Magazyn6
1101

603

CENA

to też o wzroście cen decydowała w pierwszym rzędzie produkcja srebra. W latach 1493—1520 wynosiła ona przeciętnie 451 centnarów rocznie i pochodziła wyłącznie z krajów starych (Europa i Afryka), w latach 1601—1620 3 576 q, poczem obniżała się stopniowo, dając przeciętnie rocznie przy końcu XVII w. 3 027 q. Produkcja złota podniosła się nagle z przeciętnej rocznej 61 q w latach 1493—1520 na 69 q w latach 15²¹—¹544» następnie w końcu XVI w., spadała powoli do przeciętnej 66 q, wreszcie w początkach XVII w. wzrosła do poziomu 78,7 q, na którym utrzymała się do końca XVII w.

Do jednych krajów dostają się kruszce bezpośrednio, przywożone wprost z Ameryki, do innych drogą pośrednią przez handel. Tą drogą dostawały się one i do Polski, handel nasz bowiem w omawianym okresie XVI i XVII w., przynajmniej do połowy tego ostatniego, rozwija się szybko i przybiera poważne rozmiary. Eksport polski (w którym pierwsze miejsce zajmuje zboże, sięgające swym zbytem aż do półwyspu pirenejskiego, a więc centrum najwcześniejszego napływu kruszcu), sprowadza do kraju kruszec, który wraz ze sobą wnosi wszystkie objawy ogólnego rynku pieniężnego. Rynek ten znajduje się pod decydującym wpływem zwiększania się zasobów kruszcu, które wywołuje t. zw. potanienie pieniądza.

Przywóz kruszców amerykańskich, począwszy od daty odkrycia Nowego Świata, rośnie stopniowo i nie wywiera zaraz po tym fakcie wpływu na zasoby kruszcowe europejskie. Zdaniem Wiebego należy przyjmować, że do 1533 r. przywóz amerykańskich kruszców dla krajów niehiszpań-skich nie miał żadnego znaczenia, był bowiem jeszcze za słaby i koncentrował się tylko w Hiszpanji. Na inne kraje oddziaływał dopiero później — w miarę napływu do nich kruszców. Przeto ogólna zwyżka cen pod wpływem spadku wartości pieniądza występuje najwcześniej, bo już po 1520 r. w Hiszpanji, nadto w Saksonji jako w kraju znacznej produkcji kruszców; w Westfalji (Munster) i Alzacji około r. ^I53°» w Orleanie przed 155° r., w innych częściach Francji wcześniej o 10 do 20 lat, w Anglji dopiero w latach 1550-tych, w Polsce również około lat I55°'tych.

Obok kruszców szlachetnych na ruch cen w okresie rewolucji cen wpłynęły także liczne inne czynniki, jak zmiany dróg handlowych, poważny przyrost ludności w XVI wieku, postępy techniki a wreszcie urodzaje i wojny, posiadające mniej lub więcej lokalny charakter. W Polsce wybitnym czynnikiem wzrostu cen zboża był jego eksport, wzmagający się silnie od końca XV do połowy XVII wieku. Wojny koza-cko-szwedzko-moskiewskie podniosły znacznie poziom cen w Polsce w szóstym dziesiątku XVII wieku, a wielkie przesilenie finansowe i pieniężne z lat 1658—1666 wywołało mimo dalszego wzrostu cen nominalnych obniżenie się cen wyrażonych w kruszcu.

Druga połowa XVII wieku wykazuje ruch cen w różnych krajach europejskich niejednolity o przeważającej naogół tendencji zniżkowej. U schyłku XVII wieku zaznacza się znowu wzrost cen, który z rożnem natężeniem trwa jeszcze przez dwa pierwsze dziesięciolecia XVIII wieku. Po tym czasie ceny wchodzą w długi okres wyraźnej i silnej depresji, przeciągającej się do połowy tegoż wieku, a spowodowanej często ponawiającemi się w tym czasie do-bremi zbiorami. W drugiej połowie XVIII wieku ceny i płace wzrastają, szczególnie silnie po latach 1770-tych. Natężenie zwyżki jest w różnych krajach różne, podobnie jak poszczególne grupy towarów posiadają częściowo odmienny przebieg krzywej cen. ówczesny wzrost cen pozostaje pod wpływem zwiększonej produkcji kruszców na skutek odkrycia nowych, wydajnych złóż w Brazylji; w tym samym kierunku na ruch cen działały tal-że wojny, jak siedmioletnia, wolnościowa amerykańska i francuskie. Dla przykładu podajemy poniżej kilka szeregów cen z XVIII wieku:

Ceny pszenicy w latach	Boston^1)	Francja*)	Krnków *)	Lwów^4)
1701-I7IO	5.03	14,8	20.3	21,4
I7II-1720	4.98	13.9	41.5	22,4
1721—1730	3.76	”.9	19.9	15.7
1731—1740	3.30	10,4	33.1	24.1
*74^1—1750	4.50	10,2	32.2	24.9
1751—1760	4.95	11.8	32.5	20,2
1761—1770	5.58	12,7	33.7	26,5
1771—1780	6,56	13.8	42,9	46,6
1781—1790	7,28	14.8	41.3	6l,I
1791—1800	8,i 8	15.4	46.7	68,0

*) Ceny za buszel w szylingach monety kruszcowej.

*) Ceny za hektolitr we frankach monety kruszcowej.

*) Ceny za ćwiertnię w gramach srebra.

*) Ceny za półmiarek w gra mach srebra.