0041

27

Badanie wszechświata.

Poziom pozorny czyli linja brzeżna, innemi słowy: granica wschodu i zachodu gwiazd, przypada dokoła w tem większem oddaleniu od zenitu, im wyżej nad powierzchnią morza znajduje się stanowisko obserwatora; koło to bowiem, ograniczające widnokrąg, jest jedynie linją złożoną z punktów zetknięcia się z powierzchnią morza wszystkich linji widzenia, rozchodzących się od oka obserwatora. Rysunek załączony poucza wyraźnie, w jaki sposób punkty zetknięcia iinji widzenia z kulistą powierzchnią ziemi przypadają coraz dalej od obserwatora i w coraz większych odległościach od zenitu, w miarę jak oko wznosi się coraz wyżej ponad powierzchnię morza.

Na rysunku tym łuk kołowy wyobraża przecięcie powierzchni ziemi, przechodzące przez jej środek, a w kierunku jednego promienia łuku wskazane są dwa punkty B¹ i B², w których przeto obserwator znajduje się raz w mniejszej, drugi raz w znaczniejszej wysokości ponad powierzchnią

ziemi, gdy B oznacza obserwatora tuż w pobliżu powierzchni morza. Na przedłużeniu promienia oznacza Z kierunek ku punktowi wierzchołkowemu. Widzimy, że linje styczne do tego łuku wyprowadzone ze stanowiska B‘ dotykają go w punktach K¹ i K¹, linje zaś wyprowadzone z B² w punktach K³ i K², a kąt ZBBC¹, t. j. odległość linji granicznej widnokręgu jest mniejszy od odpowiedniego kąta ZB³K².

Nietylko wszakże tak znaczne wysokości nad powierzchnią morza, jakie przyjęto w powyższych przykładach, ale daleko mniejsze wyniesienia obserwatora sprowadzają już bardzo wyraźne rozszerzenie widnokręgu oraz odpowiednie powiększenie odległości poziomu od zenitu. Działania te bowiem nie wzrastają proporcjonalnie do wzniesień, ale prawie do pierwiastków kwadratowych z tych wielkości. Tak naprzykład z wysokości 1000 metrów^r nie można objąć obszaru sto razy szerszego, aniżeli z wysokości 10 metrów, ale tylko dziesięć razy szerszy. W porównaniu z podróżnym, znajdującym się na pokładzie okrętu, majtek ze szczytu masztu obejmuje