0046

31

Badanie wszechświata.

Słupy podobne czyli gnomony używane już były zapewne w czasach przedhistorycznych, a w połowie wieku XV, na jakie 150 lat przed wynalezieniem lunety, zbudowane były w największych wymiarach i z najznaczniejszą dokładnością w Samarkandzie oraz we Florencji, w katedrze tamecznej. Gnomon tak udoskonalony dał podstawy teorji postaci ziemi, umożebnił pomiary stopnia południka i oznaczanie geograficznego położenia miejscowości.

Gdy jakimkolwiek prętem mierniczym oznaczono długość przez słup ten rzucanego cienia, a następnie tąż samą miarą zmierzono wysokość słupa od podstawy poziomej aż do szczytu, to przez porównanie obu tych długości można było łatwo, początkowo zapewne drogą graficzną, oznaczyć kąt, jaki w chwili pomiaru kierunek promieni słonecznych tworzył z kierunkiem pionu w miejscu tej obserwacji.

Jeżeli pomiary tego kąta przeprowadzono prawie jednocześnie, w chwili najwyższego dziennego stanowiska słońca, w różnych miejscach powierzchni ziemi, przypadających z przybliżeniem na jednym południku, a więc

np. wzdłuż w^rybrzeża Obraz egipski słońca podczas nocy ziemskiej.

wschodniego Chin, mo-    Według Grusona „Im Reiche des Lichtes“ z 1893 r.

żna było z różnicy kątów, jakie kierunki pionu w różnych miejscach tworzyły jednocześnie z kierunkiem promieni słonecznych, wyprowadzić i kąty zawarte między kierunkami pionu w^T różnych miejscach; słońce bowiem jest tak znacznie od ziemi oddalone, że promienie wybiegające z jednego punktu tarczy słonecznej, jak