Magazyn6501

181

PADEREWSKI IGNACY — PAKT CZTERECH

z królewską szczodrobliwością dla sprawy ojczystej w czasie wojny. Pomimo konieczności zarobkowania P. nie przestaje dawać koncertów na cele dobroczynne, jak na biednych muzyków, inwalidów wojennych i t. p. Poza tern P. nie przestaje pracować dla Polski, przemawiając na temat żywotnych zagadnień, jak np. 18. V. 1932 na bankiecie w New-Yorku o tak zwanym „korytarzu", w London Press Club o granicach Polski (1925), o Sienkiewiczu i t. p. Bolesnym ciosem dla P. była śmierć żony (16. I. 1934). Poza podróżami koncertowemi P. przebywa głównie w Morges w Szwajcarji, gdzie kształci wielu polskich muzyków. Życie P. jest piękną symfonją wielkiego artysty i pa-trjoty, która zrodzona z dziecięcych wrażeń popowstaniowych wznosi się do apoteozy odrodzenia Polski poprzez szczyty najwyższego artyzmu i osobistej duchowej wartości.

Literatura: Biliński Leon: Wspomnienia i dokumenty. Warszawa 1924. — Dmowski R.: Polityka polska i odbudowanie państwa. Warszawa 1932.    - Finch T. Henry: Succeas in

Musie. New York 1913. — Mouse Edtc. M.: Paderewski — The paradox of Europę. „Harpers Magazine1925. — Mouse E. and Seymour Ch.: What really happened in Parts. London and New York 1921. — Landau Rom.: Paderewski. (Tłumaczenie J. Przeumskiego). Warszawa 1935. — Nlcholsan Harold O.: Peace Making. London 1933. — NoaiUes Annę de: Le livre de ma vte. Parts 1932. — Opieński Henryk: I../. Paderewski. Warszawa 1928. — Padereicekł I.J.: Chopin (Mowa). Lwów 1910. — Phillips Charles: Paderewski. New York 1934. — Seyda Marjan: Polska na przełomie dziejów. Poznań 1927—31. — Tommasini Fr.: Odrodzenie Polski. Warszawa 1928.

Władysław Sobański.

Pakt czterech.

Pakt czterech, zwany inaczej paktem rzymskim, usiłujący w ścisłej współpracy Włoch, Wielkiej Brytanji, Francji i Niemiec utworzyć jakgdyby dyrektorjat, rozstrzygający najważniejsze sprawy europejskie, miał u swej genezy ambicję Mussoli-niego uzyskania pełnego i istotnego wielkomocarstwowego równouprawnienia Włoch z mocarstwami światowemi jak Anglja i Francja. Szef rządu włoskiego, nawiązując do zawartego podczas konferencji odszkodowaniowej w Lozannie układu z 13. VII. I93²» t- zw. accord de confiance, w krótkim czasie pokrytego mgłą niepamięci, i do porozumienia Anglji, Francji, Niemiec, Włoch i Stanów Zjednoczonych z u. XII. 1932 w sprawie równouprawnienia Niemiec w sprawach zbrojeniowych, wystąpił z myślą zawarcia paktu czterech mocarstw zachodnich. Przybyłym z oficjalną wizytą do Rzymu ministrom angielskim, premjerowi Mac Donaldowi, i ministrowi spraw zagranicznych Sir John Simonowi, Mussolini przedstawił 18. III. 1933 projekt paktu. Projekt ten przewidywał w art. 1, że Włochy, Wielka Brytanja, Francja i Niemcy zobowiązują się prowadzić „skuteczną politykę współpracy" i działać w kierunku przyjmowania tej polityki przez inne państwa; art. 2 mówił o rewizji traktatów pokojowych według postanowień paktu Ligi Narodów. Mussolini liczył, że Włochy będą wciąż współdziałały z Anglją i, że w konsekwencji będą miały wewnątrz rządzącego Europą czwórporozumienia stanowczą przewagę — występować bowiem będą zawsze bądź z Anglją i Niemcami przeciwko Francji, bądź też z Anglją i Francją przeciwko Niemcom. Ponadto przez usankcjonowanie zasady rewizjonizmu Włochy mogłyby łatwo skierować imperjalizm niemiecki w kierunku wschodnim i północnym i oddalić tą drogą od siebie niebezpieczeństwo Anschlussu i rywalizacji z Niemcami w Europie Nad-dunajskiej i na Bałkanach. Projekt Musso-liniego, podany 19. III. do wiadomości publicznej, wywołał z niektórych stron żywą opozycję. Z najsilniejszą, a w każdym razie najbardziej konsekwentną opozycją wystąpiła Polska. Jerzy hr. Potocki, mianowany 3. III. ambasadorem przy Kwi-rynale, zgłosił 24. III., przed objęciem stanowiska, demonstracyjną prośbę o dymisję. 28. III. minister spraw zagranijz-nych Józef Beck zakomunikował ambasadorom Francji i Anglji w Warszawie krytyczne wobec paktu stanowisko Polski. Nieżyczliwa była również początkowo postawa Małej Ententy. Stała Rada Malej Ententy sformułowała w nocie oficjalnej, ogłoszonej 25. III., zastrzeżenia przeciwko paktowi, „który miałby za cel rozporządzanie prawami trzecich". 6. IV. francuski prezes ministrów Daladier wygłosił w izbie deputowanych mowę, w której stawiał zasadę równości państw i wyraził niechęć Francji do przystępowania do paktu, tworzącego w Europie dyrektorjat mocarstw na wzór dawnego Świętego Przymierza. 10. IV. rada ministrów ustaliła stanowisko Francji. Zgodnie z tą uchwałą Francja, przyłączając się w zasadzie do inicjatywy włoskiej, stawiała zasadę ścisłego przestrzegania paktu Ligi Narodów i stwierdzała, że żadna de-