamianym w wyniku posiadanej wiedzy o strukturze nazwy.

Proces przekształcania wyrazów pospolitych w nazwy polega na tym, że tracą one swe znaczenie apelatywne, natomiast wzbogacają się o te treści, które odnoszą się do cech konkretnego obiektu. Tak więc miejsce zwane Dębina od rosnącego tam dębowego lasu może pozostać Dębiną także po wycięciu lasu i założeniu w tym miejscu osady. Nazwa Dębina będzie miała już wnedy inną treść, opartą na cechach indywidualnych, np. duża wieś o murowanych domach z renesansowym kościołem itp.

Należy przy tym pamiętać, że pewma część nazw własnych (będą to przede wszystkim nazwy terenowe i przezwiska) charakteryzuje się tym, że funkcjonuje jak gdyby równocześnie na obydwu płaszczyznach: wyrazów' pospolitych i nazw własnych. Mimo że pełnią one funkcję indywidualizującą, nie tracą związku treściowego z wyrazem pospolitym. Poczucie tego związku może być u użytkowników danej nazwy silne i długotrwałe. Pojawić się także może dążenie do rekonstrukcji znaczenia leksykalnego nazw’, na przykład przy tzw. etymologiach ludowych (gdy Częstochowę objaśnia się tym, że często się chowa, a Warszawę związkiem Warsa iSawy). Nazwy, które nie tracą związku treściowego z wyrazem pospolitym, stanowią kategorię przejściową. Każdy zbieracz nazw terenowych i przezwisk spotyka się z tą, dość liczną, grupą nazw, które nie zawsze można jednoznacznie zakwalifikować.

Wśród innych cech nazw własnych wymienia się także nieprzckładalność ich na język obcy, choć nie jest to cecha powszechna nazw własnych. Na przykład nazw' Londyn, Paryż, Berlin nie przekłada się, podobnie jak nazwy stolicy Jugosławii - Belgrad nie tłumaczy się na Białogród. Natomiast tłumaczeniami są nazwy Ocean Spokojny, Wybrzeże Kości Słoniowej. Imiona i na-